Załącznik Nr 1 do testu regulacyjnego projektu Założeń do ustawy o pracy na statkach morskich 10.01.2013 r. Analiza rozwiązań dotyczących ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego marynarzy w Polsce Analiza wykonana we współpracy z dr Agnieszką Chłoń Domińczak ekspertem w zakresie systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce 1
1. Uwarunkowania wprowadzenia dodatkowych rozwiązań dla ubezpieczenia społecznego marynarzy w Polsce Ze względu na wysokie pozapłacowe koszty pracy, większość statków handlowych należących do polskich armatorów (w tym armatorów należących do Skarbu Państwa) pływa obecnie pod obcą banderą. Rozwiązanie takie rodzi szereg konsekwencji, w tym także dla ubezpieczenia społecznego i przyszłych emerytur polskich marynarzy pływających na tych statkach. Problem braku konkurencyjności statków pływających pod banderami państw członkowskich Unii Europejskiej (wcześniej Wspólnoty Europejskiej) doprowadził między innymi do wydania Wytycznych Wspólnoty w sprawie pomocy publicznej dla transportu morskiego (Komunikat Komisji C (2004) 43). Podstawowe cele Wytycznych to między innymi zachęcanie do rejestrowania statków pod banderami państw członkowskich lub ich powrotu pod te bandery. Wytyczne w zakresie kosztów pracy wskazują, iż w zakresie kosztów zatrudnienia dozwolone są: niższe stawki składek na ochronę socjalną marynarzy Wspólnoty zatrudnionych na statkach zarejestrowanych w państwie członkowskim; niższe stawki podatku dochodowego od marynarzy Wspólnoty na statkach zarejestrowanych w państwie członkowskim. Ponadto, wytyczne wskazują, iż jeżeli z przyczyn fiskalnych o charakterze wewnętrznym niektóre państwa członkowskie wolą nie stosować wspomnianych niższych stawek, a zamiast tego zwracać właścicielom statków w całości lub części koszty wynikłe z tych opłat, to takie podejście można uznać za równoważne do stosowania niższych stawek składek na ochronę socjalną marynarzy, pod warunkiem, że istnieje bezpośrednie powiązanie z tymi opłatami, nie dochodzi do nadpłat oraz że program jest przejrzysty i nie stanowi pola do nadużyć. Biorąc pod uwagę, iż obecnie marynarze są praktycznie nie objęci ubezpieczeniem społecznym w Polsce, włączenie ich do ubezpieczenia społecznego niesie za sobą szereg korzystnych efektów: zwiększenie wpływów ze składek na ubezpieczenia społeczne: przy wprowadzeniu rozwiązań z obszaru pomocy publicznej w tym zakresie, przy założeniu iż nie pokryje ona całości kosztów składek, tak czy inaczej wpływy do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wzrosną ze względu na wzrost liczby osób ubezpieczonych; zmniejszenie ryzyka ubóstwa marynarzy po ukończeniu wieku emerytalnego; obecny system, w którym marynarze pozostają często poza jakimkolwiek systemem ubezpieczeń społecznych rodzi ryzyko pojawienia się w przyszłości grupy osób, które pomimo osiągnięcia wieku emerytalnego nie będą miały uprawnień do otrzymywania żadnych świadczeń, w efekcie osoby te będą narażone na ryzyko ubóstwa i tak czy inaczej zależne od transferów z pomocy społecznej. Objęcie marynarzy ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym w ramach powszechnego systemu istotnie ogranicza to ryzyko. 2
