5. Projakościowe oddziaływanie instytucji państwowych na przedsiębiorstwa

5. Projakościowe oddziaływanie instytucji państwowych na przedsiębiorstwa 5.1. Ekonomiczne skutki projakościowej polityki państwa We współczesnym świecie nie występuje pełna wolna konkurencja podmiotów gospodarczych. W każdym kraju państwo w mniejszym lub większym stopniu ingeruje w gospodarkę. Na parlamencie i rza dzie cia ży obowia zek podejmowania decyzji w formie różnych aktów prawnych, stwarzaja cych producentom warunki do uzyskiwania większych efektów z tytułu poniesionych nakładów, a podatnikom, wzrostu satysfakcji z nabytych dóbr [2]. Państwo utrzymywane jest przez podatników. Musi pełnić więc funkcję służebna w stosunku do producentów i konsumentów. Od ich dochodów i wydatków bowiem zależeć będa wpływy do skarbu państwa, a co za tym idzie, poziom wydatków budżetu (między innymi na utrzymanie administracji państwowej i parlamentu). Z refleksji tych wynika, że organy administracji państwowej i samorza dowej powinny być zainteresowane poziomem realnych dochodów podatników oraz poziomem ich satysfakcji z realizowanej przez państwo polityki gospodarczej [82]. Wśród czynników, determinuja cych dochody realne podatników, poczesne miejsce zajmuje jakość wytworzonych dóbr i świadczonych usług. Wzrost jakości oznacza, że za taka sama cenę uzyska on produkty o wyższej użyteczności i mniejszych kosztach jakości, które będzie musiał ponieść w trakcie ich eksploatacji. W sumie uzyskuje realnie więcej satysfakcji z poniesionego wydatku oraz zaoszczędza na kosztach eksploatacji. Czyni to jego wydatek realnie wyższym mimo status quo jego wymiaru nominalnego. Dochody realne podatników zależa od wielkości przychodów ze sprzedaży (utargu) i poniesionych nakładów (kosztów) oraz ustalonej przez państwo stawki podatku od dochodu (utarg koszty). Na wielkość utargu wpływa z kolei poziom jakości, decyduja cy o średniej cenie uzyskanej przez pro-

103 ducenta, skali produkcji i ilości sprzedaży. Wzrostowi jakości towarzyszy najczęściej spadek kosztów jakości, a co za tym idzie, obniżka kosztów wytwarzania [26]. W sumie oznacza to wzrost dochodu (zysku), będa cego podstawa opodatkowania. Państwo zainteresowane jest wysokościa podatków spływaja cych do skarbu państwa. Do wzrostu przychodów z tytułu podatku dochodowego państwo może da żyć dwoma drogami, poprzez: a) prowadzenie aktywnej polityki projakościowej, umożliwiaja cej producentom uzyskanie większych dochodów, a w następstwie, wzrost poziomu jakości wytworzonych dóbr i świadczonych usług, b) wzrost stopy podatkowej do poziomu, którego przekroczenie, zgodnie z tzw. krzywa Laffera, wywołuje spadek wpływów podatkowych [5]. Nie ulega wa tpliwości, że w kraju o bardzo wysokich stopach podatku w rachubę wchodzi tylko wariant pierwszy. Przedstawiona na rys. 5.1. zależność między poziomem jakości a przychodami i kosztami potwierdza wzrost dochodu będa cego podstawa do opodatkowania. Odcinek AB dochód przy niższym poziomie jakości jest tylko częścia odcinka CD dochód przy wyższym poziomie jakości. Rys. 5.1. Wpływ jakości na dochód producentów.

104 Parlament i rza d moga więc zwiększyć dochody skarbu państwa bez potrzeby zwiększenia stopy opodatkowania, prowadza c stosowna politykę projakościowa. Wzrost tego dochodu może pozwolić państwu na obniżenie stopy podatku dochodowego, co przyczyni się do ożywienia gospodarki i zachęci producentów do inwestycji i wzrostu produkcji. Wzrost utargów i dochodów producenta powoduje, że dochody skarbu państwa, mimo obniżki stopy podatkowej, będa wzrastać. Zależność tę, uwidoczniona na rys. 5.2., przedstawia przesuwanie się krzywej Laffera wraz ze wzrostem poziomu jakości produkowanych wyrobów i spadkiem stopy podatku dochodowego [82]. Maksymalny wpływ z tytułu podatku F1, uzyskuje skarb państwa przy stopie podatkowej T2 [5]. Wzrost poziomu jakości, wywołany właściwa projakościowa polityka państwa, spowoduje przesunięcie krzywej Laffera, czyli osia gnięcie wyższego poziomu wpływu budżetu państwa z tytułu podatku dochodowego F2, przy niższej stawce tego podatku T3. Jednocześnie rośnie zysk netto producentów na skutek obniżki stopy podatku dochodowego (Rys. 5.2.) oraz wzrostu ich dochodów (Rys. 5.1.). Korzyści, odnoszone przez producenta w następstwie stosowanej przez państwo polityki projakościowej, umożliwiaja dalsze inwestowanie w jakość. Sprzyja to podniesieniu konkurencyjności producenta na rynku krajowym i zagranicznym oraz dalszej poprawie jego kondycji ekonomicznej. Rys. 5.2. Oddziaływanie jakości na stopę opodatkowania i wpływy z tytułu podatku. Benificjentem wzrostu poziomu jakości jest konsument (użytkownik), który w wyniku zakupu produktu o wyższym poziomie jakości, której wartość rośnie wolniej niż użyteczność, otrzymuje rentę jakościowa czyli przyrost użyteczności. Miara tej renty jakościowej konsumenta (RJK), będzie relacja: RJK = U 2 W 2 U 1 W 1,

