Prawo cywilne część ogólna

Tom 2 Prawo cywilne część ogólna Pod redakcją Zbigniewa Radwańskiego 2. wydanie

SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo cywilne część ogólna Tom 2 2. wydanie

SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo cywilne część ogólna Tom 2 2. wydanie REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA PRYWATNEGO ZBIGNIEW RADWAŃSKI

Prawo cywilne część ogólna Tom 2 2. wydanie Redaktor Prof. dr Zbigniew Radwański Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Autorzy prof. dr hab. Edward Drozd Uniwersytet Jagielloński; dr hab. Bogudar Kordasiewicz Instytut Nauk Prawnych PAN; prof. dr hab. Maksymilian Pazdan Uniwersytet Śląski, Akademia Leona Koźmińskiego; prof. dr Zbigniew Radwański Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu; prof. dr hab. Adam Zieliński Uniwersytet Warszawski WYDAWNICTWO C. H. BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2008

Wydano we współpracy: z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Edward Drozd rozdz. III 10, III oraz 12, IV Bogudar Kordasiewicz rozdz. XI Maksymilian Pazdan rozdz. X Zbigniew Radwański rozdz. I II, rozdz. III 10, I II, 11, 12, I III, V, 13, rozdz. IV IX Adam Zieliński rozdz. XII Redakcja serii: dr Ewa Skibińska Redakcja: Agata Ponikowska Wydawnictwo C. H. Beck 2008 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00 203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: PERFEKT S.A., Warszawa ISBN 978-83-7483-426-1

Przedmowa Minęło już sześć lat od ukazania się pierwszego wydania Tomu 2. Systemu Prawa Prywatnego. Od tego czasu wiele się zmieniło w obowiązującym systemie prawa prywatnego. Znacznie rozwinęła się również nauka prawa cywilnego szczególnie w zakresie czynności prawnych. Ponadto w ubiegłym roku ukazał się Tom 1. Systemu Prawa Prywatnego, poświęcony głównie źródłom prawa cywilnego, jego systematyce, wykładni i stosunkom cywilnoprawnym. Rozważania te wiążą się z problemami części ogólnej prawa cywilnego, ujętymi w niniejszym Tomie, a mianowicie z: czynnościami prawnymi, przedstawicielstwem i ochroną praw podmiotowych. Uwzględnienie wszystkich tych zdarzeń wymagało zmiany treści znacznej części rozważań zawartych w pierwszym wydaniu Tomu 2. Z tego głównie powodu postanowiono przygotować nowe wydanie wspomnianego Tomu, a nie poprzestać tylko na wydaniu uzupełniającego Suplementu. Niniejsze, drugie wydanie przygotowali ci sami Autorzy, którzy opracowali pierwsze wydanie. Nie uległa również zmianie systematyka Tomu. Wydanie drugie Tomu 2. uwzględnia stan prawny na dzień 1 sierpnia 2008 r. Warszawa, październik 2008 r. Prof. dr Zbigniew Radwański V

Spis treści str. Przedmowa..................................................... V Wykaz skrótów.................................................. XIII Rozdział I. Zagadnienia ogólne czynności prawnych................... 1 1. Wiążąca moc czynności prawnych........................... 2 I. Problem.................................................. 2 II. Naturalistyczna teoria autonomii woli........................... 2 III. Normatywna podstawa skuteczności prawnej..................... 5 2. Oświadczenie woli......................................... 14 I. Uwagi ogólne o koncepcji oświadczenia woli.................... 14 II. Poglądy nauki polskiej...................................... 15 III. Semiotyczna charakterystyka oświadczenia woli.................. 17 IV. Podstawa przypisania oświadczenia woli........................ 21 V. Ważniejsze akty niemające charakteru cywilnoprawnego oświadczenia woli..................................................... 24 3. Oświadczenie woli a czynność prawna........................ 31 I. Rozwój koncepcji........................................... 31 II. Analiza pojęć.............................................. 33 Rozdział II. Wykładnia oświadczeń woli............................ 37 4. Zagadnienia ogólne wykładni oświadczeń woli.................. 39 I. Pojęcia zasadnicze.......................................... 39 II. Wykładnia a kwalifikacja i oznaczanie konsekwencji prawnych oświadczeń woli............................................ 44 III. Normy interpretacyjne....................................... 45 5. Metody wykładni oświadczeń woli............................ 49 I. Pojęcie.................................................... 49 II. Typologia metod wykładni oświadczeń woli w świetle prawnoporównawczym...................................... 51 III. Metoda wykładni oświadczeń woli na podstawie prawa polskiego.... 54 6. Rzeczywista wola stron jako priorytetowa reguła wykładni oświadczeń woli składanych innej osobie....................... 61 I. Uwagi wstępne............................................ 61 II. Chwila rozstrzygająca o wykładni............................. 63 III. Problematyka dowodowa..................................... 63 7. Obiektywna wykładnia oświadczeń woli wyrażanych w postaci językowej................................................ 66 I. Uwagi wstępne............................................. 66 II. Językowe dyrektywy wykładni................................ 67 III. Kontekst językowy.......................................... 71 IV. Kontekst sytuacyjny......................................... 73 V. Celowościowa dyrektywa wykładni............................ 75 VI. Favor contractus........................................... 80 8. Wykładnia oświadczeń woli wyrażonych w postaci pisemnej...... 82 I. Reguły wykładni........................................... 82 VII

