WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA IDEA JEDNOLITEJ WSPÓLNOTY GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ Autor: Justyna Misiejko-Hudecka Anna Gibas Promotor: dr. inż. Adam Żabka Bielsko-Biała, 2016

Wstęp... 1 Rozdział I - Droga do Unii Gospodarczej i Walutowej.... 2 1.Etapy tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej... 2 Od Traktatu rzymskiego do planu Wernera- lata 1957-1970... 3 Europejski System Walutowy - lata 1970-1979... 4 Plan Delorsa - lata 1980-1991... 5 1.1 Etapy Unii Gospodarczej i Walutowej według J. Delorsa... 6 I Etap:... 6 II Etap:... 7 III Etap:... 8 II Rozdział - Unia Monetarna i warunki przystąpienia... 9 Kryteria z Maastricht... 9 Stopa procentowa i stopa inflacji:... 10 ERM II:... 11 Deficyt i dług publiczny:... 12 Stabilność kursu walutowego:... 13 III Rozdział Korzyści i zagrożenia wynikające z wprowadzenia waluty Euro... 15 Korzyści bezpośrednie:... 15 1. Redukcja ryzyka kursowego i kosztów transakcyjnych.... 15 2. Poprawa stabilności i wiarygodności makroekonomicznej.... 16 3. Redukcja stóp procentowych.... 16 Korzyści pośrednie:... 17 1. Zwiększenie intensywności wymiany handlowej.... 17 2. Wzrost inwestycji... 17 3. Integracja, rozwój i stabilność rynków finansowych.... 18 4. Wzrost PKB i dobrobytu... 19 Koszty wprowadzenia Euro:... 19 1. Utrata autonomii polityki pieniężnej.... 19 2. Utracenie nominalnego kursu walutowego.... 19 3. Nieoptymalny kurs konwersji.... 20 4. Spadek konkurencyjności.... 20 5. Zróżnicowanie inflacyjne wewnątrz unii walutowej.... 20 6. Wzrost cen na rynku aktywów.... 20 Zakończenie... 21 Bibliografia:... 22 Strony internetowe:... 22 Akty prawne:... 22 Wykaz rysunków... 22 Wykaz tabel... 22

Wstęp Ustanowienie Unii Gospodarczej i Walutowej stanowi decydujący krok w kierunku integracji gospodarczej i utworzenia jednolitego rynku na terenie całej Unii Europejskiej. Pierwsze wzmianki na temat harmonizacji polityki wspólnotowej pojawiły się już w Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą, obejmowały jednak inne założenia niż późniejsze postanowienia Rady Unii Europejskiej. W ramach inicjatywy Unii Gospodarczej i Walutowej państwa członkowskie w sposób jednogłośny kreują założenia krajowych polityk gospodarczych, wspierając tym samym cele Europejskiego Banku Centralnego oraz Europejskiego Systemu Banków Centralnych, które obejmują przede wszystkim zapewnienie stabilności walutowej, wyższego wzrostu gospodarczego, a także zwiększenia poziomu zatrudnienia. Unia Gospodarki Walutowej nakłania również do bliższej współpracy gospodarczej, wzmocnienia więzów politycznych oraz ochrony wspólnego rynku w celu poprawienia dobrobytu obywateli oraz zapewnienia możliwości rozwojowych państw oraz ich lokalnych regionów. Celem niniejszej pracy jest ukazanie korzyści oraz zagrożeń wynikających z pełnego uczestnictwa w ramach idei jednolitej Wspólnoty Gospodarczej i Walutowej. Praca zawiera wprowadzenie do podstawowych definicji i pojęć związanych z funkcjonowaniem Unii Monetarnej oraz zarys historyczny będący zestawieniem najważniejszych wydarzeń z historii Unii Gospodarczej i Walutowej. Dokładnej analizie poddano kryteria Traktatu z Maastricht. 1

Rozdział I - Droga do Unii Gospodarczej i Walutowej. Pojęcie integracji wiąże się z scaleniem, łączeniem, a tym samym budowaniem silnego i stabilnego podłoża dla ciągłego zapewniania korzyści dla przedmiotów, których działania te obejmują. Biorąc pod uwagę takie założenia, proces zjednoczenia państw europejskich miał przynieść szereg korzyści zarówno politycznych jak i ekonomicznych. Droga do realizacji postawionych sobie celów była jednak bardzo złożona i koncentrowała się na różnych płaszczyznach. Podstawowe formy integracji stanowiły: 1. Strefa handlu preferencyjnego, polegająca na zredukowaniu taryf celnych pomiędzy niektórymi państwami, 2. Strefy wolnego handlu, bez taryf wewnętrznych dla części lub całości towarów w handlu pomiędzy państwami współpracującymi, 3. Unia celna, z ujednoliconą polityką handlową wobec państw trzecich, 4. Wspólny rynek, ze swobodnym przepływem towarów, kapitału oraz siły roboczej i usług, 5. Unia monetarna, z jednolitą polityką monetarną oraz walutą, 6. Unia gospodarcza, skumulowanie wszystkich form integracji wraz z koordynacja polityki fiskalnej. 1 1.Etapy tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej Rysunek 1: Droga do Unii Gospodarczej i Walutowej Źródło: Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do Euro Komisja Europejska, 2007, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6730_pl.pdf, s2. 1 Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do Euro, Komisja Europejska, 2007, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6730_pl.pdf, s.1-2. 2

