Analiza techniczna 1

Analiza techniczna 1

Teoria Dowa Na wstępie należy zadać pytanie: skąd bierze się tyle rozgłosu wokół teorii Dowa i dlaczego uchodzi ona za tak ważny element analizy technicznej? Zagadnienia związane ze średnimi giełdowymi opisał Charles H. Dow w lipcu 1884 roku, tworząc średnią obejmującą akcje wybranych spółek. Współczesne techniki komputerowe pozwalają na tworzenie coraz to nowszych i doskonalszych wskaźników, jednak u podstaw tych technik stoi teoria Dowa. Nierzadko analitycy nie zdają sobie sprawy z tego, w jakim stopniu ich "nowoczesne" narzędzia wywodzą się z zasad stworzonych przez Dowa. Dlatego właśnie studiowanie analizy technicznej należy rozpocząć od przynajmniej krótkiego omówienia teorii. 2

Średnie ruchome dyskontują przyszłość Jedna z podstawowych przesłanek teorii jest to, iż każdy czynnik oddziaływujący na popyt i podaż musi znaleźć odzwierciedlenie w średnich rynkowych. Uwzględniają one również przypadki losowe w postaci trzęsień ziemi, kataklizmów i innych klęsk żywiołowych. Tego typu wydarzeń nie można przewidzieć, ale są one dyskontowane przez ceny rynkowe, a w dalszej konsekwencji również przez wartości uśrednione. 3

Trzy trendy rynkowe Dow wyodrębnił trzy kategorie trendu: główny (trwający ponad rok lub nawet kilkanaście lat), wtórny (średnioterminowy, stanowiący korektę trendu głównego i na ogół trwa od trzech tygodni do trzech miesięcy) oraz krótkoterminowy (drobne korekty trendu wtórnego, trwające zwykle niespełna trzy tygodnie). W ujęciu ogólnym możemy mieć do czynienia z trendem wzrostowy, który jest przedstawiony jako sytuacja, w której szczyty i dołki kształtują się na coraz wyższym poziomie cenowym. Przeciwieństwem zaistniałej sytuacji jest trend spadkowy (w sytuacji, gdy mam do czynienia z kształtowaniem się przez pewien okres cen na tym samym poziomie, mówimy o trendzie bocznym lub inaczej nazywanym horyzontalnym). 4

Trzy fazy trendu głównego Trend główny zwykle przebiega w trzech fazach. 1. Faza akumulacji - polega na kupowaniu akcji przez najbardziej wytrawnych inwestorów, kiedy wszystkie negatywne wiadomości z rynku zostaną już zdyskontowane. 2. Faza techniczna - dołączają uczestnicy rynku opierający swoje decyzje na analizie technicznej trendu. Cechą charakterystyczną tej fazy jest szybszy wzrost cen i napływanie coraz lepszych wiadomości gospodarczych. 3. Faza masowego udziału - cechą charakterystyczną są również pozytywne publikacje w prasie, doskonałe wiadomości o stanie gospodarki oraz nasilenie działań spekulacyjnych. Właśnie podczas tej fazy ci, którzy zaczęli "akumulować" kapitał blisko rynkowego dna, kiedy nikt nie chciał kupować (faza pierwsza), zaczynają sprzedawać, kiedy wydaje się z kolei, że nikt jeszcze nie pozbywa 5 się posiadanych instrumentów.

Średnie rynkowe muszą się nawzajem potwierdzać Dow w swoich badaniach odwoływał się do średniej przemysłowej i średniej transportowej. Zakładał, że każdy istotny sygnał zapowiadający hossę lub bessę musi zostać potwierdzony przez wskazania obu tych średnich. Oznacza to, iż średnie muszą przebić się ponad ostatni szczyt z poprzedniego trendu wtórnego (tu: wzrostowego), aby można było mówić o początku hossy. Jeżeli tylko jedna z tych średnich nie daje takiego sygnału, nie jest to wiarygodna zapowiedź rynku "byka". Sygnały te nie muszą wystąpić jednocześnie, jednak im bliżej siebie w czasie, tym wiarygodniejszy sygnał. 6

Wolumen jako potwierdzenie trendu Czynnikiem potwierdzającym sygnały pojawiające się na wykresach jest analiza wielkości wolumenu. Powinien on wzrastać w kierunku głównego trendu. Jeżeli główny trend ma charakter wzrostowy, to wolumen powinien zwiększać się wraz ze wzrostem cen i zmniejszać się podczas spadków. Natomiast w trendzie spadkowym: zwiększać podczas zniżek i zmniejszać podczas zwyżek cen. Należy jednak pamiętać, iż wolumen jest wskaźnikiem o znaczeniu wtórnym rzeczywiste sygnały kupna i sprzedaży w teorii Dowa oparte są wyłącznie na cenach zamknięcia. 7

Trend jest kontynuowany, dopóki nie pojawią się definitywne oznaki świadczące o jego odwróceniu Istniejący trend wykazuje tendencje do kontynuacji swojego dotychczasowego kierunku. Wykrycie sygnałów odwrócenia trendu nie jest oczywiście tak łatwe, jak się wydaje. Poziomy wsparcia i oporu, formacje cenowe, wskaźniki analizy technicznej, linie trendu i średnie kroczące to niektóre z szeregu dostępnych narzędzi technicznych, informujących o zmianie dotychczasowego trendu. Najtrudniejsze zadanie, przed jakim stoi inwestor, polega na rozróżnieniu zwykłej korekty w istniejącym trendzie od pierwszej fali nowego trendu biegnącego w przeciwnym kierunku. Należy podkreślić, iż dopóty istnieje silny trend główny, dopóki należy inwestować w tym samym kierunku. Innymi słowy, dla głównego trendu wzrostowego należy zajmować długie pozycje (kupować walory) i w ten sposób wykorzystywać istniejącą siłę rynku. 8

Poziomy wsparcia / oporu Linia wsparcia (support line) jest prostą linią trendu prowadzoną "po dołkach", czyli linia poniżej której ostatnie kursy nie spadał istotnie, chociaż dochodził do jej poziomu - czyli mówiąc potocznie na niej się "wspierał". Na poniższym rynku linia wsparcia została zaznaczona kolorem niebieskiem. Analogicznie linię oporu (resistance line) stanowi linia trendu wyznaczona na podstawie "wierzchołków", do której kurs rósł, ale nie dochodziło do istotniejszego przebicia się jego krzywej powyżej niej. Zarówno linia wsparcia, jak i oporu może linią wznoszącą lub opadającą. Poziomy cen w ujęciu danego okresu mogą jednak oscylować na podobny poziomie. W związku z tym linia wsparcia / oporu może być linią poziomą. Warto dodać, iż ta sama linia może być za jednym razem linią oporu, a później linią wsparcia (lub na odwrót). 9

10

Formacje cenowe Obserwując notowania danego waloru na wykresach można zauważyć wiele rozmaitych konfiguracji. Praktycznie jest ich nieskończenie wiele, jednak można zauważyć powtarzalność pewnych wzorów. Warto podkreślić, iż następujące po nich przebiegi krzywej kursowej wskazują na pewne stałe zależności. Pozwala przewidzieć ewentualne ruchy cen w kolejnych okresach. Zatem możemy z większym lub mniejszym prawdopodobieństwem wyróżnić formacje cenowe zapowiadające kontynuację lub odwrócenie dotychczasowego trendu. 11

Formacje cenowe zapowiadające kontynuację trendu: - chorągiewka - flaga - klin zniżkujący - klin zwyżkujący - prostokąt - trójkąt zniżkujący - trójką zwyżkujący - trójką symetryczny (również prognoza odwrócenia trendu) 12

Formacje cenowe zapowiadające odwrócenie trendu: - diament - dzień odwrotu - głowa z ramionami (RGR) - odwrócona formacja głowy z ramionami (orgr) - odwrócone formacje - podwójne/potrójne dno - podwójny/potrójny szczyt - spodek - spodek odwrotny - trójką symetryczny (również prognoza kontynuacji trendu) 13

Chorągiewka Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji). Najważniejszy moment - wybicie z formacji pod koniec trójkąta. Okres kształtowania - około 3 tygodni Chorągiewka jest obok flagi jedną z najbardziej "pewnych" formacji. Przy ocenie poprawności chorągiewki należy pamiętać że: - formacja powinna wystąpić po prawie pionowym ruchu cen, co ważne: bez większych korekt), - wolumen powinien bardzo wyraźnie maleć podczas kształtowania się formacji, - podczas wybicia w górę wolumen obrotów powinien wyraźnie 14 wzrosnąć.

