GEOGRAFIA DLA MATURZYSTÓW

GEOGRAFIA DLA MATURZYSTÓW ZBIÓR ZADAŃ Z ROZWIĄZANIAMI Opracwał: Grzegrz Dąbrwski 1

1. SKALA MAPY A. Skala liczbwa i mianwana. 1 km = 1 000 m = 10 000 dcm = 100 000 cm = 1 000 000 mm 1m = 10 dcm = 100 cm = 1 000 mm 1 dcm = 10 cm = 100 mm 1 cm = 10 mm Zamiana skali liczbwej na mianwaną: 1 : 000 000 1 mm 000 000 mm (1 mm na mapie dpwiada 000 000 mm w rzeczywistści) 1 mm 00 000 cm 1 mm 0 000 dcm 1 mm 000 m 1 mm km Zadanie 1. Drga na mapie skali 1:400 000 ma długść 8 cm. Oblicz długść drgi w rzeczywistści. 1:400 000 1 cm 400 000 cm 1 cm 4 000 m 1 cm 4 km 8 cm x [km] 4 km 8 cm = 3 km 1cm Drga ma w rzeczywistści długść 3 km. Zadanie. Rzeka ma w terenie długść 800 km. Jaka będzie jej długść na mapie skali 1:1 000 000? 1:1 000 000 1 cm 1 000 000 cm 1 cm 10 000 m 1 cm 10 km x [cm] 800 km 800 km 1cm = 80 cm 10 cm Rzeka ma na mapie długść 80 cm. Zadanie 3. Linia klejwa ma na mapie długść 0 cm, a w rzeczywistści 400 km. Jaka jest skala liczbwa tej mapy? 0 cm 400 km skala mianwana 1cm 0 km skala mianwana 1 cm 0 000 m skala mianwana 1cm 000 000 cm skala mianwana 1: 000 000 skala liczbwa Mapa ma skalę 1: 000 000.

B. Obliczanie pwierzchni na mapach. 1 km = 100 ha 1 = 1 000 000 m 1 m = 10 000 cm 1 cm = 100 mm Zadanie 4. Na mapie skali 1:400 000 jezir ma pwierzchnię cm. Jaką ma pwierzchnię t jezir w rzeczywistści? 1:400 000 1 cm 400 000 cm 1 cm 4 000 m 1 cm 4 km 1 cm 16 km cm x [cm ] 16 km cm = 3 km 1cm Jezir ma w rzeczywistści pwierzchnię 3 km. Zadanie 5. Pwierzchnia państwa wynsi w rzeczywistści 500 000 km. Jaką pwierzchnię będzie miał t państw na mapie skali 1:5 000 000? 1: 5 000 000 1 cm 5 000 000 cm 1cm 50 000 m 1 cm 50 km 1 cm 500 km x [cm ] 500 000 km 1cm 500000 km = 00 cm 500 km Państw będzie miał na mapie pwierzchnię 00 cm. Zadanie 6. Park nardwy ma pwierzchnię 64 km. Jaka będzie skala liczbwa mapy, na której ten park nardwy ma pwierzchnię 4 cm. 4 cm 64 km Wyciągamy pierwiastek II-eg stpnia, stąd: cm 8 km 1 cm 4 km skala mianwana 1 cm 4 000 m 1 cm 400 000 cm 1:400 000 Mapa będzie miała skalę 1:400 000 1 1 ha = 100 m 100 m. WSPÓŁRZĘDNE GEOGRAFICZNE 3

1. Szerkść gegraficzna kąt zawarty między płaszczyzną równika, a prmieniem ziemskim przechdzącym przez kreślny punkt na pwierzchni Ziemi, czyli kątwa dległść kreślneg punktu d równika. Długść gegraficzna kąt zawarty pmiędzy półpłaszczyznami płudnika pczątkweg (0 ) i płudnika przechdząceg przez kreślny punkt na pwierzchni Ziemi Nazwa współrzędnej Symbl Zakres zmian Szerkść d 0 φ na równiku gegraficzna d 90 na biegunach (N i S) Długść d 0 λ na płudniku Greenwich gegraficzna d 180 na płudniku 180 (E i W) Zadanie 7. Odczytaj z mapy współrzędne gegraficzne Warszawy, Lndynu, ujścia rzeki Zambezi, szczytu Accagua. a) Warszawa - 1 długści gegraficznej E (wschdniej) i 5 szerkści gegraficznej N (półncnej) b) Lndyn 0 długści gegraficznej i 51 30 szerkści gegraficznej N (półncnej) c) ujścia rzeki Zambezi 36 długści gegraficznej E (wschdniej) i 18 szerkści gegraficznej S (płudniwej) d) szczytu Accagua 70 długści gegraficznej W (zachdniej) i 3 szerkści gegraficznej S (płudniwej) Zadanie 8. Jakie miasta przedstawiają punkty następujących współrzędnych gegraficznych: a) 3 08 E i 53 1 N Odp.: - Białystk b) 145 00 E i 37 50 S - Melburne c) 47 50 W i 15 50 S - Brasilia d) 87 40 W i 4 00 N - Chicag 3. ROZCIĄGŁOŚĆ POŁUDNIKOWA I RÓWNOLEŻNIKOWA 1. Płżenie gegraficzne bszaru pdanie szerkści i długści gegraficznej jeg punktów skrajnych, płżnych najdalej na zachód, wschód, półnc i płudnie.. Rzciągłść gegraficzna dległść pmiędzy skrajnymi punktami w stpniach, minutach i sekundach łuku. a) rzciągłść płudnikwa liczna wzdłuż płudników, ale między równleżnikami; 360 40 008 km 1 111,13 km 1 = 1 mila mrska 185 m b) rzciągłść równleżnikwa liczna wzdłuż równleżników, ale między płudnikami. Zadanie 9. Oblicz równleżnikwą i płudnikwą rzciągłść Plski w stpniach, minutach i kilmetrach. Rzciągłść Skrajne punkty Współrzędne Rzciągłść stpnie km równleżnikwa na wschdzie klan Bugu k. Hrdła 4 09 E na zachdzie klice Cedyni 14 08 E 10 01 689 płudnikwa na półncy Przylądek Rzewie 54 50 N na płudniu Opłnek (Bieczczady) 49 00 N 5 50 649 5 50 = 5 111,13 + 50 1,85 km = 555,65 + 9,6 649 km 40 000 km csφ = 40 000 km cs 10 01 = 40 000 km 0,17 689 km 4

4. RACHUBA CZASU. 1. Miara kątwa, a miara czaswa: 360 długści gegraficznej dpwiada 4 gdzinm 15 długści gegraficznej dpwiada 1 gdzinie 1 długści gegraficznej dpwiada 4 minutm 1 długści gegraficznej dpwiada 4 sekundm. Miara czaswa, a miara kątwa: 4 gdziny dpwiadają 360 długści gegraficznej 1 gdzina dpwiada 15 długści gegraficznej 1 minuta dpwiada 15 długści gegraficznej 1 sekunda dpwiada 15 długści gegraficznej dba słneczna - kres jaki upływa między klejnymi górwaniami Słńca = 4 h prawdziwe płudnie słneczne mment górwania Słńca nad danym punktem A. Czas miejscwy słneczny. 1. Czas miejscwy (słneczny) czas wyznaczny przez faktyczne płżenie śrdka tarczy słnecznej na sferze niebieskiej.. Płudnie mment górwania Słńca na danym płudniku. Wszystkie biekty leżące na jednym płudniku mają w tym samym mmencie płudnie. 3. Dba słneczna kres między dwma klejnymi górwaniami Słńca na tym samym płudniku. Przeciętnie trwa na 4 gdziny. Ze względów praktycznych przyjęt, że dba nie zaczyna się w płudnie, ale 1 gdzin później. W płudnie jest gdzina 1 czasu miejscweg. 4. Ze względu na t, ze Ziemia braca się z zachdu na wschód bszary leżące na wschód d daneg płudnika mają czas miejscwy wyższy (późniejsza gdzinę), a bszary leżące na zachód mają czas miejscwy niższy (wcześniejszą gdzinę). 5. Ruch brtwy Ziemi pwduje, że na 1 długści gegraficznej przypada różnica czasu 4 minuty. Zadanie 10. Oblicz różnicę czasu miejscweg pmiędzy najdalej wysuniętymi na wschód i zachód punktami Plski. Z mapy lub Rcznika Statystyczneg dczytujemy długść gegraficzną najdalej wysuniętych punktów na wschód i zachód. Najdalej wysunięte punkty granicy państwwej: - na wschód klan Bugu na wschód d Strzyżwa 4 09 dług. gegraf. E (wschdniej) - na zachód na zachód d Cedyni 14 08 długści gegraficznej E (wschdniej) a) Obliczam różnicę długści gegraficznej pmiędzy najdalej na wschód i zachód wysuniętymi punktami Plski. 4 09 14 08 = 10 01 b) Obliczam różnicę czasu miejscweg pmiędzy najdalej na wschód i zachód wysuniętymi punktami Plski. 1 długści gegraficznej = 60 długści gegraficznej 10 01 = 10 60 + 1 = 600 + 1 = 601 1 długści gegraficznej 4 s 601 4 s = 404s = 40 min. 4 s Różnica czasu miejscweg pmiędzy najdalej na wschód i zachód wysuniętymi punktami Plski wynsi 40 min. 4 s. 5