Od Traktatu rzymskiego do planu Wernera- lata 1957-1970 Lata 1957-1970 w dziejach Unii Europejskiej niewątpliwie zapisały się jako początek działań w dążących do zlikwidowania barier dzielących Europę. Podpisane 25 marca 1957 roku Traktaty Rzymskie (Traktat ustanawiający Wspólnotę Gospodarcza oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - Euratom) przez Belgię, Francję, Holandię i wcześniejszy RFN, Luksemburg oraz Włochy miały niewątpliwie na celu zawężenie współpracy gospodarczej między krajami wspólnoty, ale także ukształtowanie swobody przepływu towarów, usług oraz kapitałów jak również swobodnego przemieszczania się i pobytu osób w krajach Unii Europejskiej. 2 Traktat rzymski nie wspominał jeszcze o utworzeniu unii monetarnej. W 1962 powstało jednak Memorandum Komisji Europejskiej, który nawoływał do usztywnienia kursów walutowych oraz do utworzenia Komitetu Prezesów Banków Centralnych. 3 W czasach po II wojnie światowej gospodarka Europy opierała się na podstawie systemu z BrettonWoods, według którego międzynarodowe mechanizmy stabilizujące system walutowy bazowały na złocie i dolarze. System ten zaczął jednak zawodzić pod koniec lat pięćdziesiątych, kiedy na rynku walutowym wystąpiły zawirowania. Doszło do rewaluacji marki niemieckiej oraz dewaluacji franka francuskiego. Niestabilność walutowa stanowiła zagrożenie dla ówczesnego systemu cenowego wspólnej polityki rolnej, która niewątpliwie cieszyła się sporym osiągnięciem dla Wspólnoty Europejskiej. W związku z zaistniałym problemem Wspólnota Europejska podjęła skrupulatne działania dążące do ustanowienia nowych celów rozwoju politycznego na następujące lata. W grudniu 1969 roku w czasie szczytu Hadze zdecydowano o stopniowym utworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej pod przewodnictwem Pierre a Wernera. Przygotowana koncepcja luksemburskiego premiera obejmowała zarys tego procesu, którego realizacja miała zakończyć się w ciągu 10 lat. 2 Parlament Europejski, Prawo UE, Traktaty rzymskiehttp://www.europarlament.pap.pl/palio/html.run?_instance=cms_ep.pap.pl&_pageid=1&_menuid=38 &_nrdep=964&_checksum=-1884172198, 11.04.2015r. 3 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro. Praca zbiorowa pod red. P. Kowalewskiego. Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2012, s. 27. 3

Rok 1980 miał zapewnić całkowitą niewymienialność walut, swobodny przepływ kapitałów, a także zamrożenie kursów na giełdzie walutowej oraz ewentualność wprowadzenia wspólnego środka płatniczego. Dla osiągnięcia tej misji niezbędne było skoordynowanie polityk gospodarczych w jednym kierunku, określenie preferowanego poziomu stóp procentowych oraz zarządzania rezerwami. Konieczne było również uzgodnienie ram polityki budżetowej. 4 Europejski System Walutowy - lata 1970-1979 Powstały w 1970 roku dokument zawierający plan Wernera odniósł niepowodzenie już z połową 1971 roku w związku z niestabilnością rynkową spowodowaną presją na markę niemiecką. Państwa członkowskie usiłowały poprawić sytuację poprzez wprowadzenie mechanizmu utrzymywania pod kontrolą kursów walut tzw węża w tunelu. Nie odniósł on jednak sukcesu, przez co nastąpił spadek zainteresowania utworzeniem strefy stabilności walutowej. W 1977 roku Komisja Wspólnoty Europejskiej wraz z przewodniczącym Roy em Jenkinsem przedstawiła nową propozycje UGW. Zaowocowała ona powstaniem w marcu 1979 roku Europejskiego Systemu Walutowego, którego głównym priorytetem stała się kontrola inflacji. Ważnym elementem polityki ESW było zbudowanie systemu stabilnych kursów walutowych, opartych w odniesieniu do nowo powstałej europejskiej jednostki walutowej ECU (ang. euro pean currency unit), która z kolei bazowała na średniej ważonej walut ESW. Europejski System Walutowy dał początek również mechanizmowi kursowemu ERM (ang. exchange ratemechanism) za pomocą którego możliwe było kontrolowanie wahań kursowych, poprzez podtrzymywanie ich na poziomie 2,25% w stosunku do kursu centralnego. Powstanie ESW oraz ustanowienie kontroli inflacji jako najważniejszego z priorytetów doprowadziło do odnalezienia porozumienia pomiędzy państwami europejskimi. Regulacja kursów mogła odbywać się jedynie za zgodą pomiędzy państwami oraz Komisją, dlatego było 4 Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do Euro, Komisja Europejska, 2007, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6730_pl.pdf, s.2-3. 4

to jednoznaczne z przeniesieniem autonomii monetarnej. Dzięki sukcesowi ESW otwarła się również droga do dalszych spekulacji na temat utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej. 5 Plan Delorsa - lata 1980-1991 Lata 1980-1991 odznaczyły się szczególnymi działaniami w kierunku utworzenia UGW. W czerwcu 1988 roku podczas spotkania Rady Europejskiej w Hanowerze, powołano Komitet ds. Badań nad Unią Gospodarcza i Walutową, który skupiał prezesów banków centralnych państw Wspólnoty Europejskiej, na czele z przewodniczącym Komisji Europejskiej Jacques em Delorsem. Już w roku późniejszym wydano raport zwany raportem Delorsa, określający cele przyszłej Unii Walutowej. Najważniejszymi z nich były: pełna liberalizacja przepływu kapitału pełna integracja rynków finansowych definitywna wymienialność walut stałe związanie ze sobą kursów walutowych zastąpienie walut narodowych wspólnym pieniądzem. Określone cele były możliwe do spełnienia w trzyetapowym procesie, który również został uwzględniony w raporcie i obejmował lata 1990-1999. Postanowiono również opracować ramy oraz źródła pokrywania krajowych deficytów budżetowych 6 5 Ibid. s. 3-4 6 Ibid. s. 5 5