15

16

Diament Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen(przed uformowaniem się formacji) lub największa wysokość formacji. Najważniejszy moment - zazwyczaj 2/3 wysokości drugiego trójkąta. Okres kształtowania - od kilku tygodni do kilku miesięcy. Diamenty pojawiają się sporadycznie i wyglądają, jak dwa połączone trójkąty: odwrócony i symetryczny, a wyznaczenie formacji może nastąpić po wykształceniu się obu trójkątów. Wielkość ruchu po wybiciu powinna wynieść co najmniej tyle, ile wynosi wysokość formacji. Sygnały kupna bądź sprzedaży generowane są w ten sam sposób co dla trójkątów symetrycznych, z tą różnicą, iż diamenty najczęściej zapowiadają odwrócenie tendencji. 17

18

19

Flaga Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji). Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - około 3 tygodni. 20

21

Flaga jest obok chorągiewki jedną z najbardziej "pewnych" formacji. Przy ocenie poprawności flagi należy pamiętać że: - formacja powinna wystąpić po prawie pionowym ruchu cen, co ważne: bez większych korekt, - wolumen powinien bardzo wyraźnie maleć podczas kształtowania się formacji, - podczas wybicia w górę wolumen obrotów powinien wyraźnie wzrosnąć, - wybicie powinno nastąpić w czasie krótszym niż 4 tygodnie od początku formacji (formacje dłuższe niż 3 tygodnie mogą dawać mylne sygnały). 22

23

Głowa z ramionami Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - zależy od wysokości głowy. Najważniejszy moment - wybicie w dół przez przełamanie linii szyi. Okres kształtowania - od kilku tygodni do kilku miesięcy. 24

25

Formacja głowy i ramion zostaje ukształtowana po zaistnieniu czterech ważnych momentów: 1. Lewe ramię formacji - maksimum lokalne, które kształtuje się przy najwyższych obrotach z okresu analizy całej formacji, 2. Głowa - maksimum formacji głowy i ramion (wolumen nieco niższy od wolumenu z okresu lewego ramienia, 3. Prawe ramię formacji - kolejne maksimum lokalne, ale niższe (lub równe maksimum głowy), 4. Przebicie linii szyi (z przynajmniej niewielkim powrotem do linii szyi), które potwierdza zmianę trendu i zakończenie formacji głowy i ramion (zauważalny wzrost wolumenu). Podczas kształtowania się głowy i ramion bardzo ważne jest, aby wolumen obrotów zachowywał się zgodnie z teorią. Jeśli rozpatrujemy formację jako całość, to wolumen powinien maleć. Wielkość ruchu cen po wybiciu z formacji (linia zielona) powinna 26 być co najmniej równa wysokości głowy ponad linię szyi.

27

Głowa odwrotna Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - zależy od wysokości głowy. Najważniejszy moment - wybicie w dół przez przełamanie linii szyi. Okres kształtowania - od kilku tygodni do kilku miesięcy. Podczas kształtowania się formacji odwrotnej głowy i ramion bardzo ważne jest, aby wolumen obrotów zachowywał się zgodnie z teorią. Jeśli rozpatrujemy formację jako całość, to wolumen powinien maleć. Wielkość ruchu cen po wybiciu z formacji (linia zielona) powinna być co najmniej równa wysokości głowy ponad linię szyi. 28

29

Formacja odwróconej głowy i ramion zostaje ukształtowana po zaistnieniu czterech ważnych momentów: 1. Lewe ramię formacji - minimum lokalne, które kształtuje się przy wyższym wolumenie niż przy kształtowaniu się głowy, 2. Głowa - minimum formacji głowy i ramion (wolumen nieco niższy od wolumenu z okresu lewego ramienia, 3. Prawe ramię formacji - kolejne minimum lokalne, ale wyższe (lub równe minimum głowy), 4. Przebicie linii szyi (z przynajmniej niewielkim powrotem do linii szyi), które potwierdza zmianę trendu i zakończenie formacji głowy i ramion (duży wzrost wolumenu). Należy pamiętać, iż linia szyi nie musi być pozioma, jak również możliwe są "mutacje" formacji głowy i ramion, np. dwie głowy. 30

31

Klin zniżkujący Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji) lub wysokość podstawy trójkąta. Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - około 1-3 miesiące. 32

33

Klin zniżkujący częściej kształtuje się podczas średnioterminowej korekty trendu wzrostowego niż przy długotrwałych spadkach. Wyznaczenie klina jest możliwe dopiero po zauważeniu czterech punktów zwrotnych (1, 2, 3, 4), które wyznaczają dwie malejące proste - górną (opór) i dolną (wsparcie) krawędź klina. Wybicie z klina (5) powinno nastąpić nie wcześniej niż w 2/3 wysokości trójkąta i powinno być potwierdzone przez wyraźny wzrost wolumenu obrotów. Bardzo często po wybiciu występuje powrót do przełamanej linii oporu i dopiero po tej korekcie ma miejsce właściwy wzrost. Jego długość jest pośrednio zależna od wysokości klina, jednak najczęściej zwyżka kończy się w okolicach najbliższego wyraźnego oporu. 34

35

Klin zwyżkujący Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji) lub wysokość podstawy trójkąta. Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - około 1-3 miesiące. 36

37

Klin zwyżkujący częściej kształtuje się podczas średnioterminowej korekty trendu spadkowego lub w ostatniej fazie hossy. Wyznaczenie klina jest możliwe dopiero po zauważeniu czterech punktów zwrotnych (1, 2, 3, 4), które wyznaczają dwie rosnące proste - górną (opór) i dolną (wsparcie) krawędź klina. Wybicie z klina (5) powinno nastąpić nie wcześniej niż w 2/3 wysokości trójkąta i powinno być potwierdzone przez wzrost wolumenu obrotów. Bardzo często po wybiciu występuje powrót do przełamanej linii wsparcia i dopiero po tej korekcie ma miejsce właściwy spadek. Jego długość jest pośrednio zależna od wysokości klina, jednak najczęściej zniżka kończy się w okolicach najbliższego wyraźnego wsparcia. 38

39

Odwrócone formacje Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - co najmniej równy wysokości formacji. Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - od kilku tygodni do kilku miesięcy. 40

