Automatyczny system inwestycyjny oparty na analizie fundamentalnej 10 września 2013 Autor: Filip Rudnicki W ramach tego dokumentu przedstawione zostaną wyniki testów strategi inwestycyjnej opartej na analizie fundamentalnej spółek giełdowych. Na początku przedstawione zostaną wyniki testów na danych historycznych, a następnie rezultat rocznego eksperymentu w czasie rzeczywistym na realnym rynku. 1
Analiza na danych historycznych W ramach testów historycznych wykorzystano dane spółek giełdowych od 2 czerwca 2006 roku do 7 września 2012 roku (tj. 328 tygodni = 6,3 lata). Garść statystyk liczba transakcji 67 w tym zyskownych 55 % zyskownych 82,09% wartość oczekiwana zysku z pojedynczej transakcji 18,24% roczna wartość oczekiwana zysku z pojedynczej transakcji 36,82% średnie wypełnienie portfela akcjami 70,67% roczna wartość oczekiwana zysku z całego portfela 26,02% średni czas trwania inwestycji (tygodnie) 25,76119403 maksymalna strata na pojedynczej transakcji -29,52% maksymalna strata dla portfela na pojedynczej transakcji -5,90% maksymalny ciąg stratnych transakcji 3 maksymalny udział pojedynczej spółki w portfelu 20% maksymalny spadek wartości portfela -29,78% maksymalna roczna strata portfela -4,06% Wartości z tej tabelki są dokładniej omawiane w kolejnych akapitach. 2
Histogram zysków 16 14 12 14 11 12 10 8 8 6 4 2 0 0 0 0 0 5 2 5 3 4 3 liczba transakcji zakończonych zyskiem / stratą w danym przedziale Histogram przedstawia ile transakcji zakończyło się zyskiem / stratą w danym przedziale. Np. 5 transakcji zakończyło się stratą rzędu -20% - 30%. Z histogramu widać, że najwięcej transakcji kończy się zyskiem w okolicach 10% - 20%. Jest też liczba transakcji, które były trafieniem w spółkę perełkę gdyż ich zysk przekroczył 60% %. Wartym uwagi jest fakt, że maksymalna strata na pojedynczej transakcji nie była większa niż -30%. Liczba transakcji W badanym okresie dokonano 67 transakcji (nieco ponad 10 transakcji rocznie) ). W tym 55 (czyli ok. 82%) było zyskowne. Wypełnienie portfela W badanym okresie portfel nie zawsze był w 100% wypełniony akcjami. Wartość ta wahała się od 0% do 100% w zależności od liczby dostępnych okazji inwestycyjnych. O ile w czasie hossy zwykle portfel był niemal cały wypełniony to w czasie bessy przez długi czas nie pojawiały się żadne okazje warte zaryzykowania. Średnie wypełnienie portfela akcjami wyniosło 70,67%. Dokładne zmiany wypełnienia w czasie przedstawia poniższy wykres. 3
100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Wypełnienie portfela akcjami 2006-06-02 2007-06-02 2008-06-02 2009-06-02 2010-06-02 2011-06-02 2012-06-02 Jak widać zmiany dokonywane są co 20%. Wynika to z maksymalnej wartości pojedynczej spółki w portfelu, która wynosi właśnie 20%. Oznacza to, że jeśli w portfelu znajduje się od 0 do 5 spółek, to każda z nich wypełnia dokładnie 20%. Przy 0 spółek daje to 0%. Przy 5 spółkach mamy portfel wypełniony w 100%. Jeśli przy portfelu wypełnionym na 100% pojawią się kolejne ciekawe inwestycje trafiają one do portfela rozwadniając udział wcześniej dodanych spółek. I tak jeśli np. w portfelu znajduje się 6 spółek to każda ma 16,(6)% udziałów. Taki mechanizm powoduje zwiększenie płaconych prowizji, gdyż wielkość każdej pozycji może być kilkukrotnie zmieniana w czasie trwania inwestycji. Średnio zamiast standardowych 0,78% prowizji za każdą transakcję, koszty wzrastają do 2,5% na transakcję. Szczęśliwie w praktyce wzrost kosztów jest mniejszy, gdyż kapitał którym dysponujemy nie jest stały i rośnie w czasie. Wszelkiego