Dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska Katedra Badań Operacyjnych, Finansów i Zastosowań Informatyki Wydział Informatyki i Zarządzania

Utarg całkowity, przeciętny i krańcowy Koszt całkowity, przeciętny i krańcowy Przychody i koszty marginalne Zysk: księgowy i ekonomiczny Rodzaje kosztów Efektywna skala produkcji Ekonomia skali produkcji

Wg kodeksu cywilnego (art. 55 1 k.c.) Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej http://www.lexagit.pl/przedsiebiorstwo-pojecie-prawne/ To wyodrębniona prawnie, organizacyjnie, techniczno-produkcyjnie i ekonomicznie jednostka prowadząca działalność gospodarczą. http://blogi.polskatimes.pl/zyskijesttraty/2014/07/

Źródło: http://www.podrecznik.edugate.pl/6-planowanie-przedsiewziecia-i-analiza-rynku/6-7- oferta-produktowa-przedsiebiorstwa/

Źródło: http://docplayer.pl/14884978-przedsiebiorstwo-jako-podmiot-gospodarczydzialajacy-w-zmieniajacym-sie-otoczeniu.html

Ze względu na formę własności: przedsiębiorstwa prywatne i publiczne (państwowe, komunalne) Ze względu na wielkość zatrudnienia: przedsiębiorstwa duże, średnie, małe, mikro

Źródło: http://www.olimpiada.edu.pl/baza-zadan/pytania-testowe/edycja/9

Źródło: http://www.resulto.pl/definicja-msp-spelnienie-kryterium-msp-przy-dotacjach-unijnych/

Utarg całkowity: dochód ze sprzedaży przy danej cenie P TR = (P Q) Zysk: różnica między utargiem całkowitym a kosztami całkowitymi TP=TR -TC Analiza klasycznego modelu przedsiębiorstwa opiera się na założeniu, że celem działalności jest maksymalizacja zysku całkowitego.

Przykład produkcja koszt całkowity cena utarg całkowity (cena x ilość) zysk (utarg - koszt) 0 10 0 0-10 1 25 21 21-4 2 36 20 40 4 3 44 19 57 13 4 51 18 72 21 5 59 17 85 26 6 69 16 96 27 7 81 15 105 24 8 95 14 112 17 9 111 13 117 6 10 129 12 120-9

Przykład strata 140 120 100 zysk KC, UC 80 60 40 20 strata koszt całkow ity utarg całkow ity 0 0 2 4 6 8 10 12 w ielkość produkcji

Pomiędzy kosztami, przychodami a zyskiem

Zysk całkowity TP TR TC Zysk przeciętny AP AR ATC Zysk marginalny MP MR MC

Zysk przeciętny to różnica między przeciętnym utargiem i przeciętnymi kosztami całkowitymi Mówi nam jaki zysk firma czerpie ze sprzedaży typowej jednostki produktu. AP TP Q TR TC Q AR ATC

Przeciętny utarg mówi ile utargu firma otrzymuje ze sprzedaży typowej jednostki produktu. AR TR Q P Q Q Q P Q Zależy od krzywej popytu i struktury rynku

Zysk marginalny (krańcowy) to zmiana zysku całkowita przy zwiększaniu sprzedaży o jednostkę produktu. MP TP Q TR TC Q MR MC Zależy od kosztów i przychodów marginalnych

MR wielkość o jaką zwiększa się utarg całkowity firmy przy produkcji i sprzedaży dodatkowej jednostki produktu. Jest to pochodna utargu całkowitego. MR pozwala odpowiedzieć na pytanie: Ile firma zarobi na dodatkowej jednostce produktu? MR TR Q 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