105 gdzie: U 1 Użyteczność produktu o podwyższonej jakości; U 0 Użyteczność produktu bazowa (wyjściowa) przed podwyższeniem poziomu jakości; W 1 Wartość produktu o podwyższonej jakości, obejmuja ca cenę i koszty logistyczne; W 0 Wartość bazowa (wyjściowa) przed podwyższeniem poziomu jakości; U Przyrost użyteczności; W Przyrost wartości produktu. Podniesienie poziomu jakości wyrobu może pocia gać za soba wzrost lub spadek ceny i kosztów logistycznych [26]. RIK, przyjmuja c wartość dodatnia, przedstawia przyrost użyteczności wyrobu, przypadaja cy na jedna jednostkę przyrostu wartości produktu. Wartość produktu będzie spadać w wyniku: a) obniżki kosztów produkcji i podatków, które pocia gna za soba spadek ceny mimo wzrostu poziomu jakości, b) obniżki kosztów logistycznych (koszty transportu, montażu, eksploatacji i likwidacji) w wyniku wzrostu poziomu jakości [65]. Powyższe korzyści konsumenta i użytkownika, będa ce następstwem projakościowej działalności państwa, przedstawia rys. 5.3. Rys. 5.3. Wpływ projakościowego oddziaływania państwa na wartość produktu i dochody realne.

106 Wzrostowi poziomu jakości z Q 0 do Q 1 towarzyszy spadek wartości produktu (W), obniża się jego cena (C) i koszty logistyczne (K). Oznacza to wzrost dochodów realnych konsumentów, którzy za swe dochody nominalne moga zakupić produkty o wyższej użyteczności [5]. Linia budżetu, krzywa obojętności oraz tzw. punkt równowagi konsumenta przesuwa się w górę (Rys. 5.4.). Oznacza to wzrost satysfakcji konsumenta z wydatkowania ciężko zapracowanych pieniędzy na zakup żywności i dóbr trwałego użytkowania. Nie pozostaje to bez wpływu na ocenę pracy rza du i parlamentu przez konsumentów. Zadowoleni konsumenci i producenci to elektorat pozytywnie oceniaja cy prace organów władzy państwowej [82]. Rys. 5.4. Wpływ wzrostu jakości na poziom zadowolenia konsumenta (punkt równowagi konsumenta). Wzrost jakości produktów wytworzonych w kraju, wywołany polityka projakościowa państwa, powoduje wzrost jakości życia, a ta z kolei pocia ga za soba podwyższenie jakości pracy, której wynikiem jest kolejny wzrost jakości produktu. Zadaniem państwa jest wzmocnienie takiej zależności pomiędzy jakościa : wyrobu, życia i pracy konsumenta (Rys. 5.5.). Z przedstawionej analizy jasno wynika, że warto skłaniać państwo i jego instytucje, aby podjęły działania projakościowe. Wniosek ten odnieść należy do wszystkich szczebli oraz jednostek administracji państwowej i samorza dowej. Obowia zkiem państwa jest udzielenie pomocy przedsiębiorstwom, borykaja cym się z trudnościami na odcinku poprawy jakości pracy i produktów. Odrzucić należy wszystkie te pogla dy i rady, które pozostawiaja polskie przedsiębiorstwa samotne w pokonywaniu barier, albo-

107 Rys. 5.5. Wpływ Państwa na jakość życia. wiem prowadza one do dekapitalizacji i ruiny polskich firm. Podatnicy, a więc zarówno producenci jak i konsumenci, maja prawo domagać się od państwa prowadzenia takiej polityki gospodarczej, która pozwoliłaby samodzielnym przedsiębiorstwom prywatnym, państwowym i komunalnym zaja ć konkurencyjna pozycję w stosunku do firm zagranicznych na rynku europejskim i światowym. Jakość jest najlepszym argumentem przekonywuja cym konsumenta, głosuja cego swymi pieniędzmi w momencie zakupu na tego producenta, który zapewnia mu najwięcej satysfakcji. Czy będzie to polski producent zależeć to będzie, w dużej mierze, od prowadzonej przez państwo polityki projakościowej oraz aktywności firm w doskonaleniu jakości swej pracy i dostosowywaniu swych produktów do oczekiwań nabywców [65]. 5.2. Rola systemu finansowego w promocji jakości w Polsce Sukces finansowy banków komercyjnych zależy od kondycji finansowej obsługiwanych przedsiębiorstw. Pomyślne wyniki ekonomiczne firm zależa od uzyskiwanych cen i wielkości sprzedaży. Nie moga tego osia gna ć przedsiębiorstwa bez należytego rozwia zania problemu zapewnienia wysokiego, stale wzrastaja cego poziomu jakości wytwarzanych produktów i świadczonych usług z jednej strony, a wzrostu zaufania firm wśród ich odbiorców z drugiej [2]. Wynika z tego, że w interesie banków komercyjnych leży podniesienie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych na rynkach światowych [75]. Polskie przedsiębiorstwa nie sa w stanie same sfinansować realizacji warunków, pozwalaja cych im na utrzymanie się na dotychczasowych i wejścia na nowe rynki zbytu w kraju i za granica. Ekspansja produktów im-