41

Odwrócone formacje, do których należą odwrócone trójkąty i kliny zazwyczaj kształtują się w okresach niepewności na giełdzie i najczęściej ostrzegają przed odwróceniem trendu (chociaż nie wykluczają całkowicie wzrostów). Wyznaczenie takiej formacji powinno odbywać po znalezieniu czterech punktów zwrotnych: dwóch / trzech maksimów (1, 3, 5) i dwóch minimów (2, 4). Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany po przebiciu dolnej krawędzi formacji odwróconej. Wielkość spadku po wybiciu jest co najmniej równa wysokości formacji mierzonej w ostatnim punkcie zwrotnym maksimum. Należy podkreślić, iż wybicie w górę z formacji odwróconych nie jest sygnałem kupna (wyjątek: wybicie w górę z odwróconego trójkąta zwyżkującego potwierdzone znacznym wzrostem wolumenu obrotów. 42

43

Podwójny/potrójny szczyt Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - najczęściej zbliżony do ruchu przed formacją. Najważniejszy moment - spadek poniżej minimalnego poziomu pomiędzy szczytami formacji. Okres kształtowania - kilka tygodni. 44

45

Formacja podwójny / potrójny szczyt (znana również jako "formacja M") występuje w końcowej fazie długo- lub średnioterminowej zniżki i zapowiada odwrócenie tendencji. Formację wyznaczają dwa (trzy) maksima cenowe. Mogą one być na tym samym lub coraz niższym poziomie cenowym. Wolumen obrotów jest często największy podczas wyznaczania pierwszego maksimum, lecz nie jest to warunek poprawności formacji. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po wybiciu ponad lokalne maksimum cenowe (1). Czasami po wybiciu mamy do czynienia z korektą w dół (oznaczona kolorem zielonym). 46

47

Podwójne/potrójne dno Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - najczęściej zbliżony do ruchu przed formacją. Najważniejszy moment - wybicie ponad maksymalny poziom pomiędzy dnami formacji. Okres kształtowania - kilka tygodni. 48

49

Formacja podwójne / potrójne dno (znana również jako "formacja W") występuje w końcowej fazie długo- lub średnioterminowej zniżki i zapowiada odwrócenie tendencji. Formację wyznaczają dwa (trzy) minima cenowe. Mogą one być na tym samym lub coraz wyższym poziomie cenowym. Wolumen obrotów jest często największy podczas wyznaczania pierwszego minimum, lecz nie jest to warunek poprawności formacji. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po wybiciu ponad lokalne maksimum cenowe (1). Czasami po wybiciu mamy do czynienia z korektą w dół (oznaczona kolorem zielonym). 50

51

Prostokąt Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - co najmniej równy wysokości formacji. Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - od kilku tygodni do kilku miesięcy. 52

53

Prostokąty najczęściej zapowiadają kontynuację dotychczasowego trendu niż jego odwrócenie. Formację prostokąta wyznaczają linie poziome poprowadzone przez minimum dwa maksima i dwa minima. Dopiero wówczas można mówić o wykształceniu się formacji prostokąta. W obrębie formacji wolumen obrotów powinien wykazywać tendencję spadkową. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po wybiciu przez górną linię oporu, przy czym wolumen musi wyraźnie wzrosnąć (przy wybiciach ku dołowi, dynamika wzrostu wolumenu może być mniejsza). Często po wybiciu następuje ruch korekcyjny - oznaczony kolorem czerwonym. Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany po przebiciu dolnej linii wsparcia. Wielkość wzrostu lub spadku cen po wybiciu z prostokąta powinna być co najmniej równa wysokości formacji. 54

55

Spodek Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - kilka miesięcy. Spodek jest jedną z najbardziej zyskownych formacji, ponieważ wzrost cen po wybiciu jest często bardzo duży, jednak tego typu formacja występuje stosunkowo rzadko. Podczas tworzenia się formacji kształt kursu przypomina spodek. Wolumen obrotów zachowuje się podobnie jak kurs (również ma kształt spodka). Jeśli w czasie kształtowania spodka następuje gwałtowny wzrost cen, wolumen także musi silnie rosnąć (punkt A). Sygnał kupna następuje po wybiciu ponad poziom wyznaczający górną granicę formacji. Sygnałem potwierdzającym wybicie z formacji jest duży wzrost wolumenu obrotów. Często po wybiciu następuje ruch korekcyjny w dół (oznaczony kolorem zielonym), po czym zwyżka jest kontynuowana. 56

57

58

Spodek odwrotny Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - kilka miesięcy. Odwrócony spodek jest jedną z rzadziej występujących formacji. Podczas jego tworzenia kształt kursu przypomina odwrócony spodek. Podczas tworzenia się formacji kształt kursu przypomina odwrócony spodek. Wolumen obrotów powinien osiągać najwyższe wartości przy maksymalnym poziomie kursu i pod koniec odwróconego spodka. Często po wybiciu następuje ruch korekcyjny w górę (oznaczony kolorem zielonym), po czym zniżka jest kontynuowana. 59

60

Trójkąt zniżkujący Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji) lub wysokość podstawy trójkąta. Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie (zazwyczaj przy 2/3 wysokości trójkąta). Okres kształtowania - około 1-3 miesiące. 61

62

Trójkąt zniżkujący jest formacją, w której dolna krawędź (linia wsparcia) jest linią poziomą, a górna (linia oporu) linią zwyżkującą. Formację można wyznaczyć dopiero po ustanowieniu dwóch minimów na tym samym poziomie (2, 4) oraz dwóch maksimów (1, 3). Wolumen obrotów podczas kształtowania się formacji powinien maleć. Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany po przebiciu dolnej (poziomej) krawędzi. Czasem po wybiciu następuje ruch korekcyjny (oznaczony kolorem zielonym). Wybicie z trójkąta zniżkującego powinno nastąpić w pobliży 66-75% wysokości trójkąta (licząc od jego podstawy). Późniejsze wybicie często bywa ruchem fałszywym. Wielkość spadku po wybiciu z trójkąta powinna być co najmniej równa wysokości formacji (przerywana zielona linia). 63

64

Trójkąt zwyżkujący Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji)lub wysokość podstawy trójkąta Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie (zazwyczaj przy 2/3 wysokości trójkąta). Okres kształtowania (w dniach) - około 1-3 miesiące. 65

66

Trójkąt zwyżkujący jest formacją, w której górna krawędź (linia oporu) jest linią poziomą, a dolna (linia wsparcia) linią zwyżkującą. Formację można wyznaczyć dopiero po ustanowieniu dwóch minimów na tym samym poziomie (2, 4) oraz dwóch maksimów (1, 3). Wolumen obrotów podczas kształtowania się formacji powinien maleć. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po przebiciu górnej krawędzi. Czasem po wybiciu następuje ruch korekcyjny (oznaczony kolorem zielonym). Wybicie z trójkąta zwyżkującego powinno nastąpić w pobliży 66-75% wysokości trójkąta (licząc od jego podstawy). Późniejsze wybicie często bywa ruchem fałszywym. Wielkość wzrostu po wybiciu z trójkąta powinna być co najmniej równa wysokości formacji (przerywana zielona linia). 67

68

Trójkąt symetryczny Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji) lub wysokość podstawy trójkąta. Najważniejszy moment wybicie z formacji przy dużym wolumenie (zazwyczaj przy 2/3 wysokości trójkąta). Okres kształtowania (w dniach) - około 1-3 miesiące. 69