Dodatkowo, należy pamiętać, iż zwiększenie liczby statków pływających pod polską banderą rodzi dodatkowe korzyści ekonomiczne dla rynku pracy, związane z zatrudnieniem w przedsiębiorstwach żeglugowych na lądzie oraz w szerzej rozumianym klastrze morskim. Osoby zatrudnione na lądzie są objęte powszechnymi zasadami ubezpieczenia społecznego. Obecnie, faktycznie wszyscy polscy marynarze i oficerowie (ponad 35 000 osób) pływają pod obcą banderą, która nie gwarantuje im adekwatnego zaopatrzenia emerytalnego w przyszłości. Część, szczególnie starszych marynarzy i oficerów zabezpiecza się na starość indywidualnie przez posiadanie gospodarstwa rolnego i opłacanie składek do KRUS, możliwość ubezpieczenia dobrowolnego na zasadzie kontynuacji ubezpieczenia społecznego w ZUS, czy też inne dobrowolne formy gromadzenia środków na emeryturę. Istnieje jednak grupa, szczególnie młodszych wiekiem marynarzy, która dzisiaj w żaden sposób nie gromadzi środków na okres zakończenia aktywności zawodowej. Stąd, objęcie tych osób obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym należy traktować priorytetowo także z punktu widzenia polityki społecznej i ograniczenia potencjalnych problemów, które mogą się pojawić, kiedy osoby te osiągną wiek emerytalny i będą musiały zakończyć pracę na morzu. Dzisiaj przedsiębiorstwa żeglugowe, zatrudniając marynarzy pod polską banderą, mają obowiązek opłacania pełnych składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenia zdrowotne. Z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wyłączona jest równowartość dodatków dewizowych wypłacanych pracownikom zatrudnionym na morskich statkach handlowych i rybackich - w części odpowiadającej 75% dodatków 1. Od 1 stycznia 2010 r. za osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach (pkt. 23 załącznika 1 do ustawy o emeryturach pomostowych wskazuje, iż praca na statkach żeglugi morskiej należy do prac w szczególnych warunkach) także składkę na Fundusz Emerytur Pomostowych. Łączne obciążenia wynagrodzenia brutto składkami i podatkami wynoszą ponad 50%. Strukturę kosztów pracy za marynarza zarabiającego 10 000 zł miesięcznie przedstawia tabela poniżej. Jak można zauważyć, przy wypłacie wynagrodzenia miesięcznego netto w wysokości 7 034,27 zł, wartość obciążeń publicznych (składek i podatków) sięga 4 325,61 zł. Tabela 1. Wielkość danin publicznych i wynagrodzenie netto dla wynagrodzenia brutto 10 000 zł. Składka na: stopa procentowa składek: obciążenia pracownika: obciążenia pracodawcy: ubezpieczenie emerytalne 9,76% + 9,76% 976,00 zł 976,00 zł ubezpieczenia rentowe 1,50% + 6,50% 150,00 zł 650,00 zł ubezpieczenie chorobowe 2,45% 245,00 zł ubezpieczenie wypadkowe 1,47% 147,00 zł Składka na ubezpieczenie zdrowotne 9% 776,61 zł Składka na Fundusz Pracy 2,45% 245,00 zł 1 Par. 2 pkt. 17 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.(dz. U. z dnia 29 grudnia 1998 r.) 3
Składka na Fundusz Gwarantowanych 0,10% 10,00 zł Świadczeń Pracowniczych Składka na Fundusz Emerytur Pomostowych 1,50% 150,00 zł Podatek dochodowy 18% 818,12 zł Wynagrodzenie netto Całkowity koszt pracy Podatki i składki razem w tym składki na ubezpieczenia społeczne 7 034,27 zł 12 178,00 zł 4 325,61 zł 3 144,00 zł Podatki i składki jako % wynagrodzenia brutto 51,44% Uwaga: wartość podatku dochodowego przy stawce 18%. Źródło: opracowanie: dr A. Chłoń - Domińczak Zgodnie z zasadami funkcjonowania systemu emerytalnego w Polsce, wysokość emerytury zależna jest od składek wpłacanych na konta emerytalne w ZUS i w otwartym funduszu emerytalnym (OFE) przez cały okres aktywności zawodowej. Im mniejsza składka lub krótszy okres opłacania składek tym mniejsza emerytura w przyszłości. Zasadę tę należy uwzględnić przy analizowaniu możliwych rozwiązań dotyczących pomocy publicznej dla przedsiębiorstw żeglugowych. 