RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 2195006 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 07.03.2008 08724030.5 (97) O udzieleniu patentu europejskiego ogłoszono: 09.12.2015 Europejski Biuletyn Patentowy 2015/50 EP 2195006 B1 (13) (51) T3 Int.Cl. A61K 38/08 (2006.01) A61P 29/00 (2006.01) A61K 38/33 (2006.01) (54) Tytuł wynalazku: Zastosowanie analogu bifaliny jako przeciwbólowego środka farmaceutycznego (30) Pierwszeństwo: 07.03.2007 PL 38192507 (43) Zgłoszenie ogłoszono: 16.06.2010 w Europejskim Biuletynie Patentowym nr 2010/24 (45) O złożeniu tłumaczenia patentu ogłoszono: 30.11.2016 Wiadomości Urzędu Patentowego 2016/11 (73) Uprawniony z patentu: Jacek Lipkowski, Warszawa, PL Zofia Lipkowska, Warszawa, PL Carr, Daniel, Chestnut Hill, US Misicka-Kesik, Aleksandra, Piastów, PL Kosson, Piotr, Warszawa, PL Klinowiecka, Anna, Warszawa, PL (72) Twórca(y) wynalazku: PL/EP 2195006 T3 ANDRZEJ W. LIPKOWSKI, Warszawa, PL DANIEL CARR, Chestnut Hill, US ALEKSANDRA MISICKA-KESIK, Piastów, PL PIOTR KOSSON, Warsawa, PL ANNA KLINOWIECKA, Warszawa, PL (74) Pełnomocnik: rzecz. pat. Rafał Witek WTS RZECZNICY PATENTOWI WITEK, ŚNIEŻKO I PARTNERZY ul. R. Weigla 12 53-114 Wrocław Uwaga: W ciągu dziewięciu miesięcy od publikacji informacji o udzieleniu patentu europejskiego, każda osoba może wnieść do Europejskiego Urzędu Patentowego sprzeciw dotyczący udzielonego patentu europejskiego. Sprzeciw wnosi się w formie uzasadnionego na piśmie oświadczenia. Uważa się go za wniesiony dopiero z chwilą wniesienia opłaty za sprzeciw (Art. 99 (1) Konwencji o udzielaniu patentów europejskich).
Opis [0001] Przedmiot wynalazku stanowi zastosowanie peptydu opioidowego, zwyczajowo nazywanego bifaliną, przedstawionego na rycienie 2 lub jego określonego analogu, przedstawionego na rycinie 1, zwłaszcza w postaci wlewów lub zastrzyków dożylnych lub implantów, w leczeniu silnych bólów przewlekłych powodowanych przez stany zapalne w tym, w stanach reumatoidalnych, lub neuropatycznych związanych z osteoroporozą lub powikłaniami powypadkowymi lub pooperacyjnymi oraz nowotworowych. [0002] Sygnał bólowy powstający na skutek uszkodzenia organów ciała lub choroby jest przekazywany do ośrodkowego układu nerwowego gdzie generuje odczucie bólu. Wielkość bodźca bólowego jest regulowana przez system receptorów nocyceptywnych i antynocyceptywnych umieszczonych na błonie komórek nerwowych. Endogennie występujące peptydy opioidowe stanowią jeden z naturalnych czynników obniżających sygnał bólowy w wyniku aktywacji receptorów antynocyceptywnych. Receptory te również są aktywowane przez podawanie opioidowych leków analgetycznych takich jak morfina lub fentanyl. Niestety podawanie niepeptydowych leków analgetycznych powoduje szereg reakcji niepożądanych, w tym tolerancję i lekozależność. Zastosowanie peptydowego analogu naturalnych peptydów opioidowych, bifaliny daje możliwość zmniejszenia tolerancji i lekozależności. Niestety prowadzone badania wskazywały, że peptydy opioidowe mają ograniczoną zdolność przechodzenia przez barierę krew-ośrodkowy układ nerwowy. Według danych doświadczeń przeprowadzonych na zwierzętach i przedstawionych w roku 1989 na konferencji International Narcotic Research Conference 1989 i opisanych w materiałach pokonferencyjnych, przez B.S. Silbert, A.W. Lipkowski, D.B. Carr, S.K. Szyfelbein, P.F. Osgood, w rozdziale "Peptides as potential nociceptive drugs.", na stronach 485-488 książki Procc. Int. Narc. Res. Conf.'89, pod redakcją R. Quirion, wydaną przez Alan R. Liss Inc, w New.York, w roku 1990, działanie peptydu opioidowego o wzorze chemicznym przedstawionym na rycinie 2 (o zwyczajowej nazwie bifalina) po podaniu dożylnym odpowiada dawkom morfiny. Natomiast, jak to opisali