Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 412[01].Z1.04

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Marianna Biernacik-Bartkiewicz Teresa Stolarek Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 412[01].Z1.04 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005 0

Recenzenci: mgr Anna Kuczyńska - Cesarz mgr Monika Szczerbak Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta Kozieł Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z1.04. Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rachunkowości. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie... 3 2. Wymagania wstępne... 5 3. Cele kształcenia... 6 4. Przykładowe scenariusze zajęć... 7 5. ĆWICZENIA... 12 5.1. Rachunek kosztów... 12 5.1.1. Ćwiczenia... 12 5.1.2. Sprawdzian postępów... 14 5.2. Ewidencja operacji wynikowych... 15 5.2.1. Ćwiczenia... 15 5.2.1. Sprawdzian postępów... 21 5.3. Koszty rozliczane w czasie... 22 5.3.1. Ćwiczenia... 22 5.3.2. Sprawdzian postępów... 26 5.4. Kalkulacja kosztów produktów i usług... 27 5.4.1. Ćwiczenia... 27 5.4.2. Sprawdzian postępów... 31 5.5. Kalkulacja cen sprzedaży... 32 5.5.1. Ćwiczenia... 32 5.5.2. Sprawdzian postępów... 36 5.6. Przychody ze sprzedaży i koszty ich uzyskania... 37 5.6.1. Ćwiczenia... 37 5.6.2. Sprawdzian postępów... 41 5.7. Koszty i przychody z pozostałej działalności... 42 5.7. 1. Ćwiczenia... 42 5.7.2. Sprawdzian postępów... 45 5.8. Ewidencja procesów gospodarczych z wykorzystaniem programów komputerowych. 46 5.8.1. Ćwiczenia... 46 5.8.2. Sprawdzian postępów... 59 6. Ewaluacja osiągnięć ucznia... 60 7. Literatura... 74 Załączniki... 75 1. Plan kont... 75 2. Spis dokumentów... 77 2

1. WPROWADZENIE Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik rachunkowości. W poradniku zamieszczono: - wymagania wstępne, w których wskazano umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed rozpoczęciem pracy z poradnikiem, - szczegółowe cele kształcenia, które z kolei wskazują jakie umiejętności uczeń powinien opanować w procesie kształcenia w danej jednostce modułowej, - przykładowe scenariusze zajęć proponujące aktywizujące metody nauczania, - ćwiczenia - podzielono na 8 tematów, ściśle z sobą powiązanych i realizowanych w logicznej kolejności. Ćwiczenia zawierają polecenie, sposób wykonania, zalecane metody nauczania uczenia się i środki dydaktyczne. Poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, ocenia sprawdzian postępów. Pozytywny wynik uzyskany przez ucznia warunkuje realizację następnego tematu. W przypadku trudności należy powtórzyć ćwiczenia, wprowadzić dodatkowe, wyjaśnić wątpliwości. - ewaluacja osiągnięć ucznia, która znajduje się po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej pozwoli ocenić poziom ukształtowanych umiejętności w całej jednostce modułowej, - literatura umożliwi uczniowi pogłębienie wiedzy z zakresu jednostki modułowej. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia kierowanego, tekstu przewodniego. Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. 3

