Podstawy przedsiębiorczości. wykład 3

Transkrypt

1 Podstawy przedsiębiorczości wykład 3

2 Podstawy analizy fundamentalnej Analiza fundamentalna polega na przewidywaniu przyszłych ruchów cen instrumentu finansowego na podstawie czynników i danych ekonomicznych, politycznych i społecznych, które w jakikolwiek sposób mogą wpłynąć na wycenę, podaż i popyt na dany instrument. Na rynku akcji lub walutowym analiza fundamentalna polega na śledzeniu sytuacji makroekonomicznej w danym kraju i na świecie oraz analizowaniu jak zmiany w gospodarce wpłyną na popyt i podaż danej akcji lub waluty a co za tym idzie na poziom jej kursu. W tym celu trzeba na bieżąco śledzić wydarzenia polityczne, ekonomiczne, społeczne oraz obserwować wskaźniki makroekonomiczne świadczące o stanie gospodarki danego kraju. Publikacja danych makroekonomicznych to jeden z najbaczniej obserwowanych przez fundamentalistów czynników mających wpływ na rynek akcji lub walutowy. Specyfiką rynku akcji lub walutowego jest szybkość reakcji na publikowane dane oraz fakt występowania zjawiska tzw. dyskontowania przyszłych informacji. 2

3 Inwestor musi rozstrzygnąć czy prognozowane przez niego dane lub wydarzenia, które mają mieć miejsce zostały przez rynek uwzględnione w cenach czy też nie. Opublikowanie informacji, które są powszechnie oczekiwane nie będzie miało większego wpływu na rynek, gdyż jest już ona na pewno uwzględniona w kursie akcji lub walutowym. Informacja ma wartość tylko wtedy, gdy nie jest ona powszechnie znana lub oczekiwana. Wpływ na rynek mają także wydarzenia te najbardziej tragiczne tj. wojny, ataki terrorystyczne, katastrofy. Inwestorzy w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej uciekają w bezpieczne waluty np. frank szwajcarski jak również w ostatnim czasie wspólną walutę euro. Z wielką uwagą należy również śledzić wypowiedzi członków ekip rządzących i opozycji, szefów banków centralnych lub osób mających duży wpływ na prowadzoną politykę pieniężną. Stabilność sceny politycznej przekłada się bowiem na zwiększenie atrakcyjności gospodarki wśród zagranicznych inwestorów, co przyciąga kapitał i wzmacnia krajową walutę. 3

4 Pogorszenie się sytuacji na niej może doprowadzić do gwałtownego wycofania zainwestowanych środków i wzrostu cen dewiz. Podsumowując wpływ na sentyment inwestorów do danej akcji lub waluty mogą mieć takie czynniki jak: stabilność polityczna, koniunktura gospodarcza, polityka banku centralnego. Korzystne zmiany w tych obszarach zwiększają zainteresowanie inwestorów daną akcją lub walutą, zmiany negatywne powodują ucieczkę z rynku, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do kryzysu. 4

5 Wskaźniki makroekonomiczne W długim terminie dane makroekonomiczne i ocena perspektyw rozwoju gospodarczego kształtują trendy panujące na światowych rynkach walutowych. W czasie dziennych notowań publikacja ważnych danych ekonomicznych istotnie odbiegających od oczekiwań rynku może wywołać gwałtowne wahania cen, prowadzące często do tzw. fałszywych sygnałów technicznych lub nawet do zmiany trendu w horyzoncie czasowym od dwóch do trzech dni. Pierwsze reakcje rynku na publikowane dane ekonomiczne mogą nie odzwierciedlać ich prawdziwej wymowy. Najczęściej dotyczy to wskaźników o rozbudowanym charakterze, składających się z wielu subindeksów, na przykład Philadelphia Fed Index. Należy też pamiętać (szczególnie przy publikacji danych mających znaczny wpływ na zachowanie rynku), że do gwałtownego wybicia może dojść jeszcze przed opublikowaniem wskaźników, co związanie jest z budowaniem pozycji spekulacyjnych przez uczestników rynku. 5

6 Kierunek tych zmian może być zupełnie przeciwny wobec reakcji rynku po opublikowaniu danych. Ponadto stosunkowo częstym zjawiskiem w ostatnim czasie jest występowanie luki cenowej po publikacji najważniejszych wskaźników gospodarczych. Z powyższych powodów spekulacja w oparciu wskaźników publikację danych makroekonomicznych jest szczególnie ryzykowną strategią inwestowania. Najważniejsze wskaźniki makroekonomiczne Liczba nowych miejsc pracy w sektorze pozarolniczym (Non-farm Payroll) jeden z najważniejszych wskaźników obrazujący sytuację na rynku pracy w Stanach Zjednoczonych oraz ogólną koniunkturę w gospodarce. Raport ten sporządzany jest przez amerykański Departament Pracy i publikowany w pierwszy piątek miesiąca na podstawie ankiet sporządzanych w gospodarstwach domowych oraz przedsiębiorstwach. 6

7 Generalnie wskaźnik ten cechuje się znaczną zmiennością. Średni miesięczny przyrost nowych miejsc pracy powyżej 160 tys. w okresie półrocznym uważa się za przejaw dobrej kondycji gospodarki. Dane te uznawane są również jako istotny czynnik wpływający na kształt polityki monetarnej Fed. Reakcja rynku na publikację raportu z reguły jest bardzo gwałtowna, w przypadku danych znacznie różniących się od oczekiwań często dochodzi do pojawienia się luki cenowej. Miesięczny raport z rynku pracy zawiera ponadto dane o średnim czasie pracy w tygodniu (wskaźnik ten jest z kolei skorelowany z dynamiką produkcji przemysłowej oraz danymi o dochodach osobistych) oraz średniej godzinowej płacy. Tygodniowa liczba podań o zasiłki (Weekly Jobless Claims) dane te publikowane są co tydzień w każdy czwartek o godzinie 14:30. Wpływ publikacji danych na zachowanie rynku z reguły nie jest znaczny poza przypadkami, gdy dane w znacznym stopniu odbiegają od rynkowego konsensusu. 7

8 W stosunku do miesięcznego raportu z rynku pracy wskaźnik ten ma znacznie mniejszą wartość informacyjną i prognostyczną w zakresie tendencji panujących na rynku pracy. Produktywność (Productivity) - Dane o efektywności produkcji poza sektorem rolniczym wskazują na relacje pomiędzy produktem krajowym brutto a kosztem jego wytworzenia. Dodatnia dynamika produktywności wskazuje na konkurencyjność gospodarki danego kraju, może jednak przyczyniać się do stagnacji na rynku pracy. Rosnące koszty pracy i spadek produktywności mogą sygnalizować wzrost presji inflacyjnej. Indeks koniunktury w rejonie Filadelfii (Philadelphia Fed Index) wskaźnik obrazujący koniunkturę w sektorze wytwórczym w rejonie Filadelfii. Obok indeksu głównego publikowane są również wartości subindeksów m.in. zatrudnienia, nowych zamówień oraz oczekiwań, co do przyszłych warunków ekonomicznych. 8

