GAZY TECHNICZNE BUDYNEK PROJEKTOWANY A

ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA GAZY TECHNICZNE BUDYNEK PROJEKTOWANY A 1. Opis techniczny 2. Spis rysunków GT 1 Sytuacja 1:500 GT 2 Rzut przyziemia 1:100 GT 3 Rzut I piętra 1:100 GT 4 Rzut II piętra 1:100 GT 5 Dyspozycja wprowadzenia rur 1:100 do budynku GT 6 Aksonometria ciekłego azotu 1:100 GT 7 Aksonometria helu, argonu, 1:100 dwutlenku węgla i azotu GT 8 Aksonometria spręŝonego powietrza 1:100 GT-1

O P I S T E C H N I C Z N Y do projektu wykonawczego instalacji gazów technicznych: hel, argon, dwutlenek węgla, azot, spręŝone powietrze oraz azot ciekły i próŝnia dla budynku A Park Naukowo- Technologiczny w Gdańsku. 1. Podstawa opracowania - Zlecenie Inwestora - Projekt budowlany z lutego 2009 r - Wytyczne technologiczne firmy ARMA- AR Sp. z o.o. - Projekty wg. układu wydawniczego - Uzgodnienia z Inwestorem - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z 2003 r. Nr 33, poz. 270 z 2004 r. Nr 109, poz. 1156 oraz z 2008 r. Nr 201, poz. 1238). - Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 16.06.2003 r. w sprawie ochrony przeciwpoŝarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 121, poz. 1138). - Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dn. 23.12.2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji i magazynowaniu gazów, napełnianiu zbiorników gazami oraz uŝywaniu i magazynowaniu karbidu (Dz. U. Nr 7, poz. 59). - Rozporządzenie Rady Ministrów z 16.VII.2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz. U. Nr 120, poz. 1021), - Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dn. 9.VII.2003 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń ciśnieniowych (Dz. U. Nr 135, poz. 1269) - Normy i normatywy projektowania 2. Cel i zakres opracowania Celem opracowania jest instalacja gazów technicznych: hel, argon, dwutlenek węgla, azot, spręŝone powietrze oraz azot ciekły i próŝnia dla budynku A zlokalizowanego na terenie Gdańskiego Parku Naukowo Technologicznego w Gdańsku. 3. Ogólny opis Projektowany budynek jest obiektem sześciokondygnacyjnym w którym na trzech kondygnacjach, zlokalizowane będzie Bałtyckie Centrum Biotechnologii i Diagnostyki Innowacyjnej Biobaltica. Dwie ostatnie kondygnacje będą pełniły funkcje biurowe. Ulokowane na parterze, I i II piętrze, pomieszczenia potrzebują uzbrojenia w instalacje gazów technicznych. GT-2