108 portowanych o wyższej jakości stopniowo ogranicza krajowe rynki zbytu polskim firmom. Czas najwyższy stworzyć w Polsce system projakościowy, w którym kluczowa rolę pełniłby system finansowy państwa oraz banki. Szczególna rola animatora finansowego wsparcia programu promocji jakości w polskiej gospodarce przypadałaby Narodowemu Bankowi Polskiemu. Podpisanie układu o stowarzyszeniu i chęć wsta pienia Polski do Unii zobowia zuja parlament i rza d do wprowadzenia systemu ISO 9000 w polskich przedsiębiorstwach oraz wprowadzenia Norm Europejskich i dyrektyw nowego podejścia w naszym kraju. Rodzi to poważne zobowia zania państwa, które powinna realizować administracja państwowa i samorza dowa, a wspierać system bankowy. Środki na ten cel parlament powinien zapewnić w ustawie budżetowej. Państwo winno stworzyć dogodne formalno-prawne, finansowe i fiskalne warunki przedsiębiorstwom wdrażaja cym system ISO 9000 i TQM [86]. Nie oznacza to oczywiście zwolnienia przedsiębiorstw z prowadzenia wielostronnej polityki projakościowej i zapewnienia własnych środków finansowych, umożliwiaja cych pokrycie jak największej części kosztów wzrostu poziomu jakości i konkurencyjności swojej produkcji oraz wdrożenia systemu ISO 9000 i TQM. Realizacja programu promocji jakości i dostosowania się Polski do wymogów Unii Europejskiej wymaga w tym okresie stworzenia warunków instytucjonalnych, zapewniaja cych właściwe finansowanie powyższych zadań [2]. W tym celu od lat, jak na razie bezskutecznie, proponuję: a) utworzenie Funduszu Rozwoju Jakości na bazie środków pomocy zagranicznej, środków własnych państwa oraz przedsiębiorstw krajowych i zagranicznych; b) tworzenie konsorcjów banków czy innych instytucji finansowych i parafinansowych oraz holdingów krajowych i zagranicznych, których celem byłoby kredytowanie, mieszcza cej się w priorytetach państwowych, działalności projakościowej firm na specjalnych, dogodnych, warunkach pod nadzorem Narodowego Banku Polskiego; c) wejście polskich organizacji gospodarczych i finansowych do Europejskiej Fundacji Zarza dzania Jakościa EFQM (European Foundation for Quality Management). W Polsce odczuwa się poważny brak tego rodzaju organizacji jak Europejska Fundacja Zarza dzania Jakościa. Nie posiadamy także zasobnych w kapitał organizacji, które mogłyby samodzielnie finansować skuteczna działalność promocyjna na rzecz doskonalenia zarza dzania przez jakość, w przedsiębiorstwach produkcyjnych i usługowych, w bankach i innych organizacjach gospodarczych lub finansowych. Dlatego też proponuję utworzenie w Polsce Funduszu Rozwoju Jakości, który byłby stworzony ze środków: płyna cych z pomocy zagranicznej, budżetu państwa, banków i innych instytucji finansowych oraz organizacji gospodarczych.

109 Zakres działania Funduszu byłby szerszy niż EFQM i obejmowałby dofinansowanie realizacji programu projakościowej działalności państwa i przedsiębiorstw, a szczególnie wdrażania zachodnioeuropejskiego systemu zapewnienia jakości. Ze środków tego Funduszu mogłyby być refinansowane bankom odsetki od kredytów, zacia gniętych przez przedsiębiorstwa na [75]: a) dofinansowania realizacji programu szkoleń w zakresie jakości, miar i normalizacji na wszystkich szczeblach od ministra do robotnika; b) częściowe refinansowanie, post factum, kosztów poniesionych w zwia zku z uzyskaniem certyfikatu (dla wyrobu i usługi, systemu jakości lub upoważniaja cego do szkolenia personelu); c) dofinansowanie badań z zakresu jakości, których koordynatorem byłaby jednostka wdrażaja ca; d) udzielanie poręczeń i gwarancji firmom, ubiegaja cym się o kredyty na sfinansowanie działalności projakościowej, w tym prac na rzecz uzyskania certyfikatów systemu zapewnienia jakości lub akredytacji. W Polsce rza d nie posiada programu projakościowego, zwiększaja cego konkurencję naszych przedsiębiorstw produkcyjnych, usługowych i finansowych. Proponuję, aby do realizacji określonych punktów programu działalności projakościowej państwa tworzyć konsorcja finansowe, działaja ce pod nadzorem Narodowego Banku Polskiego, w których główna rolę odegrałyby banki. Model takiego konsorcjum, sposób jego powstania i działania mógłby być określony przez Prezesa NBP w porozumieniu z rza dem. 5.3. Rola państwa w promocji jakości Proponowana przez Wicepremiera G. W. Kołodkę [29] strategiczna koncepcja zrównoważonego rozwoju stawia trzy priorytety: a) szybki wzrost gospodarczy, b) stabilizacja systemowa i makroekonomiczna, c) poprawa warunków życia. Realizacja tych zadań nie jest możliwa bez poprawy jakości pracy oraz jej efektów wyrobów i usług, zwanych dalej produktami. Poprawa mikroekonomicznej efektywności alokacyjnej, dynamizuja cej wzrost gospodarczy, nie będzie mogła wysta pić bez radykalnej poprawy zarówno jakości typu jak i wykonania polskich produktów. Do szczególnie istotnych działań, sprzyjaja cych wzmocnieniu tendencji rozwojowych, można zaliczyć, obok inwestycji zagranicznych, także nakłady kapitałowe poniesione na podnoszenie kwalifikacji kadr zarza dzaja cych oraz przekwali-

