J. Szmigielska Wroclaw University of Economics Zarzadzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży produkującej pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy z wyłączeniem motocykli. JEL Classification: 29 Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, ryzyko walutowe. Streszczenie: Raport zaprezentowany poniżej przedstawia sposób zarządzania ryzykiem walutowym w przedsiębiorstwie eksportera z branży 29, który polega na wykorzystaniu kontraktów terminowych w hedgingu. Obliczenia przedstawione w raporcie obrazują możliwy dochód roczny firmy w dwóch przypadkach: zastosowania powyższego rozwiązania lub jego braku przy uwzględnieniu sezonowości.
WSTĘP: Analizowane przedsiębiorstwo jest firmą międzynarodową prowadzącą eksport na szeroką skalę -70% wyprodukowanych części kierowane jest na cały świat. Z tego powodu narażone jest w wysokim stopniu na ryzyko walutowe. Aby ograniczyć ewentualne straty, zarząd przedsiębiorstwa podjął decyzję o zastosowaniu instrumentów zabezpieczających, którymi są kontrakty terminowe w hedgingu. Instrumenty te będą ograniczały ryzyko systemowe, które jest determinowane przez warunki zewnętrzne, takie jak zmiana stopy podatkowej, procentowej a także inflacji. STRATEGIA DZIAŁANIA: Poprzez sprzedaż kontraktu terminowego jakim jest short hedge, zabezpieczyć się przed spadkiem kursu PLN/EUR. Data zapłaty za fakturę jest równa dacie wykonania kontraktu, natomiast wartość kontraktów w EUR jest równa kwocie wystawionej faktury. ZAŁOŻENIA: Przedsiębiorstwo wystawia fakturę: 1) dnia 14.02. z terminem zapłaty 14.05. na kwotę 1 550 000 (przypadek 1) i 2) w dniu 14.06. z terminem zapłaty 14.09 na kwotę 989 000 (przypadek 2). Kurs opłacalności eksportera: 3,90 1 Kontrakty o wartości: 10 000 EUR/szt. Liczba kontraktów: 155 Prowizja dotycząca 1 kontraktu= 10 PLN, a prowizja za zamknięcie kontraktu= 1 550 PLN Depozyt na 1 kontrakt jest równy 600 PLN przy stopie procentowej równej 6% na okres 3 miesięcy. Przy poniższej analizie rozpatrywane są trzy scenariusze: 1) neutralny przy kursie wynoszącym 3,90 PLN/EUR, 2) pesymistyczny przy kursie wynoszącym 3,70 EUR/PLN, 3) optymistyczny przy kursie wynoszącym 4,10 EUR/PLN. Planowany roczny przychód ze sprzedaży w przedsiębiorstwie wynosi: 6 000 000 PLN (wzrasta z roku na rok), występuje sezonowość. Dochody w najwyższej kwocie, przedsiębiorstwo osiąga w miesiącach: czerwiecgrudzień. Sprzedaż produktów na eksport wynosi 70% miesięcznie. TABELA 1. Planowany podział rocznych przychodów. waluta czerwiec-grudzień styczeń-maj suma roczne przychody PLN 4 500 000,00 1 500 000,00 6 000 000,00 70% przychodów PLN 3 150 000,00 1 050 000,00 4 200 000,00 70% przychodów EUR 807 692,31 269 230,77 1076923,077 30% przychodów PLN 1 350 000,00 450 000,00 1 800 000,00 Źródło: obliczenia własne por. W. Pluta, Planowanie finansowe, PWE, 2000. Z powyższej tabeli wynika, że roczny przychód z eksportu wynosi 1076 923,08 EUR, przy czym w miesiącach o najwyższej sprzedaży (gdzie sprzedaż wynosiła 75% całkowitej sprzedaży) łączny przychód z tych miesięcy wynosi 807 693,31 EUR, czyli 115 384,62 EUR miesięcznie. W miesiącach, w których sprzedaż była na najmniejszym poziomie przychód ogółem wynosił: 269 230,77 EUR, a więc w przeliczeniu na jeden miesiąc: 53 846,15 EUR. Roczny przychód ze sprzedaży w Polsce to 30% całkowitej sprzedaży, a więc 1 350 000,00 PLN z kwoty 4 500 000,00 PLN. Suma przychodów w miesiącach, gdzie sprzedaż była największa wynosi: 3 150 000,00, w przeliczeniu na miesiące: 450 000,00 PLN. Przychody w miesiącach gdzie sprzedaż była mniej korzystna wynoszą ogółem: 1 050 000,00 PLN, a więc 210 000,00 PLN na miesiąc. 1 wg raportu NBP, kurs opłacalności eksportera dane na 2012 rok.
