Raport z debaty klimatycznej w Poznaniu

Raport z debaty klimatycznej w Poznaniu Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Helena Wyligała Jacek Zatoński Komentarz eksperta: Tadeusz Narkun Warszawa, 24.12.2012 Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu poznańskiego 2

Wstęp Debata klimatyczna w Poznaniu odbyła się 20 listopada 2012 roku w siedzibie Starostwa Powiatowego przy ul. Jackowskiego 18. Otwarcia debaty pod patronatem Ministra Środowiska i Starosty Poznańskiego w imieniu starosty poznańskiego dokonała Pani Małgorzata Waligórska, z- ca dyrektora Wydziału Ochrony Środowiska, Leśnictwa i Rolnictwa oraz Pan Tadeusz Narkun, z ramienia Związku Powiatów Polskich oraz Instytutu na Rzecz Ekorozwoju. W debacie uczestniczyło ponad 20 osób reprezentujących urząd starostwa (5), gminy w powiecie (1), inne urzędy zlokalizowane w Poznaniu (5), biznes i przedsiębiorstwa (3), organizacje pozarządowe (2), uczelnie wyższe (2), uczniów licealistów (2). Głównym celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i warsztatową. W ramach zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w dwóch grupach. I. Prezentacje W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na poziomie międzynarodowym, unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. Obecny na debacie Pan Prezes Wielkopolskiej Agencji Zarządzania Energią Józef Lewandowski zadeklarował wsparcie ze strony jego instytucji dla ewentualnych projektów niskoemisyjnych realizowanych przez uczestników debaty i zachęcił do bliższej kooperacji. II. Warsztat Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, których prace odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się prezentacja wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela i dyskusja podsumowująca. Ponadto grupy dyskutowały o filmie w sesji wprowadzającej do warsztatów. Wyniki sesji warsztatowych 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatu Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w obu grupach zidentyfikowane zostały następujące determinanty występujące w powiecie poznańskim, które są rezultatem zmian klimatycznych i mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu: Uwarunkowania pozytywne Uwarunkowania negatywne Zasoby - relatywnie dobra dostępność surowców, np. dla biogazowni; - pogarszające się warunki hydrologiczne, stepowienie; Zagospodarowanie przestrzenne - zróżnicowanie przestrzenne powiatu: - brak miejscowych planów zagospodarowania rozwinięte rolnictwo i spory udział lasów, szczególnie na północy (Puszcza Zielonka i lasy w okolicach Biedruska) oraz na południu (Wielkopolski Park Narodowy); przestrzennego; - brak map katastralnych; - napływ ludności z Poznania do gmin powiatu i wiążące się z tym zabudowywanie terenów - obecność obszaru NATURA 2000 w dotąd rolnych i utrata zieleni, a także przyrost powiecie; działalności gospodarczej (np. strefa w Tarnowie Podgórnym); Transport Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu poznańskiego 3

- bliskość Poznania; - źle zorganizowany transport publiczny; - pierścieniowe ułożenie powiatu wokół miasta; Prawo i doradztwo - brak uwarunkowań prawnych sprzyjających rozwojowi odnawialnych źródeł energii (OZE); - niejasności legislacyjne, związane z brakiem ustaw, ich niespójnością (wyrywkowe, niesystemowe); - brak fachowego doradztwa w zakresie gospodarki niskoemisyjnej i wykorzystywania związanych z tym obszarem funduszy; - brak wymiany know-how z partnerami, np. instytucjami rynkowymi lub doświadczonymi partnerami zagranicznymi; - źle pojęte prowadzenie modernizacji budynków słabe doradztwo; Samorząd - samorząd prowadzący działania na rzecz ochrony powietrza, np. realizacja programów termomodernizacyjnych; - samorząd stale prowadzi działania edukacyjne na rzecz ekologii; - zmniejszające się koszty nowych technologii i inwestycji, potrzeba promowania istniejących już przykładów; - tradycja oszczędności i przedsiębiorczości w powiecie poznańskim i Wielkopolsce; - bogaty powiat i związany z tym faktem potencjał inwestycyjny mieszkańców; Społeczeństwo - brak zestawienia dotychczasowych działań proekologicznych i uszeregowania ich pod względem efektywności ekonomicznej; - brak szeroko dostępnej dokumentacji zawierającej analizę kierunków wiatrów, która ułatwiałaby podejmowanie decyzji w zakresie zasadności lokowania instalacji wiatraków w danym regionie; - słaba świadomość ekologiczna społeczeństwa lokalnego; - występowanie niskiej emisji; - niechęć mieszkańców do zmian, do inwestowania i wydawania pieniędzy bez precyzyjnego określenia korzyści; - brak środków finansowych na inwestycje w OZE; 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatu W powiecie poznańskim grupy warsztatowe wypracowały zbieżne ze sobą w niektórych elementach (termomodernizacja, poprawa transportu aglomeracyjnego, niskoenergetyczne budownictwo) pomysły dotyczące funkcjonowania gospodarki niskowęglowej w 2030 roku: Wizja grupy nr 1 w zakresie transportu: - generalny rozwój infrastruktury i transportu przyjaznego ekologii w powiecie; - rozwój transportu publicznego (4 głosy 1 ), składającego się z takich komponentów jak: a. więcej ścieżek rowerowych; b. rozwój bezkolizyjnego transportu drogowego; c. wykorzystanie pojazdów hybrydowych; 1 W nawiasach podana jest liczba głosów oddanych w późniejszym głosowaniu na pomysły wypracowane w warsztacie dotyczącym wizji rozwoju powiatu w 2030 r. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu poznańskiego 4