110 fikowanie pracowników pod ka tem norm ISO 9000 oraz wymogów Total Quality Management (TQM) [86]. W skali makroekonomicznej wzrost poziomu jakości produkowanych wyrobów sprzyja: zwiększaniu efektywności poniesionych nakładów inwestycyjnych, powiększaniu eksportu, ograniczeniu importu, poprawie salda bilansu płatniczego i zmniejszeniu deficytu budżetowego [80]. Uwarunkowanie gospodarki Polski, która nadal w bardzo dużym stopniu opiera się na własności państwowej, wymaga aktywnego udziału państwa w życiu gospodarczym. Szczególna rola przypada rza dowi w kształtowaniu polityki projakościowej w sektorze państwowym. Minister Przekształceń Własnościowych, Minister Przemysłu i Handlu oraz inni ministrowie nie moga zajmować się zapewnieniem jakości w poszczególnych przedsiębiorstwach, nawet wówczas, gdyby to były przedsiębiorstwa państwowe. Konieczny jest program promocji jakości, obejmuja cy swym zakresem wszystkie przedsiębiorstwa państwowe i prywatne, produkuja ce wyroby lub świadcza ce usługi [82]. Firmy w trudnej walce o jakość pozostawione zostały same sobie. Musza więc bez dostatecznej pomocy właściciela (przedsiębiorstwa państwowe) i rza du (przedsiębiorstwa polskie) stawić czoła konkurencji firm zagranicznych, wspieranych przez ich państwa. Polskiej gospodarce potrzebne sa realne programy projakościowe [65], które: a) zawieraja skuteczne metody oddziaływania na producentów oraz trafnie dobrane narzędzia pomocy tym, którzy chca doskonalić jakość swej pracy; b) potrafia skupić wokół siebie profesjonalistów, którzy poświęca swój czas i zechca pracować na rzecz programu; c) posiadaja wsparcie parlamentu i rza du, przejawiaja ce się zatwierdzonymi środkami finansowymi w przyjętym budżecie państwa, na ich realizację; d) zachęca do udziału w nich, nie tylko przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe, ale także szkoły wyższe, instytuty naukowo-badawcze i wdrożeniowe; e) będa faktycznie realizowane. Ministerstwo Przemysłu i Handlu podjęło inicjatywę wdrożenia Programu Promocji Jakości, obejmuja c nim wszystkie województwa, które zechca wejść do sieci i realizować ten Program. W województwie katowickim i krakowskim inicjatywa MPiH spotkała się z dużym zainteresowaniem. Z inicjatywy Krakowskiej Sekcji Klubu Polskie Forum ISO 9000 i Wojewody Krakowskiego powstał Krakowski Węzeł Sieci, przyjęto ambitny program działania. Pozyskano do Programu szkoły wyższe, instytuty naukowo-badawcze, wdrożeniowe i spora grupę przedsiębiorstw. Za szczególnie