1.1 Etapy Unii Gospodarczej i Walutowej według J. Delorsa Tabela 1 Etapy Unii Gospodarczej i Walutowej 1.Całkowita swoboda w zakresie transakcji kapitałowych I etap od 1 lipca 1990 2.Rozszerzenie współpracy banków centralnych 3.Swoboda stosowania ECU 4.Poprawa konwergencji gospodarczej 1.Ustanowienie Europejskiego Instytutu Walutowego 2.Zakaz kredytowania sektora publicznego przez bank centralny II etap od 1 stycznia 1994 3.Zwiększenie koordynacji polityki pieniężnej 4.Wzmocnienie konwergencji gospodarczej 5.Proces prowadzący do zapewnienia niezależności krajowych banków centralnych, który ma zakończyć się najpóźniej do czasu utworzenia Europejskiego Systemu Banków Centralnych 6.Prace przygotowawcze do trzeciego etapu 1.Określenie nieodwołalnych kursów wymiany walut krajowych na euro III etap od 1 stycznia 1999 2.Wprowadzenie euro 3.Prowadzenie wspólnej polityki pieniężnej przez Europejski System Banków Centralnych 4.Wejście w życie mechanizmu kursowego ERM II 5.Wejście w życie paktu stabilności i wzrostu Tabela 1: Opracowanie własne na podstawie oficjalnej strony internetowej europejskiego Banku Centralnego https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html I Etap: Według Raportu Delorsa Rada Europejska podjęła decyzję rozpoczęcia pierwszego etapu UGW dnia 1 lipca 1990 roku. Z tym dniem zapewniona została również całkowita swoboda przepływu kapitałowego między państwami będącymi członkami. Ważnym elementem planu było także zwiększenie roli Komitetu Prezesów banków centralnych Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Od 12 marca 1990 roku ich kompetencje 6

objęły także wydawanie opinii w zakresie polityki pieniężnej i podejmowanie działań w celu osiągnięcia lepszej koordynacji oraz stabilności cen. Rozpoczęto również działała przygotowawcze związane z realizacją drugiego oraz trzeciego etapu. Było to m. in. opracowanie planu prac na najbliższe lata, rozstrzygnięcie kwestii oraz określenie zakresu kompetencji powołanych komisji i grup robotniczych. Aby możliwe było wejście w kolejne etapy konieczne było także stworzenie odpowiedniej struktury instytucjonalnej. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą wymagał nowelizacji, dlatego w 1991 roku zwołano międzynarodową konferencję. W rezultacie 7 lutego 1992 roku podpisano Traktat o Unii Europejskiej zwany również Traktatem z Maastricht, który z powodu opóźnień związanych z ratyfikacją wszedł w życie dopiero z dniem 1 listopada 1993 roku. 7 II Etap: 1 stycznia 1994 roku dokonano likwidacji Komitetu Prezesów, a także powołano Europejski Instytut Walutowy [EIW]- rozpoczynając równocześnie drugi etap wspomnianego wcześniej planu Delorsa. Instytucja ta powołana została na okres tymczasowy i nie odpowiadała za prowadzenie polityki monetarnej Unii Europejskiej, gdyż aspekt ten pozostawał nadal w gestii krajowych organów. Co za tym idzie nie miała możliwości do przeprowadzania interwencji walutowych. Jej obowiązkiem było natomiast rozszerzanie współpracy banków centralnych oraz szereg czynności przygotowujących do utworzenia Europejskiego Systemu Banków Centralnych pod względem organizacyjnym, regulacyjnym i zadaniowym, a także do całkowitej integracji państw członkowskich poprzez skonsolidowanie oraz wymianę wiedzy na temat polityki pieniężnej. 7 Europejski Bank Centralny, Historia, Unia Gospodarcza i Walutowa, Etap I https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html, 23.03.2015r. 7