aspekt aglomeracyjny: - kompleksowa wizja aglomeracji i otoczenia, żeby tereny zurbanizowane Poznania nie rozlewały się na obszar powiatu (2 głosy); - przeciwdziałanie emigracji ludności z Poznania do powiatu; - więcej czystych terenów zielonych; w zakresie rozwoju budownictwa: - nowe, lepsze rozwiązania w zakresie budownictwa, pozwalające na oszczędności: a. pasywne budynki; b. termomodernizacja wybranych budynków. aspekty społeczno-finansowe: - uświadomione społeczeństwo, edukowane w ramach zajęć lekcyjnych (3 głosy) - permanentne fachowe doradztwo w zakresie ekologicznych technologii, szczególnie nt. kosztów i korzyści dla beneficjentów (2 głosy) - generalne wsparcie finansowe na inwestycje i projekty; - dopłaty do źródeł alternatywnych, jako wsparcie dla inwestycji w OZE (1 głos) - stosowanie kar i nagród w kontekście przestrzegania prawa ochrony środowiska - istnienie silnego lobby ekologicznego jako przeciwwaga wobec tradycyjnego biznesu (3 głosy) Wizja grupy nr 2: w zakresie rozwoju energetyki przyjaznej klimatowi: - wdrożenie programu modernizacji kotłowni mieszkaniowych poprzez zastępowanie ich OZE; - wszystkie budynki publiczne pokryte instalacjami fotowoltaicznymi najnowszej generacji (1); - spalarnia odpadów i biogazownia dla Centralnej Oczyszczalni Ścieków w Koziegłowach, wykorzystująca spalanie w kogeneracji (4); - 50% przyrost budynków pasywnych w powiecie; - rozwój geotermii; komunikacja i transport: - 60% pojazdów z napędem hybrydowym w komunikacji publicznej; - czysty transport na przywróconych liniach kolejowych (potencjał w sieci wąskotorowej) (2); - rozwinięta sieć ścieżek rowerowych; gospodarka przestrzenna: - powiat jako integralna część aglomeracji (6); - spójna polityka przestrzenna powiatu (2); działania administracji: - administracja otwarta na działania lokalne i spójne, rozwiązania systemowe; - wymiana know-how między instytucjami w powiecie; - wysoka świadomość ekologiczna mieszkańców (3). Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku W wyniku podsumowania rozproszonych głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie poznańskim powinna zostać opracowana jedna wizja gospodarki niskoemisyjnej, tj. zintegrowany i niskoemisyjny transport ekologiczny w aglomeracji. Na tak sformułowany pomysł złożyło się 8 głosów na rzecz kompleksowej wizji aglomeracji, które połączono z kwestią emisyjności transportu i jego aktualnymi niedomaganiami oraz potrzebą poprawy. Inne pomysły, które zyskały uznanie większości uczestników debaty to zwiększanie świadomości ekologicznej mieszkańców (6 głosów) oraz wsparcie dla tworzenia stałego doradztwa w zakresie gospodarki niskoemisyjnej i lobby proekologicznego (5 głosów). Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu poznańskiego 5

