MSG ĆWICZENIA 5 Zagraniczna i międzynarodowa polityka handlowa
Zagraniczna polityka ekonomiczna Poczynając od drugiej połowy XX wieku następowało stopniowe rozszerzanie zakresów zagranicznej polityki ekonomicznej. Początkowo polityka ta obejmowała wyłącznie obroty towarowe (eksport i import towarów) zagraniczna polityka handlowa. Stopniowo przekształciła się w politykę obejmującą całokształt stosunków gospodarczych z zagranicą (bogactwa naturalne, siłę roboczą, usługi, kapitał), aby na początku XXI wieku objąć kolejny czynnik produkcji, jakim jest technologia.
Zagraniczna polityka ekonomiczna polityka handlowa polityka migracyjna polityka kapitałowa polityka technologiczna polityka usług
Zagraniczna polityka handlowa prowadzona przez dany kraj polityka w sferze kształtowania jego stosunków gospodarczych z zagranicą (polityka eksportowa i polityka importowa). Polityka ta oznacza oddziaływanie przez państwo na wielkość i strukturę eksportu i importu, bilans handlowy, efektywność.
Cele zagranicznej polityki handlowej Zasadniczym celem długookresowym zagranicznej polityki handlowej jest wzrost korzyści z udziału w międzynarodowym podziale pracy, osiągany poprzez wzrost międzynarodowej zdolności konkurencyjnej. Do celów krótko- i średniookresowych zalicza się np.: zachowanie równowagi płatniczej, pozytywne oddziaływanie na aktywność gospodarczą, ceny, stan zatrudnienia, postęp techniczny i technologiczny
Narzędzia zagranicznej polityki handlowej Do narzędzi (środków, barier) zagranicznej polityki handlowej należą: cła, narzędzia parataryfowe, narzędzia pozataryfowe, narzędzia makroekonomiczne.
Podstawowe narzędzia zagranicznej polityki handlowej cła parataryfowe: pozataryfowe: makroekonomiczne - wartościowe - specyficzne - kombinowane - opłaty fiskalne - opłaty specjalne - podatki - depozyty importowe - zmienne opłaty wyrównawcze - subsydia - cła antydumpingowe - cła antysubwencyjne - zakaz eksportu/importu - ograniczenia ilościowe - licencje eksportowe/importowe - dobrowolne ograniczenia eksportu - przepisy domieszkowe - reguły pochodzenia - normy techniczne i sanitarne - zakupy rządowe. - polityka kursu walutowego - stopa procentowa - polityka pieniężna - polityka dochodowa - polityka budżetowa - polityka fiskalna
Wybór celów i narzędzi zagranicznej polityki handlowej determinowany jest przez czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Do czynników wewnętrznych należy np. poziom rozwoju gospodarczego, stabilizacja cen, poziom zatrudnienia. Do czynników zewnętrznych zaliczamy np. zmiany polityczne na świecie, zmiany pozycji poszczególnych krajów na rynku międzynarodowym, działalność organizacji i instytucji międzynarodowych.
Cła należą do najstarszych instrumentów protekcji, a polityka celna jest najprostszą formą polityki handlowej. Narzędzia parataryfowe działają podobnie jak cła, to znaczy ograniczają wymianę w wyniku podwyższenia ceny dobra zagranicznego lub pobudzają eksport poprzez obniżanie ceny dobra krajowego. Bariery pozataryfowe to inne niż cła i bariery parataryfowe narzędzia, których funkcją jest bezpośrednie ograniczenie obrotów towarowych z zagranicy, zwłaszcza ich wolumenu. Do środków zagranicznej polityki handlowej należą także narzędzia makroekonomiczne, wśród których szczególnym instrumentem jest kurs walutowy.