2. Rozwiązania stosowane w innych krajach Unii Europejskiej Kraje Unii Europejskiej, w oparciu o wspomniane wytyczne, stosują dwa rozwiązania dotyczące preferencyjnego traktowania ubezpieczenia społecznego marynarzy. Są to: Zmniejszenie stopy procentowej składek na ubezpieczenia społeczne; Refundacja kosztów składek na ubezpieczenia społeczne. Najdalej idącą formą pomocy publicznej dla pracowników na statkach jest tzw. model netto, w którym pomoc publiczna obejmuje całość narzutów na wynagrodzenia. Model taki jest stosowany np. w Belgii, Włoszech, Holandii. W innych krajach stosuje się rozwiązania pośrednie, które polegają na niepełnej refundacji kosztów lub też stosują inne formy wspierania pozapłacowych kosztów pracy dla marynarzy. Poniżej przedstawiono podsumowanie stosowanych rozwiązań w wybranych krajach. Tabela 2. Rozwiązania w zakresie pomocy publicznej dla armatorów dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne. Kraj Belgia Włochy Dania Opis stosowanych rozwiązań Zmniejszenie stopy procentowej składek Wyłączenie z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne armatorów, częściowe wyłączenie z obowiązku opłacania składek marynarzy (powyżej poziomu emerytury), zmniejszone składki z tytułu wypadków przy pracy. W efekcie, różnica pomiędzy wynagrodzeniami brutto i netto wynosi 13%. Wyłączenie z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne Marynarze na statkach Duńskiego Rejestru Statków (DAS) są objęci podatkami na zasadach ogólnych ponad kwotę obniżającą dochód do 4
Niemcy opodatkowania, zastępującą zmniejszenie o faktyczne wydatki. Wynosi ona 7 639,03 EUR. Marynarze na statkach Duńskiego Międzynarodowego Rejestru (DIS) nie opłacają podatków od wynagrodzeń, armatorzy płacą składki na ubezpieczenia społeczne. Marynarze spoza UE są wyłączeni z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (za wyjątkiem składki wypadkowej). W przypadku drugiego rejestru (Second Register GIS) pracodawcy załogi statku mogą zatrzymać 40% należnych podatków od wynagrodzeń; pomoc publiczna ma na celu redukcję kosztów pracy na statkach pod niemiecką banderą o 2/3 w porównaniu z innymi krajami. Grecja Od grudnia 2006 r. marynarze płacą liniowy podatek (oficerowie 3%, marynarze 1%), stopy procentowe na ubezpieczenia społeczne płacone przez marynarzy i pracodawców są również obniżone. Francja Holandia Norwegia Finlandia Niemcy Irlandia Od 1 stycznia 2006 r. wszystkie statki zwolnione są z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (wcześniej stosowana była refundacja składek). Możliwość obniżenia podatków do 40%, nie więcej niż wartość składek należnych od wszystkich pracowników armatora Refundacja kosztów składek Przedsiębiorstwo żeglugowe otrzymuje pełen zwrot podatków i składek na ubezpieczenia społeczne wpłaconych w imieniu marynarza. W przypadków statków zarejestrowanych w drugim rejestrze (Second Register) możliwa jest refundacja niektórych składek na ubezpieczenia społeczne i podatków (łącznie około 25%-30% kosztów wynagrodzenia). Zwrot podatków i składek przekazywany jest armatorowi. Właściciele statków otrzymują bezpośrednie subsydia związane z obniżeniem kosztów pracy (podatki płacone od wynagrodzeń, składki na ubezpieczenia społeczne). Marynarz może odliczyć od podatku kwotę 6 350 EUR, jeżeli spędził na statku powyżej 161 dni w roku. Ponadto, pracodawcy są objęci refundacją składek na ubezpieczenia społeczne. Źródło: opracowanie: dr A. Chłoń Domińczak na podstawie: State aid measures in EU member states in accordance with the 2004 State Aid Guidelines, European Community Shipowners Associations. Z powyższego wynika, że znaczna część krajów stosuje w przypadku marynarzy maksymalny dopuszczalny poziom pomocy publicznej, tj. pełne zwolnienie z opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za marynarzy. Rozwój handlu morskiego i zatrudnienia w tym sektorze związane jest z efektem mnożnikowym w zatrudnieniu na lądzie. Zestawienie poniżej prezentuje porównanie wielkości zatrudnienia marynarzy na statkach, dodatkowego zatrudnienia w