3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji. Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i zadania niezbędne do realizacji wybranej wizji, tj.: Zintegrowany niskoemisyjny transport aglomeracyjny. W związku z faktem, że propozycje obu grup były bardzo zbieżne, w niniejszym raporcie zostały one scalone w jedną propozycję realizacji. Podmiotami realizującymi wizję zintegrowanego i niskoemisyjnego transportu aglomeracyjnego powinni być starosta poznański, prezydent miasta Poznania, wójtowie i burmistrzowie w gminach, a także marszałek, zarządy spółek przewozowych ZTM (Zarząd Transportu Miejskiego), PKP i kolei regionalnych, a także ZDM (Zarząd Dróg Miejskich) i ZDP (Zarząd Dróg Powiatowych), partnerzy zagraniczni, producenci w branży transportowej i inni przedsiębiorcy z nią związani, biznesmeni, organizacje ekologiczne oraz mieszkańcy powiatu (np. rowerzyści) oraz firmy szkoleniowe. Zdaniem grupy pierwszej liderem projektu miałby stać się zespół przedstawicieli w/w środowisk powołany przez starostę i prezydenta. Druga grupa zaproponowała powołanie nowej organizacji lub spółki odpowiedzialnej za projekt. Przeciwnikami przedsięwzięcia mogą być biznesmeni, np. drobne, prywatne spółki przewozowe i komunikacyjne, a także inne osoby, których interes byłby naruszony poprzez realizację wizji, lobby paliwowe, ale także gminy czy PKP, których wizja rozwoju i interesy mogłaby być odmienne. Rezultatem projektu byłaby szeroko rozumiana poprawa jakości życia mieszkańców, obniżenie emisji i zarazem czystsze powietrze, a także mniejszy hałas. Mniejsze korki lub ich brak spowodowałyby, iż wymiernie skróciłby się czas dojazdu do miasta dla mieszkańców powiatu. Wzrosłoby zadowolenie mieszkańców, również z powodu obniżenia kosztów dojazdu, przekładających się na wymierne oszczędności. Generalnie lepszy stan infrastruktury i inwestycje w komunikację wpływałyby na rozwój gospodarczy powiatu w postaci nowych miejsc pracy, a nawet w formie przyrostu naturalnego. W zakresie działań, jakie należałoby podjąć, mieszczą się: porozumienie między jednostkami realizującymi, powołanie zespołu odpowiedzialnego za realizację projektu i wybór lub utworzenie jego lidera, pozyskanie środków finansowych, stworzenie kompleksowego projektu transportowego, dostosowanie prawa miejskiego. Niezbędne jest wykorzystanie istniejących zasobów infrastruktury, w tym dokonanie naprawy jej stanu, ale także inwestycje w nowy tabor i budowa parkingów park & ride. Akcja promocyjna i edukacja mieszkańców dotyczyć powinna zalet transportu publicznego, ale także zagwarantowany powinien być łatwy dostęp do biletów, a ich koszt w wyniku rozwiązań systemowych powinien być obniżony. Ostatecznie do działań powinni być włączeni także dostawcy usług i producenci pojazdów. Zasoby potrzebne do realizacji przedsięwzięcia to środki własne samorządów, fundusze unijne, zakładane partnerstwa publiczno-prywatne, budżet państwa oraz infrastruktura i poparcie społeczne. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu poznańskiego 6

Komentarz eksperta Dla uczestników debaty klimatycznej w powiecie poznańskim najważniejsza była integracja powiatu z całą aglomeracją, ponieważ powiat otacza miasto i nie da się oraz nie ma potrzeby rozdzielania tych organizmów. Powinien więc powstać zintegrowany transport, oparty głównie na sprawnej komunikacji publicznej, z wykorzystaniem pojazdów hybrydowych oraz sieci ścieżek rowerowych. Realizacja zarysowanych celów będzie możliwa tylko przy uświadomieniu społeczności aglomeracji, a więc bardzo istotna jest rola odpowiednio prowadzonej edukacji. Aby to wszystko osiągnąć, dążąc do efektu synergii, niezbędne jest zintegrowane i skoordynowane działanie, dlatego proponuje się zawiązanie - z inicjatywy Starosty - porozumienia pomiędzy gminami i powiatem celem stworzenia Poznańskiego Okrągłego Stołu Transportowego (POST). POST byłby stałą strukturą, która umożliwiałaby wypracowanie własnych rozwiązań i konsultacje propozycji rozwiązań wnoszonych przez władze samorządowe powiatu poznańskiego w określonych sprawach dotyczących transportu. Uczestnikami POST byliby przedstawiciele różnych grup interesu, szczególnie zainteresowani rozwojem transportu w powiecie. POST na swoich spotkaniach w drodze konsensusu wypracowywałby rekomendacje (wraz ze strategią ich wdrażania) dla władz samorządowych odnośnie realizacji polityki zrównoważonego rozwoju transportu oraz wspierałby władze samorządowe w tym wdrażaniu. Cały proces byłyby przejrzysty dla społeczności powiatu, która nie tylko byłaby o nim informowana, ale miałaby także możliwość oddziaływania na niego. W konsekwencji realizacja projektu przyczyniłaby się do znaczącego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu poznańskiego 7

Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. http://www.chronmyklimat.pl/theme/uploadfiles/file/doklip/deklaracja_red.pdf Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020. Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700- droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: http://liso.chronmyklimat.pl Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu poznańskiego 8