rodzaju dywidendy i dodatkowe dopłaty (np. gdy do portfela dopłacamy część comiesięcznej pensji) czekają właśnie na takie momenty, gdy będzie okazja dokupić kolejną spółkę bez konieczności ingerencji w pozostałe. Aby zachować jak największą obiektywność w testach przyjęto wariant najbardziej pesymistyczny, a więc zakładający prowizję dla każdej transakcji na poziomie 2,5% Wartość oczekiwana Wartość oczekiwana zysku z pojedynczej transakcji to inaczej to ile spodziewamy się średnio zarobić na jednej transakcji. W naszym przypadku wartość ta wyniosła 18,24%. Jako, że średni czas trwania transakcji to ok. pół roku (25,76 tygodnia), powinniśmy wartość tą pomnożyć przez 2 aby uzyskać wartość oczekiwaną zysku w perspektywie roku. Zanim to uczynimy należy również uwzględnić fakt, że portfel nie był w 100% wypełniony przez cały badany okres. Średnio był on zapełniony akcjami w 70,67%. Wiedząc to możemy policzyć to co najbardziej nas interesuje, czyli ile średnio rocznie zarobił cały portfel. 4
ś =18,24% 2 70,67% 26,02% Spadek wartości portfela Wiemy już jaki potencjał wzrostowy ma nasza strategia. Czas przyjrzeć się ryzyku jakie musimy podjąć aby z tego potencjału skorzystać. Maksymalna strata na pojedynczej transakcji to -29,52%. Zakładając, że jedna spółka może mieć maksymalnie 20% udziału w portfelu, otrzymujemy maksymalny stratny wpływ jednej transakcji na portfel na poziomie -5,90%. To dużo. Oznacza to, że w najgorszym jak dotąd razie jedna zła decyzja kosztowała na stratę prawie 6% całego kapitału. Standardowo wielkość ta nie powinna przekraczać 4% całego kapitału. Maksymalny ciąg stratnych transakcji to tylko 3, ale z racji, że inwestycje dokonywane są raczej na długi termin, znacznie lepszą miarą ciągu strat jest maksymalny spadek wartości portfela (drop down). Wyniósł on -29,78% całego kapitału. Oznacza to, że 3 takie spadki pod rząd wyzerowałyby cały kapitał. Aby zrozumieć dlaczego taka sytuacja nie wystąpi i jakie na prawdę ryzyko ponosimy musimy wyjaśnić sobie różnicę pomiędzy stratną transakcją, a drop downem. Stratna transakcja to po prostu transakcja, której cena sprzedaży akcji jest gorsza niż cena kupna. Drop down to maksymalna wartość o jaką w trakcie transakcji spadła cena. Nawet jeśli transakcja ostatecznie okazała się zyskowna to może ukrywać w sobie spory drop down. Wyobraźmy sobie 4 kolejne sesje, w trakcie których cena akcji zmienia się następująco: nr sesji 1 (kupno) 2 3 4(sprzedaż) cena 10 zł 15 zł 22 zł 11 zł Taka transakcja jest zyskowna. Zarobilibyśmy na niej 10% kupując po 10 zł i sprzedając po 11 zł. Maksymalny drop down to aż -50%, gdyż w pewnym momencie mieliśmy akcje warte 22 zł, a ostatecznie skończyliśmy mając 11 zł. Która z tych miar jest bardziej wiarygodna, do oceny transakcji? Zysk z transakcji jest matematycznie lepszą miarą niż drop down, gdyż pomija to co dzieje się w środku transakcji i uwzględnia tylko ogólny obraz. Drop down jest psychologicznie lepszą miarą, gdyż po 3 sesji w naszym przykładzie, każdy wirtualnie zaksięgowałby w głowie 22 zł i później odczułby stratę 50%, a nie zysk 10% liczony od początku. Dlatego mimo, iż celem strategii jest maksymalizacja średniego zysku z transakcji (wartości oczekiwanej), to strategie mające wysoki drop down generują większe wahania kapitału, przez co czujemy się z nimi znacznie mniej komfortowo. Poniższe tabele z 3 konkretnymi momentami, które były najgorsze dla testowanego portfela, najlepiej odpowiedzą na pytanie o realne ryzyko. 5