70

Trójkąt symetryczny częściej zapowiada kontynuację wcześniejszego ruchu niż jego odwrócenie, jednak formacja często nie daje jednoznacznych sygnałów. Formację wyznaczają dwie zbieżne linie poprowadzone przez minium dwa maksima i dwa minima. Dopiero po ustaleniu tych czterech punktów (1, 2, 3, 4) można mówić o ukształtowaniu się formacji. W obrębie formacji wolumen powinien wykazywać tendencję spadkową. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po wybiciu przez linię oporu (górną krawędź), przy czym wolumen musi wyraźnie rosnąć. Nierzadko po wybiciu następuje ruch korekcyjny (oznaczony kolorem zielonym). Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany po przebiciu dolnej krawędzi formacji. Wielkość wzrostu lub spadku cen po wybiciu z trójkąta powinna być co najmniej równa wysokości formacji mierzonej jako podstawa trójkąta symetrycznego. 71

72

Świece japońskie 73

Budowa świecy Świeca jest oznaczeniem jednego okienka czasowego, np. jednego dnia na wykresie dziennym, lub pięciominutowego na wykresie z horyzontem czasowym pięciominutowym. Składa się ona z prostokąta, nazywanego korpusem oraz z dwóch wystających linii, na dole i na górze, nazywanych cieniami. Budowa korpusu świecy przedstawia odległość pomiędzy ceną otwarcia, a ceną zamknięcia. Kolor korpusu zależy od relacji pomiędzy tymi kursami. Świeca koloru białego oznacza, iż kurs otwarcia był mniejszy od kursu zamknięcia., natomiast dla świecy koloru czarnego odwrotnie - kurs otwarcia był większy od kursu zamknięcia. 74

Linie wystające z korpusu to cienie, obrazują ekstremalne notowania z danego okresu czasowego, np. danego dnia. Cień górny oznacza cenę maksymalną, a cień dolny cenę minimalną. 75

Długie cienie Długie cienie występują wówczas, gdy jedna ze skrajnych wartości danej świecy japońskiej jest mocno oddalona od ceny otwarcia i/lub zamknięcia. Przyjmuje się, iż długość cienia powinna być trzy razy większa od korpusu). Generalnie długi górny cień uważa się za zapowiedź spadków (jest najbardziej wiarygodny, jeśli występuje na wysokim poziomie cenowym, a wskaźniki techniczne sygnalizują wykupienie rynku. Długi dolny cień stanowi na ogół zapowiedź wzrostów, szczególnie jeśli pojawi się na niskim poziomie cenowym, a 76 rynek jest wyprzedany.

77

Świece wysokiej fali Świeca wysokiej fali swoim kształtem przypomina formację długich cieni, z tą jednak różnicą, iż korpus świecy znajduje się mniej więcej w połowie całego jej kształtu. Pojawienie się takiej świecy na wykresie świadczy o tym, iż siły popytu i podaży są wyrównane, przy czym równowaga ta jest bardzo krucha. Jeśli świeca pojawia się po dłuższym trendzie spadkowym czy wzrostowym, mówi się, że rynek traci wyczucie kierunku. Sytuację taką uważa się za groźną dla trendu, ale po tego typu świecy należy zazwyczaj spodziewać się korekty dotychczasowego trendu w postaci ruchu horyzontalnego. Nie 78 jest to silna formacja świadcząca o zmianie trendu.

79

Szpulki Szpulki to świece z małymi korpusami, świadczące o wyrównanych siłach byków i niedźwiedzi. Mają znaczenie prognostyczne, jeśli występują po dłuższych trendach. Informują, że rynkowi brakuje sił do kontynuacji tendencji. Nie są to jednak silne formacja sygnalizujące zmianę trendu i powinny być potwierdzone przez kolejne świece. Jeśli ma dojść do zmiany trendu na wzrostowy, to po szpulce powinna pojawić się czarna świeca, natomiast w trendzie spadkowym kolejny korpus powinien być biały. Znaczenie szpulki uwiarygodnia wysoki wolumen, który może świadczyć o gromadzeniu przez inwestorów danych papierów wartościowych (w trendzie spadkowym) lub ich 80 dystrybucji (w trendzie wzrostowym).

81

Doji Doji jest formacją, w której kurs otwarcia jest równy kursowi zamknięcia, zatem korpus świecy ma postać poziomej kreski. Podobnie jak szpulki czy świece wysokiej fali, doji mają znaczenie prognostyczne tylko wówczas, gdy występują po dłuższym spadku lub wzroście i mogą być zapowiedzią zwrotu na rynku. 82

Szczególnie ważne są doji pojawiające się po długim białym korpusie, który występuje po dłuższym trendzie wzrostowym. Wprawdzie duża biała świeca informuje o utrzymującej się przewadze byków, lecz pojawiające się po niej doji oznacza, iż stronie popytowej brakuje sił do utrzymania coraz wyższych poziomów cenowych. 10 stycznia 2002 roku ogon świecy jest bardzo długi, a kurs otwarcia i zamknięcia jest jednoczenie minimum świecy. Zatem jest to oznaką słabości rynku, gdyż bykom jest coraz trudniej osiągać nowe szczyty. 83

84

Młot Młot jest świecą o małym korpusie, położonym w pobliżu górnego jej końca i długim dolnym cieniu, pojawiającą się w trendzie spadkowy. Formacji jest zapowiedzią wzrost kursu. Młot ma największe znaczenie prognostyczne, jeśli pojawia się po dłuższej zniżce, na rynku wyprzedanym. 85

86

Cechą charakterystyczną formacji młota jest długi dolny ogon świecy sygnalizujący słabość niedźwiedzi (strony podażowej). Końcówkę silnego trendu spadkowego zapowiedziały dwie świece japońskie kształtujące formację młota (13-14 czerwca 2006 roku). Potwierdzeniem młota powinien być wzrost kursu na kolejnej sesji. Jednak często zdarza się, że pierwsza zwyżka jest w całości niwelowana przez wciąż jeszcze silne niedźwiedzie, dlatego zawierając transakcje w oparciu o młot, należy umieścić linię obrony w najniższym punkcie formacji. Jeśli na zamknięciu ceny spadną poniżej tego poziomu znaczy to, że formacja załamała się. 87

Wisielec Wisielec jest formacją, w której świeca posiada mały korpus położony w pobliżu górnego jej końca i długim dolnym cieniu. Wprawdzie długi dolny cień pozornie świadczy o sile byków, ale informuje także, że na rynku miał miejsce silny spadek i dominacja popytu nie jest już tak wyraźna. Potwierdzeniem formacji powinno być zamknięcie kolejnych notowań poniżej korpusu wisielca. Wisielec ma największe znaczenie prognostyczne, jeśli pojawia się po dłuższej zwyżce. 88

89

Powyższy wykres przedstawia sytuację, w której mieliśmy drobne odreagowanie wcześniejszego ruchu cen (tzw. korekta poprzedniej zwyżki cen). Należy pamiętać, iż kontynuacja lub odwrócenie trendu może wystąpić zarówno w krótkim, jak i długim horyzoncie czasowym (przy czym należy dodać, iż pojęcie horyzontu czasowego jest pojęciem względnym i zależy od indywidualnych preferencji inwestora). 90

Spadająca gwiazda Spadająca gwiazda graficznie jest formacją bardzo zbliżoną do formacji wisielca. Świecę o małym korpusie (kolor nie ma znaczenia), położonym w pobliżu jej dolnego końca i długim górnym cieniu, pojawiającą się w trendzie wzrostowym. Długi górny cień informuje, że choć ceny rosły w trakcie sesji, to bykom zabrakło sił, aby utrzymać kursy na wysokim poziomie do końca notowań. Spadająca gwiazda jest najbardziej wiarygodna jeśli występuje po dłuższym wzroście. 91

