Służebność przesyłu roszczena dotyczące nfrastruktury przesyłowej Adam Szalc Elżanowsk, Cherka & Wspólncy Kancelara Prawna Sp.k. W ostatnch latach znaczne wzrosło zanteresowane nstytucją służebnośc przesyłu. Pojawły sę dzesątk nowych podmotów oferujących pomoc prawną wyłączne w tym zakrese. Jest to przede wszystkm zwązane z roszczenam dotyczącym urządzeń przesyłowych. Ich zaspokojene może przyneść znaczne korzyśc fnansowe zarówno właśccelow neruchomośc, z której korzysta przedsęborstwo przesyłowe (secowe), jak podmotom śwadczącym wspomnane usług prawne, których klentem stałby sę właśccel. Take zwększone zanteresowane omawaną materą mocno odczuwają kancelare prawne specjalzujące sę w prawe energetycznym reprezentowanu klentów w procesach cywlnych. 1. Urządzena przesyłowe Na wstępe warto omówć status prawny nfrastruktury przesyłowej, wspomnanej w tytule. Ktoś mógłby uznać, że chodz o urządzena należące do operatora systemu przesyłowego służące do przesyłu energ elektrycznej czy gazu. W wąskm prawno-energetycznym ujęcu rzeczywśce tak można byłoby odczytać to pojęce. Tymczasem z punktu wdzena prawa cywlnego, urządzena przesyłowe są rozumane dużo szerzej: zgodne z art. 49 1 kodeksu cywlnego 1 (dalej: KC) są to wszystke urządzena służące do doprowadzana lub odprowadzana płynów, pary, gazu, energ elektrycznej oraz nne urządzena podobne wchodzące w skład przedsęborstwa. Do urządzeń przesyłowych zalczają sę zarówno elektroenergetyczne sec dystrybucyjne, przesyłowe, jak gazocąg kopalnane, mędzysystemowe bezpośredne, a także przyłącza wodocągowe kanalzacyjne. Wszystke defncje poszczególnych rodzajów nfrastruktury przesyłowej zawarte w szczegółowych regulacjach prawnych mają wyłączne pomocncze znaczene wobec defncj zawartej w kodekse cywlnym. Ustawodawca posługując sę formułą przykładowego wskazana ne zamknął katalogu urządzeń, które można uznać za przesyłowe. Mogą nm być także urządzena podobne, pełnące funkcje w zakrese doprowadzana lub odprowadzana różnych medów. Istotne jest jednak, by wchodzły w skład równeż szeroko rozumanego przedsęborstwa jako zorganzowany zespół składnków materalnych nemateralnych przeznaczonych do prowadzena dzałalnośc gospodarczej. Ne ma przeszkód, aby urządzena przesyłowe wchodzły w skład przedsęborstwa, które ne jest przedsęborstwem energetycznym w rozumenu ustawy Prawo energetyczne 2. 1 Kodeks cywlny z dna 23 kwetna 1964 r. (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.) 2 Ustawa z dn. 10 kwetna 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 j.t. z późn. zm.) nr 3-4 (13-14) 2012 123
Urządzena przesyłowe, wchodzące w skład przedsęborstwa, mmo ch trwałego połączena z gruntem, ne stanową częśc składowych neruchomośc, na których są posadowone. Stanow to stotny wyjątek od zasady superfces solo cedt (to co na powerzchn, przypada gruntow). Jednocześne osoba, która ponosła koszty budowy urządzeń przesyłowych jest ch właśccelem, może żądać, aby przedsęborca, przyłączający urządzena do swojej sec, nabył ch własność za odpowednm wynagrodzenem, chyba że strony postanowły naczej w umowe zawartej mędzy nm. Z żądanem przenesena własnośc tych urządzeń może także wystąpć przedsęborca. Pewne problemy mogą pojawć sę przy określanu wspomnanego odpowednego wynagrodzena, o którym mów art. 49 2 KC. W praktyce ustala sę wartość rynkową zbywanych urządzeń, posługując sę udokumentowanym lub oszacowanym kosztam nwestycyjnym. Może sę zdarzyć taka sytuacja, w której jedna ze stron ne zgadza sę na zawarce umowy przenesena własnośc urządzeń przesyłowych. Wówczas zarówno nwestor, jak przedsęborca, który przyłączył urządzena do swojej sec, mogą wystąpć do sądu z pozwem o nakazane złożena oznaczonego ośwadczena wol ze skutkem z art. 64 KC (prawomocne orzeczene sądu zastępuje ośwadczene zobowązanego). Przedstawany stan prawny obowązuje od 3 serpna 2008 r. Ne ma jednak wątplwośc, że także urządzena przesyłowe wznesone wcześnej są objęte obecne funkcjonującym roszczenem o przenesene własnośc na rzecz przedsęborcy przesyłowego 3. 