Michał Adamczyk grupa KrDZEk2011 numer albumu: 14620 Ocena postępów transformacji w Polsce Referat na przedmiot Polityka Gospodarcza.
Pierwszy rząd Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej nie dysponował żadną teorią transformacji gospodarki komunistycznej w kapitalistyczną, gdyż taka teoria jeszcze nie istniała. Umożliwiałaby ona optymalizację procesu przebudowy systemowej, jednakże musieliśmy poszukiwać własnych rozwiązań. Procesy transformacji były wdrażane, gdy mechanizmy rynkowe znajdowały się jeszcze w zalążku. Głównymi celami transformacji ustrojowej w Polsce były: wdrożenie systemu demokracji parlamentarnej i wolności gospodarczej, ustanowienie gospodarki rynkowej zdolnej do otwartego na świat i trwałego rozwoju, polityka społeczna zapewniająca stabilność polityczną i efektywność rozwoju gospodarki, utrwalenie niepodległości państwa poprzez integrację z Unią Europejską i NATO. W 1989 roku w momencie wdrażania nowych zasad ustrojowych nie było czasu na dyskusję nad wyborem rodzaju zasad demokracji, mowa o: dominacji parlamentu, dominacji rządu, dominacji prezydenta, lub równomiernym podziale władzy pomiędzy tymi instancjami. W związku z przytłaczającą większością uzyskaną przez Solidarność w wyborach z 4 czerwca, wydawało się to zbędne. Społeczeństwo nie miało pełnej świadomości, jakie konsekwencje przyniosą decyzje sejmowe przyjęte przez parlament. Odeszliśmy od systemu komunistycznego na rzecz rynkowego, aczkolwiek konsekwencją pozostawienia do rozstrzygnięcia wariantu demokracji jest brak stabilizacji politycznej i społecznej w całym dotychczasowym okresie transformacji. Walka o władzę pomiędzy Solidarnością a Postkomunistami sprawiła, iż niemożliwe stało się zaprezentowanie społeczeństwu konkretnej strategii porzucania socjalizmu i tworzenia kapitalizmu. Program opracowany pod kierunkiem Leszka Balcerowicza obejmował część stabilizacyjną, restrukturyzacyjną i społeczną. Program stabilizacyjny przewidywał zrównoważenie budżetu, twardą politykę monetarną, stabilizację kursu walut, wprowadzenie wewnętrznej wymienialności pieniądza, liberalizację cen oraz restrykcyjną politykę dochodową. Program restrukturyzacyjny przewidywał przekształcenia własnościowe, a program społeczny osłonę najbiedniejszych. Był to
program zgodny z zasadami Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Jego ostro deflacyjny charakter spowodował gwałtowny spadek produkcji oraz drastyczne skutki społeczne, takie jak wzrost jawnego bezrobocia, obniżenie płac realnych, zwiększenie strefy ubóstwa oraz szokujące zróżnicowanie dochodów. Program restrukturyzacyjny miał wynikać z automatyzmu rynkowego, zgodnie z zasadami konstruktywnej destrukcji. Na dalszym planie stawiano zadanie sprawiedliwego podziału dochodu narodowego. Kierownictwo gospodarcze przedstawiło taką wersję programu stabilizacji, restrukturyzacji oraz polityki społecznej jako jedyną, twierdząc, że nie było dla niej alternatywy. Metoda szokowa, którą zastosowano w Polsce, polega na szybkim stworzeniu warunków normalnie funkcjonującej gospodarki rynkowej. Osiąga się to przez zmianę przepisów regulujących działalność gospodarczą oraz przez zmianę polityki pieniężnej. Jednakże zmiany możliwe do wprowadzenia w ramach programu stabilizacyjnego nie mogą być rozciągnięte na zadania restrukturyzacyjne i inwestycje bez uprzedniego stworzenia infrastruktury rynkowej oraz prywatyzacyjnej. Próba zastosowania w takich warunkach metody szokowej prowadzi do obniżenia sprawności gospodarki oraz do wzrostu kosztów transformacji. Z kolei wysokie koszty transformacji obciążają społeczeństwo, co stwarza niekorzystny klimat wokół reform. Konsekwencją metody szokowej był brak jakiejkolwiek polityki przemysłowej. Znane jest sformułowanie Tadeusza Syryjczyka Ministra Przemysłu: Najlepszą polityką przemysłową jest nie mieć żadnej polityki przemysłowej. Podobne stanowisko zajmowano wobec polityki rolnej, naukowej, itd. Brak polityki państwowej w odpowiednich dziedzinach prowadził do głębokiego załamania ekonomicznego, którego przełamania oczekiwano jako rezultat procesów spontanicznych, nie zaś polityki państwowej. Politykę antyinflacyjną przeciwstawiano polityce antydepresyjnej. Całkowicie ignorowano negatywne następstwa upadku ekonomicznego, uparcie kontynuując politykę antyinflacyjną.