111 istotna należy uznać inicjatywę Wojewody Krakowskiego rozszerzenia działania Węzła na cała Małopolskę. Realizacja Programu Promocji Jakości MPiH stanowić może ważny element polityki projakościowej państwa. Żywimy nadzieję, że Rząd, MPiH oraz wojewodowie znajdą środki na sfinansowanie kosztów, które muszą nieuchronnie powstać w trakcie realizacji tego Programu. Do bardzo ważnego elementu projakościowej działalności państwa należy zaliczyć dostosowanie polskiego systemu normalizacji, badań i certyfikacji do wymogów Norm Europejskich i dyrektyw Unii Europejskiej. Szczególnie ważna funkcja przypada Polskiemu Centrum Badań i Certyfikacji. Rozwój systemu akredytacji i certyfikacji zbliża nasza gospodarkę do Unii Europejskiej i wymusza na przedsiębiorstwach uporza dkowanie systemu zarza dzania! Zwraca też uwagę dyrektorom firm na konieczność podniesienia poziomu jakości produkowanych wyrobów i świadczonych usług. Zadania, jakie ciążą na PCBC, wymagają podniesienia rangi tej instytucji i zabezpieczenia większych środków budżetowych na ich realizację. Pełne dostosowanie Polski do wymogów Unii Europejskiej stwarza potrzebę szybkiej zmiany setek aktów prawnych. Część z nich bezpośrednio lub pośrednio dotyczy jakości pracy i produktów [1]. Praca, która musza wykonać rza d i parlament, jest ogromna. Nowelizacja aktów prawnych wymaga aktywnego współdziałania wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób zajmuja się problemami jakości. Chodzi tu bowiem o stworzenie takiej ścieżki dojścia do systemu prawa europejskiego, aby rozwój polskich przedsiębiorstw i całej gospodarki nie został zakłócony, a koszty wejścia do Unii Europejskiej były jak najmniejsze. Ważna jest tu rola Sejmu, Senatu, Rza du, Departamentu Integracji Gospodarczej, Urzędu Rady Ministrów, Głównego Urzędu Miar, Polskiego Komitetu Normalizacji [82]. Nie ulega najmniejszej wa tpliwości, że zaangażowanie instytucji państwowych w promowanie jakości jest niewielkie. Bardzo mało aktywne sa Sejm i Senat. Te najwyższe organy ustawodawcze nie znalazły przez kilka ostatnich lat czasu na to, aby zaja ć się problemem jakości. Także rza d i ministerstwa niewiele czasu poświęcaja jakości. Odnosi się wrażenie, że państwo oczekuje na siły nadprzyrodzone, które go wyręcza i spowoduja wzrost jakości pracy i produktów w Polsce. Z naczelnych organów administracji państwowej większe zainteresowanie jakościa wykazuje Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Zainteresowanie to nie jest jednak proporcjonalne do potrzeb. Wzrost zainteresowania MPiH szeroko rozumianymi zagadnieniami jakości wymaga stworzenia departamentu, który pomagałby prywatnym i państwowym przedsiębiorstwom w podnoszeniu jakości.

112 Niepokoi brak zainteresowania problematyka polityki projakościowej państwa w: Ministerstwie Finansów, NBP i bankach. Powstałe z podziału PKNMiJ trzy instytucje parapaństwowe (PKN, PCBC i GUM), posiadaja zbyt mała rangę, aby mogły być w pełni skuteczne i w stopniu niezbędnym do ogromu zadań, sprzyjać rzeczywistej poprawie jakości [1]. Zainteresowanie Pana Prezydenta ogranicza się do popierania konkursu Teraz Polska, a Premiera Polskiej Nagrody Jakości. Oba te konkursy sa niezmiernie ważne i bardzo dobrze stało się, że ich organizatorzy znaleźli mecenasów tak wysokiej rangi. Chwała im za to, ale od głowy państwa i szefa rza du należy oczekiwać znacznie szerszego wła czenia się w realizację polityki projakościowej państwa. Zarówno w TQM, jak i w normach ISO 9000, pierwsze miejsce w systemie zapewniania wysokiej jakości pracy i produktu w przedsiębiorstwie zajmuje dyrektor lub prezes firmy. W skali kraju główna osoba, która odpowiadałaby za politykę jakości państwa, powinien być premier. W swoim exposé powinien przedstawić zasady polityki projakościowej rza du. Wymóg zadeklarowania polityki jakości stawiany jest dyrektorom przedsiębiorstw, ubiegaja cych się o certyfikat systemu jakości. Wymogu takiego nie stawia się premierowi. Trzeba tę sytuację jak najszybciej zmienić [75]. Postawienie Premiera na czele projakościowej polityki państwa sprzyjać będzie wła czeniu w realizację tej polityki wszystkich instytucji państwowych tak, aby TQM stał się metoda zarza dzania gospodarka kraju. Wojewodowie sa organami założycielskimi setek przedsiębiorstw państwowych. Zadania Premiera w zakresie zapewnienia wzrostu jakości powinny być realizowane na szczeblu województwa przez Wojewodę. Promocja jakości w terenie staje się dziś zadaniem, którego pomina ć nie można. Oznacza to potrzebę zwiększenia zakresu obowia zków cia ża cych na urzędach wojewódzkich i zapewnienia wojewodom dodatkowych środków na ten cel. Działania Krakowskiej Sekcji Klubu Polskie Forum ISO 9000, zmierzaja ce do stworzenia Małopolskiego Węzła Programu Promocji Jakości wykazały, że zadania w zakresie aktywnej promocji jakości w Małopolsce mogłyby być realizowane, gdyby wojewodom przydzielono środki na ten cel. Realizacja tego Programu w terenie sprzyjałaby poprawie konkurencyjności produkowanych wyrobów, wzrostowi produkcji i zatrudnienia, a co za tym idzie, zmniejszeniu bezrobocia i wzrostowi dochodów gmin. Województwa mogłyby do realizacji programu promocji jakości wła czyć samorza dy lokalne, miejscowe stowarzyszenia producentów i handlowców. Taka transmisja programu rza dowego poprawy jakości poprzez województwa do gmin, przyniesie rza dowi sukces, wyrażaja cy się we wzroście efektywności gospodarki i podniesieniu dochodów realnych producentów oraz satysfakcji konsumentów. W sumie oznacza to sukces polityczny rza du i premiera. W gospodarce rynkowej promocja jakości nie moga się zajmować wyła cznie hobbiści zrzeszeni w różnych stowarzyszeniach, klubach i ko-