Cło Cło to opłata, która jest pobierana od towaru zagranicznego przekraczającego granicę celną. Funkcja cenotwórcza ceł polega na tym, że podnoszą one ceny towarów importowanych, na które zostały nałożone. Główną rolą ceł jest ochrona poszczególnych gałęzi przemysłu gospodarki narodowej oraz bilansu płatniczego. Rola ceł od wartości wzrasta w okresach dobrej koniunktury. W okresach złej koniunktury rośnie rola ceł od ilości. Współcześnie w związku ze spadkiem roli ceł oraz dywersyfikacją asortymentową wymiany towarowej z zagranicą znaczenie ceł od ilości spada na rzecz ceł ad valorem. Cła można podzielić według różnych kryteriów.
Rodzaje ceł Kryterium klasyfikacji Sposób ustalania ceł Kierunek ruchu towarów Funkcja ceł importowych Poziom ceł ochronnych Sposób traktowania partnetów Sposób podejmowania decyzji Rodzaje ceł od wartości od ilości kombinowane importowe eksportowe tranzytowe ochronne fiskalne minimalne maksymalne preferencyjne dyskryminacyjne (wyrównawcze, antydumpingowe, retorsyjne) autonomiczne umowne
Według kryterium sposobu ustalania stawek celnych wyróżnia się: cła wartościowe (ad valorem) ustalane od wartości towaru np. 30-procentowe cło nakładane na importowany towar; cła specyficzne, od ilości (ad spetiem) ustalane od jednostki fizycznej towaru np. sztuki, tony; cła kombinowane (ad mix) ustalane od wartości i dodatkowo od ilości.
Opłatami fiskalnymi objęte są towary, które nie są produkowane w kraju importera i charakteryzują się niską elastycznością cenową popytu np. perfumy. Celem jest zwiększenie dochodów budżetowych, rzadziej wykorzystywane są do ochrony bilansu płatniczego
Opłaty specjalne są natomiast na ogół stosowane wobec towarów importowanych, które mają substytuty krajowe i charakteryzują się wysoką elastycznością cenową popytu. Celem ich wprowadzenia jest ograniczenie przywozu, ochrona rynku wewnętrznego przed konkurencją oraz zrównoważenie bilansu płatniczego. Do opłat specjalnych należą np. opłaty konsularne, administracyjne, za otrzymanie numeru statystycznego
Podatki (bezpośrednie i pośrednie) mogą być stosowane selektywnie, to znaczy w stosunku do wybranych towarów importowanych, które zagrażają produkcji krajowej, lub mogą w jednakowym stopniu obejmować wszystkie towary importowane (tzw. podatki graniczne). Podatki stają się narzędziem parataryfowym jeśli różnią się w odniesieniu do towarów importowanych w porównaniu z towarami, które są produkowane w kraju.
Depozyty importowe to obciążenie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty kwoty proporcjonalnej do wielkości importu, która dokonywana jest na specjalny, nieoprocentowany rachunek (pozostaje na tym rachunku przez z góry określony czas, po czym zostaje importerowi zwrócona)
Zmienne opłaty wyrównawcze charakteryzują się zmienną wysokością. Ich istotą jest różnica pomiędzy zmienną ceną rynku światowego na dany towar a stałą, w danym czasie (gwarantowaną przez rząd), ceną rynku wewnętrznego. Stosowane są w przypadku towarów wystandaryzowanych, ponieważ rząd ma możliwość ustalania i kontrolowania ceny gwarantowanej. Celem ich stosowania jest przede wszystkim ochrona produkcji rolnej.
Subsydia to wsparcie udzielane przez rząd krajowym podmiotom gospodarczym w zwiększeniu sprzedaży za granicę poprzez poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynku zagranicznym. Subsydia mogą być udzielane w formie bezpośredniej (środki finansowe wypłacane eksporterowi, np. dotacje wyrównujące różnicę pomiędzy niższą ceną światową a wyższą ceną rynku wewnętrznego) lub pośredniej (np. finansowanie badań nad nowym produktem, ulgi podatkowe). Ze względu na zakaz GATT dotyczący wspierania eksportu subsydiami są one stosowane w formie ukrytej, natomiast w odniesieniu do eksportu rolnego są stosowane również w formie bezpośredniej.