TABELA 2. Przypadek nr 1-14.05. obrazujący miesiące, w których wystąpiła największa sprzedaż. Kurs na dzień 20.04 PLN/EUR 3,9 3,7 4,1 Przychód eksportera PLN 6 045 000,00 5 735 000,00 6 355 000,00 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 6 045 000,00 6 045 000,00 6 045 000,00 Wynik na operacji bazowej PLN - - 310 000,00 310 000,00 Dodatkowy przychód (bez dodatkowych kosztów) PLN 51 305,00 361 305,00-258 695,00 Prowizja za kontrakt PLN 1550 1550 1550 Prowizja za zamknięcie kontraktu PLN 1550 1550 1550 Depozyt PLN 1860 1860 1860 Podsumowanie Transakcja bazowa PLN 0-310 000,00 310 000,00 Transakcja terminowa PLN 51 305,00 361 305,00-258 695,00 Prowizja PLN 3100 3100 3100 Koszt kredytu PLN 1860 1860 1860 Saldo PLN 46 345,00 46 345,00 46 345,00 TABELA 3. Przypadek nr 2 14.09, obrazujący miesiące w których wystąpiła najmniejsza sprzedaż. Kurs na dzień 20.04 PLN/EUR 3,9 3,7 4,1 Przychód eksportera PLN 3857100 3659300 4054900 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 3857100 3857100 3857100 Wynik na operacji bazowej PLN 0-197800 197800 Dodatkowy przychód (bez dodatkowych kosztów) PLN 2908 Prowizja za kontrakt PLN 989 989 989 Prowizja za zamknięcie kontraktu PLN 989 989 989 Depozyt PLN 870 870 870 Podsumowanie Transakcja bazowa PLN 0-197800 197800 Transakcja termionowa PLN 2908 200708-194892 Prowizja PLN 1978 1978 1978 Koszt kredytu PLN 870 870 870 Saldo PLN 60 60 60 Z powyższej tabeli wynika, że w obu przypadkach, w których zastosowano hedging przedsiębiorstwo nie osiągnęło straty i saldo całej operacji jest identyczne w przypadku wzrostu, spadku jak i braku zmian w wysokości kursu walutowego. W sytuacji pierwszej, gdzie wystąpiła większa sprzedaż wynosić będzie: 46 345,00, natomiast w sytuacji drugiej, przy mniejszej sprzedaży 60,00. Różnica wynika tylko i jedynie z sezonowości, czyli różnicy między dochodami w różnych miesiącach. Wynik na operacji bazowej w dwóch przypadkach ulegnie zmianie. Kiedy kurs wzrośnie wynik będzie utrzyma się na poziomie dodatnim- w pierwszym przypadku będzie on równy 310 000,00 PLN, natomiast w drugim
197 800,00 PLN. Spadek kursu spowoduje wynik ujemny równy kwocie: -310 000,0. W przypadku braku wzrostu i spadku PLN/EUR, wynik na operacji bazowej będzie równy 0,00 PLN. PRZYCHÓD ROCZNY: Przychód roczny z eksportu w przypadku zastosowania lub niezastosowania przez przedsiębiorstwo kontraktów terminowych. TABELA 4. Przedsiębiorstwo nie stosuje kontraktów terminowych. czerwiec-grudzień Wartość faktury PLN 1 550 000,00 1 550 000,00 1 550 000,00 Przychód eksportera PLN 6 045 000,00 5 735 000,00 6 355 000,00 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 6 045 000,00 6 045 000,00 6 045 000,00 Saldo PLN - - 310 000,00 310 000,00 styczeń-maj Wartość faktury PLN 989 000 989000 989000 Przychód eksportera PLN 3857100 3659300 4054900 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 3857100 3857100 3857100 Saldo PLN 0-197800 197800 TABELA 5. Przedsiębiorstwo stosuje kontrakty terminowe. czerwiec-grudzień Wartość faktury PLN 1 550 000,00 1 550 000,00 1 550 000,00 Przychód eksportera PLN 6 045 000,00 5 735 000,00 6 355 000,00 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 6 045 000,00 6 045 000,00 6 045 000,00 Przychód z kontraktów PLN 51 305,00 361 305,00-258 695,00 Koszty z kontraktów PLN 4960 4960 4960 Saldo PLN 46 345,00 46 345,00 46 345,00