to zjawisko D. Kosson, I. Maszczynska Bonney, D.B. Carr, E. Mayzner-Zawadzka, A.W. Lipkowski, w artykule Antinociceptive properties of biphalin after intrathecal application in rats: a reevaluation. w piśmie Pharmacological Report. Tom 57, na stronach 545-549, w roku 2005, pominięcie bariery krew-ośrodkowy układ nerwowy przez podanie bezpośrednio do przestrzeni podpajęczynówkowej powoduje, że bifalina wykazuje aktywność ponad tysiąc razy większą niż morfina podana tą samą metodą. Oznacza to, że u zdrowych osobników bariera krew-ośrodkowy układ nerwowy bardzo skutecznie zapobiega przechodzeniu bifaliny do ośrodkowego układu nerwowego. Duża aktywność bifaliny podawanej bezpośrednio do ośrodkowego układu nerwowego jest podstawą wynalazku proponującego zastosowanie bifaliny jako leku do podawania z wykorzystaniem nowoczesnych metod podawania miejscowego, jak to opisano w zgłoszeniu patentowym w roku 2002 do Polskiego Urzędu Patentowego, zgłoszenie numer P355470, przez A.W. Lipkowski, D.B. Carr, I. Bonney, D. Kosson, A. Misicka-Kesik, pod tytułem "Zastosowanie peptydów o działaniu analgetycznym do podania bezpośrednio do miejsca ich spodziewanego działania przeciwbólowego". Ból przewlekły jest zazwyczaj związany z patologicznym stanem zapalnym powodowanym przez różne czynniki jak reumatyzm lub dna lub neurodegenaracja powypadkowa lub pooperacyjna lub nowotwory. Skutkiem takich zmian organizmu jest między innymi zmiana przepuszczalności barier biologicznych w tym barier rozgraniczających krew i ośrodkowy układ nerwowy
2 określanych ogólnie jako bariera-krew mózg. Zmiany takie omówiono w pracy przeglądowej autorstwa W. Pan, pod tytułem Permeability of the blood-brain barrier to neurotropic peptides, na stronach 1435-1442, w monografii Handbook of Biologically Active Peptides, pod redakcją A.J. Kastin, wydanej przez Academic Press, w Burlingston, w roku 2006. [0003] Celem wynalazku jest uzyskanie leku przeciwbólowego, który mógłby być stosowany u pacjentów cierpiących na bóle przewlekłe, w dawkach niższych niż odpowiednie dawki morfiny. Pożądane jest również, aby dawki leku skuteczne u pacjentów chorych nie wywoływały efektu u pacjentów zdrowych. [0004] Podając dożylnie bifalinę oraz jej wybranych analogów w modelach zwierzęcych, nieoczekiwanie okazało się, że zmiany chorobowe powodują zwiększoną przepuszczalność bariery krew-mózg objawiającą się zwiększaniem efektywności obwodowo podawanego peptydu. [0005] Nieoczekiwanie okazało się, że peptyd opioidowy bifalina oraz jej wybrane analogi zwiększa swoją aktywność w stanach zapalnych wywołanych stanem chorobowym. Dzięki temu, te peptydy są przykładem nowego typu analgetyku, który podany obwodowo działa silniej wówczas gdy jego działanie jest potrzebne w powstałym bólu towarzyszącym stanowi chorobowemu, w którym dochodzi do obniżenia poziomu bariery krew-mózg, w szczególności w wyniku stanu zapalnego [0006] Zatem przedmiotem wynalazku jest peptyd o wzorze: gdzie R1 oznacza resztę aminokwasową wybraną spośród D-alaniny, D-seryny, D-treoniny, D-metioniny, D-leucyny, D-asparaginy lub D-glutaminy, podczas gdy R2 oznacza resztę aminokwasową wybraną spośród fenyloalaniny lub tryptofanu do stosowania jako lek przeciwbólowy do podawania obwodowego w leczeniu pacjentów z obniżoną barierą krew-mózg występującą podczas stanu chorobowego, któremu towarzyszy stan zapalny, przy czym wymieniony lek jest stosowany w dawce podprogowej, przy czym wspomniana dawka podprogowa jest lekiem przciwbólowym skutecznym u wspomnianych chorych pacjentów i nie wywołuje działania przeciwbólowego u osób zdrowych oraz jest ona niższa niż 1 mg/kg. [0007] Korzystnie, peptyd do zastosowania według wynalazku charakteryzuje się tym, że został wybrany spośród: (Tyr-D-Ala-Gly-Phe-NH-)2