Uważano, iż mechanizm rynkowy wystarcza dla efektywności i wzrostu, wywierało to bardzo szkodliwy wpływ na gospodarkę. Prowadziło do pełnego otwarcia gospodarki na konkurencję zagraniczną bez jakiegokolwiek przygotowania. Wystawienie na konkurencję producentów, którzy jej nie znali prowadziło do upadków. Przyniosło to wielkie straty w rolnictwie, upadek niektórych gałęzi przemysłu a w konsekwencji wielki wzrost bezrobocia i zubożenie społeczeństwa. Silne sprzeciwy społeczne wymuszały pewne ustępstwa od tej polityki, aczkolwiek były one traktowane jako zło konieczne. Przyjęto, iż priorytetem polityki powinna stać się szybka i uniwersalna prywatyzacja, możliwa czy też nie. Przyczyniła się ona do zwiększenia udziału sektora prywatnego w gospodarce, zwiększenia jej efektywności i odciążenia budżetu od dotacji do nierentownych przedsiębiorstw publicznych. Niewątpliwym sukcesem ekonomicznym i społecznym okazał się program oddolnej prywatyzacji, czyli umożliwienie osobom prywatnym tworzenia nowych przedsiębiorstw. Prywatne firmy wywarły stabilizujący wpływ na gospodarkę. Co do przedsiębiorstw państwowych przyjęto model prywatyzacji ekwiwalentnej, opartej na wzorach brytyjskich, który był niedostosowany do naszych realiów. Zubożałe społeczeństwo nie było w stanie brać udziału w nabywaniu majątku państwowego. Bariera kapitałowa rozłożyła proces prywatyzacyjny na długie lata, a kapitał zagraniczny stał się głównym inwestorem i później beneficjentem naszego majątku. Program prywatyzacji kapitałowej, realizowany w drodze tradycyjnej sprzedaży okazał się źródłem dodatkowych, choć i tak mniejszych niż się początkowo spodziewano, dochodów dla budżetu państwa. Dochody ze sprzedaży przedsiębiorstw państwowych powinny stanowić dochód Skarbu Państwa, a nie budżetu i być reinwestowane w restrukturyzację sektora publicznego. Dopiero firmy po restrukturyzacji, zdolne do generowania zysków powinny być sprzedawane na dobrych warunkach, aczkolwiek państwo nie restrukturyzowało firm, co więcej, stwarzało im niekorzystne warunki funkcjonowania.