SCHEMAT UKŁADU JEDNOSTEK MODUŁOWYCH 412[01].Z1 Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z1.01 Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie 412[01].Z1.02 Ewidencjonowanie rozrachunków i obsługa płatności 412[01].Z1.03 Ewidencjonowanie zmian w zasobach rzeczowych przedsiębiorstwa 412[01].Z1.04 Prowadzenie ewidencji procesów gospodarczych 412[Z1].O1.05 Sporządzanie sprawozdań rocznych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, korzystać z przepisów ustawy o rachunkowości, modyfikować konta księgi głównej i ksiąg pomocniczych, poprawiać błędy w zapisach księgowych, ewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące krótkoterminowych i długoterminowych aktywów finansowych, rejestrować faktury VAT zakupu i sprzedaży, rozróżniać rodzaje podatków, stosować przepisy ustawy Ordynacja podatkowa, wypełniać deklaracje podatkowe, ewidencjonować rozrachunki z urzędem skarbowym, ewidencjonować dokumenty rozliczeniowe z ZUS, ewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące zmian w stanie rzeczowych aktywów trwałych, stosować w wycenie stałe ceny ewidencyjne oraz rozliczać odchylenia od tych cen, ewidencjonować i rozliczać koszty zakupu, poruszać się w oknach systemu Windows, wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach, sterować miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach, stosować podstawowe dane dotyczące arkuszy kalkulacyjnych, formatować i redagować komórki arkusza, stosować zasady adresowania względnego i bezwzględnego komórek, efektywnie wykorzystywać podstawowe działania na komórkach, sporządzać tabele i wykresy z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego, stosować zasady tworzenia wydruków w arkuszu. stosować programy komputerowe przy wprowadzaniu, modyfikacji i przeglądaniu danych oraz przy konstruowaniu zestawień i raportów. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć: sklasyfikować koszty, zidentyfikować warianty prowadzonego rachunku kosztów, zadekretować dowody księgowe związane z operacjami kosztowymi, zaewidencjonować koszty, rozliczyć koszty w czasie, sporządzić rozdzielnik kosztów, przeprowadzić kalkulację określoną metodą, obliczyć koszt wytworzenia usług, obliczyć koszt wytworzenia produktu, skalkulować koszty handlowe, zaewidencjonować przychody ze sprzedaży, zaewidencjonować koszty sprzedaży, zaprowadzić i zanalizować rejestr sprzedaży VAT, ustalić zobowiązanie wobec urzędu skarbowego z tytułu VAT, ustalić koszt własny sprzedaży, zaewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące reklamacji przy sprzedaży, zastosować technikę komputerową do ewidencji kosztów i prowadzenia kalkulacji. 6

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ Scenariusz zajęć nr 1 Temat: Kalkulowanie cen sprzedaży w jednostkach o różnych rodzajach działalności (Zajęcia ćwiczeniowe lub powtórzeniowe) Cele: Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń będzie wiedział czy potrafi (nauczyciel będzie wiedział, czy uczeń potrafi): - skalkulować cenę zbytu wyrobu w przedsiębiorstwie produkcyjnym, - skalkulować cenę usługi, - obliczyć marże, - rozliczyć koszty zarządu, - rozliczyć koszty sprzedaży, - skalkulować cenę sprzedaży towarów. Metody nauczania - uczenia się: - metoda plakatowa, - dyskusja, - ćwiczenia. Formy organizacyjne pracy uczniów: - praca w zespołach - jednolita i zróżnicowana - poradnik dla ucznia, - ćwiczenia - zadania, - arkusze papieru, - mazaki. Czas trwania: 90 minut Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie Nauczyciel rozdziela uczniów na 3 zespoły dobór losowy lub celowy, a uczniowie dokonują wyboru lidera. W przypadku doboru celowego należy tak skompletować grupę, by w każdej znaleźli się uczniowie o zróżnicowanym poziomie umiejętności w przedmiotowym zakresie. Ocenę pracy zespołu należy dokonywać na każdym etapie pracy, na plakatach. Oceny winny być wystawiane przez liderów dwóch pozostałych grup i nauczyciela, według skali punktowej 2 5 razy ilość członków zespołu ocenianego. Po zakończeniu wszystkich ćwiczeń, łączną ilość uzyskanych punktów należy podzielić przez 12 (3 oceniających razy ilość etapów pracy). Podziału punktów między członków zespołu dokonuje lider. Mogą one stanowić ocenę szkolną. 7

