Nauka zawodu Szkoła czy pracodawca? Raport z badania praktycznej nauki zawodu realizowanej przez małopolskich przedsiębiorców

Nauka zawodu Szkoła czy pracodawca? Raport z badania praktycznej nauki zawodu realizowanej przez małopolskich przedsiębiorców

Raport powstał na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie w ramach projektu Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji. Raport powstał na podstawie wyników z Badania praktycznej nauki zawodu realizowanej przez małopolskich przedsiębiorców przeprowadzonego przez BCMM badania marketingowe sp. z o.o. Wydawca: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Plac Na Stawach 1 30-107 Kraków www.wup-krakow.pl Copyright Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Kraków 2009 ISBN: 978-83-927362-8-8 Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonane z podaniem źródła. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. Skład i opracowanie graficzne: Robert Krzeszowiak, robuska@poczta.onet.pl Druk: Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści Wstęp 5 Wykaz używanych skrótów 7 I. System praktycznej nauki zawodu 9 II. Metodologia badania 19 III. Wyniki badania 21 IV. Rekomendacje 39 Spis wykresów 47 Spis tabel 49 Spis schematów 51 3

Osoby zaangażowane w prace przy Badaniu praktycznej nauki zawodu realizowanej przez małopolskich przedsiębiorców: Katarzyna Antończak Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Małgorzata Bednarek Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Krakowie Adam Biernat Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Agata Chrześcijanek Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Tadeusz Dąbrowski Cech Rzemiosł Motoryzacyjnych i Małych Przedsiębiorców w Krakowie Olga Dębowska Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Elżbieta Drogosz-Zabłocka Artur Dzigański Kuratorium Oświaty w Krakowie Marek Filipczyk Centrum Kształcenia Praktycznego w Krakowie Krystyna Fołtyn Cech Rzemiosł Różnych w Krakowie Katarzyna Grudzień Cech Rzemiosł Motoryzacyjnych i Małych Przedsiębiorców w Krakowie Ewa Guzik Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Andrzej Jańczy Kuratorium Oświaty w Krakowie Renata Kępczyk Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Urszula Kisiel-Dorohinicka Seweryn Krupnik Maria Krysakowska Kuratorium Oświaty w Krakowie Lesław Kucharczyk Małopolska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości Maria Leńczuk Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Piotr Maurek Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Nina Pakuła Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Paweł Pawłowski Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Krystyna Rozłonkowska Ochotnicze Hufce Pracy w Krakowie Kazimierz Tęczar Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Barbara Tutajewska Hanna Uhl Tadeusz Walczak Małopolska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości Marcin Węgrzyn Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Wojewódzwki Urząd Pracy w Krakowie. Dziękujemy wszystkim przedsiębiorcom oraz kierownikom praktycznej nauki zawodu, którzy wzięli udział w badaniu. Dziękujemy Dyrekcji, pracownikom i uczniom Centrum Kształcenia Praktycznego w Krakowie za pomoc w zorganizowaniu i udział w sesji zdjęciowej na potrzeby opracowania okładki raportu.

Wstęp Mam zaszczyt przedstawić Państwu publikację pod tytułem Nauka zawodu. Szkoła czy pracodawca?, prezentującą wyniki badania praktycznej nauki zawodu realizowanej przez małopolskich przedsiębiorców. Badania powstały w szczególnym momencie. Aktualnie toczy się szeroka dyskusja na temat kształcenia zawodowego w Polsce, głownie w kontekście dużego zapotrzebowania na wykwalifikowanych specjalistów posiadających umiejętności odpowiadające wymogom rynku pracy. Niedostatki istniejącego stanu rzeczy odczuwamy wszyscy. Za pośrednictwem prezentowanej publikacji chcemy włączyć się do tej debaty. Mam również nadzieję, że przeprowadzone badania pomogą nam wszystkim odpowiedzieć na pytanie, jak najlepiej wykorzystać środki Unii Europejskiej z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki tak, by rzeczywiście przyczyniły się do rozwiązania problemów szkolnictwa zawodowego w Małopolsce. Publikacja składa się z trzech części. W pierwszej opisany został system kształcenia zawodowego w Polsce z uwzględnieniem praktycznej nauki zawodu, która stanowi ważny element edukacji zawodowej. Opis koncentruje się na wskazaniu kolejnych etapów kształcenia zawodowego, instytucji biorących w nim udział, jak również zadań, jakie realizują. W pierwszej części znalazły się również wyjaśnienia kluczowych pojęć i zagadnień. W drugiej części zaprezentowano najważniejsze wyniki badania. Objęto nim pracodawców przyjmujących młodzież do swoich zakładów w celu zapoznania jej ze specyfiką danego zawodu, a także kierowników praktycznej nauki zawodu, odpowiedzialnych ze strony szkół za współpracę z pracodawcami. Dzięki temu wyniki badania wskazują na problemy związane z praktyczną nauką zawodu, jakie dostrzega środowisko pracodawców i nauczycieli. Trzecia część opracowania zawiera opis działań, jakie należy podjąć, aby poprawić sytuację w omawianym obszarze. Oddając publikację w Państwa ręce chciałbym podziękować osobom zatrudnionym w instytucjach uczestniczących w procesie kształcenia zawodowego, dzięki których zaangażowaniu możliwe było jej powstanie. Lista osób zamieszczona na sąsiedniej stronie nie byłaby wyczerpująca, gdyby nie znalazło się na niej ośmiuset pracodawców oraz sześćdziesięciu kierowników praktycznej nauki zawodu, którzy podzielili się z nami swoimi spostrzeżeniami oraz opiniami na temat tego specyficznego obszaru edukacji, jakim jest szkolnictwo zawodowe. W miejscu tym chciałbym złożyć im serdeczne wyrazy wdzięczności i wyrazić przekonanie, że rozpoczęliśmy nowy rozdział współpracy dla dobra szkolnictwa zawodowego w Małopolsce. Andrzej Martynuska, Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie 5

Wykaz używanych skrótów: CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing) wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo CKP Centrum Kształcenia Praktycznego EFS Europejski Fundusz Społeczny FGI (Focus Group Interview) zogniskowany wywiad grupowy MEN Ministerstwo Edukacji Narodowej ODiDZ ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego OHP Ochotnicze Hufce Pracy OKE Okręgowa Komisja Egzaminacyjna PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki ROEFS Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego SP szkoła policealna T technikum TU technikum uzupełniające WUP Wojewódzki Urząd Pracy ZSZ zasadnicza szkoła zawodowa 7