styczeń -maj Wartość faktury PLN 989 000 989 000 989 000 Przychód eksportera PLN 3857100 3659300 4054900 Przychód gwarantujący opłacalność PLN 3857100 3857100 3857100 Przychód z kontraktów PLN 2908 200708-194892 Koszty z kontraktów PLN 2848 2848 2848 Saldo PLN 60 60 60 Tabela pierwsza przedstawia przychody przedsiębiorstwa w miesiącach, w których sprzedaż była na najwyższym poziomie, ale nie zastosowano kontraktu terminowego w hedgingu. Według obliczeń, w przypadku spadku kursku PLN/EUR przedsiębiorstwo poniesie stratę w wysokości: - 310 000,00 PLN. Kiedy kurs wzrośnie przychód przedsiębiorstwa wzrośnie o 310 000,00 PLN. Przy poziomie kursu równym kursowi opłacalności saldo będzie wynosiło 0,00 PLN, a więc przedsiębiorstwo nie osiągnęło dodatkowych przychodów ze zmian kursu walut. W tabeli kolejnej zaprezentowane są dokładnie takie same obliczenia w przypadku faktury o niższej wartości. Tabele 5 przedstawiają przychód przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy stosuje ono kontrakty terminowe. Jak widać, salda są zawsze dodatnie i mają taką samą wartość. W momencie największej sprzedaży kwota ta wynosi: 46 345,00 PLN, w miesiącach gdzie sprzedaż jest na niskim poziomie 60 PLN. Wywnioskować z tego można, że w przypadku straty na kontraktach saldo nie zmieni się i będzie utrzymywało się stale na tym samym poziomie. WNIOSKI KOŃCOWE: TABELA 6. Przychód roczny osiągnięty ze sprzedaży w Polsce i za granicą. Przychody w EUR zamienione na PLN bez kontraktów terminowych Przychody w EUR zamienione na PLN z kontraktami terminowymi neutralny pesymistyczny optymistyczny 4 200 000,00 3 692 200,00 4 707 800,00 4 246 405,00 4 246 405,00 4 246 405,00 Przychody w PLN 1 800 000,00 1 800 000,00 1 800 000,00 Przychód roczny bez kontraktów w PLN 6 000 000,00 5 492 200,00 6 507 800,00 Przychód roczny z kontraktami w PLN 6 046 405,00 6 046 405,00 6 046 405,00 Źródło: obliczenia własne na podstawie wyliczeń ze wcześniejszych tabel (por. W. Pluta, Planowanie finansowe, PWE, 2000 http://fire.ue.wroc.pl/moodle/file.php/9/zry_wyk5.pdf) Wartości zaprezentowane w tabeli powyżej obrazują roczny przychód osiągnięty przez przedsiębiorstwo. Przychody w euro przy niestosowaniu kontraktów terminowych są zmienne i zależą od kursu walutowego, natomiast przy zastosowaniu instrumentów zabezpieczających są na tym samym poziomie. Przychody wyrażone w PLN są stałe, ponieważ są wolne od ryzyka zmiany kursu walutowego. Roczny przychód bez kontraktów jak i z zastosowaniem kontraktów będzie taki sam a więc może wynieść od 5 492 000,00 do 6 507 800,00. Ze względu na wysoki poziom eksportu- 70%, przedsiębiorstwo w największym stopniu narażone jest na ryzyko walutowe, więc aby ograniczyć to ryzyko i w ten sposób zwiększyć wartość przedsiębiorstwa należy zastosować instrumenty pochodne w hedgingu sprzedażowym. Inwestor wybiera tą formę hedgingu, aby zabezpieczyć się przed ryzykiem spadku cen na dany instrument na rynku kasowym 2. 2 P. Krasiński, Istota kontraktów terminowych i możliwości zarządzania finansami przedsiębiorstwa przy ich udziale.