2. Służebność przesyłu Służebność przesyłu stanow ogranczone prawo rzeczowe uregulowane w kodekse cywlnym w art. 305 1-305 4. Polega ono na obcążenu neruchomośc, na której znajduje sę nfrastruktura przesyłowa służąca do doprowadzana lub odprowadzana energ elektrycznej, płynów, pary, gazu tp., na rzecz przedsęborcy przesyłowego będącego właśccelem tych urządzeń. Innym słowy: treścą służebnośc przesyłu jest korzystane przez przedsęborcę z cudzej neruchomośc nazywanej obcążoną, w określonych prawem grancach, w zakrese nezbędnym dla zapewnena prawdłowego funkcjonowana urządzeń przesyłowych. Służebność przesyłu może zostać ustanowona równeż na rzecz przedsęborcy, który dopero planuje wybudować take urządzena na cudzej neruchomośc. Art. 305 1 k.c. określa grance służebnośc, wskazując, że z prawa służebnośc przesyłu można korzystać zgodne z przeznaczenem tych urządzeń (przesyłowych), co właścwe oznacza zakres adekwatny do uzasadnonych potrzeb wynkających z posadowena urządzeń. Doprecyzowana tych granc dokonuje sę przeważne na grunce umowy mędzy właśccelem neruchomośc a przedsęborcą przesyłowym. Przyjęło sę uważać, że zasadncze grance służebnośc przesyłu obejmują umeszczene urządzeń przesyłowych na neruchomośc, jak równeż ch konserwację, modernzację, eksploatację oraz naprawę. Natomast po strone właśccela neruchomośc obcążene jej służebnoścą przesyłu powoduje powstane skorelowanych z uprawnenam przedsęborstwa przesyłowego obowązków właśccela neruchomośc: znoszena obecnośc urządzeń przesyłowych umożlwena przedsęborcy przesyłowemu dostępu do nfrastruktury w celu wykonana czynnośc zwązanych z utrzymanem urządzeń. 2.1 Ustanowene służebnośc przesyłu Służebność przesyłu jest ustanawana, co do zasady, poprzez zawarce umowy mędzy przedsęborcą przesyłowym a właśccelem obcążanej neruchomośc. W kontrakce następuje doprecyzowane ustawowych granc prawa służebnośc przesyłu uzgodnene wysokośc wynagrodzena dla właśccela gruntu. Należy zauważyć, że w przypadku służebnośc przesyłu powstałej wskutek dobrowolnej umowy stron wynagrodzene ne jest obowązkowe. Umowa pownna być zawarta w forme aktu notaralnego. Jest to stotne wyłączne z punktu wdzena wymogów przepsów kodeksu cywlnego co do ośwadczena właśccela w przedmoce ustanowena ogranczonego prawa rzeczowego. Dla ważnośc umowy ne ma bowem znaczena, w jakej forme ośwadczene wol zostane złożone przez nabywcę dopuszczalne jest nawet ośwadczene w forme ustnej lub per facta concludenta, czyl np. przez rozpoczęce wykonywana prawa wynkającego ze służebnośc. Przy ustanawanu służebnośc przesyłu należy doprecyzować, jakm urządzenom przesyłowym ma służyć to prawo gdze dokładne będą zlokalzowane, jak równeż określć dopuszczalny zakres ngerencj przedsęborstwa przesyłowego w prawo właśccela do neruchomośc. Można umowę ukształtować tak, by np. ogranczyć prawo do rozbudowy nstalacj lub przyznać prawo dostępu do urządzeń wyłączne przy wykorzystanu jednej, konkretnej drog czy bramy. 3 E. Gnewek (red.), Kodeks cywlny Komentarz, Warszawa 2011, str. 122. 124
Co stotne dla właśccela obcążonej neruchomośc przepsy kodeksu cywlnego oblgują do wykonywana służebnośc w sposób jak najmnej utrudnający korzystane z nej. Może to meć szczególne znaczene przy lokalzacj tzw. nfrastruktury towarzyszącej, która bardzo często ne jest nezbędna dla prawdłowego funkcjonowana posadowonych urządzeń przesyłowych. Korzystane przez przedsęborcę przesyłowego z ustanowonej służebnośc pownno sę odbywać ne tylko zgodne z wyraźną treścą ustanowonego prawa, ale też zgodne z zasadam współżyca społecznego przy uwzględnenu zwyczajów mejscowych. Jeżel właśccel neruchomośc odmawa zawarca umowy o ustanowene służebnośc przesyłu, a jest ona koneczna dla właścwego korzystana z urządzeń przesyłowych, przedsęborca może żądać jej ustanowena za odpowednm wynagrodzenem (art. 305 2 KC), które wówczas jest wynagrodzenem obowązkowym. Odmowa zawarca umowy powoduje powstane po strone przedsęborstwa przesyłowego skutecznego