MC wielkość, o jaką zwiększą się koszty całkowite przy zwiększaniu produkcji o jednostkę. Jest to pochodna kosztów całkowitych. MC pozwala odpowiedzieć na pytanie: Ile kosztuje wyprodukowanie dodatkowej jednostki dobra? MC TC Q 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Różne technologie produkcji (kapitałochłonne, pracochłonne, etc.) Firma dąży do optymalizacji wielkości produkcji (przy danych kosztach produkcji i popytu) tak, by maksymalizować zysk Firma szuka najniższego kosztu wytworzenia każdego wolumenu produkcji Przedsiębiorstwo powinno zwiększać produkcję tak długo, dopóki przychody krańcowe są większe od kosztów krańcowych: MR > MC

produkcja TC TR MC MR MR-MC decyzja 0 10 0 1 25 21 15 21 6 zwiększyć 2 36 40 11 19 8 zwiększyć 3 44 57 8 17 9 zwiększyć 4 51 72 7 15 8 zwiększyć 5 59 85 8 13 5 zwiększyć 6 69 95 10 10 0 optimum 7 81 105 12 9-3 zmniejszyć 8 95 112 14 7-7 zmniejszyć 9 111 117 16 5-11 zmniejszyć 10 129 120 18 3-15 zmniejszyć

MR, MC MR > MC zwiększać produkcję MR < MC zmniejszać produkcję MR = MC produkcja optymalna (o ile nie występują straty, wówczas zaniechać produkcji) 25 20 MC MR 15 10 5 0 0 2 4 6 8 10 12 Q (production)

Tabela przedstawia koszty i utargi pewnego przedsiębiorstwa. Oblicz koszt krańcowy przy wzroście produkcji Oblicz utarg całkowity i krańcowy przy wzroście produkcji Przy jakiej wielkości produkcji osiągnięta zostanie maksymalna suma zysku? Oblicz wielkość zysku przy każdym poziomie produkcji. Produkcja Q (liczba jedn. na tydzień) Cena sprzedaży P [zł] Koszt całkowity TC [tys. zł] 1 25 10 2 23 23 3 20 38 4 18 55 5 15 75 6 12,5 98

Koszt faktyczny (księgowy) - pieniężna zapłata za pozyskanie dobra lub usługi (koszt bezpośredni, explicit) Koszt alternatywny (koszt implicit) - korzyści jakie można było uzyskać w wyniku innego zastosowania zasobów do wytwarzania dóbr i usług (brak wydatku pieniężnego) Np. koszt alternatywny pracy właściciela firmy Np. koszt alternatywny oprocentowanie lokaty długoterminowe Koszt ekonomiczny wszystkie opłaty i utracone korzyści z powodu wykorzystania czynników produkcji w bieżącej działalności gospodarczej. Koszt ekonomiczny jest sumą kosztów: Explicite: koszty faktycznie poniesione Implicite: koszty alternatywne użycia zasobów. Zysk nadzwyczajny (ekonomiczny) = przychody koszty ekonomiczne

Copyright 2004 South-Western Jak na firmę patrzy ekonomista Jak na firmę patrzy księgowy utarg Zysk ekonomiczny Koszty Implicit Koszty Explicit Całkowite Koszty alternatywne Zysk księgowy Koszty Explicit utarg

Prowadzjestz firmę usługową. W ubiegłym roku całkowity utarg (przychód) wyniósł 400 000 zł, a koszty bezpośrednie wyniosły 100 000 zł. Gdybyś zdecydował się podjąć pracę zarobkową w innej firmie, zarobiłbyś w ciągu roku 60 000 zł. Gdybyś wynajął zajmowane przez ciebie pomieszczenie innej firmie, zarobiłbyś w ciągu roku 70 000 zł. Oblicz: koszt księgowy zysk księgowy (normalny) koszty alternatywne łączne koszty ekonomiczne zysk nadzwyczajny (ekonomiczny).

Rachunek wyników, Bilans, Rachunek przepływów pieniężnych

Rachunek wyników Przychód (utarg) ilość pieniądza uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie Koszty wydatki poniesione na produkcję w jakimś czasie Zysk nadwyżka przychodów nad kosztami Informuje jaka jest efektywność poszczególnych rodzajów działalności oraz jaki jest ogólny wynik finansowy przedsiębiorstwa.