I. System praktycznej nauki zawodu Kształcenie zawodowe w Polsce rozpoczyna się po gimnazjum i realizowane jest w systemie szkolnym lub pozaszkolnym. Zasadniczo młodzież zdobywa wykształcenie zawodowe w systemie szkolnym. W systemie pozaszkolnym kształcą się osoby, które z różnych przyczyn 9

opuściły system szkolny i w związku z tym realizują obowiązek nauki (do osiemnastego roku życia) poprzez uczestnictwo w kursach i praktykach zawodowych organizowanych m.in. przez Centrum Kształcenia Praktycznego, Ochotnicze Hufce Pracy czy ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego [1] 1. Zarówno w systemie szkolnym jak i pozaszkolnym ukończenie szkoły, kursu czy nabycie doświadczenia zawodowego nie uprawnia do wykonywania wyuczonego zawodu kwalifikacje zawodowe uzyskuje się dopiero po zdaniu odpowiedniego egzaminu. Centrum Kształcenia Praktycznego (CKP): realizuje zadania z zakresu praktycznej nauki zawodu, wynikające z programu nauczania dla danego zawodu oraz prowadzi kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych. CKP m.in.: organizuje zajęcia praktyczne dla uczniów szkół prowadzących kształcenie zawodowe, w zakresie całego lub części programu nauczania dla danego zawodu prowadzi zajęcia edukacyjne w zakresie przysposobienia do pracy dla uczniów gimnazjów doskonali nauczycieli teoretycznych przedmiotów zawodowych i nauczycieli praktycznej nauki zawodu w zakresie nowoczesnych technik i technologii organizuje kursy umożliwiające uzyskanie lub podniesienie kwalifikacji zawodowych organizuje zajęcia uzupełniające w zakresie nauki zawodu dla młodocianych kształci w formie modułowej, zgodnie z programem nauczania dla danego zawodu lub profilu kształcenia ogólnozawodowego organizuje pozaszkolne formy kształcenia umożliwiające spełnianie obowiązku nauki. Ochotnicze Hufce Pracy (OHP): wykonują zadania państwa w zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży, a także zadania w zakresie jej kształcenia i wychowania. OHP umożliwiają młodzieży w wieku piętnastu osiemnastu lat uzupełnienie wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz zdobycie kwalifikacji zawodowych. Uczestnicy OHP są kierowani do szkół i pracodawców albo też zatrudniani w warsztatach szkoleniowo-produkcyjnych funkcjonujących w jednostkach OHP. Ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego (ODiDZ): są publicznymi placówkami kształcenia ustawicznego. Do zadań ośrodków należy: dokształcanie młodocianych nieuczęszczających do zasadniczej szkoły zawodowej w zakresie teoretycznej nauki zawodu dokształcanie młodocianych uczęszczających do zasadniczych szkół zawodowych, jeżeli szkoła nie realizuje kształcenia w zakresie teoretycznych przedmiotów zawodowych. 1 Odnośniki w tekście, np. [1], wskazują podstawę prawną ujętą w spisie aktów prawnych regulujących kształcenie zawodowe. Spis znajduje się na końcu raportu. 10

Podstawowymi regulacjami prawnymi odnoszącymi się do kształcenia zawodowego w systemie szkolnym są: klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego [3] podstawy programowe kształcenia w zawodzie [20] programy nauczania dla zawodów [21] standardy wymagań egzaminacyjnych [17]. W systemie pozaszkolnym obowiązują dodatkowo: Klasyfikacja zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy [2] programy będące podstawą przeprowadzania egzaminów czeladniczych nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego [12]. 1. Szkolny system kształcenia zawodowego Jak pokazuje schemat na stronie 9, szkolny system kształcenia zawodowego obejmuje naukę w zasadniczej szkole zawodowej, technikum, technikum uzupełniającym oraz szkole policealnej. Ponadto istnieje możliwość kształcenia ogólnozawodowego w trzyletnim liceum profilowanym, gdzie młodzież ma do wyboru piętnaście profili. Uczniowie liceum profilowanego nie mogą zdawać egzaminu zawodowego, zatem szkoła ta nie daje możliwości uzyskania zawodu. Aby go zdobyć, niezbędne jest kontynuowanie kształcenia w szkole policealnej. Nauka w szkołach zawodowych obejmuje: kształcenie ogólne (język polski, matematyka, fizyka, historia itd.) kształcenie zawodowe teoretyczne (rysunek zawodowy lub techniczny, technologia gastronomiczna, technologia mechaniczna itd.) kształcenie zawodowe praktyczne, czyli praktyczną naukę zawodu (zajęcia praktyczne i/lub praktyki zawodowe patrz tabela poniższa). 11

Kierownik praktycznej nauki zawodu: osoba odpowiedzialna z ramienia szkoły za planowanie, organizację i nadzór nad realizacją praktycznej nauki zawodu, w tym współpracę z pracodawcami. 1.1 Zasadnicza szkoła zawodowa W zasadniczej szkole zawodowej (ZSZ) młodzież może zdobyć osiemdziesiąt dwa zawody, ujęte w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego 2. Edukacja trwa dwa lub trzy lata w zależności od zawodu 3. Wykształcenie można zdobyć w dwojaki sposób: mając status ucznia lub młodocianego pracownika (patrz poniższy schemat). Praktyczna nauka zawodu w ZSZ realizowana jest tylko w formie zajęć praktycznych (nie ma praktyk zawodowych). Dla uczniów zajęcia praktyczne organizuje szkoła najczęściej w warsztatach lub pracowniach szkolnych. Opcjonalnie może wysłać ich do wybranego pracodawcy, Centrum Kształcenia Praktycznego lub indywidualnego gospodarstwa rolnego. Młodociany pracownik najczęściej sam zgłasza się do zakładu pracy, zawiera z jego właścicielem umowę i pracując realizuje zajęcia praktyczne 4. Przedsiębiorca decydując się na zatrudnienie młodocianego może wnioskować: do OHP o refundację wynagrodzenia wypłacanego młodocianemu pracownikowi 5 do gminy o dofinansowanie kosztów przygotowania zawodowego młodocianego pracownika [1]. 2 Zakłady rzemieślnicze, prowadzące naukę dla młodocianych, mogą także kształcić w zawodach ujętych w Klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy. 3 Wykazy wszystkich zawodów nauczanych w zasadniczych szkołach zawodowych (a także w technikach, technikach uzupełniających i szkołach policealnych) znajdują się w wersji rozszerzonej raportu. Wersja rozszerzona dostępna jest w serwisie internetowym projektu Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji (). 4 Wymiar godzin praktycznej nauki zawodu określa dyrektor w porozumieniu z pracodawcą. 5 Więcej informacji na temat refundacji na stronie internetowej OHP: www.ohp.pl. 12

Po ukończeniu szkoły uczeń (młodociany pracownik) powinien przystąpić do egzaminu zawodowego. Do wyboru ma egzaminy organizowane przez: Okręgową Komisję Egzaminacyjną egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe Kuratorium Oświaty egzamin kwalifikacyjny dający tytuł zawodowy Izbę Rzemieślniczą egzamin czeladniczy. Po zasadniczej szkole zawodowej możliwe jest również kontynuowanie nauki w dwuletnim liceum uzupełniającym, kończącym się maturą lub trzyletnim technikum uzupełniającym (kontynuacja nauki zawodu z ZSZ), kończącym się egzaminem zawodowym i/lub maturą. 1.2 Technikum i technikum uzupełniające W technikum (T), gdzie nauka trwa cztery lata, młodzież może kształcić się w dziewięćdziesięciu zawodach, natomiast w trzyletnim technikum uzupełniającym (TU) czterdziestu ośmiu. Praktyczna nauka zawodu realizowana jest poprzez: zajęcia praktyczne, odbywające się najczęściej w warsztatach bądź pracowniach szkolnych, ewentualnie u pracodawcy, w CKP lub w gospodarstwie rolnym praktyki zawodowe, odbywające się u pracodawcy lub w gospodarstwie rolnym. Po ukończeniu technikum (technikum uzupełniającego) uczeń może przystąpić do następujących egzaminów zawodowych: egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, organizowanego przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną egzaminu kwalifikacyjnego dającego tytuł zawodowy lub tytuł mistrza w zawodzie (Kuratorium Oświaty) egzaminu czeladniczego lub mistrzowskiego (Izba Rzemieślnicza). 13