bessa 2011 sp data k cena k data s cena s profit max data max cena dd udział w portfelu dd portfela STP 2011-05-13 321 2011-08-12 240-25,23% 2011-06-03 375-36,00% 20% -7,20% PRI 2010-09-17 19 2011-08-05 18,4-3,16% 2010-12-17 25,8-28,68% 20% -5,74% WWL 2010-03-05 298 2011-08-12 370 24,16% 2011-05-13 508-27,17% 20% -5,43% SME 2010-09-03 11,24 2011-07-01 13,07 16,28% 2011-03-25 17,55-25,53% 20% -5,11% KGH 2010-10-01 119,4 2011-09-30 134,7 12,81% 2011-04-22 196,7-31,52% 20% -6,30% średni zysk SUMA czas trwania dd [tyg] 2011-08-12 4,97% 2011-04-03-29,78% 18,6 bessa 2007 sp data k cena k data s cena s profit max data max cena dd udział w portfelu dd portfela STP 2006-03-03 126 2007-08-03 1010 701,59% 2007-06-15 1470-31,29% 20% -6,26% STF 2006-07-21 12,85 2007-08-10 31,7 146,69% 2007-06-15 47,91-33,83% 20% -6,77% SKA 2006-06-16 30,8 2007-12-28 45,24 46,88% 2007-08-10 61,61-26,57% 20% -5,31% HDR 2006-05-05 42,5 2007-08-17 66,1 55,53% 2007-07-06 88,9-25,65% 20% -5,13% LTS 2007-07-13 58,15 2007-08-17 43,6-25,02% 2007-07-13 58,15-25,02% 20% -5,00% AVG SUMA czas trwania dd [tyg] 2007-09-08 185,13% 2007-07-06-28,47% 9,2 korekta 2009 sp data k cena k data s cena s profit max data max cena dd udział w portfelu dd portfela STP 2009-03-27 362 2009-09-18 460,1 27,10% 2009-08-28 629-26,85% 16,67% -4,48% INL 2009-03-06 4,86 2009-11-13 5,52 13,58% 2009-08-28 7,5-26,40% 16,67% -4,40% ENI 2009-09-04 11,49 2009-10-30 8,37-27,15% 2009-09-04 11,49-27,15% 16,67% -4,53% AVG SUMA czas trwania dd [tyg] 2009-10-20 2,25% 2009-08-30-13,40% 7,3333333 2 pierwsze tabele pokazują skład portfela w czasie bessy z 2011 oraz 2007 roku. Ostatnia to stratna część portfela z końcówki 2009 roku. dd to drop down czyli spadek od maksymalnej wartości akcji w czasie gdy je posiadaliśmy do momentu wybicia poziomu stop loss. Suma po prawej stronie na dole każdej tabeli to łączny spadek wartości portfela. Jak widać w czasie bessy wartość portfela spada zwykle o niecałe 30%. 3 tabela znalazła się w zestawieniu gdyż jest największą korektą dla portfela niezwiązaną z rynkową bessą. Oznacza to, że jeśli nie nadchodzi bessa to największym spadkiem wartości jakie powinniśmy się spodziewać jest -13,40% 6
Jeśli wrócimy się do wykresu pokazującego wypełnienie portfela z łatwością odnajdziemy 3 miejsca odpowiadające 3 tabelom powyżej. Obie bessy spowodowały spadek zaangażowania w akcje ze 100% do 0%. Korekta z 2009 roku spowodowała spadek ze 100% do 60%. Zawsze należy zastanowić się co stanie się z kapitałem jeśli spadki na giełdzie będą się pogłębiać i pogłębiać i pogłębiać znacznie dalej niż sobie wyobrażaliśmy. W przypadku naszego portfela historia pokazała, że wartość portfela spadnie maksymalnie o niecałe 30% i dalej spadać nie będzie, bo w portfelu nie będzie żadnych akcji. Właśnie dlatego nie ma ryzyka, że najgorsza sytuacja powtórzy się 3 razy z rzędu, gdyż już po pierwszym razie nasz portfel będzie pusty. Idąc dalej spójrzmy jak wygląda realny zysk / strata na transakcjach, którym przydarzył się maksymalny drop down. W przypadku bessy z 2011 roku 3 z 5 spółek przyniosły zysk (zbudowany zanim przyszły spadki) i średni zysk wyniósł niecałe 5%. W przypadku bessy z 2007 roku aż 4 z 5 spółek przyniosło zysk. W przypadku korekty z 2009 roku tylko jedna spółka okazała się stratna. Oznacza to, że we wszystkich sytuacjach, które rozpatrujemy tu jako najgorsze dla portfela, pomimo drop downów głębokich na ok. 30% udało się nam wyjść bez straty. Roczny zysk portfela Wcześniej policzyliśmy, że średni roczny zysk portfela to ok 26,02%, jednak ta wartość nie jest stała w czasie. Poniższy wykres prezentuje zmianę średniego rocznego zysku w czasie. 70,00% Zmiana rocznego zysku portfela w czasie 60,00% 50,00% roczny zysk portfela 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 2007-06-01 2008-06-01 2009-06-01 2010-06-01 2011-06-01 2012-06-01-10,00% Znów w oczy rzucają się 3 wspomniane wcześniej okresy, w czasie których portfel miał problemy. Pierwszy to bessa z przełomu 2007 / 2008 roku. Drugi to korekta z końca 2009 roku. Trzeci to bessa z 2011 roku. 7