Prywatyzacja pośrednia, czyli poprzez komercjalizację (przekształcenie przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa) i późniejszą prywatyzację z uwagi na ograniczone środki budżetowe również nie spełniła swojej roli. Komercjalizacja miała na celu dostosowanie przedsiębiorstw do funkcjonowania w warunkach konkurencji rynkowej, polegała na restrukturyzacji wszystkich aspektów działalności przedsiębiorstwa. Proces miał być przeprowadzony w okresie do dwóch lat, lecz z uwagi na restrykcyjną politykę finansową nie zostało to wykonane. W konsekwencji zaniechania restrukturyzacji nie została podniesiona konkurencyjność i efektywność działania przedsiębiorstw. Sprzedawano je nieprzygotowane do konkurencji, nierentowne, za niskie ceny. Odpowiedzią rządu na niezadowolenie społeczeństwa z funkcjonującego programu prywatyzacji był Program Powszechnej Prywatyzacji, który zakładał m.in., iż część majątku narodowego należy oddać w ręce polskich obywateli, gdyż jest on wynikiem pracy wszystkich (uwłaszczenie i upodmiotowienie polskich obywateli na ok. 10% majątku narodowego), zakładał sprywatyzowanie przedsiębiorstw, a następnie wniesienie ich akcji do piętnastu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych. NFI miały prawo sprzedawać posiadane przez siebie akcje lub udziały w przedsiębiorstwach państwowych. Zajmowały się także restrukturyzacją spółek, racjonalizacją zatrudnienia i pozbywaniem się nieprodukcyjnego majątku. Jednakże źle zarządzane przez zagraniczne firmy konsultingowe NFI nie poprawiły działalności ani konkurencyjności spółek, doprowadzając do ich likwidacji. Najważniejsze zadanie firm zarządzających, jakim było podniesienie wartości spółek poprzez ich restrukturyzację, nie zostało wykonane. Przekształcenia strukturalne i prywatyzacja w państwowym sektorze rolniczym prowadzone były nieprawidłowo. Zlikwidowano PGRy, choć wiele było rentownych, a nie stworzono nowych rozwiązań organizacyjno-prawnych i ekonomicznych. Doprowadziło to do zapaści ekonomicznej na terenach wiejskich.
Struktura własnościowa krajów UE wskazuje, że sektory o strategicznym znaczeniu dla gospodarki są albo własnością państwową, albo częściowo pod kontrolą państwa. Polski model prywatyzacyjny zakładał całościową prywatyzację, wraz z sektorami o znaczeniu strategicznym. W związku z tym, przyszły poziom konkurencyjności polskiej gospodarki zależy w dużej mierze od decyzji zagranicznych korporacji. Podstawowy dylemat polityki społecznej polegał na tym, że w czasie socjalizmu stworzono zbyt szeroko zakrojony, nie liczący się z kosztami, system ubezpieczenia społecznego. Dlatego system ten musiał się załamać. Istotna poprawa może być osiągnięta tylko poprzez wzrost dochodu narodowego. Obecnie wskutek gwałtownego przyrostu liczby osób uprawnionych do pomocy państwo stało się niezdolne do wypełniania zobowiązań. Najważniejszymi zagrożeniami są wysokie bezrobocie, nie kurczące się obszary biedy oraz rosnące nierówności dochodów. W wyniku realizacji planu stabilizacji, w powiązaniu z twardą polityką monetarną, powstała rzesza ludzi żyjących na koszt państwa. Na skutek masowych protestów odmowa wypłacania świadczeń przez państwo była politycznie niemożliwa. Takiego rezultatu twardej polityki neoliberalnej nikt nie oczekiwał. Okazał się, że realne pole manewru dla transformacji jest określone przez stopień przyzwolenia społecznego dla reform. Polska była pierwszym krajem, który rozpoczął transformację gospodarki komunistycznej w kapitalistyczną gospodarkę rynkową. Wprowadzone przeobrażenia, mimo wielu popełnionych błędów, zasługują na pozytywną ocenę. Zostały one wprowadzone drogą pokojową, bez rewolucji, rozlewu krwi. Co więcej, polska gospodarka jako pierwsza wśród krajów postkomunistycznych pokonała głęboką recesję i rozpoczęła proces wzrostu gospodarczego. Konsolidacja makroekonomiczna Polski wyrażająca się we wzroście gospodarki, umocnieniu pieniądza, napływie walut zagranicznych, rosnącym eksporcie jest przejawem sukcesu transformacji, mimo wielu popełnionych błędów.
Literatura: 1. Dynamika transformacji polskiej gospodarki : praca zbiorowa. 1; Warszawa : Poltext, 1997 2. Prywatyzacja polskiej gospodarki : cele, programy i ocena jej rezultatów: Prusek Andrzej; Kraków : Wydaw. Akademii Ekonomicznej, 2005.