HEL, ARGON i DWUTLENEK WĘGLA - zasilanie budynku z rampy 2 x 2 butle z kompletnym panelem rozpręŝania Iº (ciśnienie wyjścia 12.0 bar, przepływ 28 Nm 3 /h), usytuowanej w wiacie stalowej na zewnątrz budynku od strony południowo- wschodniej. Stąd instalacja DN 10 zostanie wprowadzona na wysokości ok. 3.5 m, w przestrzeń stropu podwieszanego parteru i dalej na I i II piętro do pomieszczeń, gdzie przewidziane są odbiory. Tutaj instalacja zakończona jest zaworem odcinającym, rozprowadzenie do punktów poboru Inwestor dokona we własnym zakresie. Przed punktami odbioru naleŝy zastosować kompletny punkt redukcyjny IIº, umoŝliwiający ustawienie potrzebnego ciśnienia. AZOT - z wiaty w której usytuowane są 2 wiązki butli po 12 sztuk z kompletnym panelem rozpręŝania Iº (ciśnienie wyjścia 12.0 bar, przepływ 28 Nm 3 /h), na zewnątrz budynku. Poprowadzona zostanie instalacja DN 12 na wysokości ok. 3.5 m, w przestrzeń stropu podwieszanego parteru i dalej na I i II piętro do pomieszczeń, gdzie przewidziane są odbiory. Tutaj instalacja zakończona jest zaworem odcinającym, rozprowadzenie do punktów poboru Inwestor dokona we własnym zakresie. Przed punktami odbioru naleŝy zastosować kompletny punkt redukcyjny IIº, umoŝliwiający ustawienie potrzebnego ciśnienia. SPRĘśONE POWIETRZE z instalacji wychodzącej z zbiornika wyrównawczego spręŝonego powietrza, usytuowanego w pomieszczeniu technicznym na II piętrze, poprowadzona zostanie gałązka DN 22 ponad stropami podwieszonymi, do pomieszczeń, gdzie przewidziane są odbiory. Tutaj instalacja zakończona jest zaworem odcinającym, rozprowadzenie do punktów poboru Inwestor dokona we własnym zakresie. Przed punktami odbioru naleŝy zastosować zawór regulacji ciśnienia. SpręŜarka oraz jej usytuowanie w osobnym opracowaniu. AZOT CIEKŁY - magazynowany jest w zbiorniku stalowym z pełnym uzbrojeniem (oraz nalewakiem) o pojemności V= 3000 l i średnicy ф 1600 mm. Zbiornik posadowiony jest na fundamencie o wymiarach 2.2 x 2.2 m, obok wiaty ze stanowiskami rozpręŝania gazów na zewnątrz budynku od strony południowo- wschodniej. Stąd instalacja zostanie wprowadzona na wysokości ok. 3.5 m, w przestrzeń stropu podwieszanego parteru i dalej na II piętro, gdzie usytuowane są 3 komory do przechowywania materiału biologicznego. Ciekły azot wykorzystywany będzie równieŝ w pracowni Spektroskopii NMR dokąd będzie dostarczany w naczyniach Dewara. Instalacja wykonana będzie z rur izolowanych próŝniowo DN 15. PRÓśNIA zgodnie z wytycznymi technologicznymi będzie wytwarzana w miejscach poboru za pomocą miejscowych pomp próŝniowych. Uwaga: 1. Wprowadzenie rurociągów do budynku w tulejach gazoszczelnych 2. Dobrane panele redukcyjne muszą być zakupione z układem sygnalizacyjnym stan napełnienia butli, który będzie usytuowany w pomieszczeniu portierni, to samo dotyczy zbiornika na ciekły azot. GT-3

3.1 Przejścia przewodów przez elementy oddzielenia przeciwpoŝarowego Zgodnie z Rozporządzenie nr 690 Min. Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie Dz.U. nr 75 z 2002 r. par 234, przepusty instalacyjne dla przewodów przechodzących przez ściany oddzielenia poŝarowego powinny mieć klasę odporności ogniowej jak przegroda. Dla przewodów o średnicy powyŝej 4 cm przechodzących przez ściany i stropy o wymaganej odporności ogniowej co najmniej EI 60 lub REI 60 stosować przepusty instalacyjne o klasie odporności ogniowej EI tych elementów. 4. Instalacja helu 5.0 Zapotrzebowanie helu, zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 80 l tj. ok. 60.0 Nm 3 /miesiąc Przyjęto 4 butle stalowe o pojemności V= 50 l, kaŝda i ciśnieniu 15.0 MPa Parametry Ciśnienie robocze Temp. obliczeniowa pr=0,72-0,92 MPa t=20 o C Rurociągi - wg. PN-EN 1057 miedź R290 φ 10.0 x 1.0, φ 8.0 x 1.0, φ 6.0 x 1.0 Połączenia na lut twardy i gwintowane Armatura - zawory odcinające kulowe do wlutowania lub na gwint pełnoprzelotowe PN 25 DN 6 szt. 18 - półautomatyczny panel redukcyjny Iº z pełnym uzbrojeniem ciśnienie wejściowe 20.0 MPa ciśnienie wyjściowe 0-1.2 MPa max. przepływ 28 Nm 3 /h Uszczelki - wg. PN-86/H-74374 Punkty poboru - w zakresie Inwestora Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270 Próby pr = 1,0 MPa GT-4