Co ciekawe tylko w czasie bessy z 2007 / 08 roczny zysk był ujemny i wyniósł nieco poniżej -4%. Poniżej porównanie rocznego zysku portfela i rocznej zmiany indeksu WIG. 100,00% Zmiana wartości portfela vs WIG 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% portfel r/r WIG r/r -20,00% -40,00% -60,00% -80,00% Jak widać w czasie hossy indeks rośnie w podobnym tempie co portfel (są okresy gdy portfel jest wyżej, ale są też takie gdy indeks). Prawdziwą siłą naszej strategii wydaje się być ochrona kapitału w czasie bessy. Gdy rynek traci -60% w 2008 roku my tracimy tylko -4%. Gdy rynek traci -20% w 2011 roku my jesteśmy na lekkim plusie. Testy na danych rzeczywistych Czym byłyby rozważania teoretyczne gdyby nie przetestować ich w praktyce. Dlatego też niemal dokładnie rok temu, w momencie gdy zakończone zostały testy na danych historycznych (w połowie września 2012 roku), ten sam portfel dostał swoją szansę wykazania się na danych nieznanych sobie wcześniej. Jeśli system inwestycyjny byłby prze-optymalizowany na danych historycznych lub w czasie testów teoretycznych popełniony zostałby błąd jest szansa, że ujawni się to na danych rzeczywistych w postaci wyników wartości oczekiwanych mocno odbiegających od norm. Sprawdźmy zatem jak mają się wyniki portfela publikowanego od 14 września 2012 na moim blogu, w kontekście przedstawionych przed chwilą testów historycznych. Dla przypomnienia tak wygląda zmiana kapitału rzeczywistego portfela: 8
A tak zestawienie zysków na poszczególnych transakcjach: 9
Porównanie danych: testy na danych historycznych testy na danych rzeczywistych liczba transakcji 67 19 w tym zyskownych 55 11 % zyskownych 82,09% 57,89% wartość oczekiwana zysku z pojedynczej transakcji 18,24% 17,59% roczna wartość oczekiwana zysku z pojedynczej transakcji 36,82% 60,98% średnie wypełnienie portfela akcjami 70,67% 100% roczna wartość oczekiwana zysku z całego portfela 26,02% 60,98% średni czas trwania inwestycji (tygodnie) 25,76119403 15 maksymalna strata na pojedynczej transakcji -29,52% -7,57% maksymalna strata dla portfela na pojedynczej transakcji -5,90% -1,51% maksymalny ciąg stratnych transakcji 3 3 maksymalny udział pojedynczej spółki w portfelu 20% 20% maksymalny spadek wartości portfela -29,78% -5,77% maksymalna roczna strata portfela -4,06% brak czas trwania testów (lata) 6,3 1 liczba transakcji rocznie 10,63492063 19 To co najbardziej cieszy to bardzo podobne wartości oczekiwane zysku z pojedynczej transakcji. Oznacza to, że w rzeczywistości w ciągu ostatniego roku udało nam się uzyskać podobny zysk na transakcji jak w przypadku danych historycznych. Dość mocno zastanawia mnie znacznie mniejszy % zyskownych transakcji. Aż o 25% mniej niż w testach. Jednym z wyjaśnień może być to, że nadal mamy w portfelu 2 transakcje, które na obecną chwilę przynoszą kilkuprocentową stratę, a być może zanim zostaną zakończone coś zarobią. To jednak podniosłoby wskaźnik zyskownych transakcji do 68%, a to nadal 14 punktów procentowych mniej niż w testach. Mimo to cieszy fakt, że wartość ta pozostaje powyżej 50%, a więc większość 10
