ROZDZIAŁ 2. Zbieg tytułów ubezpieczeń ustalanie ubezpieczeń obowiązkowych

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ 2 Zbieg tytułów ubezpieczeń ustalanie ubezpieczeń obowiązkowych 36. Czy w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej i wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia istnieje zwolnienie z opłacania składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej? Zwolnienia jako takiego u.s.u.s. nie przewiduje. Istnieje jedynie obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu pracy na podstawie umowy zlecenia, jeżeli została ona zawarta przed rozpoczęciem działalności gospodarczej. Z tytułu działalności gospodarczej nie ma wówczas obowiązku opłacania składek, pod warunkiem że wynagrodzenie z umowy zlecenia opiewa na kwotę wyższą niż obowiązująca daną osobę najniższa podstawa wymiaru składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (60 % przeciętnego wynagrodzenia albo 30 % minimalnego wynagrodzenia). Przepis art. 6 ust. 1 pkt 4 5 u.s.u.s., stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są: osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z k.c. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, czyli zleceniobiorcy, osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, osobami współpracującymi przy wykonywaniu umowy zlecenia, agencji lub innej cywilnoprawnej albo przy prowadzeniu działalności pozarolniczej. Mamy tu więc do czynienia ze zbiegiem dwóch tytułów obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Ustawa o s.u.s. reguluje takie przypadki, wskazując, który tytuł (wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia czy prowadzenie działalności pozarolniczej) jest obowiązkową podstawą do ubezpieczeń oraz z którego tytułu należy opłacać składki na rzecz ZUS. Przepis art. 9 ust. 2 u.s.u.s. ustala, że osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4 6 i 10 u.s.u.s., tj. z tytułu jednoczesnego: 56

2 Ubezpieczenia społeczne a) wykonywania pracy nakładczej, b) wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej zlecenia albo innej cywilnoprawnej oraz współpracy przy jej wykonywaniu, c) prowadzenia pozarolniczej działalności oraz współpracy przy niej, d) piastowania mandatu posła, senatora oraz posła do Parlamentu Europejskiego wybranego w Rzeczypospolitej Polskiej, e) bycia duchownym, jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. To oznacza, że jeżeli wskazana w pytaniu osoba najpierw rozpoczęła pracę na podstawie umowy zlecenia, a potem działalność gospodarczą, to wówczas opłaca obowiązkowo składki na ubezpieczenia społeczne tylko z tytułu umowy zlecenia. Na swój wniosek może także zmienić tytuł do ubezpieczeń społecznych, np. rozpocząć opłacanie składek jako prowadzący działalność gospodarczą, rezygnując zarazem z ubezpieczenia społecznego jako zleceniobiorca. Zarazem ma obowiązek opłacać składki na ubezpieczenie zdrowotne (art. 82 ust. 1 u.o.ś.z.) zarówno od zlecenia, jak i prowadzonej działalności gospodarczej. Na podstawie art. 9 ust. 2a u.s.u.s., zleceniobiorca prowadzący jednocześnie samodzielną działalność gospodarczą, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt. 1 u.s.u.s. jest objęty obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z tytułu działalności gospodarczej, w sytuacji gdy z tytułu zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. W takiej sytuacji z tytułu umowy zlecenia może być objęty ubezpieczeniami tylko dobrowolnie. 37. Chcę podpisać umowę o pracę nakładczą z wynagrodzeniem w wysokości 449,55 zł brutto miesięcznie. Jednocześnie prowadzę działalność gospodarczą. Czy mogę dobrowolnie, na swój wniosek, zostać objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pracy nakładczej, a z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej odprowadzać jedynie składkę na ubezpieczenie zdrowotne? Tak, bowiem w przypadku nakładców prowadzących inną działalność lub wykonujących pracę będącą samoistnym tytułem do ubezpieczenia emerytalno- -rentowego dopuszczalna jest (na wniosek) zmiana tytułu do ubezpieczenia. Można ten tytułu zmienić, w szczególności gdy nakładca prowadzi jednocześnie działalność pozarolniczą. 57