Czynnik Ciśnienie Czas trwania próby Dopuszczalny spadek ciśnienia 5. Instalacja argonu 5.0 I próba 1,5 MPa 30 min II próba 2,0 MPa 5 min Zapotrzebowanie argonu, zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 60 l tj. ok. 50.0 Nm 3 /miesiąc Przyjęto 4 butle stalowe o pojemności V= 50 l, kaŝda i ciśnieniu 20.0 MPa Parametry Ciśnienie robocze Temp. obliczeniowa pr=0,72-0,92 MPa t=20 o C Rurociągi - wg. PN-EN 1057 miedź R290 φ 10.0 x 1.0, φ 8.0 x 1.0, φ 6.0 x 1.0 Połączenia na lut twardy i gwintowane Armatura - zawory odcinające kulowe do wlutowania lub na gwint pełnoprzelotowe PN 25 DN 6 szt. 18 - półautomatyczny panel redukcyjny Iº z pełnym uzbrojeniem ciśnienie wejściowe 20.0 MPa ciśnienie wyjściowe 0-1.2 MPa max. przepływ 28 Nm 3 /h Uszczelki - wg. PN-86/H-74374 Punkty poboru - w zakresie Inwestora Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270 Próby pr = 1,0 MPa GT-5

Czynnik Ciśnienie Czas trwania próby Dopuszczalny spadek ciśnienia 6. Dwutlenek węgla 5.3 I próba 1,5 MPa 30 min II próba 2,0 MPa 5 min Zapotrzebowanie dwutlenku węgla, zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 5.5 kg tj. ok. 3.0 Nm 3 /dzień Przyjęto 4 butle stalowe o pojemności V= 50 l, kaŝda i ciśnieniu 5.7 MPa Parametry Ciśnienie robocze Temp. obliczeniowa pr=0,72-0,92 MPa t=20 o C Rurociągi - wg. PN-EN 1057 miedź R290 φ 10.0 x 1.0, φ 8.0 x 1.0, φ 6.0 x 1.0 Połączenia na lut twardy i gwintowane Armatura - zawory odcinające kulowe do wlutowania lub na gwint pełnoprzelotowe PN 25 DN 6 szt. 18 - półautomatyczny panel redukcyjny Iº z pełnym uzbrojeniem ciśnienie wejściowe 20.0 MPa ciśnienie wyjściowe 0-1.2 MPa max. przepływ 28 Nm 3 /h Uszczelki - wg. PN-86/H-74374 Punkty poboru - w zakresie Inwestora Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270 Próby pr = 1,0 MPa GT-6

Czynnik Ciśnienie Czas trwania próby Dopuszczalny spadek ciśnienia 7. Instalacja azotu 5.0 I próba 1,5 MPa 30 min II próba 2,0 MPa 5 min Zapotrzebowanie azotu, zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 52.0 l tj. ok. 36.0 Nm 3 /dzień Przyjęto 2 wiązki butli stalowych po 12 szt. o pojemności V= 50 l, kaŝda i ciśnieniu 20.0 MPa Parametry Ciśnienie robocze Temp. obliczeniowa pr=0,72-0,92 MPa t=20 o C Rurociągi - wg. PN-EN 1057 miedź R290 φ 12.0 x 1.0, φ 10.0 x 1.0, φ 8.0 x 1.0, φ 6.0 x 1.0 Połączenia na lut twardy i gwintowane Armatura - zawory odcinające kulowe do wlutowania lub na gwint pełnoprzelotowe PN 25 DN 12 szt. 1 DN 6 szt. 17 - półautomatyczny panel redukcyjny Iº z pełnym uzbrojeniem ciśnienie wejściowe 20.0 MPa ciśnienie wyjściowe 0-1.2 MPa max. przepływ 28 Nm 3 /h Uszczelki - wg. PN-86/H-74374 Punkty poboru - w zakresie Inwestora Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270 Próby pr = 1,0 MPa GT-7