Podczas drugiego etapu Europejski Instytut Walutowy dokonał m.in.: grudzień 1995 roku wspólne uzgodnienie nazwy nowej waluty euro oraz ogłoszenie wstępnego harmonogramu zmiany krajowych walut, opartych na szczegółowych kryteriach, grudzień 1996- przedstawienie Radzie Europejskiej oraz podanie do opinii publicznej wzorów banknotów euro, czerwiec 1997- przyjęcie przez Radę Europejską projektu mechanizmu kursowego ERM II, czerwiec 1997- przyjęcie Paktu Stabilności i Wzrostu mającego zapewnić dyscyplinę budżetowa w UGW, maj 1998- Rada UE zdecydowała o gotowości jedenastu państw członkowskich do uczestnictwa w III etapie UGW i wprowadzenia w tych państwach wspólnej waluty, maj 1998- określenie nieodwołalnych kursów wymiany krajowych walut na euro 25 maja 1998 powołanie członków organów decyzyjnych: prezesa, wiceprezesa, i zarząd ENC 1 czerwca 1998- powstanie Europejskiego Banku Centralnego i zakończenie działalności Europejskiego Instytutu Walutowego. 8 III Etap: Z dniem 1 stycznia 1999 rozpoczęto działanie trzeciego i ostatniego etapu procesu tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej. Pierwsze jedenaście państw utworzyło unię walutową, zaczęły obowiązywać nieodwołalne kursy wymiany na euro. Z tym samym dniem Europejski Bank Centralny otrzymał przyzwolenie na prowadzenie wspólnej polityki gospodarczej. 9 8 Europejski Bank Centralny, Historia, Unia Gospodarcza i Walutowa, Etap II https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html, 23.03.2015r. 9 Europejski Bank Centralny, Historia, Unia Gospodarcza i Walutowa, Etap III https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html, 23.03.2015r. 8

II Rozdział - Unia Monetarna i warunki przystąpienia Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej było celem ostatniego trzeciego etapu Planu Delarosa oraz swoistym dopełnieniem integracji europejskiej. Najważniejszą istotą tego zamierzenia było zlikwidowanie barier związanych z używaniem przez państwa różnorodnych walut. Oczekiwano w ten sposób zwiększenia ogólnych zysków płynących z integracji państw do strefy euro. Były to m. in. ograniczenie kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut, wyeliminowanie przeszkód biurokratycznych związanych z konwersją jednostek pieniężnych oraz w wyniku trudności wynikającymi z różnic prawnych. Generalnie w wyniku ujednolicenia waluty spodziewano się wysokiej poprawy efektywności funkcjonowania całego, zrzeszonego rynku finansowego. 10 Kryteria z Maastricht Jednym z najważniejszych wydarzeń w historii integracji walutowej Europy, które niewątpliwie stanowiło podłoże do wprowadzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnej waluty, było podpisanie w 1992 roku traktatu z Maastricht. Dokument ten wszedł w życie z dniem 1 listopada 1993 roku i nadał w traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską zapis dotyczący warunków przystąpienia do Unii Monetarnej. Kryteria konwergencji zostały podzielone na 3 rodzaje: 1. Kryteria pieniężne: dotyczące stabilności cen i długotrwałych stóp procentowych 2. Kryteria budżetowe: dotyczące deficytu i długu sektora publicznego 3. Kryterium kursowe: dotyczące uczestnictwa w mechanizmie ERM II. Kryteria te określają się mianem spójności wśród państw europejskich należących do strefy euro. 11 10 Integracja rynków finansowych w Unii Europejskiej. Praca zbiorowa pod red. Prof. Nadzw. Dr hab. M. Iwanicz-Drozdowskiej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s. 61. 11 Sejm Rzeczpospolitej Polskiej, Leksykon budżetowy, Kryteria konwergencji: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/basleksykon.xsp?id=0dbf3370cf0ae0cfc1257a71003157c0&litera=k, 22.03.2015. 9

Stopa procentowa i stopa inflacji: Utrzymywanie stóp procentowych na poziomie zgodnym z warunkami zawartymi w kryteriach konwergencji z Maastricht sprzyja większej zdolności kredytowej wśród małych gospodarstw domowych na wydatki konsumpcyjne oraz wzrostowi inwestycji większych przedsiębiorstw. 12 Niższe i stabilne stopy procentowe oddziałują również na poziom stóp inflacyjnych. Dzięki tym wzajemnym relacją możliwe jest trwałe utrzymanie inflacji na niskim poziomie. 13 Zapis prawny: Art. 140 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: trwały charakter konwergencji osiągniętej przez Państwo Członkowskie objęte derogacją i jego udziału w mechanizmie kursów wymiany walut, co odzwierciedla się w poziomach długoterminowych stóp procentowych. 14 Art. 4 Protokołu (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji: Kryterium konwergencji stóp procentowych określone w artykule 140 ustęp 1 tiret [czwarte] wspomnianego Traktatu oznacza, że w ciągu jednego roku przed badaniem Państwo Członkowskie posiadało średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie przekraczającą więcej niż o dwa punkty procentowe stopy procentowej trzech Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych. 15 12 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro,praca zbiorowa pod red. P. Kowalewskiego, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012,s 220. 13 Ibid. s. 262. 14 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 26 października 2012r. Dziennik Urzędowy, nr C 326, art. 140. 15 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 26 października 2012r. Dziennik Urzędowy, nr C 326Protokół (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji. 10