2. Wskazanie celów zajęć 3. Plan zajęć: A. Elementy składowe ceny sprzedaży w przedsiębiorstwie produkcyjnym, handlowym, usługowym: - uczniowie losują rodzaj działalności przedsiębiorstwa, dla którego będą wykonywać ćwiczenia, - każda z grup ustala elementy ceny w wylosowanym rodzaju przedsiębiorstwa i prezentuje kolejno na plakatach, - nauczyciel i uczniowie pozostałych grup zgłaszają wątpliwości, zadają pytania, dokonują oceny, - nauczyciel i liderzy grup wypisują przyznane oceny punktowe na plakatach. B. Dane liczbowe i założenia niezbędne do obliczenia ceny w danym przedsiębiorstwie: - uczniowie ustalają w grupach a następnie prezentują na plakatach dowolnie przez siebie wyznaczone, ale logicznie powiązane założenia, które będą podstawą obliczenia ceny, - liderzy pozostałych grup i nauczyciel postępują analogicznie jak w Punkcie A zwracając szczególną uwagę na kompletność przedstawionych danych i logiczny związek między nimi. C. Kalkulacja właściwa: - uczniowie wykorzystując przygotowane w punkcie B założenia przeprowadzają kalkulację i prezentują na plakatach, - ocena pracy - jak w punkcie B. D. Czynniki wpływające na wysokość ceny w określonym przedsiębiorstwie: - uczniowie w drodze dyskusji w grupach wyodrębniają czynniki, które mają wpływ na wielkość ceny, ustalając ich kolejność według stopnia ważności, - uczniowie z grup pozostałych zgłaszają swoje uwagi, propozycje. Za zgłoszenie uwag, grupa lub uczeń może otrzymać dodatkowe punkty. 4. Podsumowanie zajęć: a) ocena pracy - przedstawiciele grup sumują punkty uzyskane przez zespół i dzielą przez 12, - liderzy dokonują podziału punktów między członków zespołu uzasadniając decyzję, - nauczyciel może przyznać dodatkowe punkty i podwyższyć ocenę liderowi, b) analiza umiejętności z powtarzanego zakresu - nauczyciel rozdaje karteczki z wypisanymi umiejętnościami, które uczniowie powinni już posiadać (sprawdzian postępów), - uczniowie dokonują samooceny, - nauczyciel sprawdza, również ocenia, c) wskazówki do dalszej pracy - uczniowie wskazują zagadnienia, które sprawiały im trudności lub budziły wątpliwości, - nauczyciel wyjaśnia, proponuje kolejne ćwiczenia. 8

Scenariusz zajęć nr 2 Temat: Symulacja obsługi klienta w zakładzie produkcyjnym, hurtowni i sklepie Czas trwania: 90 min. Cel ogólny: Utrwalenie i uporządkowanie umiejętności wykorzystania komputera do sporządzania dokumentów zakupu i sprzedaży. Szczegółowe cele kształcenia: Uczeń potrafi: - sporządzić podstawowe dokumenty dotyczące obrotu towarowego: fakturę VAT sprzedaży, fakturę VAT zakupu, przyjęcie zewnętrzne PZ, wydanie zewnętrzne WZ, - kalkulować cenę zakupu i sprzedaży, - stosować ceny zbytu netto, ceny zbytu brutto, marże hurtowe, ceny hurtowe netto, ceny hurtowe brutto, marże detaliczne i ceny detaliczne, - prowadzić rejestry zakupu i rejestry sprzedaży, - drukować dokumenty w oryginale i ich kopie, - archiwizować dane w programie. W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe: - umiejętności organizowania i planowania pracy własnej ucznia i zespołu, - umiejętności pracy w zespole, - umiejętności samooceny własnych osiągnięć i oceny pracy zespołu. Metody nauczania: Metoda gry symulacyjnej symulacja obsługi klienta w zakładzie produkcyjnym, hurtowni i sklepie; uczniowie pracują w zespołach 3 osobowych. - regulamin gry: ramy czasowe, przebieg i zasady punktowania (przygotowuje nauczyciel), - zestawy zadań opracowane przez nauczyciela dla każdego zespołu uczniów, - 10 stanowisk komputerowych z zainstalowanym programem magazynowo sprzedażowym (do dyspozycji każdego zespołu powinny być dwa sąsiadujące stanowiska komputerowe), - drukarka sieciowa, - nagrywarka płyt CD-RW i CD-R, płyty CD-RW i CD-R lub dyskietki. Przykładowe zadanie do wykonania przez zespół uczniów Symulacja pracy w zakładzie produkcyjnym uprawniony do wystawiania i odbierania dokumentów członek zespołu nr 1 (podać imię i nazwisko) 1. Wystaw fakturę VAT dokumentującą sprzedaż 100 kg cukru w cenie netto 1,00 zł, podatek VAT 22% z Cukrowni CUKIER-LUX w Łęczycy, ul. Piękna 6, NIP 156-123-34-54 dla Hurtowni Artykułów Spożywczych Łódź, ul. Brukowa 1, NIP 756-234-10-12, zapłata gotówką w dniu zakupu. 2. Wystaw dokument WZ dokumentujący wydanie towaru z magazynu ceną ewidencyjną jest cena sprzedaży netto. 9