uprawnena do żądana wydana przez odpowedn sąd orzeczena zastępującego ośwadczene wol jednej ze stron. Analogczne uprawnene przysługuje właśccelow neruchomośc, gdy przedsęborca przesyłowy ne chce zawrzeć umowy ustanawającej służebność przesyłu. Wynagrodzene właśccela neruchomośc także w tej sytuacj jest wynagrodzenem obowązkowym. Wynagrodzene co do zasady pownno meć charakter śwadczena jednorazowego, choć dopuszcza sę postać śwadczeń okresowych. Brak jest ustawowych wskazówek, jak określć wysokość tego wynagrodzena. Ustawodawca użył jedyne określena odpowedne w stosunku do wynagrodzena należnego właśccelow neruchomośc. Zgodne z orzecznctwem sądowym wynagrodzene za służebność przesyłu pownno odpowadać wysokośc czynszu dzerżawnego za grunt nezbędny do obsług nfrastruktury (pas służebnośc przesyłu). Przyjęty w doktryne wzór szacunkowego oblczana wynagrodzena za służebność przesyłu wygląda następująco 4 : W SPj = W SP = W SP R = P SP Wg u (1 S) k R gdze: W SPj jednorazowe wynagrodzene z tytułu służebnośc przesyłu [zł], R stopa kaptalzacj, W SP roczne wynagrodzene z tytułu ustanowena służebnośc przesyłu [zł], P SP powerzchna służebnośc przesyłu w [ha], k współczynnk uwzględnający procentowy udzał właśccela nfrastruktury w korzystanu z obcążonej neruchomośc, Wg wartość jednostkowa gruntu neobcążonego nfrastrukturą przesyłową [zł/ha], u współczynnk relacj rocznej stawk czynszu dzerżawy neobcążonego gruntu (Cr n ) do wartośc rynkowej gruntu neobcążonego nfrastrukturą (Wg), u = Cr n /Wg; S współczynnk zmnejszający wartość gruntu z tytułu ogranczeń w korzystanu z neruchomośc. 2.2 Zasedzene służebnośc przesyłu Służebność przesyłu może zostać ustanowona także na drodze zasedzena. Jak wskazuje przeps art. 305 4 KC, do służebnośc przesyłu stosuje sę odpowedno przepsy o służebnoścach gruntowych, które mogą podlegać nabycu na drodze zasedzena. Jest to jednak możlwe wyłączne, gdy służebność polega na korzystanu z trwałego wdocznego urządzena. W odnesenu do zasedzena służebnośc stosuje sę odpowedno przepsy o nabycu na tej drodze prawa własnośc neruchomośc. Oznacza to, że służebność przesyłu może być nabyta na drodze zasedzena, jeżel przedsęborca przesyłowy korzysta z urządzeń przesyłowych znajdujących sę na nenależącej do nego neruchomośc przez 20 lat, w przypadku korzystana w dobrej werze (bez śwadomośc, ż ne posada praw do obcążonej neruchomośc) lub przez 30 lat, gdy wykonywał służebność w złej werze (ze śwadomoścą, ż ne posada praw do obcążonej neruchomośc). Z punktu wdzena zasedzena ne ma znaczena, kto wybudował dane urządzene, a jedyne, kto korzysta z urządzena. Należy równeż zwrócć uwagę na sytuację, w której urządzena przesyłowe są całkowce newdoczne, np. przykryte zemą w takm przypadku możlwość zasedzena służebnośc będze wykluczona. Powstaje w tym mejscu pytane: czy możlwe jest dzsaj zasedzene służebnośc przesyłu, jeżel ta nstytucja została wprowadzona do kodeksu cywlnego z dnem 3 serpna 2008 r.? Od tego czasu ne upłynął przeceż okres nezbędny choćby dla zasedzena w dobrej werze. Choć ta kwesta pozostaje cały czas przedmotem dyskusj w doktryne, to Sąd Najwyższy w uchwale z 7 paźdzernka 2008 r. (III CZP 89/08) przyjął, że przed ustawowym uregulowanem służebnośc 4 Instytut Infrastruktury Lnowej s.c. http://sluzebnosc-przesylu.pl/sluzebnosc-przesylu nr 3-4 (13-14) 2012 125
przesyłu dopuszczalne było nabyce, w drodze zasedzena, służebnośc odpowadającej treśc służebnośc przesyłu na rzecz przedsęborstwa secowego. Należy jednak stanąć na stanowsku, że ne jest to służebność przesyłu w rozumenu przepsów kodeksu cywlnego, lecz jedyne służebność gruntowa obejmująca posadowene eksploatację urządzeń przesyłowych. 