Zadanie 11. W danym mmencie w Warszawie jest gdzina 15 00 czasu słneczneg, a w punkcie X gdzina 10, w punkcie Y gdz. 0 00. Oblicz długść gegraficzną punktów X i Y. Długść gegraficzna punktu X. a) Obliczam różnicę czasu miejscweg pmiędzy Warszawą, a punktem X. 15 10 = 5 gdzin b) Obliczam różnicę długści gegraficznej pmiędzy Warszawą, a punktem X. 360 4 gdziny 15 1 gdzina x [ ] 5 gdzin 15 5 gdz. = 75 1 gdz. Punkty płżne na wschód miejsca bserwacji psiadają gdzinę późniejszą, a na zachód gdzinę wcześniejszą. c) Obliczam długść gegraficzną punktu X. Punkt jest płżny na zachód d Warszawy. długść gegraficzna Warszawy 1 E 75 1 = 54 długści gegraficznej W (zachdniej) Punkt X jest płżny na 54 długści gegraficznej W. Długść gegraficzna punktu Y a) Obliczam różnicę czasu miejscweg pmiędzy Warszawą, a punktem Y. 0 00 15 00 = 5 gdzin b) Obliczam różnicę długści gegraficznej pmiędzy Warszawą, a punktem Y. 360 4 gdziny 15 1 gdzina x [ ] 5 gdzin 15 5 gdz. x [ ] = = 75 1gdz. c) Obliczam długść gegraficzną punktu Y. Punkt jest płżny na wschód d Warszawy. 75 + 1 = 96 długści gegraficznej E (wschdniej) Punkt X jest płżny na 96 długści gegraficznej E. B. Czas strefwy. 1. Przumienie się czasem miejscwym jest kłptliwe, b każdy płudnik ma inny czas.. W 1878 rku wprwadzn tzw. czas strefwy. Pwierzchnia Ziemi zstała pdzielna na 4 strefy czaswe (pasy płudnikwe). 3. Każda ze stref bejmuje 15 długści gegraficznej. 4. Czas strefwy jest zgdny ze średnim czasem słnecznym (miejscwym) płudnika śrdkweg danej strefy. 5. Płudnik śrdkwy jest wielkrtnścią 15 długści gegraficznej. 6. W pszczególnych strefach czas różni się pełną liczbę gdzin. W sąsiadujących strefach czas jest wyższy (na wschód) 1 gdzinę lub niższy 1 gdzinę (na zachód). 7. Pczątkiem układu dniesienia jest płudnik 0 (płudnik śrdkwy czasu uniwersalneg UT). 8. Obecnie czas strefwy stsuje się wyłącznie na bszarach mrskich i nie zamieszkałych przez człwieka. 6

9. Strefy czaswe Eurpy: Nazwa strefy czaswej Od (λ) D (λ) Płudnik śrdkwy zachdnieurpejska (UT) 7 30 W 7 30 E 0 Śrdkweurpejska 7 30 E 30 E 15 Wschdnieurpejska 30 E 37 30 E 30 Mskiewska 37 30 E 5 30 E 45 Włżańska 5 30 E 67 30 E 60 Zadanie 1. Oblicz czas strefwy w Nwym Orleanie i Sydney, pdczas gdy w Warszawie jest gdzina 13 00 czasu strefweg. Odczytujemy z mapy świata długść gegraficzną Nweg Orleanu, Sydney i Warszawy. Nwy Orlean 90 długści gegraficznej W Sydney 151 długści gegraficznej E Warszawa 1 długści gegraficznej E. Gdzina czasu strefweg w Nwym Orleanie. Gdzina 13 00 czasu strefweg w Warszawie, będzie dpwiadać gdzinie 13 00 czasu miejscweg płudnika 15 E, gdyż w tej strefie czaswej (śrdkweurpejskiej) leży Warszawa. Nwy Orlean (90 W) leży dkładnie na płudniku dpwiadającym czaswi strefwemu. a) Obliczam różnicę długści gegraficznej pmiędzy czasem strefwym Warszawy i Nweg Orleanu. Warszawa leży na półkuli wschdniej, a Nwy Orlean na zachdniej. W związku z tym długści gegraficzne bu miast należy zsumwać. 15 + 90 = 105 b) Obliczam różnicę czasu strefweg pmiędzy Warszawą, a Nwym Orleanem. 1 4 min. 105 x 4 min. 105 = 40 min. = 7 gdz. 1 c) Obliczam gdzinę czasu strefweg w Nwym Orleanie. 13 00 7 gdz. = 6 00 W Nwym Orleanie jest gdzina 6 00 czasu strefweg. Gdzina czasu strefweg w Sydney. Sydney (151 E) leży na płudniku dpwiadającym czaswi strefwemu płudnika 150 E. a) Obliczam różnicę długści gegraficznej pmiędzy czasem strefwym Warszawy i Sydney. 150-15 = 135 b) Obliczam różnicę czasu strefweg pmiędzy Warszawą, a Sydney. 1 4 min. 145 x 4 min. 145 = 540 min. = 9 gdz. 1 c) Obliczam gdzinę czasu strefweg w Nwym Orleanie. 13 00 + 9 gdzin = 00 W Sydney jest gdzina 00 czasu strefweg. czasy strefwe dpwiadają czaswi miejscwemu płudników, które są wielkrtnściami 15 7

C. Czas urzędwy. 1. Czas urzędwy jest t czas stswany na kreślnym bszarze na pdstawie zarządzenia władz państwwych; ustalny jest najczęściej tak, aby cała jednstka administracyjna miała czas jednakwy. Plska płżna jest pmiędzy 4 09 E, a 14 08 E, a więc w strefach czaswych. Od statniej niedzieli marca rząd ustala czas urzędwy letni zgdny z czasem strefy wschdnieurpejskiej, a d statniej niedzieli października bwiązuje w naszym kraju czas urzędwy zimwy zgdny z czasem strefwym śrdkweurpejskim. Zadanie 13. Dnia luteg 000 rku na zegarkach w Warszawie (1 E) była gdzina 14 4. Na którym płudniku górwał Słńce? Która gdzina czasu miejscweg była w Warszawie? Dnia luteg 000 rku w Warszawie czas urzędwy był zgdny z czasem miejscwym płudnika 15 długści gegraficznej wschdniej (czas zimwy). Odczytując gdzinę 14 4 na zegarkach trzymujemy infrmację czasie miejscwym na płudniku 15 długści gegraficznej wschdniej; w tym czasie u bserwatra była gdzina 1 00 czasu miejscweg (mment górwania Słńca). Płudnik, na którym górwał Słńce. a) Obliczam różnicę czasu miejscweg pmiędzy czasem urzędwym Warszawy, a płudnikiem, na którym górwał Słnce. 14 4 1 00 = gdz. 4 min. = 60 min. + 4 min. = 144 min. b) Obliczam różnicę długści gegraficznej pmiędzy czasem urzędwym Warszawy, a płudnikiem, na którym górwał Słnce. 1 4 minuty x [ ] 144 minuty 1 144 min. = 36 4 min. c) Obliczam długść gegraficzną płudnika na którym górwał Słńce. 36 15 = 1 długści gegraficznej zachdniej Gdzina czasu miejscweg w Warszawie. a) Obliczam różnicę długści gegraficznej pmiędzy długścią gegraficzną Warszawy, a płudnikiem śrdkwym strefy czasu zimweg w Plsce. 1 15 = 6 b) Obliczam różnicę czasu pmiędzy Warszawą, a płudnikiem 15 E. 1 4 min. 6 - x 4 min. 6 = 4 min. 1 c) Obliczam gdzinę czasu miejscweg w Warszawie. 14 4 + 4 min. = 14 48. Słnce górwał na 1 długści gegraficznej zachdniej, a w Warszawie była gdzina 14 48 czasu miejscweg. 8