113 łach [80]. Zapewnieniem wzrostu jakości pracy i produktów musza zaja ć się profesjonalne instytucje, działaja ce na zlecenie państwa i samorza dów lokalnych. Z roku na rok wzrasta liczba osób przygotowana profesjonalnie do pracy na rzecz jakości. Pojawia się więc możliwość tworzenia profesjonalnych instytucji rynkowych, działaja cych na zlecenie przedsiębiorstw państwowych i prywatnych, świadcza cych usługi w zakresie podnoszenia jakości pracy i produktu. Transformacja systemu gospodarczego państwa nie może sprowadzać się do komercjalizacji i prywatyzacji; konieczne jest stworzenie warunków do wykształcenia się rynkowego systemu oddziaływania państwa na wzrost poziomu jakości produktów i usług [82]. Trzeba więc jak najszybciej zbudować w naszym kraju system oddziaływania państwa na jakość oraz program promocji jakości, obejmuja cy cała gospodarkę. Wia że się to z zabezpieczeniem w budżecie państwa stosownych środków na ten cel.

Literatura 1. ABC Jakości Quality Review, kwartalnik Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji, Nr 1-2, Warszawa 1995. 2. Adaptacja systemów zapewnienia jakości w Polsce, materiały Seminarium Polsko- Niemieckiego Centrum Szkoleniowo-Badawczego Jakości, Rabka, grudzień 1992. 3. Akredytacja laboratoriów badawczych, opracowane przez E. Köstera materiały konferencji PCBC i ZETOM, Katowice, Bystre k/baligradu, październik 1994. 4. Ballogh A.J., The role of economic risk in life cycle costing, 30-th Conference of the EOQC, Stockholm 1986. 5. Beeg D., Fischer S., Dornbusch R., Ekonomia, t. 1 i 2, PWE, Warszawa 1994. 6. Biała Księga Polska Unia Europejska, Opracowania i Analizy Gospodarki, wydana przez Biuro do spraw Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej Urzędu Rady Ministrów, Warszawa 1993. 7. Budowa systemów akredytacji i certyfikacji w Europie, Materiały Szkoleniowe PCBC, 1996. 8. Chojecki H., Godzina prawdy przed progiem UE, Problemy Jakości, 6/1991, Warszawa. 9. Cholewicka-Goździk K., Rachunek ekonomiczny w programowaniu jakości, PWE, Warszawa 1977. 10. Cholewicka-Goździk K., Rachunek kosztów w analizie ekonomicznej przedsiębiorstwa, w materiałach konferencji Koszty Jakości, TNOIK, Toruń 1985. 11. Dokumenty Wspólnot Europejskich opracowane przez A. Przyborowska Klimczak i E. Skrzydło Tefelska, Lubelskie Wydawnictwo Prawnicze, Lublin 1994. 12. Ebenfelt M., Wååk O., LCC Application in Sweden, 30-th Conference of the EOQC, Stockholm 1986. 13. Ettinger J., Sittig J., Lepsza jakość - większe efekty, WN-T, Warszawa 1970. 14. Feingenbaun A.V., Total Quality Control. Engineering and Management, McGraw Hill, New York - Toronto - Londyn 1961. 15. Groocock J.M., Quality Cost Control in ITT Europe, II-Quality - Coste Seminarm 24- th Conference of the EOQC, Warszawa - Kraków 1980. 16. Gryna F.M., Koszty jakości po obu stronach bariery, Problemy Jakości 1978, nr 2.

115 17. Gryna F.M., Koszty jakości użytkownika, materiały na posiedzenie Komisji Ekonomiki Jakości, PTE, Warszawa 1976. 18. Harrington H.J., Poor-Quality Cost, Marcel Dakker, Inc. ASQC Quality Press, New York and Basel Milwaukee 1987. 19. Hart M.i R., Koszty i korzyści wynikajace z wprowadzenia norm ISO 9000: rozważania dotyczące przyszłych metod kontroli procesów operacyjnych, w pracy zbiorowej pod red. T. Wawaka, Koszty i korzyści wdrażania systemu jakości w przedsiębiorstwie, Wyd. PKN, W-wa 1996. 20. Hutorowicz A., Record and Analisys of Quality Costs, II-Quality - Coste Seminarm 24-th Conference of the EOQC, Warszawa - Kraków 1980. 21. Informacje dotyczące jakości i kosztów jakości, materiały szkoleniowe CBJW i DGQ, Warszawa 1993. 22. Jakość i certyfikacja w gospodarce rynkowej, materiały konferencyje PCBC Popowo, 1992. 23. Jakość i certyfikacja w gospodarce wolnorynkowej, materiały konferencji PCBC Kozubnik, 23-28.11.92. 24. Jakość wyrobów - strategia i sterowanie w przedsiębiorstwie przemysłowym, praca zbiorowa pod redakcja T. Borysa i S. Sudoła, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Instytut Towaroznawstwa, Kraków 1992. 25. Jędraś J., Zembrzuska Z., Koszty jakości w świetle wymagań norm międzynarodowych serii ISO 9000; OBJWP ZETOM, Warszawa 1990. 26. Juran J. M., Gryna F.M., Jakość projektowanie analiza; WNT, Warszawa 1974. 27. Kindlarski E., Jakość wyrobów; PWN, Warszawa 1988. 28. Kindlarski E., Zarządzanie przez jakość. TQM w Polskich przedsiębiorstwach, w materiałach II Sympozjum Klubu PF ISO 9000, Szczyrk 1994. 29. Kołodko G.W., Strategia dla Polski, Poltex, Warszawa 1994. 30. Koszty i korzyści wdrażania systemu jakości w przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod redakcja Tadeusza Wawaka, Wyd. PKN Warszawa 1996. 31. Kowalczyk J., Systemy jakości w przedsiębiorstwach, Problemy Jakości Nr 2/94, s.28-29. 32. Lisiecka K., Zarządzanie jakością produktów w przedsiębiorstwie przemysłowym, Akademia Ekonomiczna w Katowicach 1992. 33. Mała encyklopedia jakości, pod redakcja B. Oyrzanowskiego; PTE, Warszawa 1984. 34. Masing W., Obniżenie kosztów poprzez poprawę jakości działalności operacyjnej firmy, w pracy zbiorowej pod red. T.Wawaka, Koszty i korzyści wdrażania systemu jakości w przedsiębiorstwie, Wyd. PKN, W-wa 1996. 35. Michalak T., Tkaczyk J.: Wizja 2000 strategia wprowadzenia norm międzynarodowych w dziedzinie jakości w latach dziewięćdziesiątych, Normalizacja, 2/92, Warszawa. 36. Milewicz L.: Zmiany organizacyjne w dziedzinach normalizacji, badań wyrobów, metrologii i probiernictwa, cz. I i cz.ii, Normalizacja, 5-7/1991, Warszawa. 37. Mroczkowski M., Doświadczenia zakładów elektromaszynowych EDA w Poniatowej we wdrażaniu rachunku kosztów jakości - ekonomiczne oddziaływanie na jakość produkcji; OBJWP ZETOM, Warszawa 1990. 38. Mulewicz J.: Negocjacje układu o stowarzyszeniu RP-WE, w materiałach na Forum Uwarunkowania jakościowe współpracy Polski z UE, PSJ, 23.05.91, W-wa.