Konflikt, określany jako wojna na subsydia wyraźnie widać również na linii Stany Zjednoczone i Unia Europejska. Mało elastyczne stanowisko UE w kwestii negocjacji rolnych, spowodowane protekcyjną polityką rolną stanowi jedną z barier w osiągnięciu porozumienia. Konsekwencją dopłat do amerykańskiego i europejskiego eksportu są wyższe ceny tych produktów na rynkach państw najuboższych, w których produkcja rolna stanowi główne źródło ich dochodu. Stosowanie subsydiów doprowadziło do pogłębienia się dysproporcji pomiędzy bogatą Północą a biednym Południem.
Zakaz eksportu/importu (embargo) należy do najbardziej restrykcyjnych form ograniczeń pozataryfowych. Narzędzie to stosowane jest w okresach napięć politycznych na podstawie decyzji administracji jednego kraju, grupy krajów lub organizacji międzynarodowych. Polega ono na prawnym zakazie np. prowadzenia określonych operacji handlowych, odpływania statków własnej i obcych bander.
Ograniczenia ilościowe (kwoty, kontyngenty) oznaczają wprowadzenie przez państwo ściśle określonego limitu dopuszczalnej wielkości eksportu lub importu. Najczęściej przyjmują one formę kontyngentu ilościowego, chociaż mogą także występować kontyngenty w ujęciu wartościowym. Stosowanie kwot oznacza konieczność licencjonowania importu w celu kontroli przestrzegania ograniczeń. W skrajnym wypadku limit dopuszczalnej wielkości eksportu/importu może wynosić zero i wówczas mamy do czynienia z zakazem eksportu/importu.
Nadzorowaniu kontyngentów ilościowych służą, wspomniane, licencje importowe i eksportowe. Są to zezwolenia wydawane przez państwo przedsiębiorstwom na przywóz lub wywóz określonych ilości konkretnego towaru. W krótkim okresie jest to skuteczne narzędzie ochrony krajowej produkcji, ochrony bilansu płatniczego i destrukcji rynku wewnętrznego. W długim okresie natomiast przynosi wiele negatywnych skutków ekonomicznych np. prowadzi do rozwoju produkcji mało efektywnej o niskiej jakości i nowoczesności.
Dobrowolne ograniczenia eksportu (VER Voluntary Export Restraint) są dobrowolne jedynie z nazwy. W rzeczywistości bowiem są wymuszane przez odbiorcę. Stanowią pewną odmianę kwoty importowej. Jest to jednak kwota nałożona przez kraj eksportujący, a nie importujący. Narzędzie to jest selektywne, co znaczy, że jest skierowane tylko przeciw niektórym zagranicznym dostawcom. VER-y są wprowadzane na żądanie importera, a zgoda eksportera podyktowana jest chęcią uniknięcia ostrzejszych form restrykcji handlowych. Dla importera VER-y są bardziej kosztowne niż cło, ponieważ to co przy stosowaniu cła mogłoby być przychodem, przy obowiązywaniu dobrowolnego ograniczenia eksportu staje się rentą uzyskiwaną przez cudzoziemców.
Przepisy domieszkowe polegają na zobowiązaniu producentów krajowych do wykorzystywania w określonym procencie surowców, materiałów oraz półfabrykatów produkcji krajowej. Narzędzie to oddziałuje negatywnie na import. Przepisom tym towarzyszą często ulgi oferowane przez państwo producentom, którzy zastępują komponenty importowane krajowymi np. dopłaty, zwolnienia podatkowe.