9 Dane za bieżący miesiąc ogłaszane są w trzeci czwartek miesiąca. Philly Fed Index uważany jest za wskaźnik dobrze odzwierciedlający koniunkturę w sektorze wytwórczym gospodarki amerykańskiej, dlatego też jego publikacja może mieć znaczący wpływ na sytuację na rynku. Indeksy Instytutu Zarządzania Podażą (ISM Manufacturing Index ) indeksy ISM należą do jednych z najważniejszych wskaźników oceniających koniukturę w gospodarce amerykańskiej. Co miesiąc publikowane są raporty oceniające sytuację w sektorze wytwórczym oraz w sektorze usług. Na podstawie przeprowadzanych ankiet konstruowany jest indeks główny oraz następujące subindeksy: nowych zamówień (waga 30% w indeksie głównym), bieżącej produkcji (25%), zatrudnienia (20%), dostaw towarów (15%) oraz poziomu zapasów (10%). Odczyt przewyższający 50% wskazuje na rozwój produkcji i całej gospodarki. 9

10 Wskazanie na poziomie 45%-50% wyraża stagnację w sferze produkcji przemysłowej przy utrzymującym się rozwoju ekonomicznym. Wartość wskaźnika poniżej 40% oznacza stagnację zarówno przemysłu jak i całej gospodarki. Rynki finansowe przywiązują do wskaźnika ISM dużą wagę ze względu na jego kompleksowy charakter oraz korelację z poziomem produkcji przemysłowej. Ponadto uważa się, że zachowanie indeksu ma istotny wpływ na politykę monetarną prowadzoną przez Fed. Indeks koniunktury w rejonie Chicago (Chicago PMI) indeks ten konstruowany jest podobnie jak indeksy ISM i odzwierciedla koniunkturę w sektorze wytwórczym w rejonie Chicago. Ze względu na charakter ekonomiczny regionu oraz fakt, iż jest publikowany przed raportami Instytutu Zarządzania Podażą Chicago PMI uwzględniany jest przy prognozowaniu wartości indeksów ISM. Z powyższego względu wskaźnik ten ma znacznie większe znaczenie od innych regionalnych indeksów. 10

11 Dynamika produkcji przemysłowej (Industrial Production) najważniejszy wskaźnik obrazujący koniunkturę w sektorze wytwórczym. Określa w sposób zagregowany przyrost poziomu produkcji dóbr fizycznych w sektorach wytwórczym, wydobywczym oraz użyteczności publicznej. Wysoka dynamika produkcji przemysłowej wskazuje na dobrą koniunkturę gospodarczą i stanowi istotne fundamentalne wsparcie dla kursu waluty. Natomiast utrzymywanie się wskaźnika na niskim bądź ujemnym poziomie obrazuje pogorszenie kondycji gospodarczej. Dane o produkcji przemysłowej w Stanach Zjednoczonych publikowane są o w połowie każdego miesiąca. Wykorzystanie mocy produkcyjnych (Capacity utilization) informacja o wykorzystaniu mocy produkcyjnych stanowi część publikowanego przez Zarząd Rezerwy Federalnej raportu o dynamice produkcji przemysłowej. 11

12 Poziom 85% uznawany jest za górną granicę wykorzystania potencjału produkcyjnego, powyżej którego zaczyna narastać presja inflacyjna. Wskaźnik ten nie wpływa w istotny sposób na sytuację na rynku walutowym. Dynamika zapasów (Business Inventories) comiesięczny raport pokazujący zmiany w poziomie zapasów w sektorze wytwórczym oraz handlowym (hurtowym i detalicznym). Ze względu na wcześniej publikowane dane jedyną nieznaną wielkością jest poziom zapasów w handlu detalicznym, co powoduje, że dane te nie mają większego wpływu na rynek. Dynamika produktu krajowego brutto (Gross Domestic Product) - produkt krajowy brutto jest najważniejszym wskaźnikiem opisującym poziom aktywności gospodarczej danego kraju. Mierzy on zmianę całkowitej wartości wszystkich wytworzonych dóbr i usług w gospodarce. 12

13 Przy obliczaniu PKB uwzględnia się całkowite wydatki konsumpcyjne, wydatki przedsiębiorstw oraz wydatki sektora publicznego, eksport netto oraz zmianę stanu zapasów. Poziom PKB może być mierzony zarówno w cenach bieżących, wyrażając aktualną, rynkową wartość produkcji jak i w cenach stałych, pozwalając na ocenę dynamiki wzrostu gospodarczego danego kraju. Dane o PKB ogłaszane są za każdy kwartał wraz z rewizją publikowanych wcześniej danych. Rynki finansowe uważnie analizują zmiany poziomu produktu krajowego brutto. Większa od oczekiwań dynamika rozwoju gospodarki danego kraju może przyczynić się do umocnienia jego waluty na rynku międzynarodowym. Wskaźnik cen produktów i usług (Consumer Price Index CPI) wskaźnik ten wyraża zmianę cen stałego koszyka dóbr konsumpcyjnych skorygowaną o czynniki sezonowe. Wzrost inflacji oraz oczekiwań inflacyjnych może prowadzić do zaostrzenia polityki pieniężnej przez banki centralne oraz do wzrostu stóp procentowych. 13

14 Tym samym wzrasta dochodowość aktywów nominowanych w danej walucie, co może skłaniać inwestorów do jej zakupu. Dlatego też w okresach dużej aktywności ekonomicznej rosnąca inflacja jest czynnikiem stanowiącym ważne wsparcie dla danej waluty w średnio i długoterminowej perspektywie. Ponadto opublikowane dane o inflacji znacznie różniące się od oczekiwań inwestorów mogą powodować gwałtowne zmiany na rynku. Wskaźnik ten ma znacznie mniejsze znaczenie w okresach stagnacji ekonomicznej ze względu na niechęć władz monetarnych do zacieśniania polityki pieniężnej. Wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu (Production Price Index PPI) wyraża dynamikę zmian cen dóbr oferowanych przez wytwórców krajowych. Uwaga rynków finansowych skupiona jest na publikowanych miesięcznych zmianach procentowych cen dóbr finalnych ze względu jednak na dużą sezonowość cen żywności oraz dużą zmienność cen energii często pomija się te czynniki przy odczycie (tzw. inflacja bazowa - core rate PPI). 14