BIBLIOGRAFIA: 1. Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk 2009. 2. Michalski Grzegorz, Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań finansowych (Financial Analysis in the Firm. A Value-Based Liquidity Framework), oddk, Gdańsk 2008. 3. Michalski, Grzegorz Marek, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1934041 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1934041 4. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio Management Approach in Trade Credit Decision Making, Romanian Journal of Economic Forecasting, Vol. 3, pp. 42-53, 2007. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081269 5. Michalski Grzegorz (2008), Operational risk in current assets investment decisions: Portfolio management approach in accounts receivable, Agricultural Economics Zemedelska Ekonomika, 54, 1, 12 19 6. Michalski Grzegorz (2008), Corporate inventory management with value maximization in view, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 5, 187-192. 7. Michalski Grzegorz (2009), Inventory management optimization as part of operational risk management, Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 43, 4, 213-222. 8. Michalski Grzegorz (2011), Financial Analysis in the Enterprise: A Value-Based Liquidity Frame-work. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1839367, 177-262. 9. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio management approach in trade credit decision making, Romanian Journal of Economic Forecasting, 8, 3, 42-53. 10. Michalski Grzegorz (2008), Value-based inventory management, Romanian Journal of Economic Forecasting, 9, 1, 82-90. 11. Michalski Grzegorz (2012), Financial liquidity management in relation to risk sensitivity: Polish enterprises case, Quantitative Methods in Economics, Vydavatelstvo EKONOM, Bratislava, 141-160. 12. Michalski Grzegorz (2008), Decreasing operating risk in accounts receivable mangement: influence of the factoring on the Enterprise value, [in] Culik, M., Managing and Modelling of Financial Risk, 130-137. 13. Dudycz Tadeusz, Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 14. Michalski Grzegorz (2010) Planning optimal from the Enterprise value creation perspective. Levels of operating cash investment. Romanian Journal of Economic Forecasting vol. 13 iss 1 pp 198-214 15. Polak Petr, Robertson, D. C. and Lind, M. (2011), The New Role of the Corporate Treasurer: Emerging Trends in Response to the Financial Crisis (December 12, 2011). International Research Journal of Finance and Economics, No. 78, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1971158 6 16. Soltes Vincent (2012), Paradigms of Changes in the 21th Century - Quest for Configurations in Mosaic, Ekonomicky Casopis, v.60 is.4 pp. 428-429. 17. Soltes Vincent (2011), The Application of the Long and Short Combo Option Strategies in the Building of Structured Products, 10th International Conference of Liberec Economic Forum, Liberec. 18. Zmeskal Zdenek, Dluhosova Dana (2009), Company Financial Performance Prediction on Economic Value Added Measure by Simulation Methodology, 27th International Conference on Mathematical Methods in Economics, Mathematical Methods in Economics, 352-358. 19. Polak Petr, Sirpal R., Hamdan M. (2012), Post-Crisis Emerging Role of the Treasurer, European Journal of Scientific Research, 86, 3, 319-339 20. Kresta A.; Tichy Tomas (2012), International Equity Portfolio Risk Modeling: The Case of the NIG Model and Ordinary Copula Functions, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE 62, 2, 141-161. 21. Kopa Milos, D'Ecclesia RL, Tichy Tomas (2012), Financial Modeling, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE, 62, 2, 104-105. 22. Michalski, Grzegorz Marek, Value-Based Inventory Management, Value-Based Inventory Management, Journal of Economic Forecasting, 9/1, 82-90, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081276 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1081276 23. Dluhosova Dana, et. al., 2006, Finanční řízení a rozhodování podniku: analýza, investování, oceňování, riziko, flexibilita, Ekopress, Prague. 