przedsiębiorstwach żeglugowych na lądzie oraz w klastrze morskim. Jak widać z poniższego zestawienia Polska nie wykorzystuje swojego potencjału związanego z możliwością zatrudnienia w klastrze morskim, głównie ze względu na fakt, iż obsługa zatrudnionych marynarzy odbywa się poza granicami Polski. Zwiększenie zatrudnienia marynarzy pod polską banderą może prowadzić do zwiększenia zatrudnienia w klastrze morskim. W grupie przedstawionych krajów, zatrudnienie w klastrze morskim jest średnio 12-krotnie większe niż zatrudnienie marynarzy na statkach. Przy przyjęciu konserwatywnego, 6-krotnego mnożnika oraz przy założeniu, że docelowo około 5 tysięcy marynarzy 5
będzie pływać pod polską banderą, zatrudnienie w klastrze morskim w Polsce może wzrosnąć o dodatkowe 20 tysięcy osób, które będą opłacać pełne składki na ubezpieczenia społeczne. Tabela 3. Zatrudnienie marynarzy, w przedsiębiorstwach żeglugowych oraz w klastrze morskim w wybranych krajach. Kraj Zatrudnieni marynarze i oficerowie pływający pod krajową banderą Zatrudnienie w przedsiębiorstwach żeglugowych na lądzie Zatrudnienie w klastrze morskim Dania 13 850 15 000 100 000 Niemcy 12 856 21 800 286 900 Grecja 14 678 oficerów 14 163 279 200 18 880 marynarzy Francja 11 935 6 000 292 000 Holandia 13 069 1 809 138 693 Norwegia 25 800 4 800 50 000 Polska Znikome 1 200 8 500 (ponad 35 000 marynarzy pływa pod obcą banderą) Źródło: opracowanie: dr A. Chłoń Domińczak na podstawie danych Eurostat. 3. Propozycje rozwiązań w Polsce 3.1. Założenia i warianty możliwych rozwiązań pomocy publicznej w zakresie ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Przy przygotowaniu propozycji rozwiązań dla Polski, przyjęte zostały następujące założenia ramowe: Utworzenie systemu realnej pomocy publicznej dla przedsiębiorstw żeglugowych w części dotyczącej kosztów pracy związanych z systemem ubezpieczeń społecznych; Zapewnienie odpowiedniej wysokości świadczeń emerytalnych dla marynarzy i oficerów pływających pod polską banderą, po ukończeniu przez nich wieku emerytalnego. Proponowane są dwa możliwe kierunki ukształtowania pomocy publicznej dla ograniczenia kosztów pracy ponoszonych przez armatorów: 1. Podzielenie wynagrodzenia marynarzy na część zasadniczą i dodatek morski. Zasadnicza część wynagrodzenia byłaby objęta powszechnymi zasadami opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, podatków i innych danin publicznych, a dodatek morski nie podlegałby ubezpieczeniom społecznym, zdrowotnym oraz opodatkowaniu podatkiem dochodowym. 6
W tym przypadku uregulowania wymaga minimalna wysokość (lub proporcja) wynagrodzenia zasadniczego w całości wynagrodzenia. Wynagrodzenie zasadnicze mogłoby być na przykład ustalone na poziomie przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. 2. Objęcie całości wynagrodzenia marynarzy i oficerów ubezpieczeniem społecznym, przy refundacji całości lub części ponoszonych z tego tytułu kosztów. Rozwiązanie to wymaga określenia zakresu składek, które byłyby objęte refundacją w maksymalnym wariancie refundacja ta mogłaby objąć całość składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych. Inną możliwością jest refundacja składek należnych od pracodawcy na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz obniżenie podstawy wymiaru składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych do poziomu minimalnego wynagrodzenia. W tej sytuacji, armatorzy w miesięcznych dokumentach rozliczeniowych wskazywaliby na wysokość podstawy wymiaru oraz składki należne, które opłacane byłyby w ramach pomocy publicznej przez budżet państwa. Oznaczałoby to uproszczenie mechanizmu refundacji, bez konieczności przekazywania środków od i do armatorów, zgodnie z diagramem poniżej: Zaproponowane kierunki zmian różnią się od siebie skutkami dla potencjalnego zakresu i wpływu armatorów na skalę udzielonej pomocy publicznej, skutkami dla wysokości przyszłej emerytury marynarzy i oficerów, a także obciążeniami jakie dane rozwiązanie będzie nakładać na armatorów oraz inne służby publiczne. Zestawienie skutków proponowanych zmian przedstawia tabela 4. 7