Czynnik Ciśnienie Czas trwania próby Dopuszczalny spadek ciśnienia 8. Instalacja spręŝonego powietrza I próba 1,5 MPa 30 min II próba 2,0 MPa 5 min Zapotrzebowanie spręŝonego powietrza, zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: ok. 20.0 Nm 3 /dzień Parametry Ciśnienie robocze Temp. obliczeniowa pr=0,8 MPa t=20 o C Rurociągi - wg. PN-EN 1057 miedź R290 φ 22.0 x 1.0, φ 18.0 x 1.0, φ 15.0 x 1.0, Połączenia na lut twardy i gwintowane Armatura - zawory odcinające kulowe do lutowania lub na gwint pełnoprzelotowe PN 25 DN 22 szt. 1 DN 15 szt. 16 Uszczelki - wg. PN-86/H-74374 Punkty poboru - w zakresie Inwestora Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270 Próby pr = 0,8 MPa Czynnik Ciśnienie Czas trwania próby Dopuszczalny spadek ciśnienia I próba 1,2 MPa 30 min II próba 1,6 MPa 5 min GT-8

9. Instalacja ciekłego azotu Zapotrzebowanie ciekłego azotu, zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 2.6 m 3 /miesiąc Zasilanie instalacji z kriogenicznego zbiornika ciekłego azotu o pojemności V= 3000 l z pełnym uzbrojeniem oraz nalewakiem. Parametry Ciśnienie robocze Temp. obliczeniowa pr=0,24 MPa t=20 o C Rurociągi - stal nierdzewna izolowana próŝniowo. Armatura - zawory odcinające kulowe do lutowania lub na gwint pełnoprzelotowe PN 25 DN 15 szt. 1 - regulator ciśnienia 2.0-5.0 bar szt. 1 - separator faz wraz z instal. odprowadzającą azot gazowy nad dach szt. 1 - zawór bezpieczeństwa do ciekłego azotu szt. 1 - manometr do ciekłego azotu szt. 1 Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270. Uwaga: Ciśnienie na regulatorze, naleŝy ustawić, stosowne do maksymalnego ciśnienia, jakie moŝe być doprowadzone do zbiornika do przechowywania w ciekłym azocie z automatycznym napełnianiem. Na chwilę obecną brak danych. Próby pr = 0,24 MPa Czynnik Ciśnienie Czas trwania próby Dopuszczalny spadek ciśnienia I próba 0,36 MPa 30 min II próba 0,48 MPa 5 min GT-9

Uwagi ogólne: 1. Odległość między podporami ruchomymi wg. BN-82/2414-05/04 dla DN 6 i 8 co 0,8 m DN 10 co 1,0 m DN 12 i 15 co 1,2 m DN 18 co 1,5 m DN 22 co 2,0 m 2. Zbiornik na ciekły azot wraz z oprzyrządowaniem, naleŝy wydzierŝawić od dostawcy gazów technicznych. On powinien dokonać montaŝu wszystkich elementów instalacji, wykonać próby szczelności i wystawić protokół uruchomienia, przygotować instrukcję obsługi oraz przeprowadzić szkolenie dla osób obsługi. 3. KaŜdy producent rurociągów izolowanych próŝniowo posiada własne rozwiązania technologiczne, które mogą róŝnić się od przyjętych w projekcie. Dlatego po wyborze dostawcy, naleŝy wymagać od niego projektu wg. którego dokona montaŝu wszystkich elementów instalacji, wykona próby szczelności i wystawi protokół uruchomienia, przygotuje instrukcję obsługi oraz przeprowadzi szkolenie dla osób obsługi. 4. Raz w roku naleŝy przeprowadzić próbę szczelności wszystkich instalacji. 5. Oznakowanie wiaty i wyposaŝenie w sprzęt p.poŝ. zgodnie z kartami informacyjnymi dołączonymi do projektu. 10. Wytyczne branŝowe 10.1. Budowlane - zaprojektować fundament pod zbiornik na azot ciekły o wymiarach 2.2 x 2.2 m poziom +0.10 nad terenem, waga zbiornika 5000 kg - zaprojektować wiatę z 4 boksami pod stanowiska rozpręŝania gazów wg. rysunku - wykonać estakadę pod rurociągi (między stanowiskami rozpręŝania a budynkiem) 10.2. Elektryczne - uziemić zbiornik na ciekły azot i ogrodzenie - uziemić wszystkie rurociągi gazów technicznych - uziemić konstrukcję wiaty - zapewnić moŝliwość podłączenia pompy autocysterny pod gniazdo 63 A przy fundamencie pod zbiornik ciekłego azotu oraz gniazdo 24 V - zaprojektować w kaŝdym boksie wiaty do rozpręŝania gazów, gniazda 24 V i 230 V - poprowadzić wiązki kabli sygnalizacyjnych 4 x 2 x 0.5 mm 2, z stanowisk rozpręŝania gazów do portierni oraz 3 x 0.5 mm 2, od zbiornika ciekłego azotu do portierni 11. Uwagi końcowe Całość instalacji naleŝy wykonać, poddać próbom i odbiorom zgodnie z Warunkami technicznymi wykonania i odbioru robót budowlano-montaŝowych cz.ii.instalacje sanitarne i przemysłowe. GT-10