3 CZĘŚĆ I Wprawdzie umowa o pracę nakładczą jest uregulowana w przepisach wydanych na podstawie k.p., jednakże nakładca w zasadzie nie jest uznawany za pracownika w rozumieniu przepisów k.p.. W efekcie u.s.u.s. reguluje obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowych nakładców w art. 6 ust. 1 pkt 2. Również zbieg tytułów do ubezpieczenia społecznego w przypadku nakładcy jest uregulowany inaczej analogicznie, jak dla osób zatrudnionych na podstawie zlecenia, umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy k.c. dotyczące zlecenia. Zgodnie bowiem z art. 9 ust. 2 u.s.u.s., osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4 6 i 10 u.s.u.s., tj. z tytułu: umowy o pracę nakładczą, wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z k.c. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz współpracy przy wykonywaniu takich umów, prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy przy jej prowadzeniu, piastowania mandatu posła lub senatora albo posła do Parlamentu Europejskiego, bycia duchownym, jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń. W związku z powyższym, w przypadku wskazanym w pytaniu, prowadzący działalność gospodarczą, który następnie podpisze umowę o pracę nakładczą będzie nadal ubezpieczony z tytułu prowadzenia tej działalności. Jednak w świetle wyżej powołanego art. 9 ust. 2 u.s.u.s. ma on prawo do zmiany na swój wniosek tytułu do ubezpieczenia społecznego. Może więc zrezygnować z ubezpieczenia emerytalno-rentowego z tytułu działalności gospodarczej i zgłosić się do ubezpieczenia jako nakładca. 38. Czy właściciel jednoosobowej firmy prowadzący działalność gospodarczą ma obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia tej działalności, jeżeli jednocześnie pracuje w innej firmie na podstawie umowy o pracę na pełen etat? 58

4 Ubezpieczenia społeczne Nie. Składki na ubezpieczenia społeczne odprowadzane są wyłącznie od wynagrodzenia ze stosunku pracy. Istnieje jednak obowiązek opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W przypadku wskazanym w pytaniu mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń społecznych umowy o pracę i działalności gospodarczej. Kwestię tę reguluje art. 9 ust. 1 u.s.u.s, który stanowi, że osoby będące pracownikami i spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy (a także umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z k.c. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni, służby, pobierania świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego albo wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie). Mogą one zarazem dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z innych tytułów. Zasadą jest, że pierwszeństwo mają ubezpieczenia ze stosunku pracy. Pracownik prowadzący jednocześnie działalność gospodarczą nie płaci więc składek ZUS od prowadzonej działalności te opłaca bowiem już jego pracodawca od wynagrodzenia pracowniczego. Pamiętać jednak należy, że jest on zobowiązany w myśl art. 82 ust. 1 u.ś.o.z. do opłacania z tytułu prowadzonej działalności składki na ubezpieczenia zdrowotne. Jedyny wyjątek obowiązkowe opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, mimo zatrudnienia pracowniczego powstaje wówczas, gdy pracownik-przedsiębiorca ze stosunku pracy osiąga wynagrodzenie (przychód) niższe niż minimalne. Wówczas powinien opłacać składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie wypadkowe także z tytułu prowadzonej działalności (art. 9 ust. 1a u.s.u.s.). W sytuacji wskazanej w pytaniu przepis ten nie będzie jednak miał zastosowania ze względu na zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy. Skoro pracownik- -przedsiębiorca wykonuje pracę na pełen etat, musi otrzymywać wynagrodzenie co najmniej równe wynagrodzeniu minimalnemu. 59

5 CZĘŚĆ I 39. Od 1996 r. prowadzę działalność gospodarczą (pośrednictwo w obrocie nieruchomościami), natomiast od 1992 r. jestem ubezpieczona w KRUS i opłacam z tego tytułu składki. Czy będąc płatnikiem składek do KRUS, jestem zwolniona z opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w ZUS z tytułu prowadzonej przeze mnie działalności gospodarczej? Tak. Jeżeli przedsiębiorca był wcześniej ubezpieczony w KRUS i nadal spełnia warunki do tego ubezpieczenia, to wówczas pozostaje on w systemie ubezpieczenia rolniczego i nie ma obowiązku opłacania składek ZUS. Od dnia 1 stycznia 1997 r. rolnikowi prowadzącemu jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą przysługuje prawo wyboru systemu ubezpieczenia społecznego na podstawie art. 5a u.u.s.r. Tak wyraźnie wskazał SN w wyr. z dnia 4 lutego 2000 r. (II UKN 364/99, OSNP 2001/13/450). Jednakże możliwość ta jest obwarowana określonymi warunkami. I tak, jeżeli rolnik spełnił warunki wskazane w art. 5a u.u.s.r., tj.: podlegał ubezpieczeniu z mocy ustawy w pełnym zakresie nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, złożył w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności, nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, lub w dziale specjalnym, nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym, nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza kwoty 2528 zł, to wówczas ma on prawo do pozostania w systemie ubezpieczenia społecznego rolników. Jeżeli przedsiębiorca prowadzący działalność pozarolniczą wcześniej był ubezpieczony jako rolnik, to wówczas po spełnieniu powyższych warunków i pozostaniu w ubezpieczeniu w KRUS nie ma obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego w ZUS. Nie ma on obowiązku opłacania składek ZUS, ale zarazem nie obejmują go wówczas unormowania dotyczące świadczeń z powszechnego ubezpieczenia społecznego. Wszelkie świadczenia z ubez- 60