92

Reguła 50% Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - procentowa wartość przebicia linii oporu, pomnożona przez 10 (prognozowany wzrost, następnie spadek do poziomu 50% poprzedniego wzrostu). Najważniejszy moment - zaleca się, aby kurs przełamał linię trendu o minimum 3% 93

Wskaźniki analizy technicznej 94

Wskaźniki analizy technicznej nie będą miały zastosowania, jeśli nie porównamy ich wartości do danych historycznych czy do aktualnego poziomu kursów analizowanego instrumentu. Istnieją następujące sposoby interpretowania wskaźników: - wyrysowanie poziomów wsparcia i/lub oporu (poniższy rysunek, punkt A), na takiej samej zasadzie, jak dla analizy wykresów danego waloru (zobacz: Poziomy wsparcia / oporu), - analiza wartości wskaźnika, znajdującego się w obszarze wykupienia lub wyprzedania; obszar wyprzedania (poniższy rysunek, punkt B1) informuje, iż rynek (strona podażowa) nie jest już na tyle silna, aby ceny notowały coraz to nowsze dołki (dla wskaźnika wyrażonego w procentach obszarem wyprzedania jest wartość poniżej 30 lub 20%); obszar wykupienia (poniższy rysunek, punkt B2) informuje, iż rynek (strona popytowa) nie jest już na tyle silna, aby ceny notowały coraz to nowsze szczyty (dla wskaźnika wyrażonego w procentach obszarem wykupienia jest wartość powyżej 70 lub 80%); 95

- wyliczenie tzw. linii sygnału, które są średnią arytmetyczną danego wskaźnika (poniższy rysunek, punkt C); w sytuacji gdy linia sygnału przebija od dołu linię wskaźnika analizy technicznej, jest wówczas sygnał do kupowania danego instrumentu; w sytuacji, gdy linia sygnału przebija od góry linię wskaźnika analizy techniczne jest to sygnał sprzedaży). 96

97

Linia trendu wzrostowego jest prostą biegnącą prawoskośnie ku górze wzdłuż kolejnych wyżej położonych dołków. 98

Linia trendu spadkowego jest prostą biegnącą prawoskośnie w dół wzdłuż kolejnych, coraz niżej położonych szczytów. 99

Średnia krocząca (SMA) Formuła liczenia wskaźnika: SMA = ( P1, P2,..., Pn ) / k gdzie: P - kurs z danego okresu; k - okres, jaki obejmuje średnia ruchoma. Sygnał kupna - bieżący kurs analizowanego instrumentu jest większy od wartości arytmetycznej średniej kroczącej (SMA). Sygnał sprzedaży - bieżący kurs analizowanego instrumentu jest mniejszy od wartości arytmetycznej średniej kroczącej (SMA). Dodatkowe informacje - możliwe jest nanoszenie innych średnich kroczących na ten sam wykres (interpretacja: jeśli średnia krótkoterminowa przebija od dołu średnią długoterminową to jest to sygnał kupna, natomiast odwrotna sytuacja jest dla sygnału sprzedaży). 100

101

Powyższy wykres przedstawia kurs indeksu WIG20 w okresie 20002004 oraz prostą średnią arytmetyczną obejmującą 30 ostatnich sesji giełdowych. Dla porównania poniżej został przedstawiony wykres ze średnią z ostatnich 60 sesji. Jak widać średnie obejmujące szerszy horyzont czasowy dają rzadziej sygnały do zajęcia danej pozycji. Wybór średniej należy do indywidualnych preferencji danego inwestora (czy jego celem inwestycyjnym jest osiągnięcie zysku z krótkim terminie, np. 1-2 dni, czy może kilka tygodni czy miesięcy). Warto również dodać, iż pojęcie horyzontu czasowego jest pojęcie względnym i dla jednego inwestora okres kilku dni jest okresem np. krótkoterminowym, a dla innego długoterminowym. 102

103

Średnia krocząca (EMA) Formuła liczenia wskaźnika: EMA = Pdziś * N + EMAwczoraj * (1 N ) gdzie: P - kurs z danego okresu; k - okres, jaki obejmuje średnia ruchoma; N = 2 / (k + 1). Sygnał kupna - bieżący kurs analizowanego instrumentu jest większy od wartości arytmetycznej średniej kroczącej (EMA). Sygnał sprzedaży- bieżący kurs analizowanego instrumentu jest mniejszy od wartości arytmetycznej średniej kroczącej (EMA). Dodatkowe informacje - możliwe jest nanoszenie innych średnich kroczących na ten sam wykres (interpretacja: jeśli średnia krótkoterminowa przebija od dołu średnią długoterminową to jest to sygnał kupna, natomiast odwrotna sytuacja jest dla sygnału sprzedaży). 104

105

Wykładnicza średnia krocząca jest innym rodzajem średniej kroczącej, zastosowanej w analizie technicznej. Interpretacja wskaźnika identyczna jak w przypadku średniej arytmetycznej (SMA): jeśli kurs jest wyższy od średniej EMA to jest to sygnał kupna, a poniżej sygnał sprzedaży. Powyższy wykres przedstawia kurs indeksu WIG20 w okresie 20002004 oraz prostą średnią EMA obejmującą 30 ostatnich sesji giełdowych. Dla porównania poniżej został przedstawiony wykres ze średnią z ostatnich 60 sesji. Jak widać średnie obejmujące szerszy horyzont czasowy dają rzadziej sygnały do zajęcia danej pozycji. Wybór średniej należy do indywidualnych preferencji danego inwestora (czy jego celem inwestycyjnym jest osiągnięcie zysku z krótkim terminie, np. 1-2 dni, czy może kilka tygodni czy miesięcy). Warto również dodać, iż pojęcie horyzontu czasowego jest pojęcie względnym i dla jednego inwestora okres kilku dni jest okresem np. krótkoterminowym, a dla innego długoterminowym.106

107

Średnie kroczące (ruchome) Istnieją trzy podstawowe typy średnich - EMA, SMA, WMA Zadaniem średnich kroczących jest uśrednianie ceny instrument z danego przedziału czasowego i umieszczanie jej na wykresie. Sygnały kupna są generowane, gdy cena przetnie i zamknie się ponad średnią. Stosuje się kombinacje 2 lub 3 średnich kroczących o różnych okresach, a sygnałem w tym wypadku będzie przecięcie i zamknięcie się ceny ponad wszystkimi średnimi, lub przecięcie się samych średnich. SMA - wylicza wartości tylko z określonego okresu, przykłada taką samą wagę do nowych i starych danych. WMA (ważona średnia ruchoma) - przykłada większą wagę do nowych danych. EMA - uwzględnia dane historyczne i przykłada większą wagą do nowych danych 108

109

MACD Wskaźnik MACD opiera się na analizie zbieżności i rozbieżności średnich ruchomych. Jest przedstawiony w formie dwóch linii. Jednej ciągłej, zwanej linią MACD i drugiej przerywanej, linii sygnału. Linia MACD powstaje przez obliczenie różnicy pomiędzy dwiema średnimi ruchomymi wykładniczymi, przeważnie 12 i 26-dniową. Nazywana jest szybką linią, gdyż odpowiada stosunkowo szybko na zmiany cen. Linia sygnału to 9- dniowa średnia wykładnicza linii MACD, która reaguje wolniej na zmiany w ruchach cenach. Szybka linia MACD wskazuje więc na porozumienie co do ceny zawarte przez tłum w krótszym okresie czasu, wolna linia sygnału - w dłuższym. 110