Tabela 4. Wybrane aspekty proponowanych kierunków rozwiązań Wpływ armatora na wysokość otrzymanej pomocy publicznej Wprowadzenie dodatku morskiego niepodlegającego ubezpieczeniom społecznym i opodatkowaniu Zależny od proporcji podziału całości wynagrodzenia pomiędzy wynagrodzenie zasadnicze i dodatek morski, w efekcie system, w którym armator ma możliwość wpływu na wysokość otrzymanej pomocy, przez ustalenie proporcji dodatku morskiego i wynagrodzenia, z zakładanym dolnym ograniczeniem wysokości wynagrodzenia zasadniczego. Wprowadzenie refundacji składek na ubezpieczenia społeczne Zależna od zakresu refundacji składek, określonym na poziomie ustawowym. Mniejsza możliwość wpływu armatora na zakres udzielonej pomocy publicznej, który zależy tylko od wysokości wynagrodzenia brutto oferowanego marynarzom. Wpływ pomocy publicznej na wysokość przyszłej emerytury Obciążenia administracyjne związane z obsługą pomocy publicznej Skutki dla finansów publicznych Możliwa krytyka społeczna Przy minimalnym poziomie opłacania składek, niższa wysokość oczekiwanej emerytury ze względu na niskie składki wpłacane na konta emerytalne w ZUS i w OFE. W efekcie, udzielona pomoc publiczna ma wpływ na przyszłą wysokość emerytur. Niewielkie, nie ma zaangażowania ZUS w obsługę udzielonej pomocy publicznej, armatorzy mieliby obowiązek informowania o wysokości wypłaconych dodatków morskich i nie zapłaconych z tytułu dodatku składkach i podatkach. Zwiększenie wpływów ze składek i z podatków za marynarzy zatrudnionych pod polską banderą. Mogą się pojawić zarzuty, iż udzielona pomoc publiczna ma skutki społeczne dla pracowników (marynarzy i oficerów) przedsiębiorstw żeglugowych, ze względu na niskie świadczenia. Źródło: opracowanie: dr A. Chłoń Domińczak Wysokość udzielonej pomocy publicznej nie wpływa na wysokość emerytury, wpłacone składki są proporcjonalne do osiąganego wynagrodzenia. Większe zaangażowanie instytucji publicznych konieczność określania wielkości należnej refundacji oraz identyfikacji i przekazywania odpowiednich kwot Zwiększenie wpływów ze składek i z podatków za marynarzy zatrudnionych pod polską banderą. Wydatki związane z refundacją składek na ubezpieczenia społeczne, w zależności od przyjętego wariantu. Wydatki te mogą być pokryte ze zmniejszonej dotacji uzupełniającej do FUS, spowodowanej zwiększonymi wpływami ze składek płaconych za marynarzy. Rzeczywisty skutek dla budżetu państwa rodzić będzie jedynie część składki odprowadzana do otwartych funduszy emerytalnych. Mogą pojawić się zarzuty, iż ze środków publicznych finansowane są wysokie składki za najwyżej zarabiających oficerów. 8
Podsumowując: możliwe i wskazane jest objęcie polskiego sektora żeglugi morskiej pomocą publiczną, wzorem innych krajów w Europie. Działanie takie jest korzystne zarówno z perspektywy rozwoju gospodarczego (wzrost zatrudnienia w klastrze morskim), jak i pozycji polskiej floty morskiej w Europie. Wybór wariantu udzielonej pomocy publicznej zależy od decyzji, które z uwarunkowań udzielonej pomocy są najlepsze z punktu widzenia wszystkich uczestników procesu: przedsiębiorstw żeglugowych, marynarzy oraz instytucji publicznych. 