15 Wskaźnik ten ma znacznie mniejsze znaczenie od CPI, ze względu jednak na pewne wartości prognostyczne wobec cen konsumentów oraz czas publikacji inwestorzy zwracają baczną uwagę na zmiany jego wartości. Bilans handlowy (Trade Balance) stanowi zestawienie wartości dóbr i usług eksportowych wywiezionych za granicę danego kraju oraz importowych dostarczonych z zagranicy. Różnica pomiędzy wartością eksportu i importu danego kraju stanowi saldo handlowe. Jego dodatnia wartość wyraża przewagę eksportu nad importem, stanowiąc wyraz siły ekonomicznej kraju, co przemawia za umocnieniem danej waluty. Zgodnie z jedną z teorii kształtowania się kursów walutowych wymiana towarowa ma decydujący wpływ na wartość danej waluty. Publikowane co miesiąc dane o wymianie towarowej cechują się dużą zmiennością, ponadto występuje znaczne przesunięcie w czasie pomiędzy badanym okresem a czasem ogłoszenia danych. 15

16 Wpływ publikacji na zachowanie rynku należy ocenić jako średni, poza przypadkami ekstremalnie dużych odchyleń od rynkowego konsensusu. Raport Banku Japonii Tankan (Tankan Survey Report) - najważniejszy wskaźnik obrazujący sytuację gospodarczą w Japonii. Indeks konstruowany jest w oparciu o ankiety przeprowadzane wśród ok. 220 tysięcy japońskich przedsiębiorstw wyłączając instytucje finansowe, dla których tworzony jest osobny suplement. Ocenie respondentów podlegają: bieżące warunki gospodarcze, poziom popytu i podaży na produkty i usługi, poziom zapasów, poziom zatrudnienia, wykorzystanie mocy produkcyjnych oraz sytuacja finansowa. Dane pokazywane są w ujęciu zbiorczym jak również w podziale na branże gospodarki czy wielkość przedsiębiorstw. Raport przeprowadzany jest kwartalnie w marcu, czerwcu, wrześniu i grudniu. Publikacja następuje na początku następnego miesiąca. Generalnie spadająca wartość indeksu świadczy o pogorszeniu nastrojów wśród przedsiębiorców, ujemna natomiast sugeruje możliwość wystąpienia głębokiej recesji. 16

17 Indeks nastrojów w biznesie instytutu Ifo (Ifo Business Climate) - wskaźnik koniunktury gospodarczej w Niemczech publikowany co miesiąc przez Instytut Badań nad Gospodarką Uniwersytetu w Monachium. Indeks powstaje w oparciu o ankiety przeprowadzane wśród niemieckich przedsiębiorstw z branży przemysłowej oraz handlowej. Ocenie podlegają bieżące warunki gospodarcze jak również oczekiwania co do rozwoju koniunktury w perspektywie sześciu miesięcy. Indeks nastrojów kalkulowany jest w oparciu o dwa subindeksy: indeks oceny bieżącej sytuacji (Ifo current conditions) oraz indeks oczekiwań (Ifo business expectation). Publikowane dane są śledzone z uwagą przez inwestorów jednak ich wpływ na zachowanie rynku należy ocenić jako średni. Wskaźnik wyprzedzający koniunktury instytutu ZEW (ZEW indicator of economic sentiment) - wskaźnik sentymentu ZEW konstruowany jest co miesiąc na podstawie ankiet przeprowadzanych wśród ok. 350 ekonomistów. 17

18 Respondenci zawierają w nich swoje oczekiwania dotyczące koniunktury gospodarczej w perspektywie sześciu miesięcy w Niemczech oraz strefie euro. Wskaźnik wyraża różnicę pomiędzy procentowym udziałem odpowiedzi pozytywnych i negatywnych. Ujemne wartości wskaźnika wskazują na przewagę pesymistycznych nastrojów wśród ekonomistów. Wpływ publikacji indeksu ZEW na rynek walutowy należy określić jako niewielki. Raport CBI (CBI Report) - raport o koniunkturze w branży przemysłowej oraz usługowej w Wielkiej Brytanii. Powstaje w okresach kwartalnych w oparciu o ankiety członków stowarzyszenia, w których respondenci oceniają poziom produkcji, zapasów, sprzedaży czy cen. Publikacja raportu może mieć pewien wpływ na rynek funta. gospodarki amerykańskiej. 18

19 Wskaźnik zaufania konsumentów (Consumer Confidence) wskaźnik ten tworzony jest w oparciu o ankiety przeprowadzane co miesiąc przez Conference Board wśród pięciu tysięcy gospodarstw domowych. Respondenci oceniają zarówno bieżącą kondycję gospodarki orazsytuację na rynku pracy jak również swoje oczekiwania w perspektywie sześciu miesięcy. Indeks Consumer Confidence składa się z dwóch subindeksów indeksu oceny bieżącej sytuacji (waga 40%) oraz indeksu oczekiwań (60%). Ze względu na relacje pomiędzy nastrojami konsumentów a poziomem wydatków konsumpcyjnych, które w gospodarce amerykańskiej stanowią około dwie trzecie PKB, wskaźniki sentymentu są bacznie obserwowane przez inwestorów. Szczególny wpływ na zachowanie rynku mają znaczne wahania wartości indeksu (za takie przyjmuje się zmiany o ponad 5 pkt. procentowych w skali miesiąca). 19

20 Indeks nastrojów konsumentów Uniwersytetu Michigan (UoM Consumer Sentyment Index) wskaźnik ten jest w swojej konstrukcji bardzo podobny do indeksu konstruowanego przez Conference Board. Wstępne dane z bieżącego miesiąca publikowane są w drugi piątek miesiąca, natomiast ostateczny odczyt indeksu następuje w czwarty piątek miesiąca. Dynamika sprzedaży detalicznej (retail sales) - raport o sprzedaży detalicznej za ubiegły miesiąc ogłaszany jest około trzynastego dnia każdego miesiąca. Publikacja obejmuje dane o całkowitej sprzedaży detalicznej oraz z wyłączeniem sprzedaży samochodów ze względu na jej znaczną zmienność. Sprzedaż detaliczna stanowi istotny czynnik oceny zarówno bieżącej jak i przyszłej koniunktury gospodarczej i z tego powodu dane te są śledzone przez inwestorów z dużym zainteresowaniem. Ponadto dane te cechują się znaczną zmiennością a ostatecznie zweryfikowane wyniki mogą istotnie różnić się od wstępnie ogłoszonych. 20

21 Dynamika dochodów i wydatków ludności (Personal Income and Consumption) dane publikowane na początku miesiąca i obejmujące okres sprzed dwóch miesięcy. Dochody ludności stanowią jeden ze wskaźników służących ocenie kształtowania się wydatków konsumentów w przyszłości. W dużej części dynamika dochodów może być oszacowana na podstawie miesięcznych raportów z rynku pracy, ponieważ płace stanowią największą część całkowitych przychodów ludności. Z kolei wydatki konsumpcyjne szacowane są na podstawie raportów o sprzedaży detalicznej (wydatki na usługi, które nie są uwzględnione w raporcie przychodów sprzedaży cechują się niewielką zmiennością). Z powyższych względów publikacja dynamiki dochodów i wydatków konsumpcyjnych ma stosunkowo niewielkie znaczenie. Dynamika sprzedaży nowych domów (New Home Sale) - wskaźnik wyraża ilość nowych domów sprzedanych i wystawionych na sprzedaż. Zmiany poziomu dynamiki odzwierciedlają koniunkturę na 21 amerykańskim rynku nieruchomości.