VIII Spis treści II. Wykładnia przeciwko oświadczającemu lub na rzecz dłużnika....... 85 III. Szczególne przypadki obiektywnej wykładni tekstów pisanych....... 89 9. Konkludentne oświadczenie woli............................. 93 I. Wyraźne i konkludentne oświadczenie woli...................... 93 II. Wykładnia działań wyrażających oświadczenie woli w postaci niejęzykowej.............................................. 96 III. Milczące oświadczenie woli.................................. 99 IV. Protestatio facto contraria non valet............................ 104 Rozdział III. Forma czynności prawnej............................. 111 10. Uwagi ogólne.............................................. 114 I. Pojęcie, geneza i funkcja formy................................ 114 II. Typy form................................................. 116 III. Zagadnienia dowodowe...................................... 117 11. Zwykła forma pisemna..................................... 127 I. Sposób sporządzenia........................................ 127 II. Zwykła forma pisemna zastrzeżona dla celów dowodowych......... 133 III. Ustawowy zakres zastosowania zwykłej formy pisemnej dla celów dowodowych.............................................. 138 IV. Zwykła forma pisemna zastrzeżona pod rygorem nieważności........ 140 V. Ustawowy zakres zastosowania zwykłej formy pisemnej pod rygorem nieważności............................................... 141 VI. Zwykła forma pisemna zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych.......................................... 143 VII. Forma zastrzeżona przez strony................................ 144 VIII. Forma następczych czynności prawnych......................... 146 12. Kwalifikowane formy pisemne............................... 149 I. Uwagi ogólne.............................................. 149 II. Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty................ 151 III. Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu............. 153 IV. Forma aktu notarialnego..................................... 155 V. Forma pochodna........................................... 164 13. Forma elektroniczna....................................... 164 I. Uwagi ogólne.............................................. 164 II. Pojęcie formy elektronicznej.................................. 166 III. Zakres zastosowania formy elektronicznej w prawie cywilnym....... 169 Rozdział IV. Rodzaje czynności prawnych........................... 173 14. Uwagi wstępne............................................ 176 15. Czynności prawne jednostronne, umowy i uchwały.............. 176 I. Uwagi wstępne............................................. 176 II. Jednostronne czynności prawne................................ 177 III. Umowy................................................... 180 IV. Uchwały.................................................. 181 16. Czynności prawne konsensualne i realne....................... 185 I. Pojęcie................................................... 185 II. Wpisy do rejestrów a czynność prawna realna.................... 185 III. Sposób dokonania czynności prawnej realnej..................... 186 17. Czynności prawne o skutkach zobowiązujących lub rozporządzających oraz czynności przysparzające.............. 186 I. Skutki zobowiązujące i rozporządzające......................... 186 II. Czynności zobowiązująco-rozporządzające...................... 189 III. Czynności prawne wyłącznie rozporządzające albo zobowiązujące.... 190 IV. Czynności prawne przysparzające.............................. 192