3.2. Skutki proponowanych rozwiązań dla finansów publicznych. Skutki dla finansów publicznych proponowanych rozwiązań zależne są od liczby marynarzy, którzy przejdą pod polską banderę oraz przyjętego rozwiązania. Przyjęto w nich następujące założenia: pod polską banderę przejdzie ok. 250 statków, na których zatrudnionych będzie ok. 5 tys. marynarzy (w tym 2,5 tys. oficerów i 2,5 tys. marynarzy); przeciętne wynagrodzenie miesięczne oficerów wynosi 4 700 EUR, a marynarzy 1 500 EUR; średni kurs EUR wynosi 4,20 zł; utworzone zostanie dodatkowo 20 tys. miejsc pracy w klastrze morskim, osoby te będą zarabiać przeciętne wynagrodzenie; przeciętne wynagrodzenie w warunkach 2013 r. wynosi 3 765 zł miesięcznie, a wynagrodzenie najniższe 1 600 zł miesięcznie. W kolejnych latach wynagrodzenia te rosną o 5% w skali roku. Szacunki skutków dla finansów publicznych oraz udzielonej pomocy publicznej przygotowano dla trzech wariantów rozwiązania: Wariant I: wynagrodzenie oficerów i marynarzy zostało podzielone na część stałą i dodatek morski (wolny od danin publicznych), część stała jest równa średniemu wynagrodzeniu; Wariant II: wynagrodzenia są w pełni opodatkowane i oskładkowane, budżet państwa refunduje składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe należne od pracodawcy, składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych płacone są od minimalnego wynagrodzenia; Wariant III: wynagrodzenia są w pełni opodatkowane i oskładkowane, budżet państwa refunduje wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne, składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, składki na Fundusz Emerytur Pomostowych, składki na ubezpieczenia zdrowotne oraz podatek dochodowy od osób fizycznych; Skutki te obejmują w szczególności: wpływy oraz pomoc publiczną związaną z obciążeniami składkami na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, FP, FGŚP oraz FEP. Oszacowanie skutków obejmuje lata 2014-2020, przy następujących założeniach dotyczących zatrudnienia oficerów i marynarzy na statkach oraz wzrostu zatrudnienia w klastrze morskim: 9
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 liczba pracowników 500 1 000 1 500 2 000 3 000 4 000 5 000 zatrudnionych na statkach w tym: oficerów 250 500 750 1000 1500 2000 2500 marynarzy 250 500 750 1000 1500 2000 2500 dodatkowe zatrudnienie w klastrze morskim 500 1 000 1 500 3 500 9 500 15 500 20 000 Przedstawione poniżej tabele 5-7 zawierają oszacowanie skutków dla finansów publicznych proponowanych trzech wariantów rozwiązań, opartych o przedstawione poniżej założenia. Nie obejmują one podatków dochodowych od osób fizycznych opłacanych przez marynarzy i oficerów, ze względu na brak decyzji dotyczących rozwiązań obejmujących ten element danin publicznych. 10
Tabela 5. Skutki dla finansów publicznych w latach 2014-2020 WARIANT I (w mln zł) w mln zł 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 WPŁYWY 1. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne marynarzy 6,4 5,6 8,9 12,4 19,5 27,2 35,8 2. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia zdrowotne marynarzy 1,8 3,9 6,1 8,5 13,4 18,8 24,7 3. dodatkowe wpływy ze składek na FEP 0,4 0,7 1,2 1,6 2,6 3,6 4,8 4. dodatkowe wpływy na Fundusz Pracy i FGŚP od marynarzy 1,0 2,1 3,3 4,6 7,3 10,2 13,4 5. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne w klastrze morskim 6,4 13,3 20,9 50,9 145,0 248,4 336,6 6. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia zdrowotne w klastrze morskim 1,8 3,9 6,1 14,9 42,5 72,9 98,7 7. dodatkowe wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych w klastrze morskim 1,6 3,3 5,3 13,0 37,3 64,3 87,6 8. dodatkowe wpływy na Fundusz Pracy i FGŚP od osób fizycznych w klastrze morskim 1,0 2,1 3,3 8,1 23,1 39,6 53,7 Razem dodatkowe wpływy 20,4 34,9 55,1 114,1 290,7 485,1 655,2 WYDATKI wydatki na refundację składek na ubezpieczenia społeczne i podatków - - - - - - - zaniechanie poboru danin 15,5 38,4 57,7 76,8 115,5 154,5 193,7 Udzielona pomoc publiczna (refundacja lub zaniechanie poboru danin) 15,5 38,4 57,7 76,8 115,5 154,5 193,7 Skutki netto dla budżetu państwa 20,4 34,9 55,1 114,1 290,7 485,1 655,2 Źródło: opracowanie: dr A. Chłoń - Domińczak 11