22 Wysoka dynamika jest charakterystyczna dla okresu ożywienia gospodarczego, podczas gdy jej spadek oznacza nasycenie popytu i możliwe nadejście stagnacji gospodarczej. Dynamika zmian ilości rozpoczętych inwestycji budowlanych i zezwoleń na budowę (Housing Starts and Building Permits) - publikowany z miesięczną częstotliwością wskaźnik wyraża względny przyrost nowych inwestycji budowlanych oraz pozwoleń na budowę na rynku nieruchomości w USA. Ich poziom uzależniony jest m.in. od wysokości stopy procentowej kredytu hipotecznego. Dobra koniunktura na rynku nieruchomości stanowi czynnik potwierdzający ożywiony rozwój gospodarczy kraju. 22

23 Polityka pieniężna a rynek walutowy Jednym z ważniejszych czynników fundamentalnych mającym wpływ na notowania danej waluty jest polityka pieniężna banku centralnego. Celem każdego Banku Centralnego jest utrzymanie stabilności cen, która ma zostać zapewniona poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki monetarnej. Podstawowym narzędziem, jakim dysponują Banki Centralne jest możliwość decydowania o poziomie stóp procentowych w danej gospodarce. Generalnie można wykazać zależność, iż waluty, dla których realne stopy procentowe są wyższe cieszą lepszym sentymentem wśród inwestorów ze względu na bardziej atrakcyjny dochód z tytułu posiadania aktywów w danej walucie. Istotne znaczenie dla kształtowania się sentymentu inwestorów mają także oczekiwania związane z dalszym kierunkiem prowadzonej polityki monetarnej oraz wysokością inflacji. 23

24 Spodziewane podwyżki stóp procentowych przy ograniczonej inflacji będą czynnikiem wyraźnie wspierającym notowania waluty, natomiast oczekiwane złagodzenie polityki pieniężnej przy stabilnym poziomie indeksu cen może przemawiać za spadkami jej wartości. Dla tych powodów inwestorzy na rynkach walutowych duże znaczenie przypisują zarówno do dynamiki indeksu cen oraz oczekiwań inflacyjnych w danym kraju jak i sygnałów napływających ze strony władz banku centralnego. Czynniki te mogą powodować znaczne zmiany kursu walutowego, także w średnim terminie wpływając na utrzymujące się na rynkach walutowych trendy. 24

25 Podstawy analizy technicznej Teoria Dowa Na wstępie należy zadać pytanie: skąd bierze się tyle rozgłosu wokół teorii Dowa i dlaczego uchodzi ona za tak ważny element analizy technicznej? Zagadnienia związane ze średnimi giełdowymi opisał Charles H. Dow w lipcu 1884 roku, tworząc średnią obejmującą akcje wybranych spółek. Współczesne techniki komputerowe pozwalają na tworzenie coraz to nowszych i doskonalszych wskaźników, jednak u podstaw tych technik stoi teoria Dowa. Nierzadko analitycy nie zdają sobie sprawy z tego, w jakim stopniu ich "nowoczesne" narzędzia wywodzą się z zasad stworzonych przez Dowa. Dlatego właśnie studiowanie analizy technicznej należy rozpocząć od przynajmniej krótkiego omówienia teorii. Średnie ruchome dyskontują przyszłość Jedna z podstawowych przesłanek teorii jest to, iż każdy czynnik oddziaływujący na popyt i podaż musi znaleźć odzwierciedlenie w średnich rynkowych. Uwzględniają one również przypadki losowe w postaci trzęsień ziemi, kataklizmów i innych klęsk żywiołowych. Tego typu wydarzeń nie można przewidzieć ale są one dyskontowane przez ceny rynkowe, a w dalszej konsekwencji również przez wartości uśrednione. 25

26 Trzy trendy rynkowe Dow wyodrębnił trzy kategorie trendu: główny (trwający ponad rok lub nawet kilkanaście lat), wtórny (średnioterminowy, stanowiący korektę trendu głównego i na ogół trwa od trzech tygodni do trzech miesięcy) oraz krótkoterminowy (drobne korekty trendu wtórnego, trwające zwykle niespełna trzy tygodnie). W ujęciu ogólnym możemy mieć do czynienia z trendem wzrostowy, który jest przedstawiony jako sytuacja, w której szczyty i dołki kształtują się na coraz wyższym poziomie cenowym. Przeciwieństwem zaistniałej sytuacji jest trend spadkowy (w sytuacji, gdy mam do czynienia z kształtowaniem się przez pewien okres cen na tym samym poziomie, mówimy o trendzie bocznym lub inaczej nazywanym horyzontalnym). 26

27 Trzy fazy trendu głównego Trend główny zwykle przebiega w trzech fazach. 1. Faza akumulacji - polega na kupowaniu akcji przez najbardziej wytrawnych inwestorów, kiedy wszystkie negatywne wiadomości z rynku zostaną już zdyskontowane. 2. Faza techniczna - dołączają uczestnicy rynku opierający swoje decyzje na analizie technicznej trendu. Cechą charakterystyczną tej fazy jest szybszy wzrost cen i napływanie coraz lepszych wiadomości gospodarczych. 3. Faza masowego udziału - cechą charakterystyczną są również pozytywne publikacje w prasie, doskonałe wiadomości o stanie gospodarki oraz nasilenie działań spekulacyjnych. Właśnie podczas tej fazy ci, którzy zaczęli "akumulować" kapitał blisko rynkowego dna, kiedy nikt nie chciał kupować (faza pierwsza), zaczynają sprzedawać, kiedy wydaje się z kolei, że nikt jeszcze nie pozbywa się posiadanych instrumentów. 27