Spis treści 18. Czynności prawne kauzalne i abstrakcyjne.................... 193 I. Wprowadzenie............................................. 193 II. Pojęcie kauzy.............................................. 194 III. Kauzalne czynności prawne.................................. 197 IV. Abstrakcyjne czynności prawne............................... 199 V. Generalna reguła kauzalności................................. 202 19. Czynności prawne nieodpłatne i odpłatne...................... 206 I. Pojęcie................................................... 206 II. Czynności prawne nieodpłatne................................ 208 20. Czynności prawne upoważniające............................ 209 21. Czynności prawne powiernicze............................... 210 I. Historia i prawo porównawcze................................ 210 II. Pojęcie................................................... 210 III. Dopuszczalność czynności powierniczych....................... 213 IV. Typy czynności powierniczych................................ 215 22. Czynności prawne między żyjącymi i na wypadek śmierci........ 221 Rozdział V. Treść czynności prawnej................................ 223 23. Prawnie doniosła treść czynności prawnej..................... 224 I. Uwagi ogólne.............................................. 224 II. Sprzeczność czynności prawnej z ustawą........................ 229 III. Sprzeczność czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego.. 237 24. Części składowe czynności prawnej........................... 248 I. Wprowadzenie............................................ 248 II. Wyróżnienie składników czynności prawnej dla określenia jej skutków prawnych................................................. 249 III. Wyróżnienie składników czynności prawnej a jej dokonanie......... 252 IV. Wyróżnienie składników czynności prawnej a jej nieważność........ 253 25. Warunek. Termin. Polecenie................................. 258 I. Warunek.................................................. 258 II. Termin................................................... 277 III. Polecenie................................................. 282 Rozdział VI. Dokonywanie czynności prawnej........................ 285 26. Składanie oświadczeń woli.................................. 286 I. Reguły ogólne............................................. 286 II. Zgoda osoby trzeciej........................................ 296 27. Orzeczenie zastępujące oświadczenie woli...................... 304 I. Obowiązek złożenia oświadczenia woli......................... 304 II. Wykonanie obowiązku złożenia oświadczenia woli................ 307 Rozdział VII. Zawarcie umowy.................................... 315 28. Wprowadzenie............................................ 317 I. Regulacja prawna........................................... 317 II. Zakres i podział wykładu..................................... 317 III. Wyrażenie konsensu......................................... 318 IV. Dyssens.................................................. 319 29. Oferta i jej przyjęcie....................................... 320 I. Pojęcie oferty............................................. 320 II. Skutki oferty............................................... 327 III. Przyjęcie oferty............................................ 334 30. Negocjacje i porozumienia przedkontraktowe.................. 347 I. Negocjacje................................................ 347 II. Porozumienia przedkontraktowe............................... 354 IX

Spis treści 31. Aukcja i przetarg.......................................... 359 I. Uwagi wstępne............................................. 359 II. Ogłoszenie aukcji albo przetargu.............................. 361 III. Aukcja................................................... 364 IV. Przetarg.................................................. 366 V. Wadium.................................................. 369 VI. Unieważnienie umowy....................................... 371 VII. Regulacje szczególne aukcji i przetargu......................... 373 Rozdział VIII. Wady oświadczenia woli............................. 377 32. Uwagi ogólne.............................................. 379 I. Wyróżnienie............................................... 379 II. Zasady................................................... 380 III. Wyzysk.................................................. 381 IV. Zakres zastosowania........................................ 381 V. Wady oświadczenia woli osób prawnych........................ 382 VI. Wady oświadczenia woli przedstawiciela........................ 382 33. Brak świadomości lub swobody.............................. 382 I. Uwagi ogólne.............................................. 382 II. Reżim prawny ogólny....................................... 383 III. Reżimy prawne szczególne................................... 387 34. Pozorność................................................ 388 I. Pozorne oświadczenie woli................................... 388 II. Czynność ukryta........................................... 392 35. Błąd..................................................... 397 I. Regulacja ogólna........................................... 397 II. Regulacje szczególne........................................ 408 36. Podstęp.................................................. 411 I. Regulacja ogólna........................................... 411 II. Regulacje szczególne........................................ 417 37. Groźba................................................... 419 I. Regulacja ogólna........................................... 419 II. Regulacje szczególne........................................ 426 Rozdział IX. Sankcje wadliwej czynności prawnej.................... 429 38. Nieważność czynności prawnej............................... 430 I. Uwagi ogólne.............................................. 430 II. Pierwotny i definitywny charakter nieważności................... 436 III. Zagadnienia procesowe...................................... 443 IV. Nieważne a nieistniejące czynności prawne...................... 446 39. Wadliwość czynności prawnych.............................. 447 I. Uwagi ogólne.............................................. 447 II. Częściowa nieważność czynności prawnej....................... 449 III. Wzruszalność czynności prawnej.............................. 450 IV. Bezskuteczność zawieszona czynności prawnej................... 452 V. Bezskuteczność względna.................................... 454 X Rozdział X. Przedstawicielstwo.................................... 463 40. Pojęcie i rodzaje przedstawicielstwa.......................... 467 I. Zastępstwo w szerokim ujęciu (sensu largo)...................... 467 II. Istota (natura prawna) przedstawicielstwa........................ 468 III. Umocowanie i jego źródła.................................... 469 IV. Przedstawicielstwo czynne i bierne............................. 474 V. Przedstawicielstwo a instytucje pokrewne........................ 475