6 Ubezpieczenia społeczne pieczenia wypadkowego, chorobowego, emerytalno-rentowego będą mu przysługiwały wyłącznie na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Co do ubezpieczenia zdrowotnego, to wprawdzie rolnik prowadzący pozarolniczą działalność, ale objęty nadal ubezpieczeniem rolniczym, również podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, to jednak nie musi bezpośrednio wpłacać składek na ubezpieczenie zdrowotne. Zgodnie bowiem z art. 86 ust. 1 u.ś.o.z., składki na ubezpieczenie zdrowotne opłaca KRUS. 40. Czy osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegająca ubezpieczeniom społecznym w KRUS (spełniająca warunki do pozostawania w ubezpieczeniu w KRUS), ma obowiązek opłacania składki zdrowotnej z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej do ZUS? Nie, ponieważ składki z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego odprowadza za ubezpieczonego rolnika (w tym i wskazanego w pytaniu przedsiębiorcę) KRUS. Jeżeli rolnik spełnił warunki wskazane w art. 5a u.u.s.r., to wówczas ma on prawo do pozostania w systemie ubezpieczenia społecznego rolników. W takiej sytuacji jest on traktowany jako rolnik w rozumieniu u.ś.o.z. (art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. b). Wprawdzie osoba (rolnik) prowadząca pozarolniczą działalność, ale objęta nadal ubezpieczeniem rolniczym, również podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, to jednak nie musi bezpośrednio wpłacać składek za ubezpieczenie zdrowotne. Składki na ubezpieczenie zdrowotne opłaca KRUS. 41. Jestem osobą współpracującą w przedsiębiorstwie mojej żony; są za mnie opłacane składki w ZUS, jak za osobę współpracującą. Czy w związku z tym, że posiadam grunty rolne, mogę opłacać składki w KRUS po wyrejestrowaniu się z ZUS? Tak, ale pod warunkiem, że są spełnione wymogi wskazane w przepisach u.u.s.r. 61

7 CZĘŚĆ I Ustawa o u.s.r. w art. 6 pkt 1 definiuje rolnika jako pełnoletnią osobę fizyczną, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia. Jest to podmiot, który podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników, określonym w ww. ustawie, jednakże po spełnieniu określonych warunków. I tak, zgodnie z art. 7 ust. 1 u.u.s.r., ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny produkcji rolnej, jeżeli ten rolnik: nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie ma ustalonego prawa do emerytury (renty) albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Zgodnie zaś z art. 16 ust. 1 pkt 1 u.u.s.r., ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny produkcji rolnej, niezależnie od areału. Nie podlega jednak temu ubezpieczeniu rolnik, który zarazem podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury lub renty bądź do innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Natomiast ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim na wniosek obejmuje się innego niż ww. rolnika, jeżeli działalność rolnicza stanowi stałe źródło jego utrzymania, a także osobę, która będąc rolnikiem, przeznaczyła grunty prowadzonego gospodarstwa rolnego do zalesienia na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Zgodnie zaś z art. 7 ust. 3 u.u.s.r., jeżeli rolnik objęty jest innym ubezpieczeniem społecznym (albo ma ustalone prawo do emerytury bądź renty, ew. do innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych), to ubezpieczenie społeczne rolników na wniosek (w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego) jest ograniczone tylko do świadczeń określonych w art. 9 pkt 1 u.u.s.r., tj. tylko do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej. W praktyce, aby być objętym obowiązkowym ubezpieczeniem rolniczym w pełnym zakresie należy w przypadku wskazanym w pytaniu: prowadzić gospodarstwo rolne o powierzchni minimum 1 ha przeliczeniowego albo gospodarstwo w dziale specjalnym produkcji rolnej, formalnie zakończyć współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej i wyrejestrować się z ZUS. Piotr Wysocki 62