28 Średnie rynkowe muszą się nawzajem potwierdzać Dow w swoich badaniach odwoływał się do średniej przemysłowej i średniej transportowej. Zakładał, że każdy istotny sygnał zapowiadający hossę lub bessę musi zostać potwierdzony przez wskazania obu tych średnich. Oznacza to, iż średnie muszą przebić się ponad ostatni szczyt z poprzedniego trendu wtórnego (tu: wzrostowego), aby można było mówić o początku hossy. Jeżeli tylko jedna z tych średnich nie daje takiego sygnału, nie jest to wiarygodna zapowiedź rynku "byka". Sygnały te nie muszą wystąpić jednocześnie, jednak im bliżej siebie w czasie, tym wiarygodniejszy sygnał. Wolumen jako potwierdzenie trendu Czynnikiem potwierdzającym sygnały pojawiające się na wykresach jest analiza wielkości wolumenu. Powinien on wzrastać w kierunku głównego trendu. Jeżeli główny trend ma charakter wzrostowy, to wolumen powinien zwiększać się wraz ze wzrostem cen i zmniejszać się podczas spadków. Natomiast w trendzie spadkowym: zwiększać podczas zniżek i zmniejszać podczas zwyżek cen. Należy jednak pamiętać, iż wolumen jest wskaźnikiem o znaczeniu wtórnym - rzeczywiste sygnały kupna i sprzedaży w teorii Dowa oparte są wyłącznie na cenach zamknięcia. 28

29 Trend jest kontynuowany, dopóki nie pojawią się definitywne oznaki świadczące o jego odwróceniu Istniejący trend wykazuje tendencje do kontynuacji swojego dotychczasowego kierunku. Wykrycie sygnałów odwrócenia trendu nie jest oczywiście tak łatwe, jak się wydaje. Poziomy wsparcia i oporu, formacje cenowe, wskaźniki analizy technicznej, linie trendu i średnie kroczące to niektóre z szeregu dostępnych narzędzi technicznych, informujących o zmianie dotychczasowego trendu. Najtrudniejsze zadanie, przed jakim stoi inwestor, polega na rozróżnieniu zwykłej korekty w istniejącym trendzie od pierwszej fali nowego trendu biegnącego w przeciwnym kierunku. Należy podkreślić, iż dopóty istnieje silny trend główny, dopóki należy inwestować w tym samym kierunku. Innymi słowy, dla głównego trendu wzrostowego należy zajmować długie pozycje (kupować walory) i w ten sposób wykorzystywać istniejącą siłę rynku. 29

30 Poziomy wsparcia / oporu Linia wsparcia (support line) jest prostą linią trendu prowadzoną "po dołkach", czyli linia poniżej której ostatnie kursy nie spadał istotnie, chociaż dochodził do jej poziomu - czyli mówiąc potocznie na niej się "wspierał". Na poniższym rynku linia wsparcia została zaznaczona kolorem niebieskiem. Analogicznie linię oporu (resistance line) stanowi linia trendu wyznaczona na podstawie "wierzchołków", do której kurs rósł, ale nie dochodziło do istotniejszego przebicia się jego krzywej powyżej niej. Zarówno linia wsparcia, jak i oporu może linią wznoszącą lub opadającą. Poziomy cen w ujęciu danego okresu mogą jednak oscylować na podobny poziomie. W związku z tym linia wsparcia / oporu może być linią poziomą. Warto dodać, iż ta sama linia może być za jednym razem linią oporu, a później linią wsparcia (lub na odwrót). 30

31 31

32 Świece japońskie Świeca jest oznaczeniem jednego okienka czasowego, np. jednego dnia na wykresie dziennym, lub pięciominutowego na wykresie z horyzontem czasowym pięciominutowym. Składa się ona z prostokąta, nazywanego korpusem oraz z dwóch wystających linii, na dole i na górze, nazywanych cieniami. Budowa korpusu świecy przedstawia odległość pomiędzy ceną otwarcia, a ceną zamknięcia. Kolor korpusu zależy od relacji pomiędzy tymi kursami. Świeca koloru białego oznacza, iż kurs otwarcia był mniejszy od kursu zamknięcia., natomiast dla świecy koloru czarnego odwrotnie - kurs otwarcia był większy od kursu zamknięcia. 32

33 Linie wystające z korpusu to cienie, obrazują ekstremalne notowania z danego okresu czasowego, np. danego dnia. Cień górny oznacza cenę maksymalną, a cień dolny cenę minimalną. 33

34 Długie cienie Długie cienie występują wówczas, gdy jedna ze skrajnych wartości danej świecy japońskiej jest mocno oddalona od ceny otwarcia i/lub zamknięcia. Przyjmuje się, iż długość cienia powinna być trzy razy większa od korpusu). Generalnie długi górny cień uważa się za zapowiedź spadków (jest najbardziej wiarygodny, jeśli występuje na wysokim poziomie cenowym, a wskaźniki techniczne sygnalizują wykupienie rynku. Długi dolny cień stanowi na ogół zapowiedź wzrostów, szczególnie jeśli pojawi się na niskim poziomie cenowym, a rynek jest wyprzedany. 34

35 35

36 Świece wysokiej fali Świeca wysokiej fali swoim kształtem przypomina formację długich cieni, z tą jednak różnicą, iż korpus świecy znajduje się mniej więcej w połowie całego jej kształtu. Pojawienie się takiej świecy na wykresie świadczy o tym, iż siły popytu i podaży są wyrównane, przy czym równowaga ta jest bardzo krucha. Jeśli świeca pojawia się po dłuższym trendzie spadkowym czy wzrostowym, mówi się, że rynek traci wyczucie kierunku. Sytuację taką uważa się za groźną dla trendu, ale po tego typu świecy należy zazwyczaj spodziewać się korekty dotychczasowego trendu w postaci ruchu horyzontalnego. Nie jest to silna formacja świadcząca o zmianie trendu. 36

37 37

38 Szpulki Szpulki to świece z małymi korpusami, świadczące o wyrównanych siłach byków i niedźwiedzi. Mają znaczenie prognostyczne, jeśli występują po dłuższych trendach. Informują, że rynkowi brakuje sił do kontynuacji tendencji. Nie są to jednak silne formacja sygnalizujące zmianę trendu i powinny być potwierdzone przez kolejne świece. Jeśli ma dojść do zmiany trendu na wzrostowy, to po szpulce powinna pojawić się czarna świeca, natomiast w trendzie spadkowym kolejny korpus powinien być biały. Znaczenie szpulki uwiarygodnia wysoki wolumen, który może świadczyć o gromadzeniu przez inwestorów danych papierów wartościowych (w trendzie spadkowym) lub ich dystrybucji (w trendzie wzrostowym). 38

39 39

40 Doji Doji jest formacją, w której kurs otwarcia jest równy kursowi zamknięcia, zatem korpus świecy ma postać poziomej kreski. Podobnie jak szpulki czy świece wysokiej fali, doji mają znaczenie prognostyczne tylko wówczas, gdy występują po dłuższym spadku lub wzroście i mogą być zapowiedzią zwrotu na rynku. Szczególnie ważne są doji pojawiające się po długim białym korpusie, który występuje po dłuższym trendzie wzrostowym. Wprawdzie duża biała świeca informuje o utrzymującej się przewadze byków, lecz pojawiające się po niej doji oznacza, iż stronie popytowej brakuje sił do utrzymania coraz wyższych poziomów cenowych. 40