Spis treści 41. Przesłanki prawnej skuteczności działania przedstawiciela....... 481 I. Wstęp.................................................... 481 II. Istnienie umocowania i działanie w jego granicach................ 481 III. Zdolność do reprezentowania................................. 501 IV. Działanie w imieniu reprezentowanego......................... 505 V. Dopuszczalność działania przez przedstawiciela.................. 507 42. Pełnomocnictwo........................................... 508 I. Pojęcie i rodzaje pełnomocnictwa.............................. 508 II. Udzielenie pełnomocnictwa................................... 512 III. Niektóre zagadnienia związane z wykonywaniem pełnomocnictwa.... 524 IV. Wygaśnięcie pełnomocnictwa................................. 529 43. Prokura.................................................. 533 I. Uwagi ogólne.............................................. 533 II. Udzielenie prokury.......................................... 536 III. Umocowanie prokurenta..................................... 545 IV. Niektóre zagadnienia związane z wykonywaniem prokury........... 553 V. Występowanie prokurenta w innych rolach....................... 556 VI. Wygaśnięcie prokury........................................ 559 Rozdział XI. Problematyka dawności............................... 563 44. Ogólna charakterystyka dawności............................ 565 I. Przedawnienie nabywcze i umarzające.......................... 565 II. Postacie przedawnienia umarzającego........................... 568 III. Legislacyjne uzasadnienie dawności............................ 575 45. Cechy konstrukcyjne przedawnienia.......................... 580 I. Okres przedawnienia........................................ 580 II. Zarzut przedawnienia........................................ 601 III. Nadużycie prawa w dziedzinie przedawnienia.................... 606 46. Bieg przedawnienia........................................ 609 I. Początek i zakończenie biegu przedawnienia..................... 609 II. Zawieszenie biegu przedawnienia.............................. 625 III. Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia................... 633 IV. Przerwa biegu............................................. 638 V. Zakończenie biegu przedawnienia.............................. 667 47. Terminy zawite............................................ 673 I. Rodzaje terminów zawitych................................... 673 II. Cechy terminów zawitych.................................... 677 III. Moderowanie skutków upływu terminu zawitego.................. 684 IV. Terminy zawite umowne..................................... 696 Rozdział XII. Ochrona praw podmiotowych......................... 699 48. Pojęcie ochrony praw podmiotowych......................... 702 I. Zagadnienia ogólne......................................... 702 II. Prawo administracyjne....................................... 703 III. Prawo karne............................................... 703 IV. Prawo konstytucyjne........................................ 703 V. Prawo międzynarodowe..................................... 704 VI. Prawo Unii Europejskiej..................................... 705 VII. Prawo publiczne i prawo prywatne............................. 705 VIII. Prawo materialne i procesowe................................. 706 IX. Uwagi końcowe............................................ 706 49. Rodzaje ochrony.......................................... 706 I. Ochrona przed groźbą naruszenia prawa a ochrona prawa naruszonego. 706 II. Ochrona ogólna a ochrona poszczególnych praw.................. 708 III. Ochrona majątkowa a ochrona niemajątkowa..................... 713 XI