Tabela 6. Skutki dla finansów publicznych w latach 2014-2020 WARIANT II (w mln zł) w mln zł 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 WPŁYWY 1. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne marynarzy 14,1 28,7 44,2 60,1 92,7 127,0 163,3 2. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia zdrowotne marynarzy 6,5 12,9 19,3 25,7 38,4 51,1 63,6 3. dodatkowe wpływy ze składek na FEP 1,2 2,4 3,6 4,8 7,1 9,5 11,9 4. dodatkowe wpływy na Fundusz Pracy i FGŚP od marynarzy 0,4 0,9 1,4 2,0 3,1 4,3 5,7 5. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne w klastrze morskim 6,4 13,3 20,9 50,9 145,0 248,4 336,6 6. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia zdrowotne w klastrze morskim 1,8 3,9 6,1 14,9 42,5 72,9 98,7 7. dodatkowe wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych w klastrze morskim 1,6 3,3 5,3 13,0 37,3 64,3 87,6 8. dodatkowe wpływy na Fundusz Pracy i FGŚP od osób fizycznych w klastrze morskim 1,0 2,1 3,3 8,1 23,1 39,6 53,7 Razem dodatkowe wpływy 33,0 67,5 104,1 179,4 389,2 617,1 821,1 WYDATKI wydatki na refundację składek na ubezpieczenia społeczne i podatków 16,2 32,9 50,1 67,8 103,5 140,4 178,6 zaniechanie poboru danin 2,9 5,8 8,6 11,4 17,0 22,5 27,8 Udzielona pomoc publiczna (refundacja lub zaniechanie poboru danin) 19,1 38,7 58,7 79,2 120,5 162,9 206,4 Skutki netto dla budżetu państwa 16,8 34,6 54,0 111,6 285,7 476,7 642,5 Źródło: opracowanie: dr A. Chłoń - Domińczak 12
Tabela 7. Skutki dla finansów publicznych w latach 2014-2020 WARIANT III (w mln zł) w mln zł 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 WPŁYWY 1. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne marynarzy 14,1 28,7 44,2 60,1 92,7 127,0 163,3 2. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia zdrowotne marynarzy 6,5 12,9 19,3 25,7 38,4 51,1 63,6 3. dodatkowe wpływy ze składek na FEP 1,2 2,4 3,6 4,8 7,1 9,5 11,9 4. dodatkowe wpływy na Fundusz Pracy i FGŚP od marynarzy 3,3 6,7 10,0 13,4 20,1 26,8 33,5 5. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia społeczne w klastrze morskim 6,4 13,3 20,9 50,9 145,0 248,4 336,6 6. dodatkowe wpływy ze składek na ubezpieczenia zdrowotne w klastrze morskim 1,8 3,9 6,1 14,9 42,5 72,9 98,7 7. dodatkowe wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych w klastrze morskim 1,6 3,3 5,3 13,0 37,3 64,3 87,6 8. dodatkowe wpływy na Fundusz Pracy i FGŚP od osób fizycznych w klastrze morskim 1,0 2,1 3,3 8,1 23,1 39,6 53,7 Razem dodatkowe wpływy 35,9 73,3 112,7 190,9 406,2 639,5 848,9 WYDATKI wydatki na refundację składek na ubezpieczenia społeczne i podatków 25,1 50,7 77,2 104,0 158,3 214,4 272,3 zaniechanie poboru danin - - - - - - - Udzielona pomoc publiczna (refundacja lub zaniechanie poboru danin) 25,1 50,7 77,2 104,0 158,3 214,4 272,3 Skutki netto dla budżetu państwa 10,8 22,6 35,5 86,9 247,9 425,1 576,6 Źródło: opracowanie: dr A. Chłoń - Domińczak 13