Symulacja pracy w hurtowni - uprawniony do wystawiania i odbierania dokumentów członek zespołu nr 2 (podać imię i nazwisko). 1. Sporządź fakturę VAT dokumentującą zakup towarów z punktu 1. 2. Wystaw dokument PZ dokumentujący przyjęcie towaru do magazynu ceną ewidencyjną jest cena hurtowa, stosując marżę hurtową 10% (ceny zakupu netto). 3. Wystaw fakturę VAT płatną przelewem (termin 21 dni, bank PKO SA o/łódź, nr konta 61 1240 0000 1210 1234 5678 7890, dokumentującą sprzedaż 100 kg cukru dla sklepu spożywczego PRZEMEX właściciel członek zespołu nr 3 (podać imię i nazwisko), Zgierz, ul. Długa 25, NIP 732-789-25-90. 4. Sporządź zestawienie rejestrów zakupu i sprzedaży dla przeprowadzonych operacji. Symulacja pracy w sklepie - uprawniony do wystawiania i odbierania dokumentów członek zespołu nr 3 (podać imię i nazwisko). 1. Sporządź fakturę VAT dokumentującą zakup towarów z punktu 5. 2. Wystaw paragon, dokumentujący sprzedaż 100 kg cukru dla klienta, stosując marżę detaliczną wynoszącą 10% ceny zakupu netto. Czas na wykonanie zadania 10 min (przykładowe firmy powinny być zarejestrowane w programie komputerowym). Przebieg zajęć: Faza wstępna: czynności organizacyjno porządkowe, podanie tematu lekcji, zaznajomienie uczniów z regulaminem gry, podział uczniów na zespoły (w tym wybór zespołu koordynującego przebieg gry grupa sędziów, która będzie oceniać prawidłowość wykonanych przez zespoły zadań, zapisywać wyniki, sterować kolejnością wydruków, odmierzać czas na wykonanie zadania itp.). Faza właściwa: praca metodą gry symulacyjnej etapy 1-5. Etap 1. Losowanie zadania do wykonania z puli zadań przygotowanych przez nauczyciela (wszystkie zespoły wykonują to samo zadanie). Etap 2. Rozwiązywanie wylosowanych zadań uczniowie pracuję w zespołach przez czas określony w treści zadania. Etap 3. Sprawdzanie poprawności wykonanych zadań (po upływie czasu przeznaczonego na wykonanie zadania) przez zespół sędziów (nauczyciel interweniuje tylko w sytuacjach niejasnych dla sędziów ). Członkowie zespołu, wykonującego zadanie, kontrolują prawidłowość przyznawanych im punktów i w razie pomyłki dokonują korekty z uzasadnieniem. Sędziowie zapisują wyniki po każdej turze wykonywanych zadań na tablicy. Przykładowe elementy zadania podlegające weryfikacji i ocenie: - prawidłowość wystawionych dokumentów ze względów formalnych (ocena na podstawie wydruków), - właściwa ilość towarów, stawka VAT, cena i marża użyta w dokumencie, - podział dokumentów na oryginał i kopię (każdy członek zespołu przedstawia sędziom zgromadzone przez siebie dokumenty), - poprawność kwot występujących w rejestrach. 10

Etap 4. Rozdanie nagród zgodnie z regulaminem gry (np. przyznanie ocen za określoną liczbę zdobytych punktów bądź przyznanie plusów za aktywność). Etap 5. Podsumowanie wyników gry przez nauczyciela zwrócenie uwagi na trudności podczas wykonywanych zadań, prawidłowość przebiegu gry. Nauczyciel ocenia pracę zespołu sędziów w zależności od trafności ocenianych przez nich zadań. Faza kończąca: zadanie pracy domowej. Praca domowa: Przygotuj odpowiedź na pytania (wprowadzenie do kolejnego modułu): 1. Co powinien zawierać arkusz spisu z natury, protokół poinwentaryzacyjny? 2. Na czym polega klasyfikowanie różnic poinwentaryzacyjnych? Sposób uzyskiwania informacji zwrotnej od uczniów po zakończonych zajęciach na podstawie punktów zdobytych przez zespoły oraz ich wypowiedzi na temat rozwiązywanych zdań. Uzupełniające źródła informacji dla ucznia pomoc w programie magazynowo sprzedażowym. 11