Po technikum możliwa jest kontynuacja nauki w szkole policealnej albo w szkole wyższej. W szkole policealnej (nie wymagającej matury) uczeń/słuchacz zdobywa zawód w ciągu jednego lub dwóch lat. 1.3 Szkoła policealna Obecnie funkcjonują w Polsce dwa rodzaje szkół policealnych (SP): publiczne (brak czesnego, umiejscowiona na ogół w szkołach zawodowych) i niepubliczne (konieczność opłacania czesnego). Można się w nich kształcić rok (w czterdziestu dziewięciu zawodach) lub dwa lata (w stu piętnastu zawodach). Wyjątek stanowią dwa zawody: technik bezpieczeństwa i higieny pracy czas kształcenia 1,5 roku oraz technik dentystyczny 2,5 roku. Nauka w szkole policealnej odbywa się w systemie dziennym (pięć dni nauki tygodniowo), wieczorowym (trzy dni tygodniowo, na ogół w godzinach popołudniowych) lub zaocznym (sobota-niedziela, na ogół co dwa tygodnie). Praktyczna nauka zawodu realizowana jest w taki sam sposób, jak w technikum i technikum uzupełniającym. Po szkole policealnej publicznej i niepublicznej uczniowie/słuchacze mogą przystąpić do egzaminu zawodowego organizowanego przez: Okręgową Komisję Egzaminacyjną egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe Kuratorium Oświaty egzamin kwalifikacyjny dający tytuł zawodowy/tytuł mistrza w zawodzie Izbę Rzemieślniczą egzamin czeladniczy lub mistrzowski. Chcąc kontynuować naukę, absolwent szkoły policealnej może podjąć kształcenie w nowym zawodzie w szkole policealnej lub rozpocząć studia wyższe po zdaniu egzaminu maturalnego. 14

2. Pozaszkolny system kształcenia zawodowego Pozaszkolny system kształcenia zawodowego obejmuje kursy, kursy zawodowe i praktyki zawodowe (patrz poniższy schemat) organizowane przez instytucje takie jak: publiczne lub niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego (np. Centrum Kształcenia Ustawicznego) placówki kształcenia praktycznego (CKP) ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego osoby prawne i fizyczne prowadzące działalność oświatową (na przykład w zakresie szkoleń bezpieczeństwa i higieny pracy). 3. Egzaminy zawodowe W chwili obecnej w Polsce kwalifikacje zawodowe można uzyskać zdając egzamin organizowany przez jedną z trzech instytucji: Okręgową Komisję Egzaminacyjną egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe Izbę Rzemieślniczą egzamin czeladniczy lub mistrzowski Kuratorium Oświaty egzamin kwalifikacyjny dający tytuł zawodowy / tytuł mistrza w zawodzie. 15

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna (OKE): odpowiada za organizowanie zewnętrznych sprawdzianów po szkole podstawowej, egzaminów gimnazjalnych, maturalnych oraz zawodowych (analizuje wyniki egzaminów, przekazuje odpowiednie sprawozdania dyrektorom szkół, organom prowadzącym szkoły i Kuratorium Oświaty, prowadzi szkolenia dla egzaminatorów, współpracuje z Kuratorium Oświaty w sprawach związanych z przeprowa dzaniem egzaminów). Izby rzemieślnicze: są organizacjami samorządu gospodarczego rzemiosła, zrzeszającymi cechy, spółdzielnie rzemieślnicze i rzemieślników nie należących do cechów. Izby: reprezentują zrzeszone organizacje oraz rzemieślników udzielają pomocy instruktażowej i doradczej rzemieślnikom sprawują nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle pracowników młodocianych (lub z ich upoważnienia nadzór sprawuje odpowiedni cech) powołują komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych, które przeprowadzają egzaminy na tytuły czeladnika i mistrza potwierdzają egzaminy kwalifikacyjne świadectwami czeladniczymi i dyplomami mistrzowskimi. Kurator Oświaty sprawuje nadzór pedagogiczny nad szkołami i placówkami: ocenia stan i warunki działalności dydaktycznej analizuje i ocenia efekty tej działalności udziela pomocy szkołom, placówkom i nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych. Uczniowie zasadniczych szkół zawodowych, techników, techników uzupełniających i szkół policealnych zwykle zdają egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe, organizowany przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną. Jeśli chodzi o młodocianych pracowników, to: młodociany zatrudniony u pracodawcy niebędącego rzemieślnikiem, dokształcający się w zasadniczej szkole zawodowej zdaje egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe (OKE) bezpośrednio po uzyskaniu świadectwa ukończenia szkoły [8] młodociany zatrudniony u pracodawcy niebędącego rzemieślnikiem, dokształcający się w ośrodku dokształcania i doskonalenia zawodowego lub u pracodawcy zdaje egzamin kwalifikacyjny dający tytuł zawodowy (Kuratorium Oświaty) [9] młodociany zatrudniony u pracodawcy będącego rzemieślnikiem zdaje egzamin kwalifikacyjny na tytuł czeladnika przeprowadzany przez Izbę Rzemieślniczą [7]. Rzemiosłem jest zawodowe wykonywanie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, nazywaną rzemieślnikiem, z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tej osoby i na jej rachunek, przy zatrudnieniu do 50 pracowników. Do rzemiosła nie zalicza się działalności: handlowej, gastronomicznej, transportowej, usług hotelarskich, usług świadczonych w wykonywaniu wolnych zawodów, usług leczniczych oraz działalności wytwórczej i usługowej artystów plastyków i fotografików. 16

Różnice między poszczególnymi egzaminami zawodowymi pokazuje tabela poniższa. 17

Bazy szkół zawodowych lokalna np. Portal Edukacyjny (Kraków) http://www.portaledukacyjny.krakow.pl/ regionalna Strona Kuratorium Oświaty (Małopolska) http://www.kuratorium.krakow.pl/ krajowa KOWEZiU http://www.koweziu.edu.pl/szkoly_zawodowe/index.php wyszukiwarka szkół zawodowych Informator dla kandydatów do szkół ponadgimnazjalnych Małopolski w danym roku szkolnym aktualna wersja elektroniczna dostępna od marca każdego roku na stronie Małopolskiego Kuratorium Oświaty http://kuratorium.krakow.pl/informator/. 18