Na podstawie poniższych danych opracuj rachunek zysków i strat (rachunek wyników) za rok 2016. Oblicz wielkość zysku przed i po opodatkowaniu, zakładając, że firma płaci podatek dochodowy wysokości: 20%. Utarg ze sprzedaży: 5000 szt. X po cenie 200 zł/szt oraz 4000 szt. Y po cenie 120 zł/szt Płace: 300 000 zł Czynsz: 60 000 zł Inne koszty stałe: 80 000 zł Wydatki na podróże służbowe: 70 000 zł Wydatki za rozmowy telefoniczne: 30 000 zł

zestawienie aktywów i pasywów jednostki sporządzane na początek (bilans otwarcia) i koniec (bilans zamknięcia) okresu sprawozdawczego (obrachunkowego) w organizacjach prowadzących księgowość w edług zasad tzw. pełnej rachunkowości.

Aktywa Pasywa 1 gotówka 40 000 1 2 zobowiązania na rachunkach 90000 należność na rachunkach 70 000 2 kredyt hipoteczny 150000 3 zapasy 100 000 3 kredyt bankowy 60000 4 wartość budynku uwzględniająca zużycie (wart. początkowa = 500 000) 330 000 5 (1+2+3) Suma zobowiązań: 300000 4 kapitał własny 240 000 (1+2+3+4) razem 540 000 6 (5+4) razem 540 000

Na podstawie poniższych danych sporządź bilans firmy i oblicz wartość kapitału tego przedsiębiorstwa. Przyjmij, że firma działa od roku, a roczna stopa amortyzacji kapitału trwałego wynosi: 10%. Płace dla załogi: 300 000 zł Płace dla dyrekcji: 500 000 zł Zapasy w magazynie: 1 000 000 zł Kredyt: 2 000 000 zł Gotówka: 100 000 zł Należności u klientów: 600 000 zł Zobowiązania do spłaty: 300 000 zł Budynki (wartość początkowa): 2 000 000 zł Inny majątek trwały (wartość początkowa): 900 000 zł

W krótkim i długim okresie czasu

Koszty zmienne (ang. VC) płace pracowników produkcyjnych koszty surowców, materiałów, półproduktów koszty energii, wody, etc. Koszty stałe (ang. FC) płace pracowników administracji i obsługi amortyzacja koszty użytkowania ziemi, wynajmu lokali koszty obsługi pożyczonego kapitału kary z tytułu przeterminowanych zobowiązań Koszty stałe (FC) występują nawet wtedy kiedy produkcja jest równa zeru. Koszty zmienne (VC) zależą od wielkości produkcji. Koszty całkowite (TC) są sumą kosztów stałych i zmiennych. TC = FC + VC

Koszt przeciętny AC koszt jednostki produktu, który powstaje w wyniku podzielenia kosztów całkowitych przez produkcję całkowitą (Q) Jest to koszt typowej jednostki produktu

Koszty przeciętne dzielimy na: Przeciętne koszty stałe (AFC) Przeciętne koszty zmienne (AVC) Przeciętne koszty całkowite (ATC) ATC = AFC + AVC

Wysoka ekonomia skali. Dane dotyczą kosztów dla brytyjskiej firmy, ale podobne kształt ma krzywa AC dla firm cementowych z innych krajów. Spadek kosztów jest najpierw gwałtowny a potem powolny:

Krzywe kosztów całkowitych i przeciętnych TC VC MC FC ATC AVC AFC

Jak zmieniają się koszty wraz ze zmianą wielkości produkcji? Ile kosztuje wyprodukowanie przeciętnej jednostki dobra? Ile kosztuje zwiększenie produkcji o jednostkę?

Cost per unit, $ Cost, $ (a) 400 C VC 216 120 B A 1 1 27 20 48 F (b) 0 2 4 6 8 10 Quantit y, q, Units per d a y 60 MC 28 27 20 b a A C A VC 8 AFC 0 2 4 6 8 10 Quantit y, q, Units per d a y 2009 Pearson Addjeston-Wesley. All rights reserved.

Cost per unit, $ 60 28 27 20 8 When MC is lower than When AC, MC AC is is lower decreasing than AVC, AVC is decreasing b and when MC is and larger when than MC AC, is larger AC is than increases AVC, AVC is increases a MC A C A VC so MC = AC, at the lowest point of the AC curve! so MC = AVC, at the lowest point of the AVC curve! 0 2 4 6 8 10 Quantit y, q, Units per d a y 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Ustal poziom przeciętnego kosztu zmiennego w firmie B, jeśli: przeciętne koszty całkowite = 15, koszty całkowite = 540, całkowite koszty stałe = 40. Ustal poziom zysku jednostkowego i kosztów stałych w firmie, jeśli: cena=180, koszt całkowity = 216, przeciętne koszty zmienne = 30, całkowite koszty zmienne = 180.