transakcji kończy się sukcesem. W przyszłości oczekujemy dążenia wskaźnika do wartości z testów, a więc powinien on rosnąć. Dalsze różnice wskaźników znacznie łatwiej zrozumieć i tak np. różnica w średnim wypełnieniu portfela akcjami wynika z tego, iż przez ostatni rok trwała hossa i portfel stale miał 100% zaangażowania w akcje. W testach średnia to ok. 70%, więc nieunikniony jest moment kiedy zaangażowanie zacznie spadać, a będzie to powiązane z pojawieniem się głębszej korekty lub bessy. Średni czas trwania inwestycji w rzeczywistości jest znacznie krótszy niż w testach. Jest tak dlatego, gdyż nadal posiadamy w portfelu 5 spółek, które do statystyk zostały uznane tak jakby zostały sprzedane w dniu pisania tego tekstu, a w rzeczywistości przetrzymywanie ich dalej w portfelu będzie powodowało wydłużanie się średniego czasu inwestycji. Roczna wartość oczekiwana całego portfela jest znacznie wyższa w rzeczywistości niż w testach. Rzeczywisty portfel zarobił ok. 60% w skali roku, podczas gdy średnia to 26%. Jeśli wrócimy się do wykresu pokazującego zmianę rocznego zysku portfela w czasie zauważymy, że historycznie wahała się ona od okolic -4% do niecałych 60%. Kończąc testy historyczne w połowie września 2012 roku roczny zysk wynosił 22% i zakręcał ku górze. Oznacza, to że w rzeczywistości portfel podążał dalej cyklicznością narzuconą przez dane historyczne. Maksymalna strata na pojedynczej transakcji oraz maksymalny spadek wartości portfela są znacznie mniejsze w rzeczywistości niż na danych historycznych, ale znów wynika to z tego, że jeszcze nie mieliśmy okazji posmakować bessy na rzeczywistym portfelu. Jej nadejście powinno wyrównać te wskaźniki. Średnia liczba transakcji rocznie jest niemal dwukrotnie większa niż na danych historycznych. Wyjaśnieniem może brak bessy na danych rzeczywistych, gdyż jej nadejście na jakiś czas sprawi, że nie będą dokonywane niemal żadne nowe transakcje. W przyszłości spodziewamy się mniejszej liczby nieco dłuższych inwestycji niż dotychczas. Podsumowując dwa najważniejsze wskaźniki czyli wartość oczekiwana pojedynczej transakcji i średni roczny zysk portfela pasują do siebie w obu zestawach danych. Rozbieżność pozostałych wskaźników wywołana jest głównie brakiem przejścia całego cyklu hossa bessa na realnym portfelu, ale ten problem rozwiąże się sam z czasem, gdyż bessa w końcu się pojawi. Podsumowanie System inwestycyjny zarówno na danych historycznych jak i rzeczywistych wypada bardzo optymistycznie. Jak w każdym innym systemie w swoim czasie poza zyskami pojawią się także spadki, ale najważniejsze to być jak właściciel kasyna (mieć statystykę po swojej stronie) i wiedzieć jak zachowa się system w najgorszym scenariuszu. Chyba każdy jest ciekaw jak dalej potoczą się losy strategii dlatego system będzie dalej rozwijany. Cotygodniowe aktualizacje będą pojawiały się tak jak do tej pory (link do strony z portfelem poniżej). Mam nadzieję, że po przeczytaniu tego dokumentu jeszcze bardziej zachęciłem Was do tworzenia 11
swoich własnych systemów inwestycyjnych. Teraz wiecie, że to jest możliwe. Wszystko jest kwestią chęci i niezliczonej liczby prób. Przydatne linki Rzeczywisty portfel opisywany w tym dokumencie znajduje się pod adresem: http://www.fundamentalna.net/portfel-inwestycyjny Mój blog inwestycyjny: http://10-procent-rocznie.blogspot.com/ Jeśli masz jakieś pytania, uwagi lub po prostu chciałbyś się ze mną skontaktować napisz do mnie na: filon.r[małpa]gmail.com 12