II. Metodologia badania Badanie praktycznej nauki zawodu realizowanej przez małopolskich przedsiębiorców składało się z dwóch etapów. Etap pierwszy badanie przedsiębiorców miał na celu poznanie opinii pracodawców na temat współpracy ze szkołami zawodowymi (uczniami/ młodocianymi pracownikami) w zakresie praktycznej nauki zawodu, w tym przede wszystkim rozpoznanie: motywów rozpoczęcia współpracy, barier we współpracy oraz działań mogących zachęcić do współpracy w przyszłości. Ilościowym badaniem CATI (wywiad telefoniczny wspomagany telefonicznie) zostało objętych 802 przedsiębiorców (401 zatrudniających młodocianych pracowników i 401 oferujących praktyki i/lub zajęcia praktyczne dla uczniów ze szkół zawodowych: zasadniczych szkół zawodowych, techników, techników 19

uzupełniających, szkół policealnych). Respondentami byli właściciele firm lub inne osoby odpowiedzialne za sprawy kadrowe. Dobór próby warstwowo losowy oparty został o kryteria: geograficzne (pięć podregionów Małopolski), kategorię zawodową (w której szkoli pracodawca) oraz wielkość firmy. Niemal 60% przedsiębiorców zaangażowanych w kształcenie młodocianych pracowników zadeklarowało przynależność do Cechu Rzemiosł (patrz schemat na stronie 19). Etap drugi badanie kierowników praktycznej nauki zawodu miał na celu poznanie postaw i opinii kierowników kształcenia praktycznego na temat współpracy z przedsiębiorcami w zakresie praktycznej nauki zawodu. W sześciu zogniskowanych wywiadach grupowych (FGI) każdorazowo uczestniczyło od 8 do 10 osób. Wywiady zorganizowane zostały kolejno w: Nowym Targu, Nowym Sączu, Tarnowie, Oświęcimiu oraz dwa w Krakowie. 20

III. Wyniki badania 1. Nawiązanie współpracy pomiędzy szkołą a pracodawcą Liczba przedsiębiorców, z którymi współpracują zespoły szkół zawodowych, waha się od 1 do 260. Średnio na jeden zespół szkół zawodowych w Małopolsce przypada 51 pracodawców prowadzących praktyczną naukę zawodu 6. Zróżnicowanie regionalne natężenia współpracy przedstawia poniższa mapka. 6 Średnia wyliczona po zsumowaniu informacji ze 119 zespołów szkół zawodowych o liczbie przedsiębiorstw, z którymi współpracują w ramach praktycznej nauki zawodu (n=6118). 21

Z badania przedsiębiorców wyraźnie wynika, że nawiązanie współpracy zależy w największym stopniu od aktywności młodzieży i szkoły. Jak pokazuje wykres powyższy o praktyczną naukę zawodu zabiegają przede wszystkim uczniowie i młodociani pracownicy. 22

Najważniejszym, ale jak wynika z wypowiedzi przedstawicieli szkoły również najtrudniejszym etapem współpracy, jest jej rozpoczęcie. Przedsiębiorcy, którzy zdecydowali się prowadzić praktyczną naukę zawodu, zazwyczaj przyjmują młodzież także w kolejnych latach. Ponad 80% pracodawców zatrudniających młodocianych i około 70% oferujących praktyki/zajęcia praktyczne współpracuje ze szkołami zawodowymi dłużej niż 3 lata 7. Zdecydowana większość firm (ok. 70%) deklaruje także, że już podjęła decyzję o dalszej współpracy lub że ma taki zamiar. Kierownicy praktycznej nauki zawodu wskazują na problemy z pozyskiwaniem dużych, nowoczesnych zakładów oraz brak realnej możliwości organizowania praktyk poza miejscem zamieszkania ucznia. Stąd m.in. trudności szkół ze znalezieniem odpowiedniej ilości miejsc na praktyki: jeśli jest w klasie uczniów 35 czy 36, przyjmą nam dwie, trzy osoby, a jest 15 16 zakładów w danej branży w rejonie, to ciężko znaleźć 8. W mniemaniu kierowników barierę w nawiązywaniu kontaktów z przedsiębiorcami stanowi ogół wymagań formalnych, które musi spełniać firma zainteresowana prowadzeniem praktycznej nauki zawodu. Złagodzenie przepisów powinno iść jednak w parze z podnoszeniem kwalifikacji pracodawców, jeśli chodzi o nauczanie młodzieży. Znaczna część pracodawców (46% zatrudniających młodocianych oraz 33% przyjmujących uczniów) zauważyła, że liczba młodzieży w zakładach pracy zmniejszyła się w porównaniu do lat ubiegłych. Najczęściej wskazywaną przyczyną ograniczenia współpracy było mniejsze zainteresowanie ze strony młodocianych pracowników i uczniów. Najrzadziej pracodawcy twierdzili, że jest to spowodowane niechęcią ze strony ich zakładu. Można zatem założyć, że spora grupa firm byłaby skłonna przyjąć więcej osób na praktyczną naukę zawodu, gdyby zwrócono się do nich z taką propozycją. 7 Szczegółowe zestawienia procentowe znajdują się w rozszerzonej wersji raportu, dostępnej w serwisie: www. obserwatorium.malopolska.pl 8 Wypowiedzi przywoływane w raporcie pochodzą z wywiadów przeprowadzonych z kierownikami praktycznej nauki zawodu. 23

Główne motywy, które skłaniają pracodawców do prowadzenia praktycznej nauki zawodu, są związane z rozwojem kadrowym firmy przedsiębiorcy kierują się przede wszystkim możliwością pozyskania nowego pracownika i przekazania mu własnej wiedzy i doświadczenia. Równie ważna jest dla nich bezpośrednia prośba młodych osób chcących szkolić się w danym zawodzie, 24

a w przypadku młodocianych także zachęty finansowe (refundacje części kosztów zatrudnienia oraz refundacje po zdanym egzaminie), z których korzysta ok. 70% zatrudniających ich pracodawców. 2. Ocena współpracy Ogólna ocena wystawiona szkołom przez przedsiębiorców jest pozytywna. Zdecydowana większość z nich (64% zatrudniających młodocianych i 80% 25

przyjmujących uczniów) dobrze lub bardzo dobrze ocenia współpracę ze szkołami zawodowymi. Także kierownicy praktycznej nauki zawodu pozytywnie odnoszą się do współpracy z małopolskimi przedsiębiorcami. Poziom zadowolenia przedsiębiorców ze współpracy ze szkołami powiązany jest z częstotliwością wzajemnych kontaktów. Ogólnie rzecz ujmując, częstsze kontakty sprzyjają lepszym ocenom przyznawanym szkołom przez pracodawców. Pracodawcy, którzy mają częstszy kontakt ze szkołami, lepiej oceniają współpracę z nimi. Warto też podkreślić, że tylko jeden przedsiębiorca spośród tych, którzy kontaktowali się ze szkołami, stwierdził, że kontakty powinny być rzadsze. Sami przedsiębiorcy wykazywali umiarkowaną aktywność w nawiązywaniu kontaktów. W przypadku pracodawców zatrudniających młodocianych największy odsetek (40%) stwierdził, że zarówno szkoła jak i ich firma inicjują kontakt w równym stopniu. Natomiast przedsiębiorcy przyjmujący uczniów w większości (54%) wskazali, że to szkoła jest przede wszystkim stroną nawiązującą kontakt. 26