5. LINIA ZMIANY DATY 1. Granica daty, linia zmiany daty umwna linia pprwadzna mniej więcej wzdłuż płudnika 180, rzgraniczająca bszary stałej różnicy daty. Pprwadzna tak, aby nie przecinała granic państwwych.. Na wschód d niej data jest d jedną dbę mniejsza niż na zachód. 3. W dzienniku krętwym na statku, nie zmienia się daty w ciągu dby, natmiast gdzinie 4 00 wpisuje się nwą datę, mianwicie p przekrczeniu granicy daty z zachdu na wschód pwtarza się jeszcze raz tę samą datę (p 5 IX jest 5 IX), p przekrczeniu granicy daty ze wschdu na zachód puszcza się jedną datę kalendarza (p 5 IX jest 7 IX). Zadanie 14. Jaka data i gdzina jest na 150 E, a jaka na 150 W, jeżeli w Lndynie jest 1 czerwca, gdzina 15 00 czasu miejscweg? a) Obliczam różnicę długści gegraficznej pmiędzy Lndynem, a 150 długści gegraficznej. 150 0 = 150 b) Obliczam różnicę czasu miejscweg pmiędzy Lndynem, a 150 długści gegraficznej. 1 4 min. 150 x 150 4 min. = 600 min. = 10 gdz 1 c) Obliczam gdzinę czasu miejscweg i datę na 150 długści gegraficznej zachdniej. 15 00 10 00 = 5 00, dnia 1 czerwca d) Obliczam gdzinę czasu miejscweg i datę na 150 długści gegraficznej zachdniej. 15 00 + 10 00 = 5 00 = 1 00, dnia następneg, tj. czerwca, gdyż punkt jest płżny na wschód d Lndynu. Na 150 W jest 5 00 dnia 1 czerwca, a na 150 E jest 1 00 dnia czerwca. Zadanie 15. Z ltniska w Sydney (151 E) w dniu 1 maja 0 00 czasu miejscweg słneczneg wystartwał samlt i p 1 gdzinach ltu nad Oceanem Spkjnym wylądwał w Limie (77 W). Określ datę raz czas miejscwy słneczny w Limie w chwili lądwania samltu. a) Obliczam różnicę długści gegraficznej pmiędzy Sydney, a Limą. (180 151 ) + (180 77 ) = 9 + 103 = 13 b) Obliczam różnicę czasu miejscweg pmiędzy Sydney, a Limą. 1 4 min. 13 x 4 min. 13 = 58 min. = 8 gdz. 48 min. 1 c) Obliczam gdzinę czasu miejscweg i datę w Limie w mmencie startu samltu. Lima jest płżna na wchód d Sydney, więc ma gdzinę późniejszą. 0 00 + 8 gdz. 48 min. = 4 48 dnia 1 maja d) Obliczam gdzinę czasu miejscweg i datę w Limie w mmencie lądwania samltu. 4 48 + 1 gdzin = 16 48 dnia 1 maja W chwili lądwania samltu w Limie była gdzina 16 48 9

6. KĄT PADANIA PROMIENI SŁONECZNYCH Związek szerkści gegraficznej z wyskścią Słńca nad hryzntem w płudnie: h = 90 Iδ φ I, gdzie: h wyskść Słńca nad hryzntem w płudnie; φ szerkść gegraficzna (dla półkuli półncnej przyjmuje wartści φ > 0, a dla płudniwej φ < 0); δ deklinacja Słńca, zmieniająca się w ciągu rku d 3 7 ( grudnia) d + 3 7 ( czerwca). Słńce w zenicie w różnych prach rku Dzień Nazwa dnia Równleżnik na którym słńce góruje w zenicie 1 marca równnc wisenna równik 0 czerwca przesilenie letnie Zwrtnik Raka + 3 7 N 3 września równnc jesienna równik 0 grudnia przesilenie zimwe Zwrtnik Kzirżca 3 7 S Szerkść gegraficzna równleżnika Zadanie 16. Oblicz kąt padania prmieni słnecznych w płudnie w Warszawie w dniach równncy raz w dniu przesilenia letnieg i zimweg. Szerkść gegraficzna Warszawy: φ = 5 15 szerkści gegraficznej N (półncnej) a) Obliczam kąt padania prmieni słnecznych w płudnie w dniu równncy wisennej (1 marca) w Warszawie. Słńce 1 marca góruje w zenicie na równiku, stąd δ = 0. h = 90 Iδ φi = 90 I0 5 15 I = 90 5 15 = 37 45 Prmienie słneczne w płudnie w dniu równncy wisennej w Warszawie padają pd kątem 37 45. b) Obliczam kąt padania prmieni słnecznych w płudnie w dniu równncy jesiennej (3 września) w Warszawie. Słńce 3 września góruje w zenicie na równiku, stąd δ = 0. h = 90 Iδ φi = 90 I0 5 15 I = 90 5 15 = 37 45 Prmienie słneczne w płudnie w dniu równncy jesiennej w Warszawie padają pd kątem 37 45. c) Obliczam kąt padania prmieni słnecznych w płudnie w dniu przesilenia letnieg ( czerwca) w Warszawie. Słńce czerwca góruje w zenicie na Zwrtniku Raka, stąd δ = +3 7 h = 90 I δ φi = 90 I 3 7 5 15 I = 90 I3 7 51 75 I = = 90 I 8 48 I = 61 1 Prmienie słneczne w płudnie w dniu przesilenia letnieg w Warszawie padają pd kątem 61 1. d) Obliczam kąt padania prmieni słnecznych w płudnie w dniu przesilenia zimweg ( grudnia) w Warszawie. Słńce grudnia góruje w zenicie na Zwrtniku Kzirżca, stąd δ = 3 7. h = 90 Iδ φi = 90 I 3 7 5 15 I = 90 I 75 4 I = 90 75 4 = 14 18 Prmienie słneczne w płudnie w dniu przesilenia zimweg w Warszawie padają pd kątem 14 18. 10

Zadanie 17. Oblicz kąt padania prmieni słnecznych w płudnie na biegunie płudniwym w dniach równncy raz w dniu przesilenia letnieg i zimweg. Biegun płudniwy leży na 90 szerkści gegraficznej płudniwej. Dla półkuli płudniwej φ < 0, stąd φ = 90 a) Obliczam kąt padania prmieni słnecznych w płudnie w dniu równncy wisennej (1 marca) na biegunie płudniwym. Słńce 1 marca góruje w zenicie na równiku, stąd δ = 0. h = 90 δ φ = 90 0 ( 90 ) = 90 0 + 90 = 90 90 = 0 Prmienie słneczne w płudnie w dniu równncy wisennej na biegunie płudniwym padają pd kątem 0. Słńce bserwujemy na linii hryzntu. Na biegunie płudniwym rzpczyna się półrczny kres ncy plarnej. b) Obliczam kąt padania prmieni słnecznych w płudnie w dniu równncy jesiennej (3 września) na biegunie płudniwym. Słńce 3 września góruje w zenicie na równiku, stąd δ = 0. h = 90 δ φ = 90 0 ( 90 ) = 90 0 + 90 = 90 90 = 0 Prmienie słneczne w płudnie w dniu równncy jesiennej na biegunie płudniwym padają pd kątem 0. Słńce bserwujemy na linii hryzntu. Na biegunie płudniwym rzpczyna się półrczny kres dnia plarneg. c) Obliczam kąt padania prmieni słnecznych w płudnie w dniu przesilenia letnieg ( czerwca) na biegunie płudniwym Słńce czerwca góruje w zenicie na Zwrtniku Raka, stąd δ = +3 7 h = 90 δ φ = 90 3 7 ( 90 ) = 90 3 7 + 90 = 90 113 7 = 3 7 Prmienie słneczne w płudnie w dniu przesilenia letnieg na biegunie płudniwym znajdują się 3 7 pniżej linii hryzntu. Na biegunie płudniwym trwa nc plarna. d) Obliczam kąt padania prmieni słnecznych w płudnie w dniu przesilenia zimweg ( grudnia) na biegunie płudniwym. Słńce grudnia góruje w zenicie na Zwrtniku Kzirżca, stąd δ = 3 7. h = 90 δ φ = 90 3 7 ( 90 ) = 90 3 7 + 90 = 90 66 33 = 3 7 Prmienie słneczne w płudnie w dniu przesilenia zimweg na biegunie płudniwym padają pd kątem 3 7. Na biegunie płudniwym trwa dzień plarny. 7. SZEROKOŚĆ GEOGRAFICZNA. Jeżeli Słńce znajduje się p płudniwej strnie hryzntu (nieba), t wzór na szerkść gegraficzną miejsca bserwacji będzie miał pstać: φ p S = 90 h + δ Jeżeli Słńce znajduje się p półncnej strnie hryzntu (nieba), t wzór na szerkść gegraficzną miejsca bserwacji będzie miał pstać: φ p N = (90 h δ) 1. III. raz 3.IX. δ = 0. VI. δ = +3 7.XII δ = 3 7 jeżeli φ > 0, t szerkść gegraficzna jest półncna (N) jeżeli φ < 0, t szerkść gegraficzna jest płudniwa (S) 11