ERM II: W celu zapewnienia obrotów handlowych pomiędzy państwami członkowskimi dnia 16 marca 2006 roku wprowadzono Porozumienie pomiędzy Europejskim Bankiem Centralnym oraz krajowymi bankami centralnymi państw członkowskich spoza strefy euro określające procedury operacyjne mechanizmu kursów walutowych w wyniku, którego powstał mechanizm kursów walutowych ERM II. Porozumienie to zastępuje poprzedzający dawny europejski system walutowy (EMS) w celu zapewnienia jasności i przejrzystości poprzedniego dokumentu podpisanego w 1998 roku. Zadaniem porozumienia jest zapewnienie stabilnej sytuacji gospodarczej poprzez ochronę wspólnego rynku wobec rozbieżności realnych kursów walutowych oraz nadmierne wahania nominalnych kursów wymiany pomiędzy euro a innymi walutami UE. Uczestnictwo w tym mechanizmie jest dobrowolne dla państw nienależących do strefy euro. Natomiast państwa objęte derogacją oraz kandydujące do wprowadzenia wspólnej waluty zobowiązane są do przystąpienia do ERM II, a także uczestnictwa w tym procesie przez co najmniej 2 lata. 16 Zapis prawny: Art. 140 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: poszanowania zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem kursów wymiany walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata, bez dewaluacji w stosunku do euro. 17 Art. 4 Protokołu (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji: Kryterium udziału w mechanizmie kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego, określonego w artykule 140 ustęp 1 akapit trzeci wspomnianego Traktatu, oznacza, że 16 Unia Europejska, ERM II: http://europa.eu/legislation_summaries/economic_and_monetary_affairs/institutional_and_economic_framework /l25082_pl.htm, 22.03.2015. 17 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 26 października 2012r. Dziennik Urzędowy, nr C 326, art. 140. 11

Państwo Członkowskie stosowało normalne granice wahań, przewidziane w mechanizmie kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego, bez poważnych napięć przynajmniej przez dwa lata przed badaniem. W szczególności Państwo Członkowskie nie zdewaluowało dwustronnego centralnego kursu swojej waluty wobec euro z własnej inicjatywy przez ten sam okres. 18 Deficyt i dług publiczny: Według Raportu Delorsa najistotniejszym aspektem dla Unii Walutowej było utrzymywanie dyscypliny w polityce fiskalnej, a także wiarygodności w polityce pieniężnej realizowanej przez EBC. Dla ustalenia porządku prawnego konieczne było określenie ram krajowych polityk fiskalnych według których funkcjonowałyby państwa członkowskie oraz kandydujące do Unii Walutowej. Traktat rzymski wymagał zatem nowelizacji i wprowadzenia modyfikacji odnośnie makroekonomicznych wymogów dotyczących m.in. wielkości deficytu oraz długu publicznego. Zapis prawny: Art. 140 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: stabilnej sytuacji finansów publicznych; będzie to wynikało z sytuacji budżetowej, która nie wykazuje nadmiernego deficytu budżetowego w rozumieniu artykułu 126 ustęp 6. 19 Art. 4 Protokołu (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji: oznacza, że w czasie badania Państwo Członkowskie nie jest objęte decyzją Rady zgodnie z artykułem 126 ustęp 6 wspomnianego Traktatu, stwierdzającą istnienie nadmiernego deficytu. 20 18 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 26 października 2012r. Dziennik Urzędowy, nr C 326 Protokół (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji. 19 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 26 października 2012r. Dziennik Urzędowy, nr C 326, art. 140. 20 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 26 października 2012r. Dziennik Urzędowy, nr C 326 Protokół (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji. 12

Stabilność kursu walutowego: Zdaniem ekonomistów utrzymywanie polityki opierającej się na ciągłym wzroście deficytu oraz długu publicznego w relacji do PKB było kluczowym źródłem wzrostu poziomu inflacji. Bundesbank prowadzący restrykcyjną politykę w całkowicie przeciwnym kierunku do innych państw Unii Europejskiej oczekiwał gwarancji, że po wyrażeniu zgody na integrację walutową nowa jednostka monetarna będzie równie stabilna i silna co marka niemiecka z której byliby zmuszeni zrezygnować. Z tej racji w traktacie z Maastricht umieszczono zalecenia odnośnie tych dwóch ujęć makroekonomicznych. Zobowiązywały one państwa do obniżenia i utrzymywania deficytów rządowych na poziomie mniejszym niż 3% PKB oraz nie przekraczania progu 60% PKB wartości referencyjnej długu publicznego. Zalecenia te miały zabezpieczać walutę euro przed wpływem inflacji. 21 Zapis prawny: Art. 140 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: osiągnięcia wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen. 22 Art. 4 Protokołu (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji: Kryterium stabilności cen określone w artykule 140 ustęp 1 tiret pierwsze Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oznacza, że Państwo Członkowskie ma trwały poziom stabilności cen, a średnia stopa inflacji, odnotowana w tym państwie w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie, nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego inflacji trzech Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja mierzona jest za pomocą wskaźnika cen artykułów konsumpcyjnych na porównywalnych podstawach, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych. 23 21 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro. Praca zbiorowa pod red. P. Kowalewskiego. Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2012, s. 137-138. 22 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 26 października 2012r. Dziennik Urzędowy, nr C 326, art. 140. 23 13

Tabela 2 Kryteria konwergencji Co jest mierzone Sposób pomiaru Kryteria konwergencji stabilność cen zharmonizowana stopa inflacji cen towarów konsumpcyjnych nie więcej niż 1,5 punktu procentowego ponad stopę trzech państw członkowskich o najniższej dynamice cen dobry stan finansów publicznych stabilność finansów publicznych trwałość konwergencji stabilność kursu walutowego deficyt rządowy jako % PKB dług publiczny jako % PKB długookresowa stopa procentowa odchylenie od kursu centralnego wartość referencyjna: nie więcej niż 3%. wartość referencyjna: nie więcej niż 60%. nie więcej niż 2 punkty procentowe ponad stopę trzech państw członkowskich o najniższym poziomie inflacji uczestnictwo w mechanizmie kursowym ERM przez okres 2 lat bez naruszania ustaleń Źródło: Opracowanie własne na podstawie artykułu Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do Euro., Komisja Europejska, 2007, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6730_pl.pdf, s.6. Pełna integracja w zakresie ujednolicania walut oraz poszerzenie rynku finansowego Unii Europejskiej o kolejne państwa członkowskie Unii Gospodarczej i Walutowej np. Wielką Brytanie, która jest najważniejszym rynkiem finansowym w Europie może stać się poważnym czynnikiem do wzrostu transakcji o charakterze transgranicznym na obszarze całej Unii Europejskiej. 24 24 Integracja rynków finansowych w Unii Europejskiej. Praca zbiorowa pod red. Prof. Nadzw. Dr hab. M. Iwanicz-Drozdowskiej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s. 109. 14