41 10 stycznia 2002 roku ogon świecy jest bardzo długi, a kurs otwarcia i zamknięcia jest jednoczenie minimum świecy. Zatem jest to oznaką słabości rynku, gdyż bykom jest coraz trudniej osiągać nowe szczyty. 41

42 Młot Młot jest świecą o małym korpusie, położonym w pobliżu górnego jej końca i długim dolnym cieniu, pojawiającą się w trendzie spadkowy. Formacji jest zapowiedzią wzrost kursu. Młot ma największe znaczenie prognostyczne, jeśli pojawia się po dłuższej zniżce, na rynku wyprzedanym. Cechą charakterystyczną formacji młota jest długi dolny ogon świecy sygnalizujący słabość niedźwiedzi (strony podażowej). Końcówkę silnego trendu spadkowego zapowiedziały dwie świece japońskie kształtujące formację młota (13-14 czerwca 2006 roku). 42

43 Potwierdzeniem młota powinien być wzrost kursu na kolejnej sesji. Jednak często zdarza się, że pierwsza zwyżka jest w całości niwelowana przez wciąż jeszcze silne niedźwiedzie, dlatego zawierając transakcje w oparciu o młot, należy umieścić linię obrony w najniższym punkcie formacji. Jeśli na zamknięciu ceny spadną poniżej tego poziomu znaczy to, że formacja załamała się. 43

44 Wisielec Wisielec jest formacją, w której świeca posiada mały korpus położony w pobliżu górnego jej końca i długim dolnym cieniu. Wprawdzie długi dolny cień pozornie świadczy o sile byków, ale informuje także, że na rynku miał miejsce silny spadek i dominacja popytu nie jest już tak wyraźna. Potwierdzeniem formacji powinno być zamknięcie kolejnych notowań poniżej korpusu wisielca. Wisielec ma największe znaczenie prognostyczne, jeśli pojawia się po dłuższej zwyżce. 44

45 Powyższy wykres przedstawia sytuację, w której mieliśmy drobne odreagowanie wcześniejszego ruchu cen (tzw. korekta poprzedniej zwyżki cen). Należy pamiętać, iż kontynuacja lub odwrócenie trendu może wystąpić zarówno w krótkim, jak i długim horyzoncie czasowym (przy czym należy dodać, iż pojęcie horyzontu czasowego jest pojęciem względnym i zależy od indywidualnych preferencji inwestora). 45

46 Spadająca gwiazda Spadająca gwiazda graficznie jest formacją bardzo zbliżoną do formacji wisielca. Świecę o małym korpusie (kolor nie ma znaczenia), położonym w pobliżu jej dolnego końca i długim górnym cieniu, pojawiającą się w trendzie wzrostowym. Długi górny cień informuje, że choć ceny rosły w trakcie sesji, to bykom zabrakło sił, aby utrzymać kursy na wysokim poziomie do końca notowań. Spadająca gwiazda jest najbardziej wiarygodna jeśli występuje po dłuższym wzroście. 46

47 47

48 Formacje cenowe Obserwując notowania danego waloru na wykresach można zauważyć wiele rozmaitych konfiguracji. Praktycznie jest ich nieskończenie wiele, jednak można zauważyć powtarzalność pewnych wzorów. Warto podkreślić, iż następujące po nich przebiegi krzywej kursowej wskazują na pewne stałe zależności. Pozwala przewidzieć ewentualne ruchy cen w kolejnych okresach. Zatem możemy z większym lub mniejszym prawdopodobieństwem wyróżnić formacje cenowe zapowiadające kontynuację lub odwrócenie dotychczasowego trendu. Formacje cenowe - zapowiadające kontynuację trendu: chorągiewka, flaga, klin zniżkujący, klin zwyżkujący, prostokąt, trójkąt zniżkujący, trójką zwyżkujący, trójką symetryczny (również prognoza odwrócenia trendu), - zapowiadające odwrócenie trendu: diament, dzień odwrotu, głowa z ramionami (RGR), odwrócona formacja głowy z ramionami (orgr), odwrócone formacje, podwójne/potrójne dno, podwójny/potrójny szczyt, spodek, spodek odwrotny, trójką symetryczny (również prognoza kontynuacji trendu). 48

49 Chorągiewka Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji). Najważniejszy moment - wybicie z formacji pod koniec trójkąta. Okres kształtowania - około 3 tygodni Chorągiewka jest obok flagi jedną z najbardziej "pewnych" formacji. Przy ocenie poprawności chorągiewki należy pamiętać że: - formacja powinna wystąpić po prawie pionowym ruchu cen, co ważne: bez większych korekt), - wolumen powinien bardzo wyraźnie maleć podczas kształtowania się formacji, - podczas wybicia w górę wolumen obrotów powinien wyraźnie wzrosnąć. 49

50 50

51 Diament Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen(przed uformowaniem się formacji) lub największa wysokość formacji. Najważniejszy moment - zazwyczaj 2/3 wysokości drugiego trójkąta. Okres kształtowania - od kilku tygodni do kilku miesięcy. Diamenty pojawiają się sporadycznie i wyglądają, jak dwa połączone trójkąty: odwrócony i symetryczny, a wyznaczenie formacji może nastąpić po wykształceniu się obu trójkątów. Wielkość ruchu po wybiciu powinna wynieść co najmniej tyle, ile wynosi wysokość formacji. Sygnały kupna bądź sprzedaży generowane są w ten sam sposób co dla trójkątów symetrycznych, z tą różnicą, iż diamenty najczęściej zapowiadają odwrócenie tendencji. 51

52 52

53 Flaga Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji). Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - około 3 tygodni. Flaga jest obok chorągiewki jedną z najbardziej "pewnych" formacji. Przy ocenie poprawności flagi należy pamiętać że: - formacja powinna wystąpić po prawie pionowym ruchu cen, co ważne: bez większych korekt, - wolumen powinien bardzo wyraźnie maleć podczas kształtowania się formacji, - podczas wybicia w górę wolumen obrotów powinien wyraźnie wzrosnąć, - wybicie powinno nastąpić w czasie krótszym niż 4 tygodnie od początku formacji (formacje dłuższe niż 3 tygodnie mogą dawać mylne sygnały). 53

54 54

55 Głowa z ramionami Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - zależy od wysokości głowy. Najważniejszy moment - wybicie w dół przez przełamanie linii szyi. Okres kształtowania - od kilku tygodni do kilku miesięcy. Formacja głowy i ramion zostaje ukształtowana po zaistnieniu czterech ważnych momentów: 1. Lewe ramię formacji - maksimum lokalne, które kształtuje się przy najwyższych obrotach z okresu analizy całej formacji, 2. Głowa - maksimum formacji głowy i ramion (wolumen nieco niższy od wolumenu z okresu lewego ramienia, 3. Prawe ramię formacji - kolejne maksimum lokalne, ale niższe (lub równe maksimum głowy), 4. Przebicie linii szyi (z przynajmniej niewielkim powrotem do linii szyi), które potwierdza zmianę trendu i zakończenie formacji głowy i ramion (zauważalny wzrost wolumenu). Podczas kształtowania się głowy i ramion bardzo ważne jest, aby wolumen obrotów zachowywał się zgodnie z teorią. Jeśli rozpatrujemy formację jako całość, to wolumen powinien maleć. Wielkość ruchu cen po wybiciu z formacji (linia zielona) 55 powinna być co najmniej równa wysokości głowy ponad linię szyi.