Przecięcie szybkiej linii z wolną linią sygnału może wskazywać na zmianę układu sił pomiędzy kupującymi a sprzedającymi, czyli na zmianę głównego trendu. Przecięcia się linii są więc sygnałami kupna lub sprzedaży. Jeżeli szybka linia MACD przecina od dołu wolną linię sygnału, oznacza to, że kupujący zaczynają dominować nad sprzedającymi. Następuje rozpoczęcie trendu wzrostowego. Warto wtedy kupować akcje. Jeżeli szybka MACD przecina od góry wolną linię sygnału, oznacza to, że na rynku dominującą grupą są sprzedający i warto podejmować transakcje sprzedaży. 111

112

113

Wskaźnik MACD (Moving Average Convergence Divergence) jest najczęściej wykorzystywanym wskaźnikiem w analizie technicznej. Jego popularność wynika z łatwości interpretacji oraz z możliwości wykorzystania wskaźnika zarówno w okresie stabilizacji, jak i wyraźnych trendów. Sygnał kupna powinien zostać wygenerowany poniżej poziomu zerowego, a sygnał sprzedaży powyżej tego poziomu. Wyjątek jest sytuacja, w której nieco ponad poziomem zerowym dochodzi do łagodnego spadku a następnie wzrostu wskaźnika. Wskaźnik można przedstawić w dwojaki sposób: - w formie dwóch linii - linii wskaźnika MACD (linia niebieska) oraz linii sygnału (linii czerwonej), będącej średnią arytmetyczną zazwyczaj z dziewięciu okresów wartości wskaźnika; - w formie histogramu - różnicy pomiędzy wartościami wskaźnika MACD a linią sygnału. 114

Specyficznym rodzajem wskaźnika MACD jest MACD - histogram. Pozwala on w jeszcze bardziej dogłębny sposób określić układ sił pomiędzy kupującymi a sprzedającymi, gdyż wskazuje, czy dominująca na rynku grupa rośnie w siłę, czy też słabnie. 115

Momentum (MTM) Formuła liczenia wskaźnika: MTM = cena aktualna - cena sprzed k okresów Sygnał kupna: - przebicie linii oporu na wskaźniku, - linia sygnału przebija od dołu linię wskaźnika MTM. Sygnał sprzedaży: - przebicie linii wsparcia na wskaźniku, - linia sygnału przebija od góry linię wskaźnika MTM. 116

117

Momentum jest wskaźnikiem, który pokazuje różnicę między bieżącą ceną instrumentu, a wartością sprzed n okresów, np. dni. Podobnie jak w przypadku wskaźnika MACD, sygnały generowane są za pomocą linii sygnału, która w tym przypadku obejmuje okres 10 sesji (wykres powyżej) lub 30 sesji (wykres poniżej). Dobrze jest, jeśli sygnał kupna jest wygenerowany poniżej poziomu zerowego lub w jego pobliżu, a sygnał sprzedaży powyżej tego poziomu. Należy zwrócić uwagę, że jak dobrym wskaźnikiem nie był by momentum, należy potwierdzać jego wskazania przy pomocy innych wskaźników. Momentum nie daje także dobrych sygnałów zamknięcia pozycji, gdyż te pojawiają się dopiero przy sygnale otwarcia pozycji. 118

119

120

121

ROC Formuła liczenia wskaźnika: ROC = cena aktualna / cena sprzed k okresów Sygnał kupna: - przebicie linii oporu na wskaźniku, -linia sygnału przebija od dołu linię wskaźnika ROC. Sygnał sprzedaży: - przebicie linii wsparcia na wskaźniku, - linia sygnału przebija od góry linię wskaźnika ROC. 122

123

Wskaźnika ROC (Rate of Change) obok MACD jest najczęściej używanym wskaźnikiem w analizie technicznej. Metoda liczenia jest bardzo podobna do wskaźnika momentum z tą tylko różnicą, iż wskaźnik ROC jest stosunkiem wartości pomiędzy wartością bieżącą danego waloru, a wartością sprzed n okresów. Wskaźnik może być wyrażony w ujęciu nominalnym, jak i procentowym. Dodatkowo w analizie można nanieść tzw. linię referencji, wyznaczające obszary wykupienia i wyprzedania na poziomie odpowiednio 10 i 90% wartości wskaźnika. We wskaźnikach analizy technicznej zaleca się stosowanie różnych parametrów (okresów obejmujących okres). Powyższe wykresy obrazują wskaźnik ROC obejmujący okres 30 oraz 60 sesji (z linią sygnału odpowiedni na poziomie 10 i 30 sesji). Podobnie jak w innych wskaźnikach analizy technicznej dłuższy horyzont czasowy wskaźnika przyczynia się do rzadszego generowania sygnałów do zajęcia odwrotnej pozycji. 124

125

ROC można interpretować na cztery sposoby: 1) W pierwszej interpretacji (patrz wykres powyżej), sygnałem do kupna (K) jest sytuacja, gdy następuje przecięcie od dołu niemalejącej linii Signal (pomarańczowa linia) przez wskaźnik ROC (niebieska linia), zaś sygnałem do sprzedaży (S) jest sytuacja, gdy następuje przecięcie od góry nierosnącej linii Signal (pomarańczowa linia) przez wskaźnik ROC (niebieska linia). 126

127

2) W drugiej interpretacji (patrz wykres powyżej), sygnałem do zakupu (K) jest moment, w którym wskaźnik przebija od dołu poziom zerowy, zaś sygnałem do sprzedaży (S) jest sytuacja, gdy wskaźnik przebija od góry poziom zerowy. Interpretacja ta i generowane przez nią sygnały są jednak mało pewne i dlatego rzadko stosowane samodzielnie. Częściej stosuje się je do potwierdzania synałów innych wskaźników. 128

129

3) Trzecia interpretacja polega ustawieniu poziomów wykupienia i wyprzedania na wykresie ROC (patrz wykres powyżej). Do analizy wskaźnika w ten sposób konieczne jest jednak wcześniejsze wyznaczenie tych dwóch poziomów. Poziomy te powinny być tak wyznaczone, aby w obszarze między nimi znajdowało się ok. 90% przebiegu wskaźnika. Górne ograniczenie tego obszaru wyznacza poziom wykupienia, natomiast dolne - poziom wyprzedania. Przy tego rodzaju interpretacji, sygnałem do zakupu (K) będzie przebicie od dołu przez wskaźnik ROC poziomu wyprzedania, zaś sygnałem do sprzedaży (S) przebicie od góry przez wskaźnik ROC poziomu wykupienia. 130

131

4) Czwartą interpretacją jest poszukiwanie dywergencji pomiędzy wykresem wskaźnika ROC a wykresem kursu instrumentu (patrz wykres powyżej). Trend zniżkujący wskaźnika przy jednoczesnym trendzie zwyżkującym kursu może zwiastować korektę cen albo zmianę trendu. W sytuacji odwrotnej, zwyżkujący trend wskaźnika przy jednoczesnym zniżkującym trendzie kursu może świadczyć o rychłej zmianie trendu spadkowego i wzroście cen kursu. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia na wykresie zaprezentowanym powyżej: cena akcji UNIMIL spada - trend zniżkujący (B), ale jednocześnie wskaźnik ROC wskazuje trend zwyżkujący (A). Wskazania ROC okazały się w tym przypadku prorocze - kurs potwierdził wskazania ROC i zmienił trend na zwyżkujący. Wyboru sposobu tudzież sposobów interpretacji wskaźnika dla danego instrumentu najlepiej dokonać indywidualnie, po obserwacji typów sygnałów w przeszłości i porównaniu ich skuteczności, mając na uwadze preferowany horyzont czasowy inwestycji. 132