Instrukcja bezpieczeństwa Postępowanie z silnie oziębionymi skroplonymi gazami 1. Uwagi wstępne Gaz lub ciecz jest w stanie silnie oziębionym (kriogenicznym), jeśli jego temperatura leŝy znacznie poniŝej temperatury otoczenia (tj. poniŝej 50 C). Instrukcja ta podaje zalecenia bezpiecznego obchodzenia się z silnie oziębionymi skroplonymi gazami. Nie określono tu wiąŝących przepisów bezpieczeństwa, lecz je uzupełniono. 2. Ogólne informacje o silnie oziębionych gazach skroplonych Własności chemiczne silnie oziębionych gazów skroplonych są zasadniczo takie same, jak w temperaturze otoczenia. Dodatkowo naleŝy uwzględnić własności fizyczne wynikające z niskiej ich temperatury. Z własności tych wynikają dodatkowe środki bezpieczeństwa, które musza być przestrzegane przy obchodzeniu się ze skroplonymi, silnie oziębionymi gazami, w następujących przypadkach: - Kontakt z ciałem: bezpośredni kontakt z cieczami o niskiej temperaturze moŝe powodować odmroŝenia, lub poparzenia. Środki pierwszej pomocy moŝna odnaleźć w instrukcji dot. oparzeń i odmroŝeń. W szczególności rozpryskana ciecz moŝe uszkodzić oczy. - Kruchość: materiały (np. większość tworzyw sztucznych, stal konstrukcyjna) stają się bardzo kruche w niskich temperaturach. 3. Środki ostroŝności Środki ostroŝności podane w tym rozdziale stosuje się do wszystkich silnie oziębionych gazów. NaleŜy stosować się do nich i do zaleceń podanych w kartach charakterystyki gazów, oraz w innych stosownych instrukcjach bezpieczeństwa, np. dotyczących zuboŝenia, wzbogacenia atmosfery w tlen, itp. 3.1 Środki ochrony osobistej Środki ochrony osobistej uŝywane konsekwentnie, chronią przed kontaktem z silnie oziębionymi gazami, cieczami lub wyposaŝeniem, co pozwala na praktyczne wyeliminowanie szkód dla zdrowia. OdzieŜ powinna być czysta, sucha i wykonana z włókien naturalnych. Nie powinna być ona zbyt ciasna, co pozwala na szybkie jej zdjęcie, po oblaniu się oziębioną cieczą. Ramiona i nogi musza być całkowicie okryte. Nie naleŝy uŝywać odzieŝy z otwartymi kieszeniami, przerwanymi nogawkami lub rękawami. NaleŜy nosić dobrze izolujące buty z suchych, odpornych na pękanie materiałów (np. skóra, Kevlar), jeśli wykonuje się pracę przy zimnych częściach instalacji i zachodzi moŝliwość opryskania. Buty powinny być luźne, aby moŝna je było szybko zdjąć, w przypadku wlania się do środka silnie oziębionej cieczy. Jeśli istnieje zagroŝenie opryskania oczu silnie oziębioną cieczą, naleŝy uŝywać osłony na twarz, np. przy przelewaniu kriogenicznej cieczy, przyłączaniu lub odłączaniu węŝy lub zanurzaniu przedmiotów w cieczy. Okulary mogą nie stanowić wystarczającej ochrony. Przy pracy GT-11