Firma produkuje 3 rodzaje zeszytów typu A, B i C. Wiedząc, że całkowite koszty stałe w firmie wynoszą 300, na podstawie poniższych danych określ czy produkcja jest opłacalna. zeszyty produkcja cena Przeciętne koszty zmienne A 100 20 15 B 300 10 8 C 200 15 10

Krzywa popytu jest opisana równaniem: P=500-4Qd. Jakimi równaniami jest opisany: utarg całkowity i marginalny? Krzywa popytu jest opisana równaniem: P=1000-2Qd. Jaka jest maksymalna wartość utargu całkowitego?

Krzywa kosztu całkowitego firmy działającej na rynku konkurencji doskonałej jest opisana następującym równaniem: TC = 0,5Q 3 +20Q + 64. Firma sprzedaje produkty po cenie równej 50 euro. Jaki jest poziom produkcji zapewniający najniższy jednostkowy koszt produkcji? Jaki jest poziom ceny i zysk jednostkowy przy tym poziomie produkcji?

Przyjmuje się, że podział na koszty zmienne i stałe jest sensowny tylko w krótkim okresie czasu. W długim okresie czasu wszystkie koszty są zmienne.

Copyright 2004 South-Western Average Total Cost ATC in short run with small factory ATC in short run with medium factory ATC in short run with large factory $12,000 ATC in long run 0 1,000 1,200 Quantity of Cars per Day

Długi okres to czas niezbędny do dostosowania do nowych warunków wszystkich rodzajów czynników produkcji w przedsiębiorstwie. Długookresowy koszt całkowity (ang. LTC) minimalny koszt wytwarzania różnych wielkości produkcji wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki produkcji. Długookresowy koszt krańcowy (ang. LMC) przyrost LTC w sytuacji, gdy wielkość produkcji zwiększa się o jednostkę. Długookresowy koszt przeciętny (ang. LAC) koszty całkowite podzielone przez wolumen produkcji.

W długim okresie czasu firma decyduje o ewentualnej rozbudowie fabryki oraz robi inne inwestycje, by wybrać taki poziom produkcji przy którym koszty produkcji są minimalne. W długim okresie czasu LAC = LVC

produkcja TC MC LAC 0 0 1 30 30 30,0 2 54 24 27,0 3 74 20 24,7 4 91 17 22,8 5 107 16 21,4 6 126 19 21,0 Koszt przeciętny 35 30 25 7 149 23 21,3 20 8 176 27 22,0 9 207 15 31 23,0 10 243 10 36 24,3 LAC 5 0 Produkcja 0 2 4 6 8 10 12

Korzyści skali (economies of scale) opisują sytuację, kiedy LAC maleją przy wzroście produkcji. Niekorzyści skali (diseconomies of scale) odnoszą się do sytuacji, kiedy LAC rosną wraz ze wzrostem produkcji. Stałe korzyści skali (constant returns to scale) odnoszą się do sytuacji, kiedy LAC są stałe przy wzroście produkcji.

Wewnętrzne korzyści skali to: - techniczne: lepszy podział pracy, wyższa sprawność, lepsze wykorzystanie narzędzi, - handlowe: kupno i sprzedaż na korzystniejszych warunkach, zatrudnienie fachowych sił sprzedaży, możliwość szerokiej reklamy, - finansowe: dostęp do różnych źródeł kapitału, tańszy kapitał, lepsze warunki finansowania. Zewnętrznych korzyści skali to: - praca: wyspecjalizowanie rynku pracy w danym regionie (specjalizacja pracy oznacza niższe koszty), - kooperacja: tworzy się warunki współpracy z lokalnymi podmiotami, - rozwój usług: rozwój danego sektora w regionie powoduje specjalizację banków, firm ubezpieczeniowych, itd.