133

RSI Formuła liczenia wskaźnika: Podczas wyliczania wartości wskaźnika postępujemy według następujących etapów: 1. ustalamy ceny zamknięcia dla ostatnich przez 14 dni 2. należy ustalić dni, w których ceny zamknięcia były wyższe od cen zamknięcia z poprzedniego dnia, dodać je do siebie oraz sumę dzielimy 14 3. podobnie, jak w poprzednim punkcie postępujemy z cenami zamknięcia, które były niższe od cen zamknięcia z poprzedniego okresu 4. liczymy RS, czyli stosunek wyniku z punktu 2 do wyniku z punktu 3 5. obliczamy wartość wskaźnika RSI= 100 - [100/(1 + RS)] 134

Sygnał kupna: - przebicie linii oporu na wskaźniku, - wartość wskaźnika poniej 10% (obszar wyprzedania), - linia sygnału przebija od dołu linię wskaźnika. Sygnał sprzedaży: - przebicie linii wsparcia na wskaźniku, - wartość wskaźnika powyżej 90% (obszar wykupienia), - linia sygnału przebija od góry linię wskaźnika. 135

136

Wskaźnik RSI wprowadził w 1978 roku Welles Wilder, chcąc skorygować niedoskonałości, jakie cechowały jego zdaniem standardowe oscylatory impetu. Oscylatory te dają często mylne sygnały spowodowane przez ekstrema lokalne analizowanego waloru. Dlatego RSI zawiera wewnętrzny mechanizm wygładzania, pozwalający zmniejszyć wpływ tych ekstremów. Podstawowa analiza zakłada poszukiwanie dywergencji względem wykresu cenowego. RSI jest również miernikiem stanów wykupienia / wyprzedania rynku. Wartości powyżej 70 pkt., są odbierane jako wykupienie rynku, poniżej 30 pkt. jako wyprzedanie rynku. Dodatkowo wskaźnik może być poddawany klasycznym technikom analitycznych, jak kreślenie linii trendów, poszukiwaniu formacji cenowych oraz sygnały płynące z ich przebicia. Wskaźnika RSI nie należny mylić z siłą względną, która porównuje dany instrument z innym (np. akcje danej spółki ze średnią przemysłową DJIA). 137

138

139

Liczba otwartych pozycji (tzw. LOP) Sygnał kupna: Liczba otwartych pozycji (tzw. LOP) - kurs rośnie, wolumen rośnie, LOP rośnie, - kurs spada, wolumen rośnie, LOP spada. Sygnał sprzedaży: - kurs rośnie, wolumen spada, LOP spada, - kurs spada, wolumen rośnie, LOP rośnie. Inwestorzy obserwujący rynki terminowe zazwyczaj posługują się metodą uwzględniającą trzy podstawowe wielkości: kurs, wolumen oraz tzw. liczbę otwartych pozycji (LOP) na danym instrumencie pochodnym. Ocenia się, że najważniejszy jest kurs, jednak część inwestorów niesłusznie ignoruje analizę pozostałych wielkości jakimi są wolumen i LOP. 140

Wolumen jest to liczba kontraktów zawartych w danym okresie, np. w ciągu jednego dnia. Liczba otwartych pozycji jest to liczba kontraktów nie upłynnionych do końca dnia. Co ważne, LOP jest sumą pozycji długich i krótkich. Innymi słowy, dwaj uczestnicy rynku (kupujący i sprzedający) tworzą tylko jeden kontrakt. W związku z tym możemy wyróżnić następujące kombinacje pomiędzy inwestorami zawierającymi transakcje na instrumentach pochodnych. 1. Kupujący otwiera długą pozycję, a sprzedający otwiera krótką sytuacja, w której strony transakcji tworzą nowy kontrakt (LOP rośnie o 1). 2. Kupujący otwiera długą pozycję, a sprzedający zamyka starą pozycję długą - pierwszy inwestor angażuje się na rynku, natomiast drugi z niego wychodzi (LOP pozostaje bez zmian). 141

3. Kupujący zamyka starą pozycję krótką, a sprzedający otwiera nową krótką - efekt podobny, jak w przypadku drugim, zatem wielkość LOP pozostaje bez zmian. 4. Kupujący zamyka starą pozycję krótką, a sprzedający zamyka starą pozycję długą - w tym przypadku, inwestorzy po obu stronach zamykają pozycje, a zatem liczba otwartych pozycji spada o 1. 142

Dywergencje Dywergencja jest to nie potwierdzenie kolejnego szczytu/dołka kursu przez wskaźnik. Przykładowo, jeśli mamy sytuację, w której kurs analizowanego waloru notuje nowe szczyty, a np. wskaźniki momentum (MTM) czy MACD nie notuje nowych szczytów, wówczas jest to sygnał słabości rynku. Innymi słowy, wskaźnik analizy technicznej określa, czy dany entuzjazm wśród inwestorów (w przypadku notowania nowych szczytów) jest uzasadniony, czy też nie. Mówimy wówczas o tzw. dywergencji negatywnej. Analogiczną sytuacją do przedstawionej jest notowanie przez dany walor nowych dołków przy ich braku z przypadku wskaźnika. Jest to wówczas dywergencja pozytywna, prognozująca zmianę trendu ze spadkowego na wzrostowy. 143

Wyróżnia się trzy główne rodzaje dywergencji: 1. dywergencja klasy A - kurs wyznacza nowe ekstremum, a wskaźnik nie (najbardziej wiarygodna dywergencja), 2. dywergencja klasy B - kurs wyznacza nowe ekstremum, a wskaźnik osiąga wartość swoje poprzedniego ekstremum, 3. dywergencja klasy C - kurs nie osiąga nowego ekstremum, a wskaźnik tak. W praktyce pierwszy rodzaj dywergencji ma jakiekolwiek zastosowanie w inwestowaniu i może być skutecznie wykorzystywany. Przykład dywergencji klasy A, pozytywnej (oznaczonej numerem 1 i 2) oraz negatywnej (numer 3) przedstawia poniższy wykres Telekomunikacji Polskiej SA oraz wskaźnika MACD. 144

145

BOLLINGER BANDS - WSTĘGA BOLLINGERA (BOL) Wstęga Bollingera to narzędzie analizy technicznej wynalezione przez Johna Bollingera na początku lat 80. XX wieku. Powstała ona na podstawie obserwacji, że zmienność cen jest dynamiczna, a nie statyczna. Zadaniem wstęg jest określanie względnych dołków i szczytów cenowych. Czyli według definicji cena osiąga szczyt przy górnej wstędze, a dołek przy dolnej. Wstęga Bollingera składa się z: - środkowej wstęgi będącej n-okresową średnią ruchomą, - górnej wstęgi będącej k-krotnością n-okresowego odchylenia standardowego powyżej środkowej wstęgi, - dolnej wstęgi będącej k-krotnością n-okresowego odchylenia standardowego poniżej środkowej wstęgi. Standardowo przyjmuje się: n = 20 i k = 2. 146