Poprawa komunikacji pomiędzy szkołami i przedsiębiorcami może pomóc w skuteczniejszym dyscyplinowaniu i kontrolowaniu młodzieży. Pracodawcy poproszeni o ocenę czynników, które mogą usprawnić pracę z młodocianymi, najczęściej wskazują właśnie na skuteczniejsze dyscyplinowanie młodzieży. Równocześnie skarżą się, że nie mają odpowiednich instrumentów, by to czynić, stąd też część z nich postuluje większe zaangażowanie szkoły i rodziców w ten proces. Natomiast zdaniem przedsiębiorców przyjmujących uczniów na lepsze wykorzystanie czasu przeznaczonego na praktyczną naukę zawodu najkorzystniej wpłynęłoby poprawienie poziomu przygotowania teoretycznego w szkole. Podobnie jak wyżej, istotna jest dla nich również możliwość dyscyplinowania uczniów. 27

Kierownicy kształcenia praktycznego deklarują chęć współpracy z pracodawcami. Wskazują na wiele przykładów prób organizowania wspólnych spot kań i podejmowania dyskusji. Z perspektywy kierowników to przedsiębiorcy wykazują małe zaangażowanie. Część pracodawców nie zwraca uwagi na wysoką absencję na zajęciach szkolnych, a skrupulatne pilnowanie frekwencji z całą pewnością pomogłoby dyscyplinować młodzież. Część nie posiada wiedzy co do zasad kształcenia praktycznego (przepisów, terminów klasyfikacji uczniów, standardów egzaminacyjnych itp.) oraz nie dopełnia obowiązków, zwłaszcza w zakresie realizacji programu szkolenia. Ponadto wykorzystuje uczniów i młodocianych do prac porządkowych, nie przestrzega prawa pracy (często nie posiada wiedzy na ten temat) i traktuje praktykantów wyłącznie jako tanią siłę roboczą. Z drugiej strony kierownicy uważają, że współpraca przebiegałaby znacznie sprawniej, gdyby szkoły dysponowały lepszym systemem zachęt dla pracodawców, w tym przede wszystkim finansowych. Być może udałoby się wtedy uniknąć sytuacji gdy zakłady pracy robią nam łaskę, że w ogóle zechcą uczniów, praktykantów. 28

3. Zadowolenie przedsiębiorców z prowadzenia praktycznej nauki zawodu Przedsiębiorcy wyrazili umiarkowane zadowolenie z prowadzenia praktycznej nauki zawodu. Zatrudniający młodocianych w znaczącej większości stwierdzili, że zysk z pracy młodzieży przewyższa koszt jej kształcenia dopiero pod koniec czasu nauki. Zatrudniający młodocianych, na trójkę z plusem ocenili dostęp do przepisów regulujących kwestie związane z młodocianymi, wysokość refundacji i poziom młodzieży. Najgorzej (na słabą trójkę ) ocenili teoretyczne przygotowanie młodocianych przez szkołę. Jeśli chodzi o pracodawców współpracujących z uczniami, to ich opinia na temat prowadzenia praktycznej nauki zawodu jest nieznacznie lepsza, przy czym podobnie jak w przypadku młodocianych, najgorzej wypadła ocena teoretycznego przygotowania uczniów. Kierownicy kształcenia praktycznego zdają sobie sprawę, że są nauczyciele odpowiedzialni za przygotowanie teoretyczne młodzieży, którzy nie znają tzw. praktyki życia zawodowego. Nauczyciel, który pracuje już dwadzieścia, trzydzieści lat, to ciężko go namówić do tego, żeby on inaczej spojrzał na cały system nauczania zawodu, bo on po staremu wszystkiego uczy, jeszcze rysować temu dziecku każe, te pętelki itd., nie zawsze to jest potrzebne [ ] tylko jak dotrzeć do tego nauczyciela? Żeby przedsiębiorca przyszedł i przeszkolił nauczycieli w zakładach pracy, nawet nie tych praktycznych, bo ci co praktycznego uczą, są na budowach codziennie, to oni się z technologiami zapoznają, znają je doskonale; natomiast większy problem z nauczycielami teorii, którzy uczą wiele lat, są teoretykami, kontaktu z rzeczywistością nie mają, znają się na tych sprawach, które tam już 15 lat czy 20 lat uczyli. Pomysł dokształcania nauczycieli w zakładach pracy zyskał przychylność badanych przedsiębiorców. Niemalże trzy czwarte tych, którzy zadeklarowali poparcie dla inicjatywy doskonalenia zawodowego, zgodziłoby się, aby na- 29

uczyciele poznawali praktyczne aspekty zawodu w ich firmie (pod warunkiem, że obecność nauczycieli nie wiązałaby się dla pracodawców z dodatkowymi kosztami). Ponad połowa przedsiębiorców przyjmujących uczniów nie widzi przeszkód, aby ich pracownicy prowadzili zajęcia w szkole z przedmiotów zawodowych. Pracodawcy zatrudniający młodocianych odnoszą się do tego pomysłu bardziej sceptycznie, nadal jednak 48% z nich go popiera. 30

Podnoszenie poziomu nauczania teoretycznego m.in. poprzez zaangażowanie praktyków w szkołach i wydelegowanie nauczycieli do przedsiębiorstw może wpłynąć pozytywnie na poprawę jakości nauczania zawodowego. Niemniej jednak znaczna część pracodawców zatrudniających młodocianych (ponad 40%) uważa, że młodociani, aby dobrze nauczyć się zawodu, powinni więcej czasu spędzać w zakładzie pracy. Ich zdaniem proporcja pół na pół (uśredniając dla całego cyklu nauki połowa czasu w szkole, połowa w zakładzie pracy) nie jest właściwa. 4. Program nauczania, nadzór nad praktyczną nauką zawodu, egzamin zawodowy Poziom nauczania, tak w szkole jak i u przedsiębiorcy, w dużej mierze zależy od programu, zarówno od jego jakości, jak i od stopnia w jakim jest on realizowany. Generalnie programy praktyk oceniane są krytycznie przez środowisko szkolne jako zbyt przeładowane, niemożliwe do wykonania i często przestarzałe. Ocena wpływu kierowników na dostosowanie programu do praktyki jest bardzo zróżnicowana. Waha się od opinii, że szkoła nie ma żadnego wpływu i musi załączać do umów opracowany przez MEN program po opinie, że ów wpływ jest na tyle duży, że można elastycznie dostosować program do danego przedsiębiorstwa, w którym uczniowie będą przyjmowani na praktyki. 31