z silnie oziębioną cieczą naleŝy nosić buty bezpieczeństwa w dobrym stanie. Podeszwy powinny być profilowane. Buty z cholewami nie są zalecane, poniewaŝ nie moŝna ich szybko zdjąć. PoniewaŜ zgazowane ciecze o niskiej temperaturze powodują zuboŝenie atmosfery w tlen, zaleca się stosowanie aparatów oddechowych. Patrz instrukcja bezpieczeństwa dot. atmosfery zuboŝonej w tlen. 3.2 Szczególne zalecenia przy pracy z gazami skroplonymi, silnie oziębionymi. Gazy skroplone, silnie oziębione są na ogół pod ciśnieniem atmosferycznym w stanie wrzenia. Przy przelewaniu gazów skroplonych do naczyń mających temperaturę otoczenia, wrzenie gazu gwałtownie przybiera na sile. Ciecz kriogeniczna jest rozpryskiwana i wyrzucana na zewnątrz przez odparowany w duŝych ilościach gaz. Dlatego naleŝy chronić twarz i ręce. To samo dotyczy przedmiotów o temperaturze otoczenia (lub cieplejszych) zanurzanych w gazie. Jeśli pojemniki lub przedmiot ma temperaturę gazu skroplonego, odparowanie gazu nie jest gwałtowne, ale ciecz nadal jest w stanie wrzenia. Dopływ ciepła sprawia, Ŝe skroplony gaz wyrzucany jest z naczynia, jeśli jest ono otwarte (np. naczynia Dewara). W zamkniętych naczyniach następuje wzrost ciśnienia. Im lepsza izolacja naczynia tym wolniejszy wzrost ciśnienia. Z jednego litra skroplonego gazu oziębionego, powstają znaczące ilości gazu. Dlatego zaleca się taką wentylację tych pomieszczeń, w których operuje się gazami skroplonymi w otwartych naczyniach, która odprowadzi co najmniej powstały przez odparowanie gaz. Wystarczająca wentylacja powinna zapewnić utrzymanie zawartości tlenu w otoczeniu bez większych zmian: wzrost zawartości tlenu powyŝej normalnej zawartości 21% obj. do ponad 23% obj., zwiększa zagroŝenie poŝarem. Gazy skroplone podane w tabeli nie mogą spowodować zatrucia, gdyŝ nie są toksyczne. Mogą one jednak spowodować obniŝenie zawartości tlenu w powietrzu, co przy stęŝeniach poniŝej 15% moŝe prowadzić do uduszenia. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe dwutlenek węgla w niskich stęŝeniach moŝe prowadzić do powaŝnych zaburzeń oddychania. StęŜenia dwutlenku węgla ponad ok. 20% powodują śmierć w ciągu kilku sekund. Przebywanie w powietrzu oziębionym przez kriogeniczne gazy, moŝe prowadzić do wyziębienia organizmu oraz do zaburzeń czynności płuc przy wdychaniu powietrza oziębionego przez gaz o niskiej temperaturze. Gdy silnie oziębione gazy mieszają się z powietrzem, moŝe tworzyć się mgła w wyniku kondensacji wilgoci pod wpływem niskiej temperatury. Jeśli wyciek gazu jest większy, powstała mgła moŝe utrudnić widoczność i orientację. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe równieŝ poza obszarem zamglenia naleŝy się liczyć z wyraźną zmianą składu powietrza. Wszystkie podane w tabeli gazy są w temperaturze wrzenia znacznie cięŝsze od powietrza. Tam gdzie istnieje moŝliwość uwolnienia znacznych ilości oziębionych skroplonych gazów, nie moŝe być Ŝadnych kanałów bez zamknięć cieczowych, otwartych okien do piwnic lub otworów prowadzących do niŝej połoŝonych przestrzeni, kanałów itp., gdzie mogłyby się zbierać cięŝkie gazy. W tych obszarach istnieje teŝ m.in. zwiększone zagroŝenie uduszeniem i poŝarem. Przy pracy z gazami obojętnymi (np. z azotem, argonem, helem, CO2) nie ma zagroŝenia poŝarem. Gazy te mogą nawet być stosowane do gaszenia poŝarów. Przy pracy ze wszystkimi gazami kriogenicznymi, których temperatury są niŝsze od temperatury wrzenia tlenu (patrz tabela wiersz 2) istnieje zagroŝenie kondensacją tlenu atmosferycznego, co moŝe doprowadzić do miejscowego wzbogacenia w tlen. Patrz instrukcja bezpieczeństwa dla atmosfery wzbogaconej w tlen. Materiały konstrukcyjne, które mogą wejść w kontakt z oziębionymi gazami skroplonymi, muszą GT-12