5. ĆWICZENIA 5.1. Rachunek kosztów 5.1.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Sklasyfikuj koszty według rodzajów. W przedsiębiorstwie produkcyjnym zajmującym się szyciem kompletów pościelowych wystąpiły poniższe koszty: 1. zużycie tkaniny, 2. zużycie guzików, 3. zużycie nici, 4. zużycie maszyn szwalniczych, 5. energia elektryczna zużyta do oświetlenia wydziałów produkcyjnych, 6. energia elektryczna zużyta do oświetlenia budynków administracji, 7. paliwo zużyte do samochodu służbowego dyrektora, 8. opłaty za szkolenie pracowników zatrudnionych przy szyciu, 9. wynagrodzenie szwaczy, 10. wynagrodzenie kierowników szwalni, 11. wynagrodzenie administracji, 12. reklama produktów w lokalnej prasie, 13. czynsz za wynajem biura zarządu, 14. opłaty telekomunikacyjne, 15. transport zakupionej tkaniny, 16. koszty podróży służbowej zaopatrzeniowca, 17. znaczki, ołówki, długopisy, papier zużyty w administracji, 18. naprawa drukarki, 19. zużycie wody w wydziale produkcyjnym, 20. wywóz odpadów. Tabela 5.1 1. Koszty według rodzajów Lp. Koszty według rodzajów - w zespole 4 Numer kosztu 1. Amortyzacja 2. zużycie materiałów 1, 3. zużycie energii 4. usługi obce 5. podatki i opłaty 6. Wynagrodzenia 7. ubezpieczenia społeczne 8. pozostałe koszty Źródło: opracowanie własne 12

Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub w grupach. Po jego wykonaniu należy sprawdzić poprawność zakwalifikowania i wyjaśnić ewentualne wątpliwości. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeanalizować wymienione w ćwiczeniu koszty, 2) przeanalizować rodzaje kosztów wymienione w tabeli, 3) zaklasyfikować koszt do właściwego rodzaju, 4) wpisać w tabeli, w kolumnie numer kosztu odpowiednie pozycje kosztów - według wzoru z poz. 1. Zalecane metody nauczania uczenia się: pogadanka, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej pracy, dyskusja. literatura z rozdziału 7 poradnika. Rozwiązanie Lp. Koszty według rodzajów - w zespole Numer kosztu 4 1. amortyzacja 4 2. zużycie materiałów 1, 2, 3 3. zużycie energii 5, 6, 7, 9 4. usługi obce 12, 13, 14, 15, 17, 18, 20 5. podatki i opłaty 6. wynagrodzenia 9, 10, 11 7. ubezpieczenia społeczne 8. pozostałe koszty 8, 16 Ćwiczenie 2 Sklasyfikuj koszty według typów działalności. W przedsiębiorstwie produkcyjnym zajmującym się szyciem kompletów pościelowych wystąpiły koszty wymienione w Ćwiczeniu 1 Tabela 5.1 2. Koszty według typów działalności Lp. Koszty według typów działalności - w zespole 5 1. koszty działalności podstawowej 1, 2. koszty zarządu 3. koszty sprzedaży 4. koszty zakupu 5. koszty wydziałowe Źródło: opracowanie własne Numer kosztu 13

Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub w grupach. Po jego wykonaniu należy sprawdzić poprawność zakwalifikowania i wyjaśnić ewentualne wątpliwości. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeanalizować wymienione w ćwiczeniu koszty, 2) przeanalizować koszty wymienione w tabeli, 3) zaklasyfikować koszt do właściwego typu działalności, 4) wpisać w tabeli, w kolumnie numer kosztu odpowiednie pozycje kosztów - według wzoru z poz. 1. Zalecane metody nauczania uczenia się: pogadanka, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej pracy, dyskusja. literatura z rozdziału 7 poradnika. Rozwiązanie Lp. Koszty według typów działalności - Numer kosztu w zespole 5 1. Koszty działalności podstawowej 1, 2, 3, 9 2. koszty zarządu 6, 7, 8, 11, 13, 14, 17, 18, 20 3. koszty sprzedaży 12 4. koszty zakupu 15, 16 5. koszty wydziałowe 4, 5, 10, 19 5.1.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) zdefiniować pojęcia: koszt, koszt prosty, koszt złożony, koszt stały, koszt zmienny, koszt bezpośredni, koszt pośredni, 2) sklasyfikować koszty, 3) zidentyfikować warianty ewidencji i rozliczania kosztów, 4) zakwalifikować koszt do właściwego rodzaju, 5) zakwalifikować koszty według typów działalności. Tak Nie 14