Zadanie 18. Marynarz dnia czerwca zabserwwał Słńce p półncnej strnie nieba i zmierzył kąt padania prmieni słnecznych w płudnie, który wynsił 44 47. Oblicz szerkść gegraficzną, na której znajduje się marynarz. Marynarz zabserwwał Słńce p półncnej strnie nieba, stąd: φ p N = (90 h δ) = (90 44 47 3 7 ) = (90 68 14 ) = 1 46 φ = 1 46, tj. 1 46 szerkści gegraficznej S (płudniwej) Marynarz znajduje się ma 1 46 szerkści gegraficznej S (płudniwej). Zadanie 19. Obserwatr dnia grudnia zabserwwał Słńce p płudniwej strnie nieba i zmierzył kąt padania prmieni słnecznych w mmencie kulminacji nad hryzntem, który wynsił 63 33. Oblicz szerkść gegraficzną bserwacji. Obserwatr zabserwwał Słńce p płudniwej strnie nieba, stąd φ p S = 90 h + δ = 90 63 33 + ( 3 7 ) = 90 87 00 = 3 φ = 3, tj. 3 szerkści gegraficznej N (półncnej) Obserwacji dknan na 3 szerkści gegraficznej N (półncnej). Zadanie 0. Oblicz współrzędne gegraficzne bserwatra, widząceg górwanie Słńca p płudniwej strnie strefy niebieskiej na wyskści 53 7 nad hryzntem, dnia czerwca 1996 rku, gdy radi w Warszawie pdał gdzinę 0.00. I. Szerkść gegraficzna. Dnia czerwca górwanie Słńca p płudniwej strnie strefy niebieskiej widzi bserwatr znajdujący się na półkuli półncnej na szerkści wyższej niż szerkść gegraficzna Zwrtnika Raka. Dane: h = 53 7 wyskść Słńca w czasie górwania nad hryzntem bserwatra; δ = 3 7 szerkść gegraficzna Zwrtnika Raka (dnia czerwca prmienie słneczna padają prstpadle na Zwrtnik Raka); φ = 90 h + δ = 90 53 7 + 3 7 = 60 szerkści gegraficznej półncnej II. Długść gegraficzna. Dnia czerwca 1996 rku w Warszawie czasem urzędwym był czas strefwy 30 długści gegraficznej wschdniej (czas letni). Radi pdając gdzinę 0 00 infrmwał czasie miejscwym średnim na płudniku 30 długści gegraficznej wschdniej; w tym czasie u bserwatra była gdzina 1 00 czasu miejscweg (słneczneg). Niższa gdzina czasu miejscweg u bserwatra wskazuje, że znajduje się n na zachód d 30 długści gegraficznej wschdniej. a) Obliczamy dległść w gdzinach bserwatra d 30 długści gegraficznej wschdniej. 0 gdzin 1 gdzin = 8 gdzin Ziemia w ciągu jednej gdziny braca się 15. 8 15 = 10 10 30 = 90 długści gegraficznej zachdniej Obserwatr znajdwał się na 60 szerkści gegraficznej półncnej i 90 długści gegraficznej zachdniej. 1

8. ADIABATYCZNE ZMIANY TEMPERATURY. 1. Adiabatyczne zmiany temperatury zmiany temperatury pwietrza w miarę jeg wznszenia się w górę lub padania w dół.. W trakcie pinwych ruchów pwietrza, wskutek zmian ciśnienia i bjętści, następuje: a) wznszenie w efekcie rzprężania, uwarunkwaneg zmniejszeniem ciśnienia, następuje utrata wewnętrznej energii i spadek temperatury b) padanie w wyniku kmpresji (sprężenia), spwdwanej zwiększeniem ciśnienia, następuje wzrst energii wewnętrznej i wzrst temperatury. 3. Gradienty termiczne: a) gradient suchadiabatyczny bniżanie lub wzrst temperatury sucheg pwietrza 1 C/100m. b) gradient wilgtnadiabatyczny bniżanie lub wzrst temperatury wilgtneg 0,6 C/100 m. 4. Redukcja temperatury sprwadzenie temperatury d pzimu mrza, przeliczenie aktualnej temperatury pwietrza, bserwwanej na kreślnej wyskści bezwzględnej, d takiej temperatury jaka dpwiada temperaturze na pzimie mrza przy nrmalnym, pinwym gradiencie termicznym (0,65 C/100m). Zadanie 1. Jaka jest temperatura pwietrza w Gdańsku nad mrzem, jeżeli na Rysach jest 5 C? a) Odczytuję z mapy wyskść: Rysy 499 m n. p. m. 500 m n. p. m. Gdańsk 0 m n. p. m. b) Obliczam różnicę wyskści bezwzględnej pmiędzy Gdańskiem, a Rysami. 500 0 = 500 m c) Obliczam różnicę temperatury pwietrza pmiędzy Gdańskiem, a Rysami. 100 m 0,65 C 500 x T [ C] 500 m 0,65 C x T = = 16,5 C 100 m c) Obliczam temperaturę pwietrza w Gdańsku. W związku z tym, że Gdańsk jest płżny niżej niż Rysy temperatura w Gdańsku będzie wyższa. -5 C + 16,5 C = 11,5 C Temperatura pwietrza w Gdańsku wynsi 11,5 C. Zadanie. U pdnóża góry zantwan 7 C, a na szczycie wyskści 1600 m. n. p. m. C. Jaką wyskść względną ma góra, a na jakiej wyskści bezwzględnej znajduje się pdnóże góry? a) Obliczam różnicę temperatur pwietrza pmiędzy szczytem, a pdnóżem góry. 7 C C = 5 C b) Obliczam wyskść względną góry (różnicę wyskści pmiędzy szczytem, a pdnóżem). 100 m 0,65 C x [m] - 5 C 100 m 5 C 500 = = 769,3 czyli kł 770 m 0,65 C 0,65 c) Obliczam wyskść bezwzględną pdnóża góry. 1600 m. p. m. 770 m = 830 m. n. p. m. Góra ma 770 m wyskści względnej, a jej pdnóże znajduje się na wyskści 830 m n. p. m. 13