W opinii kierowników kształcenia praktycznego szkoły zawsze dostarczają przedsiębiorcom programy praktyk, zgodnie z którymi ma być prowadzona nauka zawodu w zakładzie pracy. W rzeczywistości podejście do realizacji treści zawartych w programie jest różne: od pełnego zaangażowania zarówno szkoły, jak i przedsiębiorcy, do ignorowania zawartych w nim wytycznych. Dla dużej części przedsiębiorców program dostarczony przez szkołę nie stanowi dokumentu bazowego. 47% pracodawców zatrudniających młodocianych i 28% przyjmujących uczniów stwierdziło, że nie kieruje się programem opracowanym przez szkołę lub wspólnie z nią. Co więcej, wielu przedsiębiorców prowadzących praktyki deklaruje, że w ogóle nie otrzymało programu (85% spośród tych, którzy nie uczą według programu stworzonego przez szkołę lub wspólnie z nią). Niemal wszyscy przedsiębiorcy stwierdzili, że kształcąc młodzież kierują się przede wszystkim własnym doświadczeniem. Ocena programów dostarczonych przez szkołę przedsiębiorcom przyjmującym uczniów jest zróżnicowana. Połowa pracodawców uważa, że są one dobre i nie trzeba ich zmieniać. Druga połowa zwraca uwagę na konieczność dostosowania ich do istniejącej praktyki. Biorąc jednak pod uwagę, że przedsiębiorcy kierują się głównie swoim doświadczeniem w zawodzie, ich opinie na temat programów należy traktować z ostrożnością. 32

Duży problem w opinii kierowników stanowią fikcyjne zapisy w dzienniczkach praktyk. Pracodawca nie mówi w ogóle, czego będzie wymagał na stanowisku pracy, tylko na koniec powie jak się sprawowałeś? No dobra, grzeczny był, nie wypił ani razu. Brak jasnych kryteriów skutkuje nierzetelną oceną wystawianą młodzieży przez przedsiębiorców. Sposób, w jaki program nauczania jest realizowany przez przedsiębiorców, podlega nadzorowi. Niemniej jednak połowa badanych pracodawców zadeklarowała, że w roku szkolnym 2007/2008 nikt nie sprawdzał przebiegu praktycznej nauki zawodu w ich firmie. Pozostali w większości wizytowani byli przez przedstawiciela szkoły, znaczna część przez Państwową Inspekcję Pracy, a w przypadku zatrudniających młodocianych także przez członków Cechu Rzemiosł. 33

34

Kierownicy praktycznej nauki zawodu niski odsetek wizytowanych przedsiębiorstw tłumaczą tym, że nie są w stanie odwiedzić każdego pracodawcy, z którym podpisują umowę przede wszystkim z uwagi na zbyt dużą liczbę zakładów, ich rozproszenie terytorialne i ograniczenia czasowe. Badani ubolewają także, że w ramach oszczędności w części szkół w ogóle zrezygnowano z funkcji kierownika praktycznej nauki zawodu, a w innych rozszerzono zakres jego obowiązków, co znacznie utrudnia systematyczne prowadzenie wizytacji. Zdaniem kierowników stroną odpowiedzialną za realizację programów praktycznej nauki zawodu w przypadku młodocianych pracowników są przede wszystkim zatrudniający ich przedsiębiorcy. A zatem to oni powinni być odpowiedzialni za szkolenie oraz wyniki egzaminu zawodowego. Kierownicy wskazują natomiast, że w sytuacji, gdy egzamin zawodowy zdawany jest przed Okręgową Komisją Egzaminacyjną (OKE), to szkoła jest rozliczna z jego efektów. Sam egzamin zawodowy również budzi kontrowersje. Kierownicy mają wiele zastrzeżeń co do jego formy i organizacji, jak i różnicy poziomu trudności w zależności od miejsca jego przeprowadzania. Ich zdaniem egzaminy w OKE są znacznie trudniejsze niż te organizowane przez Izbę Rzemieślniczą. Część kierowników postuluje aby zrównać prawa tych uczniów, którzy są zatrudnieni w zakładach pracy zrzeszonych w cechach i Izbach Rzemieślniczych i uczniów, którzy są zatrudniani u innych pracodawców. Jedni zdają egzamin w cechu, który jest zupełnie inny i preferencyjny dla młodzieży, w porównaniu z tym który zdają przed OKE. Uczniowie zdający przed OKE są pokrzywdzeni, gdyż niezdany egzamin skutkuje, tym że dopiero za rok mogą go powtórzyć, a uczeń, który nie zda egzaminu w cechu w sierpniu, to we wrześniu zda poprawkę i już po miesiącu może cieszyć się kwalifikacjami. Według kierowników: wymagania egzaminacyjne OKE i Izby powinny być spójne, standardy egzaminacyjne powinny nadążać za postępem technologicznym w danym zawodzie, egzamin zawodowy powinien mieć charakter praktyczny, a nie polegać na pisaniu projektów, egzamin zawodowy powinien poprzedzać inne egzaminy najpierw egzamin zawodowy, a później matura, pojawiają się głosy, że powinien być obligatoryjny żeby przystąpienie do egzaminu i zdanie go było obowiązkowe w każdej szkole zawodowej. W tej chwili jest sytuacja taka: uczeń chodzi do technikum bądź zawodówki, kończy tę szkołę i dostaje świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej bądź technikum, natomiast on nie jest fachowcem w sensie zawodowym, bo on nie ma dyplomu, nie jest ani technikiem, ani robotnikiem wykwalifikowanym, ani rzemieślnikiem w danym zawodzie [ ] On może przystąpić do egzaminu zawodowego, bądź nie, to jego wybór [ ] płacimy wszyscy pieniądze na wykształcenie, żeby rynek pracy miał fachowca. 35

Sam fakt, że egzamin zawodowy jest potrzebny, wydaje się bezdyskusyjny. Przedsiębiorcy zatrudniający młodocianych w zdecydowanej większości (ok. 70%) stwierdzili, że egzamin ten dobrze sprawdza umiejętności zawodowe. Podsumowanie Bez nauczania praktycznego trudno wyobrazić sobie skuteczne przygotowanie do zawodu. Zdaniem wielu badanych kierowników najlepszym rozwiązaniem byłoby stworzenie możliwości odbywania praktycznej nauki zawodu zarówno u przedsiębiorców, jak i w Centrach Kształcenia Praktycznego (CKP) oraz w warsztatach szkolnych. Każde z tych miejsc ma swoje zalety ale i wady, które mogłyby się nawzajem uzupełniać i niwelować (por. Schemat na stronie 37.) Tak więc wydaje się, że odpowiedź na pytanie czy za naukę zawodu powinna odpowiadać szkoła czy pracodawca?, brzmi: szkoła i pracodawca. Tym bardziej, że współpraca z przedsiębiorcami wiąże się z perspektywą zatrudniania absolwentów spora część młodocianych i uczniów po zakończeniu nauki może liczyć na pracę w firmie, w której odbywała praktyczną naukę zawodu. Sami przedsiębiorcy są niemalże w 100% zgodni, że zatrudnianie młodocianych i przyjmowanie uczniów na praktyki/zajęcia praktyczne jest przydatne młodemu człowiekowi i pozwala mu zdobyć umiejętności niezbędne do pracy w danym zawodzie. Co jeszcze można zrobić, aby zachęcić pracodawców do współpracy ze szkołami zawodowymi? 36

Sami zainteresowani uważają, że najskuteczniejsze są zachęty finansowe (ulgi podatkowe, dodatkowe refundacje). Dla chcących zatrudniać młodocianych ważne jest także ograniczenie formalności, złagodzenie przepisów oraz lepszy dostęp do informacji. Natomiast dla przyjmujących uczniów ważne jest wspólne ze szkołą uzgodnienie programu nauczania, jak również uproszczenie przepisów regulujących organizowanie praktyk. 37