56 56

57 Głowa odwrotna 57

58 Klin zniżkujący Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji) lub wysokość podstawy trójkąta. Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - około 1-3 miesiące. Klin zniżkujący częściej kształtuje się podczas średnioterminowej korekty trendu wzrostowego niż przy długotrwałych spadkach. Wyznaczenie klina jest możliwe dopiero po zauważeniu czterech punktów zwrotnych (1, 2, 3, 4), które wyznaczają dwie malejące proste - górną (opór) i dolną (wsparcie) krawędź klina. Wybicie z klina (5) powinno nastąpić nie wcześniej niż w 2/3 wysokości trójkąta i powinno być potwierdzone przez wyraźny wzrost wolumenu obrotów. Bardzo często po wybiciu występuje powrót do przełamanej linii oporu i dopiero po tej korekcie ma miejsce właściwy wzrost. Jego długość jest pośrednio zależna od wysokości klina, jednak najczęściej zwyżka kończy się w okolicach najbliższego wyraźnego oporu. 58

59 59

60 Klin zwyżkujący Prognozowany zasięg kolejnego ruchu - wysokość ostatniego ruchu cen (przed uformowaniem się formacji) lub wysokość podstawy trójkąta. Najważniejszy moment - wybicie z formacji przy dużym wolumenie. Okres kształtowania - około 1-3 miesiące. 60

61 Pozostałe (wybrane) formacje 61

62 62

63 63

64 64

65 65

66 66

67 67

68 Wskaźniki analizy technicznej (wybrane) Wskaźniki analizy technicznej nie będą miały zastosowania, jeśli nie porównamy ich wartości do danych historycznych czy do aktualnego poziomu kursów analizowanego instrumentu. Istnieją następujące sposoby interpretowania wskaźników: - wyrysowanie poziomów wsparcia i/lub oporu (poniższy rysunek, punkt A), na takiej samej zasadzie, jak dla analizy wykresów danego waloru (zobacz: Poziomy wsparcia / oporu), - analiza wartości wskaźnika, znajdującego się w obszarze wykupienia lub wyprzedania; obszar wyprzedania (poniższy rysunek, punkt B1) informuje, iż rynek (strona podażowa) nie jest już na tyle silna, aby ceny notowały coraz to nowsze dołki (dla wskaźnika wyrażonego w procentach obszarem wyprzedania jest wartość poniżej 30 lub 20%); obszar wykupienia (poniższy rysunek, punkt B2) informuje, iż rynek (strona popytowa) nie jest już na tyle silna, aby ceny notowały coraz to nowsze szczyty (dla wskaźnika wyrażonego w procentach obszarem wykupienia jest wartość powyżej 70 lub 80%); -- wyliczenie tzw. linii sygnału, które są średnią arytmetyczną danego wskaźnika (poniższy rysunek, punkt C); w sytuacji gdy linia sygnału przebija od dołu linię wskaźnika analizy technicznej, jest wówczas sygnał do kupowania danego instrumentu; w sytuacji, gdy linia sygnału przebija od góry linię wskaźnika analizy techniczne - jest to sygnał sprzedaży). 68

69 69

70 Linia trendu wzrostowego jest prostą biegnącą prawoskośnie ku górze wzdłuż kolejnych wyżej położonych dołków. 70

71 Linia trendu spadkowego jest prostą biegnącą prawoskośnie w dół wzdłuż kolejnych, coraz niżej położonych szczytów. 71

72 Średnie kroczące (ruchome) Istnieją trzy podstawowe typy średnich - EMA, SMA, WMA Zadaniem średnich kroczących jest uśrednianie ceny instrument z danego przedziału czasowego i umieszczanie jej na wykresie. Sygnały kupna są generowane, gdy cena przetnie i zamknie się ponad średnią. Stosuje się kombinacje 2 lub 3 średnich kroczących o różnych okresach, a sygnałem w tym wypadku będzie przecięcie i zamknięcie się ceny ponad wszystkimi średnimi, lub przecięcie się samych średnich. SMA - wylicza wartości tylko z określonego okresu, przykłada taką samą wagę do nowych i starych danych. WMA (ważona średnia ruchoma) - przykłada większą wagę do nowych danych. EMA - uwzględnia dane historyczne i przykłada większą wagą do nowych danych 72

73 Formuła liczenia wskaźnika: Średnia krocząca (SMA) SMA t = gdzie: P - kurs z danego okresu; k - okres, jaki obejmuje średnia ruchoma. t k i=t k Sygnał kupna - bieżący kurs analizowanego instrumentu jest większy od wartości arytmetycznej średniej kroczącej (SMA). Sygnał sprzedaży - bieżący kurs analizowanego instrumentu jest mniejszy od wartości arytmetycznej średniej kroczącej (SMA). Dodatkowe informacje - możliwe jest nanoszenie innych średnich kroczących na ten sam wykres (interpretacja: jeśli średnia krótkoterminowa przebija od dołu średnią długoterminową to jest to sygnał kupna, natomiast odwrotna sytuacja jest dla sygnału sprzedaży). P i 73

74 Powyższy wykres przedstawia kurs indeksu WIG20 w okresie oraz prostą średnią arytmetyczną obejmującą 30 ostatnich sesji giełdowych. Dla porównania poniżej został przedstawiony wykres ze średnią z ostatnich 60 sesji. Jak widać średnie obejmujące szerszy horyzont czasowy dają rzadziej sygnały do zajęcia danej pozycji. Wybór średniej należy do indywidualnych preferencji danego inwestora (czy jego celem inwestycyjnym jest osiągnięcie zysku z krótkim terminie, np. 1-2 dni, czy może kilka tygodni czy miesięcy). 74