Wewnętrzne niekorzyści skali: - trudności w koordynacji zarządzania, - alienacja pracowników, będąca skutkiem monotonii, - ryzyko występowania przerw w pracy (skutek strajków), - możliwy wzrost kosztów transportu. Zewnętrzne niekorzyści skali: - niedobór wykwalifikowanej siły roboczej, - niedobór surowców, - drogie tereny budowlane, - zwiększone zapotrzebowanie na usługi transportowe.

Tabela przedstawia koszty całkowite w długim okresie czasu dla trzech różnych firm. Oceń czy każda z tych firm doświadcza: korzyści, czy niekorzyści skali? Q - wielkość produkcji (1 7) KOSZTY 1 2 3 4 5 6 7 FIRM A [$] 60 70 80 90 100 110 120 FIRM B $] 11 24 39 56 75 96 119 FIRM C [$] 21 34 49 66 85 106 129

ATC 1 2 3 4 5 6 7 A 60 35,0 26,7 22,5 20,0 18,3 17,1 B 11 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0 C 21 17,0 16,3 16,5 17,0 17,7 18,4 70 60 50 40 30 20 A B C 10 0 1 2 3 4 5 6 7

Korzyści skali Stałe korzyści skali LAC LMC LAC=LMC Niekorzyści skali LAC Przecięcie w najniższym punkcie LAC LMC LAC a) LMC < LAC; obie krzywe maleją przy wzroście produkcji b) Kiedy produkcja jest za duża, LMC rośnie szybciej niż LAC c) LAC nie zmienia się przy wzroście produkcji (bo TC rosną w takim samym tempie jak produkcja) d) Obie krzywe przecinają się w najniższym punkcie LAC LMC

LAC, LMC Koszty LAC i MC MC<LAC MC=LAC MC>LAC LAC maleje Osiąga minimum rośnie 40 35 30 25 20 15 10 5 0 LAC LMC 0 2 4 6 8 10 12 Production

Decyzje firmy w krótkim okresie czasu

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w długim okresie Jeśli LAC w punkcie B przewyższa cenę, po której można sprzedać produkcję Q1, to przedsiębiorstwo ponosi straty i należy je zlikwidować; Jeżeli przy tej wielkości produkcji cena jest równa LAC, to przedsiębiorstwo osiąga próg rentowności (ang. break-even point); Jeżeli cena przy produkcji Q1 przewyższa LAC, to przedsiębiorstwo osiąga zyski i powinno kontynuować swoją działalność.

Decyzje: Warunki krańcowe Sprawdź czy warto produkować? krótkookresowe Wybierz poziom produkcji przy którym MR=SMC Produkuj na tym poziomie, jeśli P>SAVC. Jeżeli cena jest niższa, zaprzestań produkcji długookresowe Wybierz poziom produkcji przy którym MR=LMC Produkuj na tym poziomie, jeśli P>LAC. Jeżeli cena jest niższa, zaprzestań produkcji.

Przykład obliczeniowy Przedsiębiorstwo ustaliło wielkość produkcji, którą zamierza wytwarzać. Po sprawdzeniu, jak się będą kształtować utarg i koszty krańcowe, przedsiębiorstwo bada obecnie relacje wielkości przeciętnych w krótkim i długim okresie czasu. Koszty przeciętne kształtują się następująco: Długookresowy koszt przeciętny 12 Krótkookresowy przeciętny koszt stały 6 Krótkookresowy przeciętny koszt zmienny 11 Krótkookresowy przeciętny koszt całkowity - 17. W tabeli zaznacz właściwe decyzje produkcyjne w krótkim i długim okresie przy każdym z podanych poziomów ceny produktu:

Przykład obliczeniowy Cena [ ] 18 5 7 13 11,5 18 5 7 13 11,5 Decyzje krótkookresowe Produkować z zyskiem Produkować mimo straty Produkować z zyskiem Decyzje długookresowe Produkować mimo straty Wstrzymać produkcję Zamknąć firmę

Firmy dążą do maksymalizacji zysku Różnica między pojmowaniem zysku przez ekonomistów i księgowych. Złota reguła optymalnej wielkości produkcji MR = MC Rodzaje kosztów w krótkim i długim okresie czasu Zależność między MC i AC Efektywna skala produkcji