2.3 Wygaśnęce służebnośc przesyłu Służebność przesyłu jest zbywalna przechodz na nabywcę przedsęborstwa przesyłowego lub urządzeń przesyłowych. Wygasa po zakończenu okresu wskazanego w umowe ustanawającej służebność, wskutek lkwdacj przedsęborstwa przesyłowego lub wskutek newykonywana przez lat dzesęć (na ogólnych zasadach właścwych dla służebnośc gruntowych). Dopók jednak urządzena przesyłowe są faktyczne posadowone na cudzej neruchomośc ne można uznać, że przedsęborca ne wykonuje służebnośc przesyłu. Przedsęborca, którego urządzena przesyłowe są zlokalzowane na cudzej neruchomośc, korzysta z nej nezależne od tego, czy w danej chwl tym urządzenam faktyczne są transportowane płyny, para, gaz, energa elektryczna, czy też ne. Istneje możlwość znesena służebnośc przesyłu. Może sę to odbywać za wynagrodzenem na żądane właśccela neruchomośc obcążonej, jeżel wskutek zmany stosunków służebność stała sę szczególne ucążlwa, a ne jest koneczna do prawdłowego korzystana z urządzeń przesyłowych, lub bez wynagrodzena na żądane właśccela neruchomośc obcążonej, jeżel służebność utracła wszelke znaczene dla właścwego korzystana z urządzeń przesyłowych. 3. Roszczena dotyczące nfrastruktury przesyłowej Z urządzenam przesyłowym jest zwązanych szereg roszczeń przysługujących zarówno właśccelow neruchomośc, jak przedsęborstwu przesyłowemu. Nektóre z nch zostały wspomnane wcześnej, jak np. roszczene o wykup urządzeń przesyłowych (art. 49 2 KC) czy roszczene o ustanowene służebnośc przesyłu (art. 305 2 KC). 3.1 Roszczene o wykup neruchomośc Gdy na neruchomośc zostały posadowone urządzena przesyłowe o wartośc przenoszącej znaczne wartość zajętej na ten cel dzałk, właśccel gruntu zgodne z dyspozycją art. 231 2 KC może żądać od przedsęborstwa przesyłowego zakupu własnośc dzałk za odpowednm wynagrodzenem. Inny przypadek zachodz, gdy zastosowane znajduje procedura przymusowego posadowena nowych urządzeń przesyłowych na podstawe art. 124 ustawy z 21 serpna 1997 r. o gospodarce neruchomoścam (Dz. U. 2010.102.651 j.t.). Starosta, wykonujący zadane z zakresu admnstracj rządowej, może ogranczyć w drodze decyzj sposób korzystana z neruchomośc przez udzelene zezwolena na zakładane przeprowadzene na neruchomośc cągów drenażowych, przewodów urządzeń służących do przesyłana lub dystrybucj płynów, pary, gazów energ elektrycznej oraz urządzeń łącznośc publcznej sygnalzacj, a także nnych podzemnych, nazemnych lub nadzemnych obektów urządzeń nezbędnych do korzystana z tych przewodów urządzeń, jeżel właśccel lub użytkownk weczysty neruchomośc ne wyraża na to zgody. Ogranczene to następuje zgodne z planem mejscowym, a w przypadku braku planu, zgodne z decyzją o ustalenu lokalzacj nwestycj celu publcznego. Jeżel założene lub przeprowadzene cągów, przewodów urządzeń, o których mowa powyżej, unemożlwa właśccelow albo użytkownkow weczystemu dalsze prawdłowe korzystane z neruchomośc w sposób dotychczasowy albo w sposób zgodny z jej dotychczasowym przeznaczenem, właśccel lub użytkownk weczysty może żądać, aby starosta nabył od nego własność albo użytkowane weczyste neruchomośc na rzecz Skarbu Państwa w drodze umowy. 3.2 Roszczene o usunęce urządzeń przesyłowych bądź ch przebudowę Prawo własnośc w Polsce ma charakter bezwzględny. Właśccel ma w grancach określonych przez ustawy zasady współżyca społecznego pełnę władzy nad rzeczą. Jego uprawnenom odpowada powszechny, obcążający wszelke nne osoby, obowązek nenaruszana jego wyłącznego prawa podmotowego. W przypadku naruszena prawa własnośc właśccelow służy stosowne roszczene ochronne 5. Posadowene urządzeń przesyłowych na neruchomośc ne będącej własnoścą przedsęborstwa przesyłowego, do której podmot ten ne uzyskał odpowednego tytułu prawnego, daje prawo właśccelow gruntu wykorzystana roszczena negatoryjnego. Stanow ono oręż 5 E. Gnewek (red.), Kodeks cywlny Komentarz, Warszawa 2011, str. 298. 126