38

Wniosek IV. Rekomendacje Badania pokazały, że środowisko nauczycieli oraz pracodawców cechuje się różnym poziomem wiedzy na temat praktycznej nauki zawodu oraz wynikających z niej doświadczeń (m.in. w zakresie nawiązywania współpracy, dyscyplinowania uczniów, przygotowywania programu praktyk, oceniania postępów edukacyjnych młodzieży w zakładach pracy, sposobów komunikowania się szkół z pracodawcami, etc.). Zakres działań realizowanych przez obydwie strony jest bardzo różny. Wiele szkół we współpracy z pracodawcami wypracowało szereg sposobów postępowania, które sprzyjają owocnej pracy. Indywidualne rozwiązania powinny być upowszechniane jako godne naśladowania praktyki. Rekomendacje: Upowszechnienie pozytywnych przykładów dotyczących współpracy pracodawców oraz szkół. Upowszechnianie informacji na temat praw i obowiązków pracodawców oraz pracowników. Wprowadzenie dziennika praktyk, służącego m.in. do komunikacji pomiędzy pracodawcą a szkołą (przykładem może być dziennik opracowany przez Cech Rzemiosł Różnych w Krakowie). Promocja programu praktyk zawodowych, który uwzględnia wymogi egzaminacyjne. Upowszechnianie kryteriów oceny, według których pracodawca powinien oceniać uczniów / młodocianych pracowników za odbytą w zakładzie pracy naukę. 39

Wniosek Rekompensatą za wysiłek ponoszony przez pracodawców przyjmujących młodzież do zakładów pracy na praktyczną naukę zawodu są refundacje i dofinansowania (głównie dla zatrudniających młodocianych pracowników), jak również dobra opinia o zakładzie, który angażuje się w kształcenie młodzieży. Przyjmowanie młodzieży do zakładów pracy może przyczyniać się do dobrego wizerunku przedsiębiorców. Rekomendacja: Promowanie przedsiębiorców zaangażowanych we współpracę ze szkołami zawodowymi. Przygotowanie konkursu (np. Pracodawca przyjazny młodym ) ewentualnie innej formy wyróżnienia pracodawców przyjmujących uczniów oraz młodocianych pracowników do zakładów pracy, kładącej szczególny nacisk na kwestię społecznej odpowiedzialności biznesu. W formule konkursu ważne byłoby wskazywanie pracodawców, którzy w pełni wywiązują się z realizacji programu praktycznej nauki zawodu. Wniosek Zmniejszająca się liczba osób przyjmowanych do zakładów pracy w ramach praktycznej nauki zawodu wynika zarówno z wkraczającego do szkół niżu demograficznego, jak również z mniejszego zainteresowania młodzieży kształceniem zawodowym. Szkolnictwo zawodowe traktowane jest jako gorszy rodzaj edukacji, a praca oferowana po jej ukończeniu postrzegana jako mniej prestiżowa. Dlatego istnieje potrzeba popularyzacji nauczania zawodowego w oparciu o rzetelne informacje o możliwościach, jakie daje ta ścieżka edukacyjno-zawodowa. Rekomendacje: Popularyzacja kształcenia zawodowego jako ścieżki edukacyjnej, która umożliwia zdobycie konkretnego zawodu, jak również dalsze podejmowanie edukacji. Wprowadzenie doradztwa zawodowego na poziomie gimnazjum w celu ułatwienia wyboru ścieżki edukacyjnej. Popularyzacja wiedzy na temat poszczególnych zawodów poprzez prezentację ich specyfiki, w tym wymogów z nimi związanych, jak również dostarczanie praktycznej informacji o zawodzie w regionie (zarobki, liczba pracowników, lokalizacja przedsiębiorstw zatrudniających specjalistów w danym zawodzie, liczba ofert pracy, szanse zatrudnienia, czas i miejsce zdobywania zawodu, koszt zdobycia zawodu itd.). Informacja powinna być prezentowana w atrakcyjnej i łatwo dostępnej formie oraz 40

upowszechniana w mediach, z których korzystają uczniowie gimnazjów i ich rodzice. Prowadzenie i popularyzacja wyników badania losów zawodowych absolwentów, którego celem jest dostarczenie informacji o tym, jak młodzi ludzie po ukończeniu szkoły zawodowej radzą sobie na rynku pracy. Wniosek Barierą we współpracy pracodawców ze szkołami jest nieskuteczny przepływ informacji. Szkoły nie wiedzą, którzy pracodawcy są zainteresowani przyjmowaniem młodzieży, którzy z obecnie współpracujących ze szkołami spełniają warunki realizacji programu szkolenia oraz którzy bez zarzutu się z nich wywiązują. Natomiast pracodawcy mają bardzo ograniczoną wiedzę na temat kierunków kształcenia, w których odbywa się edukacja na terenie powiatu. Rekomendacja: Utworzenie ośrodka koordynującego współpracę szkoła przedsiębiorstwo (cech rzemiosł) Centrum Kształcenia Praktycznego. Zadaniem ośrodka byłoby m.in. zbieranie informacji o przedsiębiorstwach zainteresowanych prowadzeniem praktycznej nauki zawodu, kierunkach kształcenia oferowanych przez szkoły w poszczególnych powiatach oraz liczbie osób uczących się w danym zawodzie. Wniosek Pracodawcy wskazują, że liczba zatrudnianych młodocianych pracowników oraz przyjmowanych na praktyki uczniów w porównaniu do poprzednich lat zmniejszyła się. Główną przyczyną jest ograniczona podaż młodocianych i uczniów, wynikająca z ich mniejszego zainteresowania kształceniem zawodowym. Ze względu na niż demograficzny, jak również niechęć młodzieży do uczenia się zawodu, wiele szkół zawodowych zostało zlikwidowanych. By istnieć, muszą intensywniej zabiegać o uczniów. A zatem konkurencja o młodzież wymusza na szkołach konieczność podnoszenia atrakcyjności nauczania. Rekomendacja: Podnoszenie atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego w szkołach (starania szkół o wypracowanie dobrej marki). W celu podniesienia atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego możliwe jest skorzystanie ze środków z Europejskiego Funduszu Społecznego, dostępnych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Działanie 9.2. W 2008 roku prowadzony był nabór wniosków w tym działaniu, lecz bardzo wiele z nich 41