Spis treści IV. Ochrona bezpośrednia i ochrona pośrednia...................... 715 V. Ochrona indywidualna a ochrona interesów zbiorowych............ 715 VI. Ochrona petytoryjna a ochrona posesoryjna...................... 716 VII. Ochrona sądowa a ochrona własna............................. 717 50. Granice ochrony........................................... 719 I. Uwagi ogólne............................................. 719 II. Podmiotowe ograniczenia.................................... 719 III. Wolności i prawa innych..................................... 720 IV. Interes społeczny........................................... 721 V. Upływ czasu.............................................. 722 VI. Zobowiązania naturalne..................................... 722 VII. Nadużycie prawa........................................... 722 51. Zabezpieczenie możliwości realizacji ochrony praw podmiotowych. 723 I. Uwagi ogólne.............................................. 723 II. Zabezpieczenia materialnoprawne.............................. 723 III. Zabezpieczenia procesowe................................... 724 52. Ochrona sądowa.......................................... 724 I. Prawo skargi.............................................. 724 II. Ochrona praw podmiotowych przed sądem...................... 728 III. Alternatywne formy rozwiązywania sporów prywatnoprawnych...... 748 IV. Skarga konstytucyjna....................................... 751 V. Skarga do międzynarodowych organów ochrony praw człowieka..... 752 VI. Ochrona przed organami Unii Europejskiej....................... 754 VII. Pomoc w dochodzeniu praw podmiotowych na drodze sądowej...... 754 53. Ochrona własna........................................... 757 I. Samoobrona............................................... 757 II. Samopomoc................................................ 766 Indeks rzeczowy................................................ 769 XII

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa BankHipU.......... ustawa z 29.8.1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 99, poz. 919 ze zm.) GospNierU......... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.) GZU.............. ustawa z 29.7.1992 r. o grach i zakładach wzajemnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 4, poz. 27 ze zm.) JęzPolU............ ustawa z 7.10.1999 r. o języku polskim (Dz.U. Nr 90, poz. 999 ze zm.) KC................ ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KC austr............ Kodeks cywilny austriacki z 1.6.1811 r. (ABGB Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch) KC franc........... Kodeks cywilny francuski z 21.3.1804 r. (Cciv Code civil) KC niem........... Kodeks cywilny niemiecki z 18.8.1896 r. (BGB Bürgerliches Gesetzbuch) KC portug.......... Kodeks cywilny portugalski z 1966 r. KC ros............. Kodeks cywilny rosyjski z 1994 r. KC szwajc.......... Kodeks cywilny szwajcarski z 1912 r. (ZGB Schweizerisches Zivilgesetzbuch) KC włos............ Kodeks cywilny włoski z 1942 r. (Cc Codice civile) KH................ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KH niem........... Kodeks handlowy niemiecki z 10.5.1987 r. (HGB Handelsgesetzbuch) KK................ ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKS............... ustawa z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.) KKW.............. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) KM............... ustawa z 18.9.2001 r. Kodeks morski (Dz.U. Nr 138, poz. 1545 ze zm.) KomPrywU......... ustawa z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.) Konstytucja RP...... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm., sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319) Konwencja wiedeńska... Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów sporządzona w Wiedniu 11.4.1980 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 45, poz. 286) KP................ ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA............... ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) KPC.............. ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPK............... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) XIII

Wykaz skrótów KRO.............. ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) KrRejSU........... ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.) KSH............... ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) KWU.............. ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) KZ................ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) ObligU............. ustawa z 29.6.1995 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300 ze zm.) OchrKonkurU....... ustawa z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.) OchrKonsU......... ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271 ze zm.) OchrLokU.......... ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) OR................ Prawo obligacyjne szwajcarskie z 1911 r. (Obligationenrecht) OrdPU............. ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) PECL.............. Zasady Europejskiego Prawa Umów (Principles of International Contract Law) PodElektrU......... ustawa z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz.U. Nr 130, poz. 1450 ze zm.) POPC z 1946 r....... dekret z 12.11.1946 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. Nr 67, poz. 369) POPC z 1950 r....... ustawa z 18.7.1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. Nr 34, poz. 311 ze zm.) PPU............... ustawa z 25.9.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.) PrASC............. ustawa z 29.9.1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm.) PrAtom............ ustawa z 29.11.2000 r. Prawo atomowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276 ze zm.) PrAut.............. ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) PrAut z 1952 r....... ustawa z 10.7.1952 r. o prawie autorskim (Dz.U. Nr 34, poz. 234 ze zm.) PrBank............. ustawa z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) PrBank z 1989 r...... ustawa z 31.1.1989 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 ze zm.) PrBud............. ustawa z 7.7.1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 ze zm.) PrCzek............. ustawa z 28.4.1936 r. Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.) PrDew............. ustawa z 27.7.2002 r. Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178 ze zm.) PrGosp............. ustawa z 19.11.1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) PrNot.............. ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.) XIV