3 (Tyr-D-Ser-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Thr-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Met-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Asn-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Leu-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Gln-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Ala-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Ser-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Thr-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Met-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Leu-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Gln-Gly-Trp-NH-)2 lub (Tyr-D-Asn-Gly-Phe-NH-)2. [0008] Korzystnie, peptyd do zastosowania według wynalazku charakteryzuje się tym, że stosowanym peptydem jest bifalina. Korzystnie, peptyd do zastosowania według wynalazku charakteryzuje się tym, że wytwarzany lek stosuje się do zwalczania bólu powodowanego przez jedną z następujących jednostek chorobowych: choroby nowotworowe, stan reumatoidalny, dna, stwardnienie rozsiane, osteoporoza, neuropatie pooperacyjne lub powypadkowe lub choroby onkologiczne. Korzystnie, peptyd do zastosowania według wynalazku znamienny tym, że wytwarzany lek może być w postaci: roztworu, implantu podskórnego lub implantu dootrzewnowego. [0009] Korzystnie, peptyd do zastosowania według wynalazku charakteryzuje się tym, że do wytwarzania leku stosuje się peptyd w formie sterylnego liofilizatu albo roztworu w wodnym roztworze soli fizjologicznej. [0010] Korzystnie, peptyd do zastosowania według wynalazku charakteryzuje się tym, że dawka podprogowa u ludzi jest mniejsza niż 1 mg. [0011] Korzystnie, peptyd do zastosowania według wynalazku charakteryzuje się tym, że dawka podprogowa wynosi około 500 µg/kg. [0012] Korzystnie, peptyd do zastosowania według wynalazku charakteryzuje się tym, że dawka podprogowa wynosi około 100 µg/kg. [0013] Korzystnie, peptyd do zastosowania według wynalazku charakteryzuje się tym, że dawka podprogowa wynosi około 50 µg/kg. [0014] Jako pacjentów z obniżoną barierą krew-mózg dla celów niniejszego wynalazku należy uznać pacjentów cierpiących na stany chorobowe, o których wiadomo, że towarzyszy im obniżenie bariery krewmózg, czyli zwiększenie przepuszczalności bariery krew-ośrodkowy układ nerwowy. W szczególności,
4 jako takie stany chorobowe należy uznać wszelkie stany chorobowe, którym towarzyszą stany zapalne. Powszechnie wiadomo, że obniżenie bariery krew-mózg występuje w: stanach reumatoidalnych, dnie, bólach neuropatycznych lub nowotworowych. W korzystnej realizacji wynalazku zwalczany ból może być wywołany przez chorobę nowotworową, zapalenie reumatoidalne, dnę, stwardnienie rozsiane, osteoporozę, neuropatie pooperacyjne lub powypadkowe lub zmiany nowotworowe. [0015] Jako dawkę podprogową dla celów niniejszego wynalazku należy uznać dawkę, która nie wywołuje działania przeciwbólowego u osób zdrowych, czyli osób, u których nie obserwuje się zwiększonej przepuszczalności bariery krew-ośrodkowy układ nerwowy. Ponieważ wielkość dawki podprogowej będzie różna dla różnych gatunków ssaków i pacjentów w różnych stanach chorobowych, oraz zależeć będzie od zastosowanej drogi podawania leku do krwioobiegu, w przypadkach indywidualnych należy uznać, że dawką podprogową jest dawka niższa niż podawana tą samą drogą najniższa możliwa skuteczna dawka morfiny zdolna jeszcze do wywołania u tego pacjenta efektu przeciwbólowego. Zazwyczaj w przypadku ludzi jako skuteczną dawkę morfiny stosowaną zazwyczaj jako wyjściową dawkę znieczulającą uznaje się w piśmiennictwie dawkę wynoszącą 1 mg. Dlatego w szczególnych realizacjach wynalazku dawką podprogową dla ludzi będzie dawka mniejsza niż 1 