Funkcję zbliżoną do przepisów domieszkowych pełnią reguły pochodzenia. O ile w przypadku przepisów domieszkowych głównym celem była ochrona jednego rynku, o tyle przy regułach pochodzenia chodzi o ochronę rynku grupy krajów. W obu przypadkach preferowana jest produkcja krajowa, a import jest dyskryminowany. Reguły pochodzenia mają zastosowanie przede wszystkim w obrębie stref ekonomicznych, których członkowie wzajemnie udzielają sobie preferencji. Reguły pochodzenia określają, jaka część wartości towaru sprzedawanego w obrębie ugrupowania musi być dodana w obrębie tego ugrupowania
Normy techniczne i sanitarne oraz jakościowe, weterynaryjne, itp. to przepisy dotyczące parametrów, jakim powinny odpowiadać towary, które są sprzedawane na danym rynku. Takie normy i standardy nie powinny być jednak nadużywane w celu ochrony produkcji krajowej przed importem. Sam fakt ich istnienia, koszt ich zdobycia i śledzenia zmian w przepisach przyczynia się do wielu trudności związanych z handlem zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw
Istota dumpingu zbliżona jest do subsydium. Różnica polega na tym, że dumping jest stosowany przez przedsiębiorstwa, subsydia natomiast przez rząd. Dumping to sprzedaż za granicę danego dobra po cenie niższej od ceny uzyskiwanej za to dobro na rynku krajowym.
Kraj dotknięty dumpingiem lub subsydiami może się bronić wprowadzając cła antydumpingowe lub antysubwencyjne (wyrównawcze). Są to opłaty nakładane na importowane towary po cenach dumpingowych (lub subsydiowane) w celu zniwelowania różnicy pomiędzy ceną dumpingową (subsydiowaną) a ceną, którą uznaje się za normalną. Cła nakładane są w przypadku udowodnienia dumpingu (subsydium) i stwierdzenia, że wyrządza ono szkodę rodzimemu przemysłowi a także w przypadku, gdy istnieje realna groźba wystąpienia takiej szkody.
Przepisy Unii Europejskiej wiernie adaptują podstawowe zasady GATT/WTO i wymagają zaistnienia trzech czynników niezbędnych do nałożenia ceł antydumpingowych. Po pierwsze, Komisja musi stwierdzić istnienie dumpingu, tzn. fakt zaoferowania towaru eksportowanego na rynku Unii po cenie niższej niż normalna wartość towaru. Po drugie, Komisja musi stwierdzić istnienie szkody, zagrożenie szkodą lub fakt opóźnienia w założeniu lub rozwoju sektora wytwórczego. Po trzecie, zastosowanie środków protekcyjnych musi leżeć w interesie Unii Europejskiej.
Głównym celem postępowań anty-dumpingowych są Chiny. Lista obowiązujących środków antydumpingowych, antysubsydyjnych i przed nadmiernym przywozem nałożonych przez UE - http://www.mg.gov.pl/wspolpraca+miedzynarodowa/handel+zagraniczn y/antydumping/lista+obowiazujacych+srodkow+ad+as+i+sfg+nalozo nych+przez+ue Przykłady: - W dniu 27 marca 2015 r. zostało opublikowane Rozporządzenie Wykonawcze KE nr 2015/519 nakładające ostateczne cło antydumpingowe na przywóz niektórych elementów złącznych z żeliwa lub stali pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej, rozszerzone na przywóz niektórych elementów złącznych z żeliwa lub stali wysyłanych z Malezji, zgłoszonych lub niezgłoszonych jako pochodzące z Malezji, w następstwie przeglądu wygaśnięcia przeprowadzonego na podstawie art. 11 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1225/2009. - 12 marca 2015 r. zostało opublikowane rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/409 z dnia 11 marca 2015 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 917/2011 nakładające ostateczne cło antydumpingowe i stanowiące o ostatecznym pobraniu tymczasowego cła nałożonego na przywóz płytek ceramicznych pochodzących z Chińskiej Republiki Ludowej.
Zakupy rządowe (publiczne) obejmują wydatki z budżetu instytucji i agend rządowych. Zalicza się tutaj finansowanie konsumpcji zbiorowej np. szkół, przedszkoli, wojska, oraz wspieranie deficytowych przedsiębiorstw, produkcji uznanej za rozwojową, badań naukowych w strategicznych sektorach. Zakupy rządowe stają się narzędziem pozataryfowym zagranicznej polityki ekonomicznej w sytuacji, gdy preferowane są towary krajowe kosztem importowanych (nawet gdy krajowe są droższe)
Do narzędzi makroekonomicznych, oddziałujące na stosunki gospodarcze z zagranicą, zalicza się: politykę kursu walutowego; politykę stopy procentowej, politykę pieniężną, politykę fiskalną, politykę dochodową, politykę budżetową.