Wykaz skrótów PrPoczt............ ustawa z 12.6.2003 r. Prawo pocztowe (Dz.U. Nr 130, poz. 1188 ze zm.) PrPras............. ustawa z 26.1.1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 ze zm.) PrPrywM.......... ustawa z 12.11.1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.) PrPrzew............ ustawa z 15.11.1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 ze zm.) PrRzecz............ dekret z 11.10.1946 r. Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57, poz. 319 ze zm.) PrSpółdz........... ustawa z 16.9.1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) PrTelekom.......... ustawa z 16.7.2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. Nr 171, poz. 1800 ze zm.) PrUpNapr.......... ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) PrWeksl............ ustawa z 28.4.1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) PrWłPrzem......... ustawa z 30.6.2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.) PWKC............. ustawa z 23.4.1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) PWKrRejSU........ ustawa z 20.8.1997 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. Nr 121, poz. 770 ze zm.) PWKZ............. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. Przepisy wprowadzające Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 599 ze zm.) PWPOPC........... ustawa z 18.7.1950 r. Przepisy wprowadzające przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. Nr 34, poz. 312) SpółdzMieszkU...... ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.) SprzedKonsU....... ustawa z 27.7.2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141, poz. 1176 ze zm.) SwobGospU........ ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.) TWE.............. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (tzw. Traktat Rzymski) podpisany 25.3.1957 r. (Dz.Urz. UE C 1992.224.1) UbezpU............ ustawa z 22.5.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124, poz. 1151 ze zm.) UkłScU............ ustawa z 30.10.1992 r. o ochronie topografii układów scalonych (Dz.U. Nr 100, poz. 498 ze zm.) WłLokU........... ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) WynU............. ustawa z 19.10.1972 r. o wynalazczości (tekst jedn.: Dz.U. z 1993 r. Nr 26, poz. 117 ze zm.) ZastRejU.......... ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. Nr 149, poz. 703 ze zm.) ZmKC z 1990 r...... ustawa z 28.7.1990 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.) ZmKC z 2003 r...... ustawa z 14.2.2003 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408) ZmKC z 2004 r...... ustawa z 17.6.2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692) ZNKU............. ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.) ZnTowU........... ustawa z 31.1.1985 r. o znakach towarowych (Dz.U. Nr 5, poz. 17 ze zm.) XV

Wykaz skrótów 2. Organy orzekające BGH.............. Niemiecki Federalny Sąd Najwyższy (Bundesgerichtshof) ETS............... Europejski Trybunał Sprawiedliwości ETPC.............. Europejski Trybunał Praw Człowieka GKA.............. Gdańska Komisja Arbitrażowa NSA............... Naczelny Sąd Administracyjny SA................ Sąd Apelacyjny SN................ Sąd Najwyższy SN (7)............. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów SN (PS)............ Sąd Najwyższy w pełnym składzie SN (PSIAPiUS)...... Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od roku 1990: Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) SN (PSIC)......... Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Cywilnej (w latach 1982 1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej) SO................ Sąd Okręgowy SP................ Sąd Powiatowy SR................ Sąd Rejonowy SW................ Sąd Wojewódzki 3. Czasopisma AUNC............. Acta Universitatis Nicolai Copernici AUL.............. Acta Universitatis Lodziensis AUWr............. Acta Universitatis Wratislaviensis BMS.............. Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości BSN............... Biuletyn Sądu Najwyższego DPP............... Demokratyczny Przegląd Prawniczy Dz.U............... Dziennik Ustaw Dz.Urz............. Dziennik Urzędowy EP................ Edukacja Prawnicza GSP............... Gdańskie Studia Prawnicze Jur................. Jurysta KPP............... Kwartalnik Prawa Prywatnego KSP............... Krakowskie Studia Prawnicze MoP............... Monitor Prawniczy MoPr.............. Monitor Prawa Pracy MoPod............. Monitor Podatkowy M.P................ Monitor Polski MPHiW............ Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego MSiG............. Monitor Sądowy i Gospodarczy NP................ Nowe Prawo NPN............... Nowy Przegląd Notarialny NPC............... Nowy Proces Cywilny OG................ Orzecznictwo Gospodarcze OSA............... Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSG............... Orzecznictwo Sądów Gospodarczych OSN............... Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach 1933 1952), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach 1953 1961: Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach 1963 1981: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1982 1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1990 1994: Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w 1995 roku: Izby Cywilnej) XVI