przecwko wkroczenu przez podmot neuprawnony w uprawnena właśccela, które w konsekwencj prowadz do ch ogranczena lub całkowtego unemożlwena ch wykonywana przez podmot neuprawnony. Wobec naruszena własnośc w nny sposób anżel przez pozbawene właśccela faktycznego władztwa nad rzeczą, właśccel ma prawo żądać przywrócena stanu zgodnego z prawem zanechana naruszeń. W przełożenu na urządzena przesyłowe właśccelow neruchomośc, na której są posadowone, przysługuje roszczene o ch usunęce lub ch przebudowę. Legtymowanym do wystąpena z roszczenem negatoryjnym jest aktualny właśccel neruchomośc. Jednak jeżel poprzedn właśccel zgodzł sę na postawene urządzeń przesyłowych na dzałce, to następcy prawnemu żądane usunęca urządzeń, co do zasady, ne przysługuje. Warto jednak zwrócć uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 28 czerwca 2005 (I CK 14/05), który potwerdzł trwałość takego umownego uzgodnena jego skuteczność względem następcy prawnego, a jednocześne dopuścł możlwość jego modyfkacj. Sąd stanął na stanowsku, że z stoty prawa własnośc wynka prawo poberana pożytków ze swej rzeczy, a zatem korzystane przez nne osoby z rzeczy cudzej co do zasady wnno być odpłatne. Kerując sę powyższym dopuścł zastąpene bezpłatnego stosunku użyczena odpłatną umową najmu. Przedsęborstwa przesyłowe broną sę przed usunęcem nfrastruktury przesyłowej z neruchomośc występując przed sądem z roszczenem przymusowego ustanowena służebnośc przesyłu na podstawe art. 305 2 KC albo z różną skutecznoścą próbują wykazać jej zasedzene. Newątplwe za sukces przedsęborstw przesyłowych należy uznać dostrzeżene przez Sąd Najwyższy problemu, który pojawć sę może przy uwzględnenu żądana właśccela neruchomośc w zakrese usunęca urządzeń przesyłowych. Sąd Najwyższy w wyroku z 9 lpca 2008 (V CSK 52/08) stwerdzł, że własność, choć jest prawem bezwzględnym, ne jest prawem absolutnym, a jego grance wyznacza art. 140 KC. Żądane przez właśccela neruchomośc nezwłocznego usunęca nfrastruktury przesyłowej może być nerealne, nawet przy teoretycznej możlwośc wyznaczena klkuletnego termnu wykonana takej operacj. Sprzecwać sę temu mogą m.n. newspółmerne wysok koszt takego przedsęwzęca względem wartośc neruchomośc duże nedogodnośc zwązane z przerwam w dostawe medów do znacznej lczby odborców. 3.3 Roszczene o wynagrodzene z tytułu bezumownego korzystana z neruchomośc Bardzo często mylne nazywane odszkodowanem za słupy roszczene, którego podstawę stanową przepsy art. 224 2 KC lub art. 225 KC, ne ma nc wspólnego z roszczenem odszkodowawczym. Jest w rzeczywstośc roszczenem o wypłatę wynagrodzena stanowącego odpowednk należnośc, które przedsęborstwo przesyłowe byłoby zobowązane uszczać właśccelow neruchomośc, gdyby została zawarta ważna umowa dotycząca wykorzystana jego gruntu. W praktyce sądowej to roszczene zdecydowane domnuje. Nestety, orzecznctwo, choć bogate, wcąż prezentuje sę dość nejednolce. Wątplwośc budzło stosowane art. 224 2 KC lub 225 KC w zwązku z brakem władztwa faktycznego przedsęborstwa przesyłowego nad rzeczą, którą stanow neruchomość, a tym samym brakem de facto posadana, omawanego w powyższych przepsach. Obecne ugruntowany został pogląd, że władztwo przedsęborstw secowych, wykorzystujących posadowoną bezumowne nfrastrukturę przesyłową, stanow posadane służebnośc, do którego zgodne z art. 352 2 KC stosuje sę odpowedno przepsy o posadanu rzeczy. Jednocześne przyjęto w judykaturze, że jest prawne dopuszczalne, aby właśccel neruchomośc występujący z roszczenem negatoryjnym usunęca urządzeń przesyłowych uzupełnł swoje roszczene żądanem wynagrodzena za dotychczasowe bezumowne korzystane z należącej do nego neruchomośc. Kalkulacja wysokośc należnego wynagrodzena ne jest łatwa zazwyczaj dokonują jej rzeczoznawcy majątkow. Z reguły za podstawę berze sę pożytk cywlne, jake właśccel mógłby uzyskać, gdyby zawarł umowę najmu lub dzerżawy należącej do nego neruchomośc. Wylczena dokonuje sę w oparcu o stan neruchomośc z okresu bezumownego z nej korzystana, według stawek rynkowych. Gdyby okazało sę, że ne można ustalć rynkowych cen wynajmu rzeczy danego rodzaju, sąd pownen dążyć do ustalena odpowednego wynagrodzena borąc pod uwagę całokształt okolcznośc towarzyszących korzystanu z rzeczy należącej do właśccela. Wynagrodzene za bezumowne korzystane z neruchomośc, jak podnósł Sąd Apelacyjny w Warszawe w wyroku z 27 styczna 2011 r. (VI ACa 1045/10), pownno być adekwatne do stopna ngerencj w prawo własnośc. nr 3-4 (13-14) 2012 127