5.2. Ewidencja operacji wynikowych 5.2.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zadekretuj w tabeli wymienione operacje, zaistniałe w przedsiębiorstwie usługowym, które stosuje I wariant ewidencji kosztów - tylko w układzie rodzajowym. Tabela 5.2 1. Dekretacja Lp. Treść operacji Dt Ct 1. FVAT - Otrzymano fakturę za naprawę maszyny wartość netto. 2. RK - Zapłacono z kasy za wywóz śmieci. 3. RK - Wypłacono z kasy zaliczkę pracownikowi do rozliczenia. 4. PK - Pracownik rozlicza się z zaliczki przedstawiając koszty podróży służbowej. 5. FVAT - Otrzymano fakturę za reklamę w prasie wartość netto. 6. LP - Lista płac pracowników. 7. RK - Wypłata płac z kasy. 8. PK - Naliczenie składek ubezpieczeń społecznych pracowników, płaconych przez pracodawcę. 9. WB - Przelew naliczonych składek do ZUS. 10. LP - Potrącenie pracownikom w liście płac podatku od płac. Źródło: opracowanie własne Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub w grupach. Po jego wykonaniu należy sprawdzić poprawność dekretacji. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeanalizować wymienione w ćwiczeniu operacje, 2) zadekretować operacje w zamieszczonej tabeli. Zalecane metody nauczania uczenia się: pogadanka, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej pracy, dyskusja. 15

literatura z rozdziału 7 poradnika. Rozwiązanie - Dekretacja Nr DT CT operacji 1. 402 200 2. 402 100 3. 234 100 4. 409 234 5. 402 200 6. 404 231 7. 231 100 8. 405 221 9. 221 131 10. 231 220 Ćwiczenie 2 Sformułuj treść operacji gospodarczych, zaksięgowanych w przedsiębiorstwie produkcyjnym, które ewidencjonuje koszty tylko w zespole 5 - według miejsc powstawania, w sposób podany w tabeli Tabela 5.2 2. Dekretacja Lp. Dt Ct Treść operacji 1. Koszty zarządu Materiały 2. Koszty Materiały działalności Podstawowej 3. Koszty zarządu Rachunek bankowy 4. Koszty zarządu Rozrachunki z dostawcami 5. Koszty zakupu Rozrachunki z dostawcami 6. Koszty sprzedaży Rozrachunki z dostawcami 7. Koszty Materiały działalności pomocniczej 8. Koszty zarządu Zobowiązania wobec pracowników 9. Koszty zarządu Należności od pracowników 10. Koszty działalności Zobowiązania wobec pracowników pomocniczej Źródło: opracowanie własne 16

Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub w grupach. Należy wyjaśnić, że taką samą dekretację mogą mieć różne operacje. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeanalizować dekretację zamieszczoną w ćwiczeniu, 2) sformułować treść przykładowych operacji, które mogą być zadekretowane w sposób podany w zamieszczonej tabeli. Zalecane metody nauczania uczenia się: pogadanka, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej pracy, dyskusja. literatura z rozdziału 7 poradnika. Ćwiczenie 3 Zadekretuj i zaksięguj koszty według typów działalności. W przedsiębiorstwie przemysłowym będącym podatnikiem podatku VAT, salda początkowe wybranych kont wynoszą: Materiały - 30 000,00 Kasa - 12 125,00 Rachunek bieżący - 80 000,00 W ciągu okresy wystąpiły poniższe operacje gospodarcze: 1. Wz wydano z magazynu materiały: a) do produkcji podstawowej - 10 000,00 b) do wydziałów produkcyjnych - 7 000,00 c) do zarządu - 3 000,00 2. FVAT z Zakładu Energetycznego za zużytą energię: a) wartość netto - 1 500,00 b) VAT 22% 3. RK/KW zakupiono materiały do produkcji podstawowej - 12 000,00. 4. LP lista płac pracowników zatrudnionych w: a) produkcji podstawowej - 8 000,00 b) wydziałach produkcyjnych - 2 000,00 c) zarządzie - 6 000,00 5. FVAT otrzymano fakturę za naprawę: a) netto 2 440,00 b) VAT 22% w tym: a) urządzeń produkcji podstawowej - 1 100,00 b) urządzeń wydziałów produkcyjnych - 900,00 c) urządzeń biurowych - 440,00 6. WB zapłacono przelewem koszty prania odzieży roboczej - 125,00 7. FVAT otrzymano fakturę za wywóz śmieci a) netto - 230,00 17