III Rozdział Korzyści i zagrożenia wynikające z wprowadzenia waluty Euro Korzyści bezpośrednie: 1. Redukcja ryzyka kursowego i kosztów transakcyjnych. Wprowadzenie euro eliminuje ryzyko kursowe, które jest jednym z czynników zwiększającym niepewność podejmowanych decyzji, związanych z transakcjami rozliczanymi w euro. Koszty związane z wymianą walut oraz ochroną przed ryzykiem handlowym stanowią ważny element kosztów ponoszonych w transakcjach międzynarodowych. Są to różnego rodzaju opłaty i prowizje oraz zabezpieczenia przed ryzykiem ponoszenia strat w wyniku zmiany walut, a także spadek użyteczności. Korzyści wynikające z ograniczenia tych kosztów obejmują: Niższe koszty działalności gospodarczej, poprzez wyeliminowanie kosztów transakcyjnych, Lepsza ocena opłacalności inwestycji i przedsięwzięć w wyniku ograniczenia niepewności związanej ze zmiennością kursów, Przejrzystość i lepsza porównywalność cen w transakcjach międzynarodowych, Lepsza pozycja Polski w handlu międzynarodowym. Dla wielu gospodarstw domowych brak konieczności wymiany walut oraz przeliczania cen na złote będzie najlepszą odniesioną korzyścią. Z punktu widzenia przedsiębiorców niższe koszty transakcyjne dadzą możliwość skuteczniejszego planowania inwestycji oraz łatwiejsze prowadzenie ksiąg rachunkowych. Oczekuje się także wzrostu aktywności inwestycyjnej oraz otwarcia polskiego rynku na napływ kapitałów zagranicznych. Zastąpienie złotego na euro może powodować poprawę przejrzystości rynku i zwiększenie jej płynności, a co za tym idzie wzrost rozwoju wymiany i handlu zagranicznego. Poprawi się zatem konkurencyjność oraz wiarygodność państwa Polskiego w sferze handlu międzynarodowego. 25 25 Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2013r.,s. 92-94 15

2. Poprawa stabilności i wiarygodności makroekonomicznej. Aspekty te mają ogromne znaczenie w obszarze makroekonomicznym dla gospodarki, ponieważ decydują o chęci podjęcia inwestycji w danym kraju przez inwestorów, przyczyniają się do alokacji zasobów gospodarczych oraz do zwiększania tempa wzrostu gospodarczego. Korzyść związana z podniesieniem stabilności oraz wiarygodności makroekonomicznej jest więc bardzo istotna. 26 3. Redukcja stóp procentowych. Stopy procentowe, które są na wysokim poziomie mogą powodować ograniczenie aktywności inwestycyjnej oraz dostęp do kredytów. W wyniku przystąpienia Polski do Unii Walutowej oczekuje się redukcji stóp procentowych - które w tym momencie są wyższe niż w innych państwach strefy euro - zgodnie z postanowieniami Europejskiego Banku Centralnego. Różnice pomiędzy poziomem stop procentowych w Polsce i w pozostałych krajach wynikają z zróżnicowania nominalnych stóp procentowych oraz inflacji, a także w rozbieżnościami pomiędzy strukturami danych gospodarek. Inaczej rzecz biorąc polskie gospodarstwa domowe będą mogły obniżyć koszty uzyskiwania dodatkowego kapitału w postaci kredytów, co może także spowodować obniżenie się kosztów konsumpcji. W przypadku przedsiębiorstw możliwe będzie rozszerzenie działalności inwestycyjnej oraz lepsza alokacja kapitału w wyniku integracji polskiego rynku z rynkiem europejskim. Poprawi się także zdolność do obsługi zadłużenia w wyniku spadku kosztów obsługi dłużnych papierów wartościowych. Rząd będzie mógł pozwolić na utrzymywanie większego deficytu obrotów bieżących. W efekcie w długookresowej perspektywie może przyczynić się to do szybszego tempa wzrostu gospodarczego, przejawiającego się we wzroście zatrudnienia oraz osiąganych dochodów. 27 26 Ibid. s. 95 27 Ibid. s. 101-103 16