mg, korzystnie mniejsza niż 0,1 mg, korzystniej mniejsza niż 0,01 mg, szczególnie korzystnie w przypadku pacjentów z wywołaną stanem chorobowym znacznej przepuszczalności bariery krew-mózg dawka mniejsza niż 10-3 mg. [0016] Jako możliwą drogę podawania można zastosować każdą znaną drogę podawania stosowaną do podawania morfiny. W szczególności można zastosować podawanie dożylne, zwłaszcza w postaci wlewu, podawanie dootrzewnowe lub podskórne, korzystnie podawanie w postaci implantu podskórnego lub implantu dootrzewnowego. [0017] Również podawany preparat może przybierać postać różnych formulacji. Peptyd może być podawany jako jedyna substancja czynna lub stanowić składnik wielolekowej kompozycji farmaceutycznej stosowanej w terapii. W szczególności, stosowany zgodnie z wynalazkiem peptyd może być w formie sterylnego liofilizatu, który przed podaniem należy rozpuścić w określonej ilości soli fizjologicznej. Może być on również stosowany w postaci gotowego roztworu. [0018] Wynalazek ujawnia zastosowanie peptydu opioidowego o wzorze pokazanym na rycinie 1 jako skutecznego analgetyku, korzystnie po podaniu obwodowym, w stanach chorobowych, których jednym ze skutków jest zwiększenie przechodzenia przez barierę krew-mózg. [0019] Dla lepszego zilustrowania przedmiotowego wynalazku polegającego na działaniu przeciwbólowym po podaniu obwodowym peptydu opioidowego o nazwie bifalina w stanach zapalnych powodujących zmianę przepuszczalności bariery krew-ośrodkowy układ nerwowy w tym, w stanach reumatoidalnych lub bólów nowotworowych lub neuropatycznych przedstawiono w przykładach działania w modelach zwierzęcych badania bólu. Nie należy jednak ograniczać zakresu wynalazku jedynie do treści poniższych przykładów. [0020] Podobne efekty i działania powinny być uzyskiwane dla wszystkich wybranych peptydów ujawnionych w tym zgłoszeniu.
5 [0021] Przykład I. U myszy wywoływano stan zapalny przez podanie do łapy myszy adjuwant Freunda. Po dwóch dniach obserwowany był narastający stan zapalny. Po tygodniu badano efekt przeciwbólowego działania bifaliny w bólu ostrym wywoływanym zanurzeniem ogona do wody o temperaturze 55 C. Podanie dożylne bifaliny w ilości 50 µg/kg powodowało całkowite zniesienie reakcji bólowej u myszy ze stanem zapalnym. W grupie kontrolnej, w której nie wywoływano stanu zapalnego, nie obserwowano żadnego efektu przeciwbólowego bifaliny podanej w tej samej dawce, tą samą drogą. [0022] Przykład II. W modelu zwierzęcym bólu przerzutów nowotworu, u myszy wywoływano stan zapalny przez podanie do tylnej łapy około miliona komórek nowotworu ludzkiego jajnika. Po dwóch dniach obserwowany był narastający stan zapalny wywołany rozwojem nowotworu. Po dwóch tygodniach rozwoju nowotworu badano efekt przeciwbólowego działania bifaliny w bólu ostrym wywoływanym zanurzeniem ogona do wody o temperaturze 55 C. Podanie dootrzewnowe peptydu opioidowego bifalina w ilości 100 µg/kg powodowało całkowite zniesienie reakcji bólowej u myszy ze stanem zapalnym. W grupie kontrolnej, w której nie wywoływano stanu zapalnego, do uzyskania podobnego efektu przeciwbólowego potrzeba było podać dawkę odpowiadającą 1 mg/kg. [0023] Przykład III. W modelu zwierzęcym zapalenia reumatoidalnego, szczurowi w anestezji wstrzykiwano do stawu skokowego homogenaty termicznie uśmierconych Mycobacterium butyricum zawieszone w mieszaninie oleju słonecznikowego i wody w stosunku objętościowym 1:1. Po dwóch tygodniach obserwuje się stan zapalny. Badano efekt przeciwbólowy na ból ostry wywoływany przez termiczną stymulację ogona. Bifalina podawana do ogona w stężeniu 0,5 mg/kg całkowicie blokowała efekty bólowe. W grupie kontrolnej podanie tej samej ilości bifaliny, nie powodowało żadnych efektów antynocyceptywnych.