Porównanie łącznych oszacowanych rocznych skutków dla finansów publicznych dla poszczególnych wariantów przy przyjętych założeniach, przedstawia tabela 8 poniżej. Tabela 8. Porównanie łącznych skutków dla finansów publicznych proponowanych wariantów rozwiązań w mln zł 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Łączne skutki dla finansów publicznych Wariant I 20,4 34,9 55,1 114,1 290,7 485,1 655,2 Wariant II 16,8 34,6 54,0 111,6 285,7 476,7 642,5 Wariant III 10,8 22,6 35,5 86,9 247,9 425,1 576,6 Udzielona pomoc publiczna Wariant I 15,5 38,4 57,7 76,8 115,5 154,5 193,7 Wariant II 19,1 38,7 58,7 79,2 120,5 162,9 206,4 Wariant III 25,1 50,7 77,2 104,0 158,3 214,4 272,3 Źródło: opracowanie: dr A. Chłoń - Domińczak Jak można zauważyć, przy każdym z analizowanych wariantów można oczekiwać zwiększenia wpływów do sektora finansów publicznych, chociaż zwiększenie to różni się w zależności od wariantu jest najniższe w przypadku wariantu III, a najwyższe dla wariantu I. Proponowane rozwiązania różnią się także skalą udzielonej pomocy publicznej. Największy zakres pomocy publicznej niesie za sobą wariant III, a więc refundacja wszystkich danin publicznych od wynagrodzeń. Daje on jednak najmniejsze wpływy do budżetu Państwa. Przyjęcie wariantu I oznacza najmniejszą pomoc publiczną i potencjalnie największe wpływy netto do budżetu państwa, nie stanowi on jednak właściwej formy zachęty ani dla przedsiębiorców do rejestrowania statków pod polską banderę - z powodu niewielkiego wpływu na obniżenie kosztów pracy, ani dla pracowników, których świadczenia (głównie emerytalno-rentowe) zostałyby w znacznym stopniu obniżone. Wariant II, związany z refundacją części składek, oznacza pośrednią (pomiędzy pozostałymi wariantami) pomoc publiczną oraz pośrednie dodatkowe wpływy netto do budżetu państwa (niewiele niższe niż w wariancie I), stanowi jednak poważną pomoc dla przedsiębiorców żeglugowych obniżając koszty pracy. Należy również przypuszczać, że liczba marynarzy, którzy przejdą pod polską banderę zależy także od wielkości udzielonej pomocy publicznej, a więc symulacja powyższa powinna być traktowana jako szacunek wstępny. Mając na uwadze interes finansów publicznych, ale także mając na uwadze cele polityki morskiej państwa w zakresie żeglugi morskiej, a także interes społeczny grupy zawodowej marynarzy, najbardziej kompromisowym rozwiązaniem do zastosowania będzie przyjęcie Wariantu II tj. refundacja przez budżet państwa części składek leżących po stronie pracodawcy (armatora). 14
4. Propozycje rozwiązań w zakresie uprawnień emerytalnych i ubezpieczenia zdrowotnego marynarzy. 1. W związku z tym, że znaczna część marynarzy nie podlegała przez dłuższy okres ubezpieczeniu społecznemu w Polsce, może pojawić się sytuacja, iż ich całkowity okres ubezpieczenia będzie krótszy niż wymagany do objęcia gwarancją emerytury minimalnej, tj. 25 lat dla mężczyzn i 20 lat dla kobiet. Można rozważyć propozycję przygotowania przepisów przejściowych, która dla marynarzy statków zarejestrowanych pod polską banderą uznaje (np. w okresie 2 lat od wejścia w życie ustawy) okresy pracy pod obcą banderą u polskiego armatora za staż wymagany do uzyskania emerytury minimalnej. Zwiększy to gwarancje bezpieczeństwa dla marynarzy, może też stanowić dodatkową zachętę do przechodzenia pod polską banderę. 2. Ponadto należy zwrócić uwagę na kwestie ubezpieczenia zdrowotnego marynarzy. Przy założeniu, że opłacają oni składki na ubezpieczenie zdrowotne w trakcie pracy na statku nie korzystają oni ze świadczeń zdrowotnych dostępnych w Polsce, a dodatkowo są objęci odrębnym ubezpieczeniem finansowanym przez armatora (kluby P&I). Jednocześnie nie opłacając składek w okresie, kiedy nie pracują na statkach są pozbawieni ubezpieczenia zdrowotnego. Można zaproponować rozwiązanie polegające na objęciu marynarzy ubezpieczeniem zdrowotnym przez cały rok kalendarzowy, jeżeli w danym roku przez minimalny okres (np. 160 dni) opłacali składki na ubezpieczenie zdrowotne. Wówczas opłacone w trakcie pracy na statku składki służyć będą finansowaniu świadczeń zdrowotnych w pozostałych okresach. 15