Wykaz skrótów OSNPG........... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratura Generalna OSP............... Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich (1921 1939), Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych (1957 1989), Orzecznictwo Sądów Polskich (od 1990) OSS............... Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych PA................ Prawo Asekuracyjne Pal................ Palestra PB................ Prawo Bankowe PES............... Problemy Egzekucji Sądowej PG................ Prawo Gospodarcze PiM............... Prawo i Medycyna PiP................ Państwo i Prawo PiŻ................ Prawo i Życie PiZS............... Praca i Zabezpieczenie Społeczne PL................ Przegląd Legislacyjny PN................ Przegląd Notarialny PNAEWr........... Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu POP............... Przegląd Orzecznictwa Podatkowego PP................ Przegląd Podatkowy PPA............... Przegląd Prawa i Administracji PPC............... Polski Proces Cywilny PPE............... Przegląd Prawa Egzekucyjnego PPG.............. Przegląd Prawa Giełdowego PPH............... Przegląd Prawa Handlowego PPHZ.............. Problemy Prawne Handlu Zagranicznego PPW.............. Prawo Papierów Wartościowych PS................ Przegląd Sądowy Pr. Gosp............ Prawo Gospodarcze Pr. Sp.............. Prawo Spółek Prok. i Pr............ Prokuratura i Prawo PUG............... Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Rej................ Rejent R. Pr............... Radca Prawny RPE............... Ruch Prawniczy i Ekonomiczny RPEiS............. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczp............. Rzeczpospolita SC................ Studia Cywilistyczne SI................. Studia Iuridica SIL................ Studia Iuridica Lublinensa SIS................ Studia Iuridica Silesiana SP................ Studia Prawnicze SPE............... Studia Prawno-Ekonomiczne SPP............... Studia Prawa Prywatnego TPP............... Transformacje Prawa Prywatnego Wok............... Wokanda ZNUGd............ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego ZNUJ.............. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego ZNUŚl............. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego ZNUWr............ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego ZPUKSW.......... Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego XVII