Zadanie 3. Oblicz, d jakiej wyskści bniży się temperatura wznsząceg się sucheg pwietrza na wyskści 800 m n. p. m., jeżeli na wyskści 50 m n. p. m. wynsi na 6 C. gradient suchadiabatyczny bniżenie się lub wzrst temperatury sucheg pwietrza 1 C/100m. a) Obliczam różnicę wyskści względnej pmiędzy dwma miejscami. 800 m 50 m = 550 m b) Obliczam różnicę temperatury pmiędzy dwma miejscami. 100 m 1 C 550 m x 1 C 550 m = 5,5 C 100 m c) Obliczam temperaturę pwietrza na wyskści 800 m n. p. m. 6 C 5,5 C = 0,5 C Temperatura pwietrza na wyskści 800 m n. p. m. wynsi 0,5 C. 9. TEMPERATURA I OPADY. T I + TII + TIII + + T średnia temperatura rczna = 1 gdzie: T I, T II, T III średnia temperatura miesięczna;... XII amplituda temperatur = T max. T min. gdzie: T max. średnia temperatura miesiąca najcieplejszeg; T min. średnia temperatura miesiąca najchłdniejszeg; suma padów rcznych = O I + O II +... + O XII gdzie: O I, O II, O III suma padów miesięcznych; Zadanie 4. Na pdstawie danych z tabeli blicz, dla Szczecina, Warszawy i Suwałk: a) średnią temperaturę rczną b) amplitudę temperatur miesięcznych c) sumę padów rcznych Miejsce h Φ I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rk (Kraj) m n.p.m. -0, -0,1 3,9 7,9 13,8 15,9 18,0 17,7 13,8 9,9 4,4 1,4 T... 6 53 41 30 37 38 41 67 58 44 35 33 40 54 O... Szczecin (Plska) Warszawa (Plska) Suwałki (Plska) 11 5 -,1-1,8,7 8,0 14,3 16,1 18,0 17,6 13, 8,8,8-0,1 T... 18 9 8 59 8 57 60 41 6 35 36 O... 180 54-4, -4,1 0, 6,0 1,8 14,6 16,3 16,0 11,6 7,3 1,4 -,0 T... 41 0 33 9 59 87 78 63 59 41 48 4 O... 14

I. Szczecin: a) Obliczam średnią temperaturę rczną w Szczecinie. T I + TII + TIII +... + TXII średnia temperatura rczna = = = 1 ( 0,) + ( 0,1) + 3,9 + 7,9 + 13,8 + 15,9 + 18,0 + 17,7 + 13,8 + 9,9 + 4,4 + 1,4 8,8 C 1 b) Obliczam amplitudę temperatur miesięcznych w Szczecinie. amplituda temperatur = T max. T min. = 18,0 ( 0, = 18,0 + 0, = 18, C c) Obliczam sumę padów rcznych w Szczecinie. suma padów rcznych = O I + O II +... + O XII = = 41 + 30 + 37 + 38+ 41 + 67 + 58 + 44+ 35 + 33+ 40 + 54 = 518 mm II. Warszawa a) 8,1 C; b) 0,1 C; c) 493 mm.- III. Suwałki. a) 6,3 C; b) 0,5 C; c) 600 mm. T1.00 + T7.00 + T13.00 + T19.00 średnia temperatura dbwa = [ C] 4 lub: T7.00 + T13.00 + T19.00 średnia temperatura dbwa = [ C] 4 gdzie: T 1.00, T 7.00, T 13.00, T 19.00 temperatury zmierzne gdzinie 1.00, 7.00, 13.00, 19.00 Zadanie 4. W miejscwści A mierzn temperaturę pwietrza w ciągu dby i trzyman wyniki: Gdzina 7 00 9 00 11 00 13 00 15 00 17 00 19 00 1 00 Temperatura ( C) -,3-0,6 0,7 3,9 6,4 3,7,8, Oblicz średnią temperaturę dbwą. T7.00 + T13.00 + T19.00.3 + 3,9 +,8 6,4 średnia temperatura dbwa = = = = 1,6 C 4 4 4 Średnia temperatura dbwa wynsi 1,6 C. 10. SPADEK CIŚNIENIA Z WYSOKOŚCIĄ 1. Pinwy gradient baryczny różnica ciśnień w tym samym pinie. Ciśnienie atmsferyczne spada wraz z wyskścią 11,5 hpa na 100 m. Zależy n d gęstści pwietrza, a ta z klei d temperatury, wilgtnści i ciśnienia, a także d siły ciężkści. Im zimniejsze pwietrze, im suchsze i im większemu pdlega ciśnieniu tym staje się gęstsze, stąd większy gradient.. Redukcja ciśnienia d pzimu mrza przeliczenie wartści aktualneg ciśnienia atmsferyczneg na kreślnej wyskści bezwzględnej d jeg wartści na pzimie mrza przy uwzględnieniu aktualnej gęstści pwietrza. 15

3. Nrmalne ciśnienie pwietrza ciśnienie słupa rtęci na pzimie mrza przy temperaturze 0 C na szerkści gegraficznej 45. Nrmalne ciśnienie atmsferyczne = 1013 hpa. Zadanie 5. W miejscwści A płżnej na wyskści 300 m n. p. m. panuje ciśnienie 1000 hpa. Jakie jest ciśnienie atmsferyczne w miejscwści B płżnej na wyskści 100 m. n. p. m.? a) Obliczam różnicę wyskści pmiędzy miejscwścią A, a B. 300 m 100 m = 1100 m b) Obliczam różnicę ciśnienia atmsferyczneg pmiędzy miejscwścią A, a B. 100 m 11,5 hpa 1100 m x [hpa] 11,5 hpa 1100 m = 16,5 hpa 100 m c) Obliczam ciśnienie atmsferyczne w miejscwści B. W związku z tym, że miejscwść B jest płżna niżej, stąd pwinna psiadać większą wartść ciśnienia atmsferyczneg. 1000 hpa + 16,5 hpa = 116,5 hpa W miejscwści B wartść ciśnienia atmsferyczneg wynsi 116,5 hpa. Zadanie 6. W Quit (Ekwadr) na wyskści 800 m n. p. m. panuje ciśnienie 900 hpa. Dknaj redukcji ciśnienia d pzimu mrza. a) Obliczam różnicę ciśnienia atmsferyczneg pmiędzy Quit, a pzimem mrza. 800 m x 100 m 11,5 hpa 800 m 11,5hPa 300 = = 3 hpa 100 m 100 b) Obliczam wartść ciśnienia atmsferyczneg na pzimie mrza. 900 hpa + 3 hpa = 1 hpa Na pzimie mrza wartść ciśnienia atmsferyczneg wynsi 1 hpa. Zadanie 7*. Wiedząc, że na brzegach półwyspu Istria (45 N) panuje nrmalne ciśnienie atmsferyczne, blicz jakie ciśnienie atmsferyczne i temperatura panuje na Munt Blanc. Wyskść bezwzględna Munt Blanc: 4 807 m n. p. m. Nrmalne ciśnienie atmsferyczne: 1013 hpa, przy temperaturze 0 C na pzimie mrza. a) Obliczam różnicę ciśnienia atmsferyczneg pmiędzy brzegiem półwyspu Istria, a Munt Blanc. 4 807 m x 100 m 11,5 hpa 4807 m 11,5 hpa 5580,5 = = 55,805 hpa 55,8 hpa 100 m 100 b) Obliczam wartść ciśnienia atmsferyczneg na Munt Blanc. 1013 hpa 55,8 hpa = 460, hpa a) Obliczam różnicę temperatury pwietrza pmiędzy półwyspem Istria, a Munt Blanc. 4 807 m x [ C] 100 m 0,65 C 4807 m 0,65 C = 31,455 C 31, C 100 m 16

c) Obliczam temperaturę pwietrza na Munt Blanc. 0 C 31, C = 31, C Na Munt Blanc ciśnienie atmsferyczne wynsi 460, hpa, a temperatura 31, C. 11. SPADEK RZEKI. Spadek rzeki stsunek zmniejszania się wyskści bezwzględnej d przyrstu długści wys. n. p. m. A - wys. n. p. m.b m Spadek rzeki = [ = ] dl. A - B km Zadanie 8*. Rzeka główna wpadająca d mrza na mapie w skali 1: 500 000 ma długść 55 mm. Oblicz spadek rzeki wiedząc, że jej źródła znajdują się na wyskści 450 m n. p. m. Rzeka główna, t rzeka wpadająca d mrza ma ujście na pzimie mrza, tj. 0 m. n. p. m. a) Obliczam różnicę wyskści bezwzględnej pmiędzy źródłem, a ujściem rzeki. 450 m 0 m = 450 m b) Obliczam długść rzeki w rzeczywistści 1: 500 000 1 mm 500 000 mm 1 mm,5 km 55 mm x [km],5 km 55 mm = 131,5 km 1mm c) Obliczam spadek rzeki. wys. n. p. m. Spadek rzeki = dl. A - B Spadek rzeki wynsi 0,34 m/km [ ]. A - wys. n. p. m.b = 450 = 0,34 m/km ew. 131,5 1. PRZEPŁYW i SPŁYW JEDNOSTKOWY RZEKI Przepływ stsunek bjętści wdy przepływającej przez kreślny przekrój pprzeczny rzeki d czasu w jakim t następuje (m 3 /s lub l/s). 3 m m przepływ rzeki = przekrój pprzeczny prędkść rzeki m = s s Spływ jednstkwy stsunek przepływu d pla zlewni (l/s km lub m 3 /s km ). spływ jednstkwy = 3 przeplyw rzeki m ple zlewni s km l lub s km Zadanie 9. Przekrój pprzeczny przy ujściu rzeki wynsi 3,5 m. Wda płynie z prędkścią,5 m/s. Pwierzchnia drzecza tej rzeki wynsi 100 km. Oblicz przepływ i spływ jednstkwy rzeki. a) Obliczam przepływ rzeki. przepływ rzeki = przekrój pprzeczny prędkść rzeki = 3,5,5 = 8,75 m 3 /s = 8 750 l/s b) Obliczam spływ jednstkwy rzeki. spływ jednstkwy = przeplyw rzeki = ple zlewni l 8750 s 100 km l = 87,5 s km Przepływ rzeki wynsi 8,75 m 3 /s, a spływ jednstkwy 87,5 l/s km. 17