75 75

76 76

77 Momentum (MTM) Formuła liczenia wskaźnika: MTM = cena aktualna - cena sprzed k okresów Sygnał kupna: - przebicie linii oporu na wskaźniku, - linia sygnału przebija od dołu linię wskaźnika MTM. Sygnał sprzedaży: - przebicie linii wsparcia na wskaźniku, - linia sygnału przebija od góry linię wskaźnika MTM. Momentum jest wskaźnikiem, który pokazuje różnicę między bieżącą ceną instrumentu, a wartością sprzed n okresów, np. dni. Podobnie jak w przypadku wskaźnika MACD, sygnały generowane są za pomocą linii sygnału, która w tym przypadku obejmuje okres 10 sesji (wykres powyżej) lub 30 sesji (wykres poniżej). Dobrze jest, jeśli sygnał kupna jest wygenerowany poniżej poziomu zerowego lub w jego pobliżu, a sygnał sprzedaży powyżej tego poziomu. Należy zwrócić uwagę, że jak dobrym wskaźnikiem nie był by momentum, należy potwierdzać jego wskazania przy pomocy innych wskaźników. Momentum nie daje także dobrych sygnałów zamknięcia pozycji, gdyż te pojawiają się dopiero przy sygnale otwarcia pozycji. 77

78 78

79 ROC Formuła liczenia wskaźnika: ROC = cena aktualna / cena sprzed k okresów 79

80 80

81 RSI Podczas wyliczania wartości wskaźnika RSI postępujemy według następujących etapów: 1. ustalamy ceny zamknięcia dla ostatnich przez 14 dni 2. należy ustalić dni, w których ceny zamknięcia były wyższe od cen zamknięcia z poprzedniego dnia, dodać je do siebie oraz sumę dzielimy podobnie, jak w poprzednim punkcie postępujemy z cenami zamknięcia, które były niższe od cen zamknięcia z poprzedniego okresu 4. liczymy RS, czyli stosunek wyniku z punktu 2 do wyniku z punktu 3 5. obliczamy wartość wskaźnika RSI= [100/(1 + RS)] Sygnał kupna: - przebicie linii oporu na wskaźniku, - wartość wskaźnika poniżej 10-30% (obszar wyprzedania), - linia sygnału przebija od dołu linię wskaźnika. Sygnał sprzedaży: - przebicie linii wsparcia na wskaźniku, - wartość wskaźnika powyżej 70-90% (obszar wykupienia), - linia sygnału przebija od góry linię wskaźnika. 81

82 82

83 83

84 BOLLINGER BANDS - WSTĘGA BOLLINGERA Wstęga Bollingera to narzędzie analizy technicznej wynalezione przez Johna Bollingera na początku lat 80. XX wieku. Powstała ona na podstawie obserwacji, że zmienność cen jest dynamiczna, a nie statyczna. Zadaniem wstęg jest określanie względnych dołków i szczytów cenowych. Czyli według definicji cena osiąga szczyt przy górnej wstędze, a dołek przy dolnej. Wstęga Bollingera składa się z: - środkowej wstęgi będącej n-okresową średnią ruchomą, - górnej wstęgi będącej k-krotnością n-okresowego odchylenia standardowego powyżej środkowej wstęgi, - dolnej wstęgi będącej k-krotnością n-okresowego odchylenia standardowego poniżej środkowej wstęgi. Standardowo przyjmuje się: n = 20 i k = 2. 84

85 Wstęga Bollingera (Bollinger Bands) jest wskaźnikiem zmienności cen i wyznacza obszar, w którym powinna utrzymywać się cena instrumentu. Esencją analizy wykresu na podstawie tego wskaźnika jest założenie, że dla kursu pozostającego w trendzie horyzontalnym wykres powinien oscylować pomiędzy dwoma wstęgami Bollingera: górną i dolną. Wyjście linii kursu poza ten obszar (ewentualnie zbliżenie się do ramienia wstęgi) oznacza sygnał krótkotrwałego odwrócenia tendencji w dłuższym trendzie horyzontalnym. Sygnał kupna (K) zostaje wygenerowany, gdy linia kursu spada poniżej dolnego ograniczenia wstęgi lub zbliża się do niej (dolna szara linia). Sygnał sprzedaży (S) zostaje wygenerowany, gdy kurs przebija górne ograniczenie wstęgi lub zbliża się do niej (górna szara linia). Uwaga 1: Opisany wyżej sposób analizy może być stosowany tylko w przypadku, gdy kurs znajduje się w trendzie horyzontalnym. Przy długich wzrostach lub spadkach często linia kursu porusza się poza obszarem wyznaczonym przez wstęgę. Uwaga 2: Jeśli ramiona wstęgi znajdują się przez dłuższy czas bardzo blisko siebie, można się spodziewać dużego ruchu cen. Jego kierunek jest najczęściej zgodny z ruchem, który doprowadził do pierwszego wyraźnego przebicia wstęgi (np. ostatni sygnał K na przykładowym wykresie). 85

86 86

87 Koperty - tunel średnich kroczących Koperty są to dwie średnie ruchome przesunięte względem centralnej średniej ruchomej o określoną procentową wartość. Proste ruchome tworzą w ten sposób tunel, w którym porusza się cena. Przy odpowiednich ustawieniach koperty, może ona służyć jako wyznacznik poziomu wsparcia i oporu, a wybicie ceny poza tunel ma wskazywać na powstanie silnego trendu. Koperta może mieć także zastosowanie jak normalna średnia krocząca, a obszar pomiędzy górną i dolną linią może być buforem eliminującym fałszywe sygnały i dopiero zamknięcie ceny pod/nad dwoma liniami daje wiarygodny sygnał. 87

88 DeMarker Wskaźnik DeMarker określa obszary w których zlecenia kupna/sprzedaży są obarczone ryzykiem, gdyż istnieje możliwość zmiany trendu. Wskazania poniżej 0,3 wskazują na ryzyko w przypadku sprzedaży, powyżej 0,7 ryzyko w przypadku kupna. Wartości między 0,3-0,7 wskazują na umiarkowane ryzyko. 88

89 ALLIGATOR Wskażnik ALLIGATOR pozwala określić siłę oraz kierunek trendu. Składa się on z trzech lini kierunkowych, których odpowiednie ułożenie określa pozycję kupna/sprzedaży oraz zamknięcia pozycji. Alligator s jaws - najdłuższy okres Alligator s teeth - średni okres Alligator s lips - krótki okres Jeśli trzy linie biegną bardzo blisko siebie i/lub wzajemnie się przecinają oznacza to brak trendu i "śpiący" rynek. Gdy układają się w kolejności od najkrótszej do najdłuższej i jednocześnie zwiększają odległość od siebie, oznacza to, że rynek obudził się i powstał trend. Gdy linie ponownie zbliżają się do siebie, rynek staje się spokojny. 89

90 90