Wykaz skrótów 4. Piśmiennictwo Czachórski, 1968 (1970, 1983)... W. Czachórski, Prawo zobowiązań w zarysie, Warszawa 1968, 1970, 1983 Czachórski, 1994 (1995, 1996, 1999, 2002, 2003, 2004 2007)... W. Czachórski, Zobowiązania. Zarys wykładu (opracowanie: A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian), Warszawa 1994, 1995, 1996, 1999, 2002, 2003, 2004, 2007 Domański, Instytucje... L. Domański, Instytucje kodeksu zobowiązań. Komentarz teoretycznopraktyczny. Część ogólna, Warszawa 1936 Gajda, KRO Komentarz, 1999 (2000)... J. Gajda, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 1999, 2000 Gniewek, Komentarz... E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Kraków 2001 Gniewek, Komentarz KC, 2006 (2008)... Kodeks cywilny. Komentarz (pod red. E. Gniewka), Warszawa 2006, 2008 Gniewek, Komentarz KC, t. [ ]... Kodeks cywilny. Komentarz, t. I i II (pod red. E. Gniewka), Warszawa 2004 Grzybowski, Prawo cywilne... S. Grzybowski, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1985 KC z Komentarzem t. [ ]... Kodeks cywilny z Komentarzem (pod red. J. Winiarza), t. I i II, Warszawa 1980, 1989 Komentarz do KC, Ks. [ ], t. [ ]... Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 1998, 1999, 2001, 2002, 2003, 2004, 2007; Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 1996, 1999, 2001, 2002, 2003, 2004, 2007; Księga trzecia. Zobowiązania, t. I i II, Warszawa 1996/1997, 1999, 2001, 2002, 2005, 2006, 2007; Księga czwarta. Spadki, Warszawa 1995, 1999, 2001, 2002, 2005, 2006, 2007 Komentarz do KPC, cz. [ ], t. [ ]... T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga. Postępowanie zabezpieczające, t. I, Warszawa 1997, 1999, 2001, 2002; t. II, Warszawa 1998, 2002; T. Ereciński, J. Ciszewski, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część czwarta. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Część piąta. Sąd polubowny (arbitrażowy), t. V, Warszawa 2006 Komentarz KC, t. [ ], 1972... Kodeks cywilny. Komentarz, praca zbiorowa (pod red. Z. Resicha, J. Ignatowicza, J. Pietrzykowskiego i I. Bielskiego), t. I III, Warszawa 1972 Komentarz KC, Suplement 2003... Kodeks cywilny, Suplement, t. I, t. II, Komentarz, wyd. II (pod red. K. Pietrzykowskiego), Warszawa 2003 XVIII

Wykaz skrótów Komentarz KC, t. [ ]... Kodeks cywilny. Komentarz (pod red. K. Pietrzykowskiego), t. I, Warszawa 1997, 1999, 2002, 2004, 2005, 2007; t. II, Warszawa 1998, 2000, 2003, 2004, 2005 Komentarz KH, 1936... T. Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Kraków 1936 Komentarz KH, t. [ ]... S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994, 1997; t. II, Warszawa 1998 Komentarz KPC, t. [ ]... Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz (pod red. K. Piaseckiego), t. I, Warszawa 1996, 2001, 2006; t. II, Warszawa 1997, 2006; t. III, Warszawa 2007 Komentarz KSH, t. [ ]... S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. I, Warszawa 2001, 2006; t. II, Warszawa 2002, 2005; t. III, Warszawa 2003, 2008; t. IV, Warszawa 2004, 2008; t. V, Warszawa 2004, 2008 Komentarz KSH, t. [ ]... S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, M. Tarska, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. II, Warszawa 2005 Longchamps de Berier, Zobowiązania 1939 (1948, 1999)... R. Longchamps de Berier, Polskie prawo cywilne, t. II, Zobowiązania, Lwów 1939; Polskie prawo cywilne, t. II, Zobowiązania, Lwów 1939 (wydanie anastatyczne Poznań 1999); Zobowiązania, Poznań 1948 Łętowska, Prawo umów, 1999 (2002)... E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, Warszawa 1999, 2002 Ohanowicz, Górski, Zarys... A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970 Ohanowicz, Górski, Zobowiązania... A. Ohanowicz, J. Górski, Zobowiązania. Zarys według kodeksu cywilnego. Część szczegółowa, Warszawa Poznań 1966 Ohanowicz, Zobowiązania... A. Ohanowicz, Zobowiązania. Zarys według kodeksu cywilnego. Część ogólna, Warszawa Poznań 1965 Piasecki, Komentarz KRO, 2000 (2002)... H.Ciepła, B. Czech, T. Domińczyk, S. Kalus, K. Piasecki, M. Sychowicz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem (pod red. K. Piaseckiego), Warszawa 2000, 2002 Pietrzykowski, Komentarz KRO, 2003... J. Gajda, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, K. Pietrzykowski, J. Winiarz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz (pod red. K. Pietrzykowskiego), Warszawa 2003 Pyzioł, Szumański, Weiss, Prawo spółek, 1998 (2002, 2004, 2006)... W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Bydgoszcz 1998, Bydgoszcz Kraków 2002, 2004, 2006 Radwański, Prawo cywilne 1993 (1994, 1997, 1999, 2002, 2003, 2004, 2005, 2007)... Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, Warszawa 1993, 1994, 1997, 1999, 2002, 2003, 2004, 2005, 2007 XIX