Dla szacunkowego oblczena wysokośc roszczena można sę posłkować wzorem przedstawonym ponżej 6. Należy jednak meć na względze, że wzór ten ne jest ujęty w żadnych normach prawnych ma charakter wyłączne pomocnczy: W bk = (D I) P 1 + (D I) k P 2, jeżel D = W u, to W bk = (W u I) P 1 + (W u I) k P 2, stąd W bk = (W u I) (P 1 + k P 2 ) gdze: D jednostkowy czynsz z dzerżawy (dochód z czynszu) w kolejnym roku, I współczynnk waloryzacyjny poszczególnych strumen dochodu na datę ustalena wynagrodzena, P 1 powerzchna gruntu wyłączona z użytkowana pod nazemnym elementam nfrastruktury, P 2 powerzchna gruntu w pase eksploatacyjnym pomnejszona o powerzchnę wyłączoną z użytkowana P 1, k współczynnk uwzględnający procentowy udzał właśccela nfrastruktury we współkorzystanu z pasa neruchomośc obcążonej nfrastrukturą, W jednostkowa wartość rynkowa neruchomośc w kolejnym roku, u współczynnk relacj rocznej stawk czynszu dzerżawy do wartośc rynkowej gruntu. Wynagrodzene za bezumowne korzystane z neruchomośc przysługuje właśccelow neruchomośc, o le an on, an jego poprzedncy prawn ne zawarl z przedsęborstwem przesyłowym umowy dotyczącej służebnośc przesyłu lub nnej umowy przyznającej temu przedsęborstwu tytuł prawny do korzystana z neruchomośc właśccela. Wynagrodzene przysługuje za okres maksymalne 10 lat wstecz, przez które przedsęborstwo przesyłowe korzystało z neruchomośc. Wyjątkowo, w przypadku gdy roszczene ma zwązek z prowadzenem dzałalnośc gospodarczej (np. gdy właśccelem neruchomośc jest spółka), ten okres wynos 3 lata. Za okres wcześnejszy żądane przedawna sę, chyba że właśccel neruchomośc dokona w odpowednm czase czynnośc, która przerwe beg przedawnena zgodne z art. 123 1 KC. Tak jest np. w przypadku złożena do sądu zawezwa- na do próby ugodowej, w którym właśccel wzywa przedsęborstwo przesyłowe do polubownego rozstrzygnęca sprawy, proponując przedsęborstwu uszczene, tytułem wynagrodzena za bezumowne korzystane z neruchomośc, określonej kwoty penężnej. Dokonując takej czynnośc przed sądem w dzesątym roku trwana naruszena właśccel neruchomośc nejako przedłuża sobe prawo dochodzena roszczeń z ostatnch dzesęcu lat o kolejną dekadę. Po każdym przerwanu przedawnena begne ono bowem na nowo. Wybór podstawy prawnej roszczena, art. 224 2 KC bądź art. 225 KC, a tym samym zakres uprawneń właśccela rzeczy, zależy od ustalena, czy przedsęborstwo przesyłowe zajęło neruchomość korzystało z nej w dobrej czy w złej werze. Obowązuje zasada domnemana dobrej wary, będącej stanem subektywnym, obektywne usprawedlwonym. Jest to jednak domnemane wzruszalne. Lna judykatury jest w tym zakrese dość jednoznaczna przyjęto, że zarówno pozytywna wadomość o braku uprawnena do neruchomośc, jak brak wadomośc w tym zakrese spowodowany nedbalstwem wyłącza dobrą warę. Sąd Najwyższy ne mał też wątplwośc, że zajęce cudzej neruchomośc umeszczene na nej urządzeń energetycznych bez uzyskana tytułu prawnego jest równoznaczne ze złą warą (wyr. SN z 25 lstopada 2008 r. sygn. I CSK 346/08). Take stanowsko judykatury ma kolosalne znaczene. Zła wara unemożlwa przedsęborstwu secowemu zasedzene służebnośc przesyłu w krótszym, tj. 20-letnm okrese. Zasadywane mus trwać neprzerwane przez mnmum 30 lat. To w znacznym stopnu komplkuje sprawę przedsęborstwom secowym. Jak zostało wspomnane, kluczowym kontrargumentem w sprawach o usunęce nfrastruktury przesyłowej lub zapłatę za bezumowne korzystane z neruchomośc jest dla przedsęborstw secowych właśne stwerdzene zasedzena służebnośc przesyłu (służebnośc gruntowej odpowadającej treśc służebnośc przesyłu), które powoduje, że sytuują sę w prawe. Prawdzwe przełomowym orzeczenem stał sę wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudna 2009 r. (IV CSK 291/09). Zgodne z jego treścą, do 1 lutego 1989 r. przedsęborstwa państwowego ne można uznać za samostnego posadacza neruchomośc w zakrese odpowadającym treśc służebnośc gruntowej (art. 352 k.c.). Oznacza to, że nedopuszczalne jest zalczane posadana wykonywanego przed tą datą przez przedsęborstwo państwowe do okresu potrzebnego do nabyca służebnośc przez zasedzene przez następcę prawnego tego przedsęborstwa. 6 Instytut Infrastruktury Lnowej s.c., http://sluzebnosc-przesylu.pl/bezumowne- -korzystane 128