13. JEZIORNOŚĆ. jezirnść = pwierzchnia jezir pwierzchnia bszaru 100% Zadanie 30. Oblicz jezirnść terenu (%) pwierzchni 00 km, jeżeli znajdują się tutaj jezira pwierzchni 6 km, 10 km raz 34 km. a) Obliczam łączną pwierzchnię jezir znajdujących się na przedstawinym terenie. 6 km + 10 km + 34 km = 50 km b) Oblicza jezirnść terenu. (50 km : 00 km ) 100% = 0,5 100% = 5% Jezirnść terenu wynsi 5%. 14. ZASOLENIE. Zaslenie mrza = zawart.sli masa wdy g kg = Zadanie 31. Oblicz zaslenie mrza ( ), jeżeli w 500 g mrza znajduje się,5 g sli. 500 g = 0,5 kg,5 g zaslenie mrza = 0,5 kg Zaslenie mrza wynsi 5. g = 5 = 5 kg 15. WYSOKOŚĆ WZGLĘDNA. Wyskść względna = wyskść bezwzględna punktu A (np. pdnóża góry) wyskść względna punktu B (np. szczytu) Zadanie 3. Oblicz wyskść względną wniesienia wyskści 130 m n. p. m. w stsunku d przełęczy wyskści 93 m n. p. m. 130 m 93 m = 98 m Wyskść względna wzniesienia w stsunku d przełęczy wynsi 98 m. 16. NACHYLENIE I DŁUGOŚĆ STOKU. h 1. Kąt nachylenia α stku w stpniach [ ]: a 18

h tg α = a [ ], gdzie: tg α kąt nachylenia stku (średni spadek terenu) h wyskść względna góry [m]. a długść stku na mapie (dległść tpgraficzna) [m]. Długść stku. b = a + h b = a + h 3. Nachylenie stku w. h m N = a = km, gdzie: N nachylenie stku [ ]; h wyskść względna góry [m]. a długść stku na mapie (dległść tpgraficzna) [km] Zadanie 33. Oblicz kąt nachylenia w stpniach i prmilach raz długść stku, który na mapie skali 1 : 50 000 ma długść 10 mm. Pdstawa stku znajduje się na wyskści 500 m n. p. m., a wierzchłek na wyskści 681 m n. p. m. a) Obliczam wyskść (względną) góry. 681 m 500 m = 181 m b) Obliczam długść stku na mapie. 1: 50 000 1 cm 500 m 10 mm = 1 cm, stąd stk ma długść 500 m c) Obliczam kąt nachylenia stku góry. h 181 tg = = = 0,36 0 a 500 d) Obliczam długść stku. b = a + h b = (500) + (181) b = 50 000 + 3 761 b = 8 761 b = 8761 b 531,75 m e) Obliczam nachylenie stku w. h N = a h = 181 m a = 500 m = 0,5 km 181m N = = 36 m/km = 36 0,5 km Nachylenie stku góry wynsi kł 0 lub 36, a jeg długść 531,75 m. 19

17. DENIWELACJA TERENU. deniwelacja bszaru = wyskść n. p. m. punktu płżneg najwyżej wyskść punktu n. p. m. płżneg najniżej (m) Zadanie 34. Najwyżej płżny punkt wjewództwa znajduje się na wyskści 848 m n. p., a najniżej płżny na wyskści 38 m. n. p. m. Oblicz deniwelację teg bszaru. deniwelacja bszaru = 848m 38 m = 610 m Deniwelacja teg wjewództwa wynsi 610 m. Zadanie 35. Oblicz deniwelację bszaru Plski. Krzystając mapy dczytujemy najwyżej i najniżej płżny punkt Plski. najwyżej płżny punkt Plski: szczyt Rysy ( 499 m n. p. m.) najniżej płżny punkt Plski: w pbliżu wsi Raczki Elbląskie (Żuławy): -1,8 m p. p. m. deniwelacja bszaru = 499 m ( 1,8 m) = 499 m + 1,8 m = 500,8 m Deniwelacja bszaru Plski wynsi 500,8 m. 18. STOPIEŃ GEOTERMICZNY. Stpień getermiczny liczba metrów przypadająca na wzrst temperatury 1 C. Zadanie 36. Oblicz, jaka temperatura skał panuje w kpalni na głębkści 1000 m, jeżeli stpień getermiczny wynsi 50 m, a średnia rczna temperatura na pwierzchni wynsi 10 C. a) Obliczam różnicę pmiędzy temperaturą panującą w kpalni i na pwierzchni ziemi. 50 m 1 C 1000 m x 1 C 1000 m = 0 C 50 m b) Obliczam temperaturę skał panującą w kpalni. 10 C + 0 C = 30 C Temperatura w kpalni na głębkści wynsi 30 C. Zadanie 37. Oblicz wartść stpnia getermiczneg (1 /m), jeżeli temperatura skał na głębkści 300 m wynsi 15 C, a na 1000 m wynsi 9 C. a) Obliczam różnicę głębkści pmiędzy dwma miejscami pmiaru temperatury. 1000 m 300 m = 700 m b) Obliczam różnicę temperatury pmiędzy dwma miejscami pmiaru temperatury 9 C 15 = 14 C c) Obliczam wartść stpnia getermiczneg. 14 C 700 m 1 C x 700 m 1 C = 50 m 14 C Na każde 50 m w głąb Ziemi temperatura wzrasta 1 C. 0

19. RUCH NATURALNY LUDNOŚCI przyrst naturalny = liczba urdzeń żywych liczba zgnów (tys.) Zadanie 38. W Plsce 1999 rku liczba urdzeń żywych wynsiła 38,0 tys., a liczba zgnów 381,4 tys. Oblicz przyrst naturalny Plski w 1999 rku. przyrst naturalny = 38,0 tys. 381,4 tys. = 0,6 tys. Przyrst naturalny w 1999 rku w Plsce wynsił 0,6 tys. Z prprcji: przyrst naturalny (tys.) współczynnik przyrstu naturalneg [ ] liczba ludnści (tys.) 1000 trzymujemy: przyrst naturalny współczynnik 3 przyrstu naturalneg = 1000 [( ] liczba ludn. Zadanie 39. Liczna ludnści Plski w 1999 rku wynsiła 38 654 tys., a przyrst naturalny 0,6 tys. Oblicz wskaźnik przyrstu naturalneg. 0,6 tys. współczynnik przyrstu naturalneg 38 654 tys. 1000 0,6 tys. współczynnik przyrstu naturalneg = 1000 = 0,0 38654 tys. Wskaźnik przyrstu naturalneg w Plsce w 1999 rku wynsił 0,0. sald migracji = napływ (imigranci) dpływ (emigranci) (tys.) Zadanie 40. W 1999 rku wyjechał z Plski 1,5 tys. sób, a przyjechał 7,5 tys. Oblicz sald migracji. imigracja = 7,5 tys. (1999) emigracja = 1,5 tys. (1999) sald migracji = 7,5 tys. 1,5 tys. = 14 tys. (ujemne sald migracji) Sald migracji w 1999 rku w Plsce był ujemne i wynsił 14 tys. sób. Z prprcji: sald migracji (tys.) współczynnik salda migracji ( ) liczba ludnści (tys.) 1000 trzymujemy: sald migracji współczynnik salda migracji = 1000 [( ] liczba ludn. 3 współczynnik = wskaźnik = stpa 1