być odpowiednie do niskich temperatur, tj. nie mogą pękać w niskich temperaturach. Odpowiednia jest np. miedź, stal austenityczna, niektóre stopy aluminium. Spośród tworzyw sztucznych odpowiedni jest w niektórych warunkach PTFE. Dobór materiałów do określonych warunków powinien zostać ustalony ze specjalistą. Jeśli ciecz kriogeniczna moŝe zostać zamknięta między dwoma zaworami, odcinek między nimi powinien zostać zaopatrzony w zawór rozładowujący ciśnienie o wystarczającej średnicy. Ciecze te ulegają odparowaniu nawet przy najlepszej izolacji. Powstały w ten sposób gaz musi zostać odprowadzony przez zawór rozładowujący ciśnienie, aby uniknąć rozerwania przewodu. Przed wprowadzeniem skroplonych gazów kriogenicznych do aparatów, zbiorników, rurociągów, armatury, muszą zostać one dokładnie wysuszone. Oziębione gazy doprowadziłyby w przeciwnym wypadku do zamarznięcia wilgoci, co mogłoby zakłócić funkcjonowanie np. zaworów bezpieczeństwa, manometrów, itp. NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe kaŝdy materiał kurczy się, gdy zostaje oziębiony. Stopień skurczenia się zaleŝy od materiału i od obniŝenia temperatury. ZróŜnicowana kurczliwość róŝnych materiałów, moŝe prowadzić do wycieków lub pękania np. przy połączonych śrubami kołnierzach lub innych połączeniach. 4. Ochrona środowiska Gazy wymienione w tabeli, są obecne w atmosferze w róŝnych ilościach. Jeśli wyparuje mała ilość (kilka litrów) skroplonego gazu, nie wpływa to trwale na skład atmosfery. Jeśli zostanie rozlana niewielka ilość skroplonego gazu, powierzchnia ziemi nie zostanie zanieczyszczona, gdyŝ ciecz szybko odparuje nie wnikając lub wnikając w niewielkim stopniu w podłoŝe. Powstałe lokalne przemarznięcie podłoŝa nie powoduje trwałego uszkodzenia gleby. 5. Uwagi końcowe Bezpieczne operowanie silnie oziębionym gazem skroplonym jest moŝliwe tylko wtedy, gdy znane są jego specyficzne własności, a operowanie gazem odbywa się z ich świadomością. Nieodpowiednie obchodzenie się z gazami kriogenicznymi moŝe prowadzić np: do odmroŝeń. Własności fizyczne niektórych gazów kriogenicznych Azot Argon Hel Dwutlenek węgla 1. Symbol chem. N2 Ar He CO2 2. Temp. wrzenia -196-186 -269-78,5 *) przy 1013 mbar w ( C) 3. Gęstość cieczy 0,808 1,40 0,125 1,178 **) przy 1013 mbar w (kg/l) GT-13

4. Gęstość gazu 1,17 1,67 0,167 1,85 przy 15 C, 1013 mbar w (kg/m3) 5. Względna gęstość do powietrza 0,95 1,36 0,136 1,51 przy 15 C, 1013 mbar 6. Ilość gazu powstającego z 1l 691 839 749 632 cieczy w (l) *) temperatura sublimacji **) przy 5,18 bar GT-14