Korzyści pośrednie: 1. Zwiększenie intensywności wymiany handlowej. Te zalety z wprowadzenia nowej waluty wynikają z korzyści bezpośrednich i pozostaną niezmienne w średnim i długim okresie, dzięki zmianom i uproszczeniom perspektyw działania podmiotów w handlu zagranicznym. Doświadczenia innych krajów strefy euro wykazują, że ujednolicenie walut może skutkować wzrostem importu oraz eksportu danego kraju. Z szacowań wynika, że w perspektywie dziesięciu lat od przystąpienia do strefy euro wzrost ten wyniesie ok. 12-13% więcej niż gdyby Polska pozostała poza strefą. Na początku członkostwa wzrost importu może znacznie przeważać nad wzrostem eksportu. Pozostałe korzyści z wymiany handlowej: Lepsze wykorzystanie czynników produkcji, poprzez zwiększenie skali produkcji i specjalizacji, Pozyskanie nowych innowacyjnych technologii, Komplementarność inwestycji w stosunku do produkcji eksportowej. 28 2. Wzrost inwestycji. Wpływ inwestycji jest bardzo ważny dla rozwoju gospodarczego kraju. Doświadczenia innych państw członkowskich strefy euro przekonują, że wraz ze wzrostem inwestycji stosunkowo wzrasta również produkt krajowy. Wpływy z inwestycji zasilają dochody budżetowe w znacznie większym stopniu niż wpływy z wydatków konsumpcyjnych. Inwestycje lokują kapitał w gospodarce i przyczyniają się tym samym do polepszania potencjału produkcyjnego. Alokacja kapitału jest wiec zapewnieniem trwałego i szybkiego wzrostu gospodarczego. 28 Ibid. s. 105-107 17

Na wzrost inwestycji może mieć wpływ przede wszystkim: Obniżenie stóp procentowych, Stabilność makroekonomiczna, Dostęp do szerszego rynku i obszaru walutowego. Dzięki niższym kosztom pozyskiwania kapitału i łatwiejszemu dostępowi do zagranicznych oszczędności polskie przedsiębiorstwa ograniczą napotykane na drodze inwestycji koszty. Istotne znaczenie dla Polski będzie mieć również napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) oraz związanych z nimi korzyści dla krajowych rozwijających się tj. nowe technologie i techniki zarządzania, a także wzrost konkurencji. W długim okresie elementy te mogą skutkować przede wszystkim zwiększeniem wydajności pracy oraz przyspieszeniem wzrostu gospodarczego. 29 3. Integracja, rozwój i stabilność rynków finansowych. Procesy integracyjne stanowiące wymogi Unii Europejskiej obejmują działania w sferze ekonomicznej tj.: ujednolicanie systemów płatności i rozliczeń, realizacja planów ścisłej integracji różnych sektorów rynku oraz ułatwianie procesów prowadzenia działalności gospodarczej. Wprowadzenie euro w Polsce stworzyłoby dla niej szansę polepszenia i szybszego rozwoju rynku finansowego, a także zwiększenia stabilności całego systemu. Do osiągnięcia pełnej integracji z krajami strefy euro konieczne jest wprowadzenie ujednoliconej waluty. Polepszenie na rynku finansowym może skutkować wzrostowi w sektorze świadczonych usług finansowych. Szacuje się, że przy spadku ich cen nastąpi wzrost popytu na produkty finansowe, a co za tym idzie poprawie płynności na rynku w okresie długim. Oczekuje się także większej dostępności jak również alokacji kapitału oraz lepszej przejrzystości cenowej. 30 29 Ibid. s.116-119 30 Ibid. s.135-136 18

4. Wzrost PKB i dobrobytu Z obserwacji państw, które wprowadziły już euro jako krajową walutę wynika jednoznacznie, że zmiana ta przyczynia się do wzrostu gospodarczego. Trudno jednak oszacować dokładny wzrost PKB jaki nastąpić może dla Polski, ponieważ składa się na to wiele czynników makroekonomicznych. Za zwiększenie otrzymywanego PKB może odpowiadać ograniczenie kosztów transakcyjnych, wzrost przejrzystości cenowej oraz eliminacja ryzyka kursowego. Według najoptymistyczniejszych szacunków w wyniku wymienionych czynników PKB wzrośnie o 7,5% w stosunku do scenariusza bazowego (nieprzyjęcia waluty euro). Ze wzrostem gospodarczym połączone jest również polepszenie się standardów życia obywateli. Według analiz spodziewać może się osiągania wyższych dochodów jak również obniżenia kosztów cen konsumpcyjnych. Nie można jednak oczekiwać, że będzie to miało jakikolwiek wpływ wyrównanie zróżnicowania osiąganych dochodów w Polsce. Wzrost gospodarczy i otwarcie się polskiego rynku na nowe technologie przyniesie konieczność przeprowadzenia reform na rynku pracy. Przełoży się to na większe zapotrzebowanie wykwalifikowanej siły roboczej oraz uelastycznieniu rynku pracy, poprzez zmniejszenie bezrobocia. 31 Koszty wprowadzenia Euro: 1. Utrata autonomii polityki pieniężnej. Zmiana waluty oraz przystąpienie do UGW wiąże się z koniecznością poświecenia niezależnej polityki pieniężnej na rzecz wspólnej i ujednoliconej realizowanej przez Europejski Bank Centralny. Z racji tego faktu wynikają pewne niedogodności związane z niedopasowaniem polityk adekwatnie do danego kraju. Może to więc mieć niekorzystne działanie. 32 2. Utracenie nominalnego kursu walutowego. Zrezygnowanie z niezależnej polityki walutowej na rzecz wprowadzenia Euro może wiązać się z kosztem w przypadku, gdy nominalny kurs jest absorbatem szoków asymetrycznych, który ma duży wpływ na zmienność złotego. 33 31 Ibid. s. 143-146 32 Ibid. s. 152 33 Ibid. s. 165 19