b) VAT 22% 8. RK/KW zapłacono gotówką z kasy opłaty pocztowe - 150,00 9. WB odbiorca wpłacił należność na rachunek bankowy - 10 000,00 Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub w grupach. Należy sprawdzić poprawność dekretacji, wyjaśnić i wtedy przystąpić do księgowania. Po zakończeniu należy sprawdzić zgodność obrotów, w przypadku niezgodności zwrócić uwagę na konieczność wyszukania błędu. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeanalizować treść operacji zamieszczonych w ćwiczeniu, 2) przygotować tabelę do dekretacji wiedząc, ze przedsiębiorstwo ewidencjonuje koszty w wariancie II - w zespole 5 - według typów działalności, 3) zadekretować operacje w przygotowanej tabeli, 4) otworzyć konta teowe podanymi w uproszczonym bilansie stanami początkowymi, 5) zaksięgować zadekretowane operacje, 6) podliczyć obroty na kontach. Zalecane metody nauczania uczenia się: pogadanka, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej pracy, dyskusja. literatura z rozdziału 7 poradnika. Rozwiązanie - Dekretacja Nr DT CT operacji 1. 401 501,520,550 310 490 2. 401,225 550 200 490 3. 310 100 4. 404 501,520,550 231 490 5. 402,225 501,520,550 200 490 6. 402 550 131 490 7. 402,225 550 200 490 8. 402,225 550 100 490 9. 131 200 18

Ćwiczenie 4 Zadekretuj i zaksięguj koszty w zespole 4 i 5. W Przedsiębiorstwie Przemysłowym X, będącym podatnikiem podatku VAT, bilans uproszczony na dzień 01.01.200_ r. przedstawiał się następująco: Tabela 5.2 3. Bilans uproszczony Lp. Aktywa Kwota Lp. Pasywa Kwota 1. Środki trwałe 50 000,00 1. Fundusz założycielski 60 000,00 2. Materiały 20 000,00 2. Fundusz przedsiębiorstwa 40 000,00 3. Produkty w toku 10 000,00 3. Zysk 10 000,00 4. Wyroby gotowe 35 000,00 4. Kredyty bankowe 30 000,00 5. Należności od odbiorców 30 000,00 5. Zobowiązania wobec dostawców 20 000,00 6. Kasa 5 000,00 6. Zobowiązania wobec budżetu 10 000,00 7. Rachunek bieżący 50 000,00 7. Zobowiązania wobec pracowników 30 000,00 8. Razem 200 000,00 8. Razem 200 000,00 Źródło: opracowanie własne Tabela 5.2 4. Operacje gospodarcze w Przedsiębiorstwie X Lp. Data Dokument Treść operacji Kwota 1. 03.01.0_ RK 1/0_ Podjęto gotówkę z banku do kasy. 15 000,00 2. 05.01.0_ Pw 1/0_ Przyjęto z produkcji wyroby gotowe. 10 000,00 3. 08.01.0_ Rw 1/0_ Wydano materiały do zużycia w produkcji. 10 000,00 4. 10.01.0_ PK 2/0_ Miesięczny koszt zużycia maszyn produkcyjnych. 10 000,00 5. 15.01.0_ Fa VAT 3/0_ Faktura za transport zakupionych materiałów. 1 000,00 6. 18.01.0_ WB 2/0_ Bank pobrał prowizję za prowadzenie rachunku. 50.00 7. 18.01.0_ WB 2/0_ Spłacono zobowiązanie wobec budżetu ze środków pieniężnych na rachunku 5 000,00 bieżącym. 8. 31.01.0_ PK 3/0_ Lista płac pracowników: a) zatrudnionych w produkcji, b) zatrudnionych w administracji. 9. 31.01.0_ F VAT 7/0_ Faktura za energię: netto VAT 22% zużytą w: a) wydziałach produkcyjnych, b) administracji. Źródło: opracowanie własne 20 000,00 10 000,00 1 500,00 1 000,00 500,00 19

Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub w grupach. Należy sprawdzić poprawność dekretacji, wyjaśnić i wtedy przystąpić do księgowania. Po zakończeniu należy sprawdzić zgodność obrotów, w przypadku niezgodności zwrócić uwagę na konieczność wyszukania błędu. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) przeanalizować treść operacji zamieszczonych w ćwiczeniu, 2) przygotować tabelę do dekretacji wiedząc, ze przedsiębiorstwo ewidencjonuje koszty w wariancie III - w zespole 4 - według rodzajów i bieżąco rozlicza na koszty w zespole 5, 3) zadekretować operacje w przygotowanej tabeli, 4) otworzyć konta teowe podanymi w uproszczonym bilansie stanami początkowymi, 5) zaksięgować zadekretowane operacje, 6) podliczyć obroty na kontach. Zalecane metody nauczania uczenia się: pogadanka, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej pracy, dyskusja. literatura z rozdziału 7 poradnika. Rozwiązanie- Dekretacja Nr DT CT operacji 1. 100 130 2. 601 501 3. 401 501 310 490 4. 400 520 071 490 5. 402 522 200 490 6. 402 550 131 490 7. 220 131 8. 404 501,520 231 490 9. 401,225 520,550 200 490 20