Kolosalne znaczene takego stanowska Sądu Najwyższego uwdaczna sę w przypadku, gdy nfrastruktura przesyłowa została posadowona dawnej nż 30 lat temu, a takch sec jest w Polsce wększość. Ne ma przy tym znaczena ch następna modernzacja, jeżel zajmują neprzerwane ten sam pas gruntu. Oczywstą odpowedzą przedsęborstwa przesyłowego na opsane roszczena byłoby stwerdzene zasedzena służebnośc przesyłu (służebnośc gruntowej odpowadającej treśc służebnośc przesyłu) na przedmotowej neruchomośc. Sąd Najwyższy uznał jednak, że dla wększośc obecnych przedsęborstw secowych, będących następcam prawnym dawnych przedsęborstw państwowych, początkem okresu nezbędnego do nabyca służebnośc przez jej zasedzene będze 1 lutego 1989 r., a ne data posadowena urządzeń. To powoduje, że właśccelow neruchomośc, na której np. w 1981 r. posadowono bezumowne urządzena przesyłowe, mmo upływu od tego czasu ponad 30 lat, przysługuje wcąż zbór roszczeń względem przedsęborstwa przesyłowego. Natomast argumenty przedsęborstwa o zasedzenu służebnośc, w śwetle powyższego orzeczena Sądu Najwyższego, należałoby uznać za neskuteczne. Ne oznacza to oczywśce, że przedsęborstwa przesyłowe skazane są w tym momence na porażkę. Choć podparce sę orzecznctwem Sądu Najwyższego jest zawsze bardzo pomocne, należy pamętać, że w Polsce ne obowązuje anglosask system precedensów zatem nawet podobne czy wręcz analogczne sprawy mogą zakończyć sę odmennym wyrokam. Ponadto orzecznctwo w tej mater jest od klku klkunastu lat nejednolte wcąż sę kształtuje. 3.4 Roszczena odszkodowawcze Zgłaszane roszczena odszkodowawczego w stosunku do przedsęborstwa przesyłowego jest ne tyle nemożlwe, co ogranczone neefektywne. Wątplwość nasuwa sę już w momence kwalfkacj bezumownego korzystana przez przedsęborstwo przesyłowe z cudzej neruchomośc w kategor czynu nedozwolonego. Sądzę, że należy zgodzć sę z Sądem Najwyższym, który stwerdzł, że czynem nedozwolonym może być jedyne naruszene obowązku o charakterze powszechnym, ne zaś obowązku wynkającego ze stosunku prawa oblgacyjnego lub rzeczowego. Innym słowy delktem może być co najwyżej perwotne, bezprawne wtargnęce w uprawnena właśccela, ne zaś bezprawne podtrzymywane władana rzeczą bez tytułu prawnego 7. Brak praktycznego wymaru takego roszczena polega na tym, że w każdym wypadku nezbędne jest precyzyjne wykazane udowodnene szkody. Ponadto mogą z nego skorzystać wyłączne osoby, których własność neruchomośc została naruszona w ostatnch latach. Zgodne bowem z art. 442 1 1 KC roszczene o naprawene szkody wyrządzonej czynem nedozwolonym ulega przedawnenu z upływem lat trzech od dna, w którym poszkodowany dowedzał sę o szkodze o osobe obowązanej do jej naprawena. Jednak termn ten ne może być dłuższy nż 10 lat od dna, w którym nastąpło zdarzene wywołujące szkodę. Jest rzeczą oczywstą, że w przeważającej wększośc przypadków roszczene to ulegne przedawnenu po 3 latach od posadowena na neruchomośc urządzeń przesyłowych, co w konsekwencj stanow o jego newelkm znaczenu. Można sę spotkać z odmennym stanowskem doktryny, które uznaje prawo właśccela do dochodzena odszkodowana za szkody zwązane z faktem, że przez neruchomość przesyłana jest bezprawne, z wykorzystanem znajdujących sę tam urządzeń w sposób stały np. energa. Szkoda obejmuje tu straty, a zwłaszcza utracone korzyśc (ew. mnejsze plony, mnejsza powerzchna dzerżawna tp.) 8. Równeż w tym przypadku, aby uzyskać odszkodowane, właśccel neruchomośc musałby wykazać powstałą szkodę, co ne przynos popularnośc temu roszczenu. Jest to zrozumałe równeż dlatego, że stneją nne, efektywnejsze środk prawne. Za równe margnalne należy uznać roszczene o odszkodowane za obnżene wartośc sprzedażnej neruchomośc. Uznaje sę, że możlwość skutecznego żądana takego odszkodowana powstaje dopero wówczas, gdy właśccel neruchomośc utrac prawo wynkające z roszczena negatoryjnego, a węc wtedy, gdy będze można uznać, że zmnejszene wartośc neruchomośc ma charakter wystarczająco trwały (np. gdy roszczene negatoryjne zostałoby oddalone na podstawe art. 5 KC) 9. 