3. Nieoptymalny kurs konwersji. Po wprowadzeniu nowej waluty konieczne stanie się ustalenie kursu konwersji. Przyjęcie tego kursu na niekorzystnym poziomie może skutkować nadmierną inflacją będącą skutkiem niskich cen importowych oraz wysokiego popytu. Z innej strony wysokie ceny importu mogą być zagrożeniem dla wprowadzania nowych technologii na polski rynek, będących czynnikiem polepszania sytuacji gospodarczej państwa w kierunku rozwoju. 34 4. Spadek konkurencyjności. Zbyt szybko postępująca inflacja oraz wzrost dochodów obywateli może przekładać się niekorzystnie na zwiększenie się kosztów jednostkowych pracy oraz spadek konkurencyjności na rynku światowym. Problemy te mogą wynikać zarówno z oddziaływania czynników popytowych jak i podażowych. 35 5. Zróżnicowanie inflacyjne wewnątrz unii walutowej. Różnice wynikające z stopnia rozwoju danych gospodarek oraz ich poziomu stopy inflacji utrudniają ustanowienie jednolitej i optymalnej polityki, będącej dopasowaną do każdego z państw. Spadek realnej stopu procentowej w gospodarce powoduje wzrost produkcji, a nie potencjału gospodarczego. 36 6. Wzrost cen na rynku aktywów. W wyniku obniżania stóp procentowych oraz braku możliwości reagowania ze strony banku centralnego może skutkować wzrostem akcji kredytowych. Zaburza to równocześnie stabilność finansową i powoduje powiększenie się wartości nieruchomości. 37 34 Ibid. s. 165-167 35 Ibid. s. 171-172 36 Ibid. s. 182 37 Ibid. s. 196 20

Zakończenie Celem niniejszej pracy było przedstawienie długiego, trwającego latami i składającego się z różnych etapów procesu formułowania idei Unii Gospodarczej i Walutowej oraz jej najważniejszych założeń, które mają przynieść szereg korzyści dla państw objętych jej inicjatywą, związanych przede wszystkim z poprawą dobrobytu obywateli. Przedstawiono główne postulaty Traktatu z Maastricht, których spełnienie konieczne jest do wprowadzenia wspólnej waluty euro w państwach członkowskich oraz korzyści i zagrożenie płynące ze zmiany środka płatniczego. Wraz z wprowadzeniem Euro na rynek krajowy szacuje się odnotowanie licznych korzyści związanych z poprawą sytuacji gospodarczej kraju, wzrostem inwestycyjności i atrakcyjności kredytowej, a co za tym idzie polepszeniem standardu życia obywateli pod względem osiąganych dochodów oraz możliwości znalezienia zatrudnienia. Doświadczenia innych krajów członkowskich pokazują, że wstąpienie do strefy euro niesie za są także zagrożenia, których wielkość zależna jest od przygotowania państwa, prowadzonej polityki oraz momentu przystąpienia. Im późniejszy czas wymiany walut siła zagrożenia słabnie jak również poziom osiąganych korzyści. Biorąc pod uwagę lata pod znakiem kryzysu na światowym rynku gospodarczym Europejski Bank Centralny poczynił wiele kroków zapobiegawczych, które uchronią przed podobnymi zagrożeniami w przyszłości kolejne państwa przystępujące do strefy Euro. Przedstawiona w pracy problematyka zawiera aktualny temat oraz najważniejsze jego wątki dotyczące korzyści i zagrożenia w świetle integracji z Unią Europejska i nie wyczerpuje całkowicie kwestii związanych z przedstawionym zagadnieniem. Reasumując w świetle przystosowania do członkostwa w strefie euro Narodowy Bank Polski będzie musiał podjąć wiele starań i przygotowań, aby wprowadzenie Euro odbyło się przy osiągnięciu jak największych korzyści oraz przy ograniczeniu kosztów jakie musi ponieść bank centralny oraz gospodarka w związku z tym projektem. 21

Bibliografia: Integracja rynków finansowych w Unii Europejskiej. Praca zbiorowa pod red. Prof. Nadzw. Dr hab. M. Iwanicz - Drozdowskiej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009. Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do Euro, Komisja Europejska, 2007. Mechanizmy funkcjonowania strefy euro. Praca zbiorowa pod red. P. Kowalewskiego. Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2012. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2013. Strony internetowe: Europejski Bank Centralny, Historia, Unia Gospodarcza i Walutowa, Etap I https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html, 23.03.2016r. Europejski Bank Centralny, Historia, Unia Gospodarcza i Walutowa, Etap II https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html, 23.03.2016r. Europejski Bank Centralny, Historia, Unia Gospodarcza i Walutowa, Etap III https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.pl.html, 23.03.2016r. Parlament Europejski, Prawo UE, Traktaty rzymskie http://www.europarlament.pap.pl/palio/html.run?_instance=cms_ep.pap.pl&_pageid=1&_me nuid=38&_nrdep=964&_checksum=-1884172198, 11.04.2016r. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej, Leksykon budżetowy, Kryteria konwergencji: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/basleksykon.xsp?id=0dbf3370cf0ae0cfc1257a710 03157C0&litera=K, 22.03.2015. Akty prawne: Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 26 października 2012r. Dziennik Urzędowy, nr C 326 Wykaz rysunków Rysunek 1: Droga do Unii Gospodarczej i Walutowej... 2 Wykaz tabel Tabela 1 Etapy Unii Gospodarczej i Walutowej... 6 Tabela 2 Kryteria konwergencji... 14 22