Kurs walutowy umożliwia państwu oddziaływanie na stosunki gospodarcze z zagranicą oraz na gospodarkę krajową. Za pomocą kursu walutowego państwo może zapewnić równowagę bilansu płatniczego. W przypadku długotrwałego deficytu bilansu płatniczego dewaluacja krajowej waluty wpływa na relatywne potanienie towarów krajowych na rynkach zagranicznych. W efekcie rośnie eksport. W przypadku długotrwałej nadwyżki w bilansie płatniczym celowe jest dokonanie rewaluacji waluty krajowej, czyli obniżenie kursu wymiennego waluty zagranicznej na walutę krajową, które prowadzi do relatywnego podrożenia towarów krajowych na rynkach zagranicznych i potanienia towarów importowanych na rynku krajowym. Rewaluacja przyczynia się zatem do likwidacji nadwyżki w bilansie handlowym.
Międzynarodowa polityka ekonomiczna Międzynarodowa polityka ekonomiczna w porównaniu z zagraniczną jest pojęciem względnie nowym; pojawiło się ono po raz pierwszy w połowie poprzedniego stulecia; z biegiem lat zaczęło nabierać coraz większego znaczenia, spychając na drugi plan zagraniczna politykę ekonomiczną.
Międzynarodowa polityka handlowa to zbliżone lub jednolite w skali dwóch lub większej liczby krajów cele i narzędzia polityki handlowej. Cele międzynarodowej polityki handlowej (ekonomicznej) związane są z priorytetami w stosunkach gospodarczych z zagranicą w skali grupy krajów, regionu lub w skali globalnej. Kraje małe i średnie skazane są na dopasowanie swojej polityki zagranicznej do celów polityki międzynarodowej.
Podmioty współczesnej międzynarodowej polityki ekonomicznej 1. państwa, które mogą brać udział w wypracowywaniu i prowadzeniu międzynarodowej polityki ekonomicznej. 2. ugrupowania integracyjne (np. UE, EFTA, NAFTA, APEC, ASEAN MERCOSUR); 3. korporacje transnarodowe (np. General Motors); 4. kartele międzynarodowe (np. OPEC).
Państwa: - bezpośrednio poprzez zawieranie porozumień układy o współpracy gospodarczej, przemysłowej i naukowotechnicznej (np. strefy wolnego handlu, unie celne, wspólne rynki); porozumienia towarowe (np. cukrowa, kakaowa, kawowa, pszeniczna, cynowa, w sprawie wełny); międzynarodowych umów gospodarczych (z biegiem lat miejsce umów bilateralnych zajęły umowy wielostronne; umowy krótkookresowe zastąpiono długookresowymi; umowy towarowe zastąpiono umowami gospodarczymi obejmującymi obok wymiany handlowej również współpracę finansową, kredytową, naukowo-techniczną itp.; umowy szczegółowe zastąpiono umowami ramowym, które formułują jedynie podstawowe zasady tej współpracy; umowy zawierają odniesienie do klauzuli największego uprzywilejowania); - pośrednio dzięki oddziaływaniu na organizacje międzynarodowe (GATT/WTO, ONZ, UNCTAD, MFW, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Bank Światowy, OECD) i przedsiębiorstwa uczestniczące we współpracy międzynarodowej.
Na przełomie wieków jedną z charakterystycznych cech gospodarki światowej są przewartościowania dotyczące międzynarodowego podziału pracy oraz zmiany zarówno w zagranicznej oraz międzynarodowej polityce handlowej. Globalizacja gospodarki światowej przyczynia się do dominującego znaczenia ponadkrajowej polityki ekonomicznej, która prowadzona jest bezpośrednio przez specjalnie do tego powołane instytucje lub organizacje gospodarcze.