4. Podsumowane Instytucja służebnośc przesyłu, wprowadzona do kodeksu cywlnego w 2008 roku, uporządkowała wele kwest, które domagały sę uregulowana przez ustawodawcę. Dzęk orzeczenom sądów, w szczególnośc Sądu Najwyższego, otrzymujemy obraz coraz pełnej dokładnej ukształtowanej nterpretacj nowych przepsów, 7 G. Benek, Urządzena przesyłowe. Problematyka prawna. Lexs Nexs, Warszawa 2008, str. 116. 8 Ibdem. str. 117. 9 Por. bdem, str. 118. nr 3-4 (13-14) 2012 129
która powol ugruntowuje sę uzyskuje akceptację wększośc doktryny. Sądzę, że obecny stan prawny wypośrodkowuje ochronę prawa własnośc koneczność eksploatowana nfrastruktury przesyłowej, aczkolwek jak wynka z moch spostrzeżeń realzacja roszczena zwązanego z posadowenem urządzeń przesyłowych na cudzym grunce jest dla właśccela takej neruchomośc nełatwa, a wręcz mozolna. Pommo welu korzystnych dla właśccel neruchomośc orzeczeń sądów (w tym Sądu Najwyższego), które spowodowały stną lawnę pozwów swosty boom na żądane ustalena służebnośc przesyłu czy wynagrodzena za bezumowne korzystane z rzeczy, należy zauważyć równe dużą lczbę orzeczeń ne uwzględnających z różnych przyczyn powództw właśccel. Ustalene zasadnośc roszczena wysokośc wynagrodzena (bądź odszkodowana) zależy od welu czynnków. Nejednokrotne sądy orzekają korzystne dla przedsęborcy przesyłowego, mmo braku możlwośc wylegtymowana sę przez nego tytułem prawnym do zajmowanych neruchomośc. Czasem jest to kwesta jakegoś nedostrzeżonego nuansu, nnym razem efekt nezawsłośc sędzowskej w każdej ndywdualnej sprawe sąd podlega tylko Konstytucj ustawom, ne zaś poprzednm wyrokom nnych sądów. Można zauważyć, że orzecznctwo sądowe w przedmotowej mater jest wcąż dość zmenne. Może to wynkać z faktu, że nawet analogczne sprawy cechują różnce, które mogą meć fundamentalny wpływ na ostateczny sądowy wyrok. Tymczasem każda sprawa dotycząca omawanych kwest wymaga drobazgowego zbadana. W tym stane rzeczy ustawodawca może bardzej skomplkować tę materę przez kończące sę prace nad projektem ustawy o tzw. korytarzach przesyłowych. Według ostatnch nformacj z Mnsterstwa Gospodark na ona zostać wprowadzona na początku 2013 r. Jej założena z radoścą przyjmują przedsęborstwa przesyłowe, z konsternacją zaś właśccele neruchomośc, na których są lub mogą być w przyszłośc, posadowone urządzena przesyłowe. Pók jednak ustawa ne została uchwalona, to w kwest projektowanych zapsów przewdywanych konsekwencj jej wprowadzena, odsyłam do dostępnych publkacj. Jest to już bowem temat na zupełne odrębny artykuł. Źródła: 1. E. Gnewek (red.), Kodeks cywlny Komentarz, Warszawa 2011. 2. G. Benek, Urządzena przesyłowe. Problematyka prawna. Lexs Nexs, Warszawa 2008. 3. Instytut Infrastruktury Lnowej s.c. http://sluzebnosc-przesylu.pl/sluzebnosc-przesylu. 4. Kodeks cywlny z dna 23 kwetna 1964 r. (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.). 5. Ustawa z dn. 10 kwetna 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 j.t. z późn. zm.). Adam Szalc aplkant adwokack, absolwent Wydzału Prawa Admnstracj Unwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskego. Jako nauczycel akademck prowadzł wykłady m. n. z zakresu prawa gospodarczego, postępowana admnstracyjnego sądowo-admnstracyjnego. Specjalzuje sę w prawe cywlnym, handlowym gospodarczym, prawe energetycznym w procedurze admnstracyjnej. Obecne Starszy Prawnk w Kancelar Elżanowsk, Cherka & Wspólncy Sp. K., której klentam są najwększe podmoty z branży energetycznej. Prowadz kompleksową obsługę prawną podmotów sektora przemysłowego energetycznego, doradza w przygotowanu negocjowanu kontraktów handlowych, w zakrese rynków regulowanych w sprawach korporacyjnych. 130