Zadanie 41. W 31 grudnia 1999 rku liczba ludnści Plski wynsiła 38 654 tys., a sald migracji 14 tys. Oblicz współczynnik migracji. 14 tys. współczynnik salda migracji = 1000 = 0,36 38654 tys. Współczynnik salda migracji w Plsce był ujemny i wynsił -0,36. przyrst rzeczywisty = przyrst naturalny + sald migracji (tys.) Zadanie 4. W 1999 rku przyrst naturalny w Plsce wynsił 0,6 tys., sald migracji 14,0 tys. Oblicz przyrst rzeczywisty w naszym kraju w 1999 rku. przyrst rzeczywisty = 0,6 tys. + (-14,0 tys.) = -13,4 tys. (ujemny przyrst rzeczywisty) Przyrst rzeczywisty w naszym kraju w 1999 rku był ujemny, ubył 13,4 tys. sób. lub: przyrst rzeczywisty = liczba ludnści w rku bieżącym liczba ludnści w rku ubiegłym Zadanie 43. Liczba ludnści Plski 31 XII 1998 rku wynsiła w 38 667,4 tys., a 31 XII 1999 rku 38 654,0 tys. Oblicz przyrst rzeczywisty ludnści Plski w 1999 rku. ludnść Plski w 1998 rku (rk ubiegły) = 38 667,4 tys. ludnść Plski w 1999 rku (rk bieżący) = 38 654,0 tys. przyrst rzeczywisty = 38654,0 tys. 38667,4 tys. = 13,4 tys. Przyrst rzeczywisty w naszym kraju w 1999 rku był ujemny, ubył 13,4 tys. sób. współczynnik przyrstu rzeczywisteg = współczynnik przyrstu naturalneg + współczynnik salda migracji ( ) Zadanie 44. W 1999 rku w Plsce współczynnik przyrstu naturalneg wynsił 0,0, a współczynnik salda migracji 0,36. Oblicz współczynnik przyrstu rzeczywisteg. współczynnik przyrstu rzeczywisteg = 0,0 + (-0,36 ) = -0,34 Współczynnik przyrstu rzeczywisteg w Plsce w 1999 rku wynsił 0,34. lub: Z prprcji przyrst rzeczywisty (tys.) współczynnik przyrstu rzeczywisteg ( ) liczba ludnści (tys.) 1000 przyrst rzeczywisty współczynnik przyrstu rzeczywisteg = 1000[ ] liczba ludn.

Zadanie 45. Przyrst rzeczywisty w Plsce 1999 rku wynsił 13,4 tys., a liczba ludnści 38 654,0 tys. Oblicz współczynnik przyrstu rzeczywisteg. 13, 4 współczynnik przyrstu rzeczywisteg = 1000= -0,34 38654 Współczynnik przyrstu rzeczywisteg w Plsce w 1999 rku wynsił 0,34. 0. GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA. gęstść zaludnienia = liczba ludn. bszar sób km Zadanie 46. Liczba ludnści Plski w 1999 rku wynsiła 38 654 tys., a bszar naszeg kraju wynsił 31,7 tys. km. Oblicz gęstść zaludniania Plski w 1999 rku. 38654000 sby gęstść zaludniania = 31700 km sby = 13,61 14 sby/km km Gęstść zaludnienia Plski w 1999 rku wynsiła 14 sby/km. Zadanie 47. Wjewództw mazwieckie zajmuje bszar 35 598 km, a gęstść zaludnienia 31 marca 001 rku wynsiła 14,6 sby/km. Oblicz liczbę ludnści wjewództwa mazwieckieg 31 III 001 r. Z wzru: gęstść zaludnienia = trzymujemy: liczba ludn. bszar liczba ludnści = gęstść zaludnia bszar sób km km = sób sby liczba ludnści = 14,6 35 598 km 5 076,3 tys. sób. km Wjewództw mazwieckie 31 III 001 rku zamieszkiwał 5 076,3 tys. sób. Zadanie 48. Stany Zjednczne Ameryki zamieszkiwał 1999 rku 73 131 tys. sób, a gęstść zaludnienia teg państwa wynsiła 9, sób. Oblicz pwierzchnię Stanów Zjedncznych Ameryki. Z wzru: gęstść zaludnienia = trzymujemy: liczba ludn. bszar 3

liczba ludn. sób km bszar = = sób = km g. zaludnienia sób sób km 73 131 000 bszar = 9 353,8 tys. km 9, Stany Zjednczne zajmują pwierzchnię 9 353,8 tys.km. 1. WSPÓŁCZYNNIK FEMINIZACJI I MASKULINIZACJI. L L = L M + L K gdzie: L L liczba ludnści L K liczba kbiet L M liczba mężczyzn Z prprcji: L K W F L M 100, gdzie: L K liczba kbiet L M liczba mężczyzn W F współczynnik feminizacji (liczba kbiet przypadająca na 100 mężczyzn) trzymujemy: L K 100 W F = L M Z prprcji: L K 100 L M W M gdzie: L K liczba kbiet L M liczba mężczyzn W M współczynnik maskulinizacji (liczba mężczyzn przypadająca na 100 kbiet) trzymujemy: L M 100 W M = L K Zadnie 49. Wg danych spisu pwszechneg z 7.XII. 1988 rku liczba ludnści Plski wynsiła 37 879 tys. sób, a liczba mężczyzn 18 465 tys. Oblicz współczynnik feminizacji i maskulinizacji. a) Obliczam liczbę kbiet w Plsce (7.XII.1988). 4

L L = L M + L K L K = L L L M L K = 37 879 18 465 = 19 414 tys. b) Obliczam współczynnik feminizacji w Plsce (7.XII.1988). L K 100 W F = L M 19414 100 W F = = 105,13 105 18465 c) Obliczam wskaźnik maskulinizacji w Plsce (7.XII.1988). L M 100 W M = L K 18465 100 W M = = 95,11 95 19414 Współczynnik feminizacji w Plsce wynsi 105, a współczynnik maskulinizacji 95.. AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA. liczba ludnści = liczba sób w wieku przedprdukcyjnym + prdukcyjnym + pprdukcyjnym pracujący = pracujący w wieku przedprdukcyjnym + prdukcyjnym + pprdukcyjnym aktywni zawdw = pracujący + bezrbtni Zadanie 50*. Pwiat zamieszkuje 30 000 sób, liczba sób w wieku przedprdukcyjnym wynsi 6 000, w wieku pprdukcyjnym 4 000, bezrbtnych 000, liczba sób pracujących wynsi 0 000, liczba sób pracujących w wieku przed- i pprdukcyjnym 400. Oblicz dsetek aktywnych zawdw w wieku prdukcyjnym. a) Obliczam liczbę sób w wieku prdukcyjnym. liczba sób w wieku prdukcyjnym = liczba ludnści (liczba sób w wieku przed- + pprdukcyjnym) = 30 000 (6000 + 4000) = 30 000 10 000 = 0 000 b) Obliczam liczbę sób pracujących w wieku prdukcyjnym. liczba pracujących w wieku prdukcyjnym = liczba pracujących liczba pracujących w wieku przed- i pprdukcyjnym = 0 000 400 = 19 600 c) Obliczam liczbę sób aktywnych zawdw w wieku prdukcyjnym. aktywni zawdw w wieku prdukcyjnym = pracujący w wieku prdukcyjnym + bezrbtni = 19 600 + 000 = 1 600 a) Obliczam dsetek sób aktywnych zawdw pwiatu w wieku prdukcyjnym. 100% 30 000 x [%] 1 600 1600 100 = 7% 30000 Osby aktywne zawdw w wieku prdukcyjnym stanwią 7% mieszkańców pwiatu. 5