116 39. Mulewicz J.: Współpraca Polski ze Wspólnotą Europejską, Problemy jakości, 6/1991, Warszawa. 40. Noye D., Jak opanować procesy jakości, przewodnik praktyczny; Insep editions, Wrocław 1992. 41. Organizacyjne i ekonomiczne aspekty sterowania jakością, praca zbiorowa, PWE, Warszawa 1970. 42. Oyrzanowski B., Jakość dla konsumenta, producenta i gospodarki narodowej, PWE, Warszawa 1993. 43. Oyrzanowski B., Koszty jakości - instrument poprawy efektywnego gospodarowania, w materiałach sympozjum na ten sam temat, Kołobrzeg 1979, wydane w formie powielaczowej, TNOIK, Bydgoszcz 1979 44. Oyrzanowski B., Społeczne straty i koszty powstałe w wyniku niskiej jakości, w materiałach konferencji Sterowanie jakościa produkcji i wyrobów, PTE, Kraków 1987. 45. Oyrzanowski B., Wawak T., The significance of User - Consumer Quality Costs in the World of Limited Resources, 27-th Conference of the EOQC, Madrid 1983. 46. Ożóg A.: Na spotkanie z UE. Polska certyfikacja., Problemy jakości, 2/1992, Warszawa. 47. Pawlak W. R., Zasady TQM w praktycznej realizacji TQI, Problemy jakości 2/94. 48. Polskie Normy / EN 29000-29004 / ISO 9000-9004, PKNMiJ 1993 oraz PNIEN/45000. 49. Prawo wspólnot Europejskich, Dokumenty i Orzecznictwo, wybór i redakcja: W. Czapliński, R. Ostrikansky i A. Wyrozumska, Agencja Scholar, Warszawa 1994. 50. Rachunek kosztów jakości - poradnik dla przedsiębiorstw przemysłowych; OBJWP Zetom, Warszawa 1989. 51. Rachunek kosztów jakości - poradnik dla przedsiębiorstw resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego, opracował zespół pod kierunkiem A. Fedaka, OBJWP ZETOM, Warszawa 1984. 52. Ra czka M., Jakość totalna, Przegla d Odlewnictwa 1993, nr 5. 53. Ra czka M., Metody i narzędzia doskonalenia jakości, Normalizacja 1996, nr 8. 54. Ra czka M., Metody i narzedzia jakóści, Politechnika Krakowska, Kraków 1994, Zeszyt skryptu Studium Podyplomowego Międzynarodowy system zapewnienia jakości w zakładach przemysłowych. 55. Ra czka M. Wewnętrzny audit jakości jako podstawa działań w systemie zapewnienia jakości w przedsiębiorstwie.. Konferencja Systemy jakości w budowie maszyn, 26-27.10.1994, Politechnika Krakowska. 56. Ra czka M., Zagadnienia podstawowe jakości totalnej, Kraków 1994, Zeszyt skryptu Studium Podyplomowego Międzynarodowy system zapewnienia jakości w zakładach przemysłowych. 57. Ra czka M., Tabor A., Truś S., System jakości wg norm ISO a wiarygodność badań labolatoryjnych. 6th International DAAAM Symposium, 26-28th October 1995, Kraków. 58. Schmitz W., Kaizen, jakość totalna i system jakości, Problemy Jakości 2/94. 59. Skrzypek E., Zarządzanie jakością, PTE, Lublin 1995. 60. Skuteczność systemu zapewnienia jakości doświadczenia przedsiębiorstw, materiały seminarium PTE Lublin organizowanego w listopadzie 1995 r., Zakopane.