Wstęga Bollingera (Bollinger Bands) jest wskaźnikiem zmienności cen i wyznacza obszar, w którym powinna utrzymywać się cena instrumentu. Esencją analizy wykresu na podstawie tego wskaźnika jest założenie, że dla kursu pozostającego w trendzie horyzontalnym wykres powinien oscylować pomiędzy dwoma wstęgami Bollingera: górną i dolną. Wyjście linii kursu poza ten obszar (ewentualnie zbliżenie się do ramienia wstęgi) oznacza sygnał krótkotrwałego odwrócenia tendencji w dłuższym trendzie horyzontalnym. Sygnał kupna (K) zostaje wygenerowany, gdy linia kursu spada poniżej dolnego ograniczenia wstęgi lub zbliża się do niej (dolna szara linia). Sygnał sprzedaży (S) zostaje wygenerowany, gdy kurs przebija górne ograniczenie wstęgi lub zbliża się do niej (górna szara linia). 147

Uwaga 1: Opisany wyżej sposób analizy może być stosowany tylko w przypadku, gdy kurs znajduje się w trendzie horyzontalnym. Przy długich wzrostach lub spadkach często linia kursu porusza się poza obszarem wyznaczonym przez wstęgę. Uwaga 2: Jeśli ramiona wstęgi znajdują się przez dłuższy czas bardzo blisko siebie, można się spodziewać dużego ruchu cen. Jego kierunek jest najczęściej zgodny z ruchem, który doprowadził do pierwszego wyraźnego przebicia wstęgi (np. ostatni sygnał K na przykładowym wykresie). 148

149

AVERAGE TRUE RANGE - ŚREDNIA RZECZYWISTEGO ZASIĘGU (ATR) Wskaźnik ATR oblicza się jako średnią z rzeczywistego zakresu zmian (TR - True Range) który jest największą wartością z następujących trzech wielkości: - odległością pomiędzy poprzednią ceną zamknięcia (Close) a dzisiejszym minimum (Low), - odległością pomiędzy dzisiejszym maksimum (High) a poprzednią ceną zamknięcia (Close) - odległością pomiędzy dzisiejszym maksimum (High) i minimum (Low). 150

Wskaźnik jest używany do przewidywania lokalnych szczytów i dołków jego wartość jest często wysoka i osiąga szczyt przed lokalnym minimum lub maksimum kursu (przykład A). Także wysoka wartość wskaźnika podczas gwałtownego spadku lub wzrostu może zapowiadać dłuższą zmianę trendu (B). Niskie wartości wskaźnika potwierdzają trend horyzontalny (C). 151

Koperty - tunel średnich kroczących Koperty są to dwie średnie ruchome przesunięte względem centralnej średniej ruchomej o określoną procentową wartość. Proste ruchome tworzą w ten sposób tunel, w którym porusza się cena. Przy odpowiednich ustawieniach koperty, może ona służyć jako wyznacznik poziomu wsparcia i oporu, a wybicie ceny poza tunel ma wskazywać na powstanie silnego trendu. Koperta może mieć także zastosowanie jak normalna średnia krocząca, a obszar pomiędzy górną i dolną linią może być buforem eliminującym fałszywe sygnały i dopiero zamknięcie ceny pod/nad dwoma liniami daje wiarygodny sygnał. 152

153

Regresja liniowa (krzywa) Zadaniem regresji liniowej jest określenie i pokazanie na wykresie jak najlepszego odzwierciedlenia cen z określonego okresu. Nie jest to zwykła średnia ruchoma i sama w sobie częściej służy bardziej do określania kierunku trendu, niż do określania pozycji wejścia/wyjścia, niemniej przy odpowiednich ustawieniach może dawać także sygnały tego typu. Powinny one jednak być filtrowane przez dodatkowy wskaźnik. Innym sposobem interpretacji wskaźnika jest wyszukiwanie szczytów i dołków, które opiera się na założeniu, że cena zawsze powraca w stronę krzywej regresji. 154

155

DeMarker Wskaźnik DeMarker określa obszary w których zlecenia kupna/sprzedaży są obarczone ryzykiem, gdyż istnieje możliwość zmiany trendu. Wskazania poniżej 0,3 wskazują na ryzyko w przypadku sprzedaży, powyżej 0,7 ryzyko w przypadku kupna. Wartości między 0,3-0,7 wskazują na umiarkowane ryzyko. 156

157

ALLIGATOR Wskażnik ALLIGATOR pozwala określić siłę oraz kierunek trendu. Składa się on z trzech lini kierunkowych, których odpowiednie ułożenie określa pozycję kupna/sprzedaży oraz zamknięcia pozycji. Alligator s jaws - najdłuższy okres Alligator s teeth - średni okres Alligator s lips - krótki okres Jeśli trzy linie biegną bardzo blisko siebie i/lub wzajemnie się przecinają oznacza to brak trendu i "śpiący" rynek. Gdy układają się w kolejności od najkrótszej do najdłuższej i jednocześnie zwiększają odległość od siebie, oznacza to, że rynek obudził się i powstał trend. Gdy linie ponownie zbliżają się do siebie, rynek staje się spokojny. 158

159

Czarny czwartek 160

Chwile grozy na Wall Street, czyli jak komputery przejęły władzę nad giełdą Czwartek 6.V.2010 r. przejdzie do historii Wall Street i chyba do annałów rynku kapitałowego w ogóle. Gdy w połowie sesji indeksy znienacka osunęły się w dół o 9 proc., zaś ceny niektórych akcji spadły w jednej chwili o 60-90%, wydawało się, że mamy do czynienia z największą od lat paniką na amerykańskiej giełdzie. Wartość spółek notowanych na Wall Street w ciągu kilku minut spadła o bilion dolarów! Gdyby tak zakończyła się sesja, byłby to największy jednosesyjny spadek od 1987 r. Po kilku minutach sytuacja wróciła do normy, a indeksy zakończyły dzień stratami "tylko" powyżej 3%. Przyczyny tej chwilowej, dramatycznej wyprzedaży bada zarząd giełdy NYSE, komisja papierów wartościowych (SEC) oraz amerykański rząd i Kongres. Giełda Nasdaq, którą też dotknęło nagłe załamanie, już anulowała transakcje z kluczowych kilkunastu minut handlu. 161

Prezes NYSE oświadczył, że gdyby nie reakcja włodarzy parkietu na gwałtowne spadki, załamanie trwałoby dłużej. Dodał, że przecena akcji "nie była efektem normalnego handlu", a zlecenia były realizowane "bez woli inwestorów". Najprawdopodobniej praprzyczyną bezprecedensowego zamieszania na Wall Street był błąd maklera oraz to, że handel ma parkiecie od lat rządzą komputery, a nie ludzie. Makler prawdopodobnie omyłkowo wystawił na sprzedaż po niskiej cenie większy pakiet akcji, niż zamierzał. Zlecenie było na tyle duże, że wpłynęło na obniżenie indeksów, a to z kolei uruchomiło kaskadę zleceń typu stop-loss, czyli automatycznych sprzedaży akcji uaktywnianych w momencie ponadprzeciętnego spadku indeksów. Im więcej stop-lossów nadchodziło na parkiet, tym bardziej spadały indeksy i do gry włączały się kolejne, automatyczne zlecenia sprzedaży. Po kilkunastu minutach, gdy zarząd giełdy zorientował się, że to nie jest zwykła panika, zaczął anulowanie niektórych automatycznych zleceń. 162

Zakres 5 dni, 1 miesiąc 163

Zakres 1 rok; 3 lata 164

Winowajca?? 165

Skutki np. IWN ishares Russell 2000 Value Index ETF 166

ZTR Zweig Total Return Fund Inc (The) 167

168

Ryzyko zawodowe ;) 169

170

171

172

173

174

175