3. STOPA BEZROPBOCIA. stpa bezrbcia = bezrbtni aktywni zawdw 100% Zadanie 51. W miejscwści A liczba ludnści aktywnej zawdw wynsiła 40 000, z czeg 36 000 przypadał na sby pracujące. Oblicz stpę bezrbcia w miejscwści A. a) Obliczam liczbę bezrbtnych w miejscwści A. 40 000 36 000 = 4 000 b) Obliczam stpę bezrbcia w miejscwści A. 4000 stpa bezrbcia = 100% = 10% 40000 Stpa bezrbcia w miejscwści A wynsi 10%. Zadanie 5. Oblicz stpę bezrbcia (%), jeżeli liczba ludnści zawdw czynnej wynsi 48 tys. sób, a bezrbtnych jest 1 tys. a) Obliczam liczbę ludnści aktywnej zawdw. ludnść aktywna zawdw = czynni zawdw (pracujący) + bezrbtni = = 48 tys. + 1 tys. = 60 tys. b) Obliczam stpę bezrbcia. 1000 stpa bezrbcia = 100% = 0, 100% = 0% 60000 Stpa bezrbcia wynsi 0%. 4. WSPÓŁCZYNNIK URBANIZACJI. ludnść gółem = ludnść miejska + ludnść wiejska współczynnik urbanizacji dsetek ludnści miejskiej zamieszkujący dany bszar. ludn. miejska współczynnik urbanizacji = 100% ludn. gólem Zadanie 53. Daną gminę zamieszkiwał 8000 sób, z czeg 000 sób mieszkał wieś. Oblicz współczynnik urbanizacji tej gminy. a) Obliczam liczbę mieszkańców miasta. ludnść gółem = ludnść miejska + ludnść wiejska ludnść miejska = ludnść gółem ludnść wiejska = 8000 000 = 6000 b) Obliczam współczynnik urbanizacji ludn. miejska 6000 współczynnik urbanizacji = 100% s. = 100 = 75% ludn. gólem 8000 % = % s. Zadanie 54. W 1950 rku Plskę zamieszkiwał 5 mln sób, a dsetek ludnści wiejskiej wynsił 63,1%. Oblicz liczbę ludnści miejskiej. a) Obliczam współczynnik urbanizacji (dsetek ludnści miejskiej). 100% 63,1% = 36,9% 6

b) Obliczam liczbę mieszkańców miast. 36,9% x 100% 5 mln 36,9 5 = 9,5 mln 100 W 1950 rku miasta zamieszkiwał 9 mln 5 tys. sób. 5. PLONY. plny = zbiry bszar zasiewu q 4 ha Zadanie 55. Rlnik z km pwierzchni zebrał 500 tn ziarna. Jakie siągnął plny? km = 1000 m 1000 m = 000 000 m = 00 ha 500 t = 5000 q plny = zbiry bszar zasiewu = 5000 q = 5 q/ha 00 ha Rlnik siągnął plny 5q/ha. 6. OBSADA ZWIERZĄT. bsada zwierząt = il. zwierz. szt. 100 ha 5 bszar UR 100 ha UR = grunty rne + użytki zielne + sady Zadanie 56. Rlnik psiada 5,7 ha gruntów rnych,,4 ha lasu, ha pastwisk i 0,3 ha sadu raz 0 kur i jedneg kguta, 14 sztuk bydła, macirę z pięcima prsiętami raz 6 tuczników. Oblicz bsadę trzdy chlewnej w tym gspdarstwie. a) Obliczam liczbę sztuk trzdy chlewnej w gspdarstwie. 1 macira + 5 prsiąt + 6 tuczników = 1 sztuk b) Obliczam pwierzchnię użytków rlnych w gspdarstwie. UR = grunty rne + użytki zielne + sady = 5,7 + + 0,3 = 8 ha c) Obliczam bsadę trzdy chlewnej w tym gspdarstwie. il. zwierz. 1 szt. szt. bsada zwierząt = = 100 = 150 bszar UR 8 ha ha Obsada trzdy chlewnej w gspdarstwie wynsi 150 szt./100 ha UR. 4 q kwintal = 100 kg = 0,1 t 5 UR użytki rlne 7

7. PRACA PRZEWOZOWA praca przewzwa = ilść przewiezinych ładunków dległść przewzu ładunków [tkm] Zadanie 57. Oblicz pracę przewzwą klei, jeżeli w ciągu rku przewizła na 3 mln tn na łącznej całkwitej dległści 60 tys. km. 3 mln t = 3 000 000 t 60 tys. km = 60 000 t praca przewzwa = ilść przewiezinych ładunków dległść przewzu ładunków = = 3 000 000 t 60 000 km = 180 000 000 000 tkm = 180 mld tkm Praca przewzwa klei wynsi 180 mld t km. 8. STOPIEŃ OTWARTOŚCI GOSPODARKI sald bilansu handlweg = eksprt imprt wartść brtów handlwych = imprt + eksprt wart.brtów handlwych SOG = 100 wart. wytwrznych dóbr i usulg Zadanie 58. Uzupełnij tabelkę. Przykłady państw różnym bilansie handlwym w 000 r. Sald bilansu Obrty Wytwrzne Imprt Eksprt Państw handlweg handlwe dbra i usługi SOG mld USD USA 1 17 780 8 800 Niemcy 501 49 4 055 Rsja 75 34 35,6 Chiny 166 361 1 145 Plska 31,6-16,7 51,14 a) Dla USA: sald bilansu handlweg = eksprt imprt = 780 1 17 = -437 mld USD brty handlwe = imprt + eksprt = 780 + 1 17 = 1 997 mld USD brty handlwe 1997 SOG = 100 = 100 =,69 wytwrzne dbra i uslugi 8800 b) dla Niemiec: eksprt = sald bilansu handlweg + imprt = 49 + 501 = 550 mld USD brty handlwe = 501 + 550 = 1 051mld USD 1051 SOG = 100 = 5,9 4055 c) Dla Rsji: imprt = eksprt sald bilansu handlweg = 75 34 = 41 mld USD brty handlwe = 41+ 75 = 116 mld USD brty handlwe wytwrzne dbra i usługi = 100 = SOG d) Dla Chin: eksprt = brty handlwe imprt = 361 166 = 195 mld USD sald bilansu handlweg = 195 166 = 9 mld USD 116 100 = 39 mld USD 1,46 8

361 SOG = 100 = 31,53 1145 e) Dla Plski: imprt = 31,6 ( 16,8) = 31,6 + 17,3 = 48,9 mld USD brty handlwe = 48,9 + 31,6 = 80,5 mld USD 80,5 wytwrzne dbra i usługi = 100 = 157,4 mld USD 51,14 Sald bilansu Obrty Wytwrzne Imprt Eksprt Państw handlweg handlwe dbra i usługi SOG mld USD USA 1 17 780-437 1 997 8 800,69 Niemcy 501 550 49 1 051 4 055 5,9 Rsja 41 75 34 116 39 35,6 Chiny 166 195 9 361 1 145 31,53 Plska 48,9 31,6-16,7 80,5 157,4 51,14 9. PODSUMOWANIE Zadanie 59. Na pdstawie danych z pwyższej tabeli blicz: a) liczbę ludnści gminy; b) liczbę ludnści wsi B ; c) dsetek liczby ludnści gminy mieszkający we wsi C. Miejscwści Liczba ludnści Odsetek liczby ludnści gminy Wieś A 800 0 Wieś B... 15 Wieś C 10... a) Obliczam liczbę ludnści gminy. 800 0% x 100% 800 100% = 4 000 0% b) Obliczam liczbę ludnści wsi B 800 0% x 15% 800 15% = 600 0% c) Obliczam dsetek liczby ludnści gminy mieszkający we wsi C 800 0% 10 x 0% 10 = 3% 800 Odp.: Liczba ludnści w gminie wynsi 4000 sób. 9

Miejscwści Liczba ludnści Odsetek liczby ludnści gminy Wieś A 800 0 Wieś B 600 15 Wieś C 10 3 Zadanie 60. Oblicz gęstść zaludnienia w pdanym pniżej prstkącie, który przedstawia bszar w skali 1: 00 000, a waga krpki wynsi 000 sób. 4 cm 5 cm a) Obliczam pwierzchnię prstkąta w rzeczywistści. 4 cm 5 cm = 0 cm 1:00 000 1 cm 00 000 cm 1 cm km 1 cm 4 km 0 cm x [km ] 0 cm 4 km = 80 km 1cm b) Obliczam liczbę ludnści zamieszkującą dany prstkąt. 1 krpka 000 sób 0 krpek x [sób] 000 sób 0 krpek = 40 000 sób 1krpka c) Obliczam gęstść zaludnia daneg bszaru. liczba ludn. 40000 gęstść zaludnienia = = = 500 sób/km pwierzchnia 80 Gęstść zaludnienia w pdanym prstkącie wynsi 500 sób/km. 30