5.2.1. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) zadekretować operacje gospodarcze na kontach kosztów: w zespole 4, w zespole 5, 2) nazwać konta w zespole 5 - w zależności od rodzaju działalności, 3) sformułować treść operacji na podstawie dekretacji, 4) zaewidencjonować koszty. Tak Nie 21

5.3. Koszty rozliczane w czasie 5.3.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zadekretuj i zaksięguj operacje gospodarcze dotyczące rozliczeń międzyokresowych kosztów. Tabela 5.3 1. Operacje gospodarcze w Przedsiębiorstwie Z w I kwartale Lp. Treść operacji gospodarczych Kwota 1. FVAT za prenumeratę czasopism, za bieżący rok a) wartość netto 120,00 b) VAT 7% 2. FVAT za czynsz dzierżawny magazynu wyrobów, za I kwartał a) wartość netto b) VAT 22% 300,00 3. PK - planowany koszt zużycia energii za styczeń, dotyczący: a) wydziałów produkcyjnych, b) budynków administracyjnych 4. PK - koszty rozliczane w czasie przypadające na styczeń, z tytułu: a) prenumeraty, b) czynszu 5. PK - planowany koszt zużycia energii za luty, dotyczący: a) wydziałów produkcyjnych, b) budynków administracyjnych 6. PK - koszty rozliczane w czasie przypadające na luty, z tytułu: a) prenumeraty, b) czynszu 7. FVAT za remont maszyny w wydziale produkcyjnym - koszt remontu będzie rozliczany od lutego do grudnia a) wartość netto, b) VAT 22% 8. FVAT za energię - otrzymana w marcu a) wartość netto b) VAT 22% w tym koszty energii dotyczące: a) wydziałów produkcyjnych, b) budynków administracyjnych 9. PK - Koszty rozliczane w czasie przypadające na marzec, dotyczące: a) prenumeraty, b) czynszu, c) energii, d) remontu Źródło: opracowanie własne 1000,00 500,00 1200,00 300,00 22 000,00 5 000,00 3 500,00 1 500,00 Wskazówki do realizacji: Ćwiczenie może być wykonywane indywidualnie lub w grupach. Należy sprawdzić poprawność dekretacji, wyjaśnić i wtedy przystąpić do księgowania. Po zakończeniu należy sprawdzić zgodność obrotów, a w przypadku niezgodności zwrócić uwagę na konieczność 22

wyszukania błędu. Bardzo istotna jest również poprawność interpretacji sald na koncie Rozliczenia międzyokresowe kosztów. Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien: 1) obliczyć brakujące sumy, 2) zadekretować podane operacje, 3) zaksięgować operacje na kontach księgi głównej i ksiąg pomocniczych do konta Rozliczenia międzyokresowe kosztów, 4) podliczyć obroty na koncie Rozliczeń międzyokresowych i kontach ksiąg pomocniczych, 5) uzgodnić zapisy na kontach ksiąg pomocniczych z zapisami na koncie księgi głównej, 6) obliczyć salda końcowe na koncie Rozliczenia międzyokresowe kosztów i dokonać ich interpretacji. Zalecane metody nauczania uczenia się: pogadanka, ćwiczenia indywidualne, ćwiczenia w grupach o jednorodnej pracy, dyskusja. - literatura z rozdziału 7 poradnika, - kalkulator. Rozwiązanie- Dekretacja Nr DT CT operacji 1. 402,225 550 200 490 2. 402,225 640 200 490 3. 520,550 640 4. 550 640 5. 520,550 640 6. 550 640 7. 402,225 640 200 490 8. 401,225 640 200 490 9. 550,520 640 Ćwiczenie 2 Zadekretuj i zaksięguj operacje gospodarcze dotyczące kosztów. W przedsiębiorstwie przemysłowym Z ewidencję materiałów prowadzi się w stałej cenie ewidencyjnej, która dla materiału A wynosi 20,00 zł. Salda początkowe wybranych kont wynoszą: 23