zawierało błędy uniemożliwiające skierowanie do finansowania. Wśród najpoważniejszych wymienić należy następujące: Składane projekty nie miały charakteru programów rozwojowych dotyczyło to przede wszystkim projektów składanych przez podmioty niezależne od szkół, które nie były konsultowane ze szkołami na etapie formułowania założeń. Projekty adresowane były do niewłaściwej grupy uczniów. W przypadku zespołów szkół zawodowych, w skład których wchodziły również licea (w tym profilowane), brak jednoznacznego wskazania w projektach, że działania projektowe adresowane będą do uczniów techników i szkół zasadniczych zawodowych, powodował uznanie ich za błędne. W projektach adresowanych do wybranych grup uczniów (np. wyróżniających się czy z problemami edukacyjnymi) nie wskazywano, w jaki sposób uczniowie ci będą rekrutowani do projektu (m.in. w oparciu o jakie charakterystyki dokonywana będzie selekcja spośród wszystkich uczniów szkoły). W projektach wskazywano szereg różnorodnych działań, ale nie określano sposobu ich organizacji (częstotliwość, liczba grup w ramach poszczególnych form wsparcia, ilość osób w grupach). Kolejny nabór wniosków w Działaniu 9.2 rozpoczęto w lutym 2009 roku. Projekty są przyjmowane w sposób ciągły, aż do wyczerpania limitu środków (ok. 30 mln zł) lub zamknięcia konkursu. Przygotowując projekt do Działania 9.2 szczególną uwagę należy zwrócić na nowo wprowadzone kryterium dostępu, zakładające możliwość realizacji projektów tylko w partnerstwie szkół zawodowych w określonej branży na terenie przynajmniej dwóch powiatów. Tylko projekty spełniające to kryterium będą kierowane do realizacji. Aby zapoznać się ze szczegółowymi informacjami na temat kryteriów naboru projektów należy śledzić stronę internetową www.pokl.wup-krakow.pl, gdzie omawiane są wszelkie kwestie związane z aplikowaniem o środki EFS w zakresie Priorytetu IX PO KL Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach. Informacje te znaleźć można przede wszystkim w dokumentacji konkursowej dla poszczególnych działań. Aby uzyskać informacje o warunkach konkursów, aktualnie obowiązującej dokumentacji, o którą powinny być oparte składane wnioski, jak również o terminach naborów projektów można kontaktować się z Punktem Informacyjnym EFS WUP w Krakowie oraz w Zespołach Zamiejscowych w Tarnowie i Nowym Sączu. 42

Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Punkt Informacyjny EFS Plac Na Stawach 1 30-107 Kraków I piętro, pokój 110 tel.: 012 424 07 37 e-mail: efs@wup-krakow.pl Zespół Zamiejscowy w Nowym Sączu Punkt Informacyjny EFS w Nowym Sączu ul. Węgierska 146, II piętro tel.: 018 442 94 32, 018 442 91 25 e-mail: ns.efs@wup-krakow.pl Zespół Zamiejscowy w Tarnowie Punkt Informacyjny EFS w Tarnowie Al. Solidarności 5-9 V piętro, pokój 503 tel.: 014 626 95 43 e-mail: efs.tarnow@wup-krakow.pl Bezpłatną pomoc we właściwym przygotowaniu projektów świadczą również Regionalne Ośrodki Europejskiego Funduszu Społecznego (ROEFS). Do zadań ROEFS należy organizowanie szkoleń w zakresie przygotowania projektów, świadczenie doradztwa w zakresie przygotowania projektów, jak również udzielanie informacji o możliwościach skorzystania z EFS. Fundacja im. Hetmana Jana Tarnowskiego ul. Sikorskiego 5/25-26 33-100 Tarnów Tel: 014 655 69 85, 014 655 68 96 Fax: 014 655 69 85 e-mail: roefstarnow@gmail.com Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych i Oświatowych CUMULUS ul. Węgierska 146a 33-300 Nowy Sącz Tel: 018 442 01 99 e-mail: awsliwa@fundacjawir.eu FRDL Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie ul. Szlak 73a 31-153 Kraków Tel: 012 63 351 54, 012 633 98 00 Fax: 012 633 51 54, 012 633 98 00 e-mail: mistia@mistia.org.pl Fundacja Rozwoju Regionu Rabka w partnerstwie z Centrum Biznesu Małopolski Zachodniej Sp. z o.o ul. Unii Europejskiej 10 32-600 Oświęcim Tel: 033 844 73 44 Fax: 033 844 73 45 e-mail: cbmz@cbmz.pl 43

Wniosek Zarówno pracodawcy, jak i kierownicy praktycznej nauki zawodu wskazują na potrzebę podnoszenia kwalifikacji nauczycieli uczących w szkołach zawodowych. Pracodawcy oczekują lepszego przygotowania młodzieży przez szkołę (przede wszystkim w obszarze teoretycznej nauki zawodu). Z kolei kierownicy oczekują, że nauczyciele będą lepiej orientować się w praktyce życia zawodowego. Do rozwiązania problemu może przysłużyć się bardzo wysoka akceptacja pracodawców dla pomysłu, by nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych doskonalili swoją wiedzę i umiejętności w zakładach pracy oraz by doświadczeni pracownicy prowadzili dodatkowe zajęcia w szkole zawodowej. Rekomendacja: Doskonalenie i aktualizacja wiedzy nauczycieli teoretycznej nauki zawodu (m.in. poprzez studia podyplomowe, szkolenia, staże i wizytacje w zakładach pracy). Z myślą o doskonaleniu i aktualizacji wiedzy nauczycieli teoretycznej nauki zawodu zostało stworzone Działanie 9.4 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Wysoko wykwalifikowane kadry oświaty. Nabór wniosków w tym działaniu prowadzony jest od lutego 2009 roku. Do rozdysponowania jest kwota ok. 5,5 mln zł. W kontekście wysokiej aprobaty pracodawców dla idei, by nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych doskonalili swoją wiedzę i umiejętności w zakładach pracy oraz by doświadczeni pracownicy prowadzili dodatkowe zajęcia w szkole zawodowej, zasadne jest zapoznanie się z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej, które reguluje te kwestie (rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli, wchodzące w życie 1 września 2009 r.). Wniosek Liczba pracodawców, z którymi współpracują szkoły, jest bardzo zróżnicowana (piętnaście zespołów szkół zawodowych współpracuje z ponad stoma pracodawcami, z czego trzy zespoły wskazały na współpracę z ponad dwustoma pracodawcami). Ze strony szkół za współpracę z pracodawcami odpowiadają kierownicy praktycznej nauki zawodu. W części szkół zrezygnowano z wydzielenia tej funkcji. Ponadto kierownicy praktycznej nauki zawodu często nie są w stanie regularnie kontaktować się z pracodawcami ze względu na zbyt dużą liczbę zakładów, z którymi współpracują oraz ich terytorialne 44

rozproszenie. Jak wynika z badań, częstszym kontaktom szkół z pracodawcami towarzyszy lepsza ocena współpracy tych środowisk. Rekomendacje: W szkołach, w których nie istnieje stanowisko kierownika praktycznej nauki zawodu, powinno ono zostać utworzone. Szkoły współpracujące z bardzo dużą liczbą pracodawców powinny oddzielić funkcję kierownika praktycznej nauki zawodu od funkcji dydaktycznych celem umożliwienia ścisłej współpracy z zakładami pracy. Szkoły w miarę możliwości powinny starać się pozyskać do współpracy w zakresie praktyk największe zakłady w regionie. Umożliwiłoby to regularne kontakty kierowników praktycznej nauki zawodu z pracodawcami, a uczniom zapoznanie się z najnowocześniejszym parkiem maszynowym i nowoczesnymi metodami pracy. Zapraszamy do zapoznania się z wersją rozszerzoną raportu dostępną w serwisie internetowym Małopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji (). 45