24. Soltes Vincent, 2004, Duration of coupon bonds as a criterion of the price sensibility of bonds with regards to the change of interest rates (Durácia kupónovej obligácie ako kritérium cenovej citlivosti obligácie vzhľadom na zmenu úrokových sadzieb in Slovak), EKONOMICKY CASOPIS, 52/2004(1), pp. 108-114. 25. Michalski, Grzegorz Marek, Factoring and the Firm Value (May 17, 2008). FACTA UNIVERSITATIS Series: Economics and Organization, Vol. 5, No. 1, pp. 31-38, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1844306
26. Michalski, Grzegorz Marek, Crisis Caused Changes in Intrinsic Liquidity Value in Non-Profit Institutions (December 14, 2012). Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 2012, Volume 7, Issue 2. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2189488 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2189488 27. Michalski, Grzegorz Marek, Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach (Financial Liquidity Management in Small and Medium Enterprises) (2013). Plynnosc Finansowa w Malych i Srednich Przedsiebiorstwach, PWN, 2013. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2214715 28. Michalski, Grzegorz Marek, Accounts Receivable Management in Nonprofit Organizations (Zarządzanie należnościami w organizacjach nonprofit), 2012, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości 2012(68(124)):83-96. ICID: 1031935, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2193352 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2193352 29. Marcin Kalinowski, Zarządzanie ryzykiem walutowym w przedsiębiorstwie, CEDEWU.PL Wydawnictwa Fachowe, Warszawa 2007, str. 13, 111. 30. Jan Mazurek, Ryzyko walutowe, http://globaleconomy.pl/content/view/2283/6/ 31. Elżbieta Urbanowska-Sojkin, Ryzyko w wyborach strategicznych w przedsiębiorstwach, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2013. 32. Radosław Pietrzyk, http://fire.ue.wroc.pl/moodle/file.php/9/zry_wyk5.pdf. 33. Dominic Bennett (tł.) z ang, Ryzyko walutowe : instrumenty i strategie zabezpieczające, Warszawa : Dom Wydawniczy ABC, 2000. 34. Francesca Taylor (tł. z ang.), Rynki i opcje walutowe : rozwój, struktura, transakcje, Kraków : Oficyna Ekonomiczna, 2000. 35. Leszek Korzeniowski, Firma w warunkach ryzyka gospodarczego, Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. - Kraków : Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne, 2001. 36. Daniel Meniów, Grzegorz Ochędzan, Zofia Wilimowska, Instrumenty zabezpieczające w transakcjach walutowych - Bydgoszcz : AJG, 2003. 37. Agnieszka Huterska, Kredytowe instrumenty pochodne w zarządzaniu ryzykiem kredytowym - Warszawa : CeDeWu, 2010. 38. Paweł Kliber, Metody ograniczania ryzyka na rynku instrumentów pochodnych : zabezpieczenia kwantylowe - Poznań : AE, 2006. 39. Przemysław Borkowski, Ryzyko w działalności przedsiębiorstw - Gdańsk : Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2008. 40. Red. nauk. Dariusz Zarzecki, Zarządzanie finansami : zarządzanie ryzykiem i kreowanie wartości. T. 1 - Szczecin : Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007. 41. Red. nauk. Dariusz Zarzecki, Zarządzanie finansami : zarządzanie ryzykiem i kreowanie wartości. T. 2 - Szczecin : Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007. 42. Zenon Marciniak, Zarządzanie wartością i ryzykiem przy wykorzystaniu instrumentów pochodnych - Warszawa : SGH, 2001. 43. Red. nauk. Stanisław Kasiewicz, Zarządzanie zintegrowanym ryzykiem przedsiębiorstwa w Polsce : kierunki i narzędzia - Warszawa : Oficyna a Wolters Kluwer business, 2011. 44.N. Franków, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2238066 45. W. Pluta, Planowanie finansowe, PWE, 2000. 46. P. Krasiński Istota kontraktów terminowych i możliwości zarządzania finansami przedsiębiorstwa przy ich udziale., http://www.zti.com.pl/instytut/pp/referaty/ref28_full.html. 47. Raport NBP, http://www.nbp.pl/publikacje/koniunktura/raport_4_kw_2011.pdf.