117 61. Sloan, K., TQM w kształceniu MBA, referat na seminarium Administracja Publiczna, 1993 r., UJ. 62. Sołtyski K., Koszty jakości; Problemy Jakości 5/93, Warszawa 1993. 63. Sterowanie jakością produkcji wyrobów, praca zbiorowa pod redakcja T. Wawaka; PTE, Kraków 1989. 64. Sterowanie jakością w przedsiębiorstwach japońskich; PSJ oraz IOPM ORGMASZ., Warszawa 1992. 65. Strategia projakościowa w polskich przedsiębiorstwach, praca zbiorowa pod redakcja Tadeusza Wawaka, Wydawnictwo Informacji Ekonomicznej, Kraków 1995. 66. Sudoł S., Proilościowa a projakościowa polityka gospodarcza, UMK, Toruń 1991. 67. Surdykowska S., Wykorzystanie rachunku kosztów w procesie ustalania cen nowych produktów, Zeszyty Naukowe AE, Kraków, 1982, nr 50. 68. System zapenienia jakości zgodny z wymaganiami norm serii ISO 9000 i co dalej?, Materiały Seminarium organizowanego przez SIMPTEST 1996, Ostrowiec k/wołcza. 69. Sznajder A., Strategie marketingowe na rynku międzynarodowym; PWN, Warszawa 1992. 70. Tomczak H., Koszty jakości w Fabryce Kabli Ożarów - w materiałach do konferencji PTE Lublin - Skuteczność systemu zapewnienia jakości, Zakopane 1995. 71. Urbanek W., Koszty jakości a ogólna koncepcja rozliczenia kosztów w przedsiębiorstwie na podstawie istniejącego systemu informatycznego w materiałach do konferencji PTE Lublin - Skuteczność systemu zapewnienia jakości, Zakopane 1995. 72. Ustawy: Ustawa o badaniach i certyfikacji z 3.04.1993r., Dz.Ust. Nr 55, z 28.06.1993r. Ustawa o Normalizacji, Ustawa o utworzeniu Głównego Urzędu Miar, Ustawa Prawo o miarach, Ustawa Prawo Probiercze,... 73. Vollmuth H. J., Controlling, planowanie, kontrola, zarządzanie, Agencja Wydawnicza PLACAT, Warszawa, 1993. 74. Wawak T., Controlling kosztów jakości, w pracy zbiorowej pod red. T. Wawaka, Koszty i korzyści wdrażania systemu jakości w przedsiębiorstwie, Wyd. PKN, W-wa 1996. 75. Wawak T., Jakość produktów a zewnętrzne źródła finansowania przedsiębiorstw w okresie wchodzenia Polski do Unii Europejskiej, Banki a gospodarka polska, Kraków 1994. 76. Wawak T., Jakość, konkurencja, integracja w: Zeszyty Naukowe AE, Kraków 1993. 77. Wawak T., Koszty jakości i efekt ekonomiczny, Problemy jakości, 1984, nr 4. 78. Wawak T., Koszty jakości jako narzędzie oceny efektywności Systemu Zapewnienia Jakości, w materiałach Seminarium organizowanego przez SIMPTEST System Zapenienia jakości zgodny z wymogami serii ISO 9000 i co dalej?, Ostrowiec, 1996. 79. Wawak T., Koszty złej jakości ponoszone przez konsumenta - użytkownika na przykładzie wybranych produktów, Normalizacja, 1983, nr 9. 80. Wawak T., Makroekonomiczne problemy jakości produktów przemysłowych w Polsce; UJ. Kraków 1989. 81. Wawak T., Niska jakość wyrobów, a inflacja w: Zeszyty Naukowe UJ Nr.146 1993. 82. Wawak T., Projakościowe oddziaływanie instytucji państwowych na przedsiębiorstwa, w pracy zbiorowej Strategia w polskich przedsiębiorstwach, WIE, Kraków 1996.

118 83. Wawak T., Rachunek kosztów jakości w układzie ciągnionym jako metoda szacowania strat powstałych w gospodarce narodowej z tytułu nieodpowiedniej jakości produkcji (wyniki badań); OBJWP ZETOM, Warszawa 1990. 84. Wawak T., Rachunek kosztów złej jakości jako podstawa oczacowania strat z tytułu jakości w skali gospodarki narodowej, TNOIK, Toruń 1985. 85. Wawak T., Społeczne koszty i straty, wynikające z niskiej jakości wykonania, na przykładzie hutnictwa i przemysłu elektromaszynowego. Sprawozdanie z badań, Normalizacja, 1987, nr 7-8. 86. Wawak T., The Role of Financial Institutions and Promoting the Quality in Poland, Competitive Banking in Central and Eastern Europe, praca zbiorowa pod redakcja E. Miklaszewskiej, Jagiellonian University, Kraków 1996. 87. Wierzbicki T., Rachunek kosztów w warunkach nowoczesnej techniki obliczeniowej, PWE, Warszawa 1974.

SUPLEMENT