6 1. Peptyd o wzorze: Zastrzeżenia patentowe gdzie R1 oznacza resztę aminokwasową wybraną spośród D-alaniny, D-seryny, D-treoniny, D- metioniny, D-leucyny, D-asparaginy lub D-glutaminy, podczas gdy R2 oznacza resztę aminokwasową wybraną spośród fenyloalaniny lub tryptofanu do zastosowania jako lek przeciwbólowy podawany obwodowo w leczeniu pacjentów z obniżoną barierą krew-mózg występującą podczas stanu chorobowego, któremu towarzyszy stan zapalny, przy czym wymieniony lek jest stosowany w dawce podprogowej, przy czym wspomniana dawka podprogowa jest skuteczna przeciwbólowo u chorych pacjentów i nie wywołuje działania przeciwbólowego u osób zdrowych oraz jest ona niższa niż 1 mg/kg. 2. Peptyd do zastosowania według zastrz. 1, znamienny tym, że jest wybrany spośród: (Tyr-D-Ala-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Ser-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Thr-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Met-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Asn-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Leu-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Gln-Gly-Phe-NH-)2 (Tyr-D-Ala-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Ser-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Thr-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Met-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Leu-Gly-Trp-NH-)2 (Tyr-D-Gln-Gly-Trp-NH-)2 lub (Tyr-D-Asn-Gly-Phe-NH-)2.
7 3. Peptyd do zastosowania według zastrz. 1, znamienny tym, że stosowanym peptydem jest bifalina. 4. Peptyd do zastosowania według zastrz. 1-3, znamienny tym, że wytwarzany lek służy do zwalczania bólu powodowanego przez jedną z następujących jednostek chorobowych: choroby nowotworowe, stan reumatoidalny, dna, stwardnienie rozsiane, osteoporozą, neuropatie pooperacyjne lub powypadkowe lub zmiany nowotworowe. 5. Peptyd do zastosowania według zastrz. 1-4, znamienny tym, że wytwarzany lek może być w postaci wybranej spośród: roztworu, implantu podskórnego lub implantu dootrzewnowego. 6. Peptyd do zastosowania według zastrz. 1-5, znamienny tym, że do wytwarzania leku stosuje się peptyd w formie sterylnego liofilizatu albo roztworu w wodnym roztworze soli fizjologicznej. 7. Peptyd do zastosowania według zastrz. 1, znamienny tym, że dawka podprogowa u ludzi jest mniejsza niż 1 mg. 8. Peptyd do zastosowania według zastrz. 1, znamienny tym, że dawka podprogowa wynosi około 500 µg/kg. 9. Peptyd do zastosowania według zastrz. 1, znamienny tym, że dawka podprogowa wynosi około 100 µg/kg. 10. Peptyd do zastosowania według zastrz. 1, znamienny tym, że dawka podprogowa wynosi około 50 µg/kg.
8
9 ODNOŚNIKI CYTOWANE W OPISIE Poniższa lista odnośników cytowanych przez zgłaszającego ma na celu wyłącznie pomoc dla czytającego. Nie stanowi ona części dokumentu patentu europejskiego. Pomimo, że dołożono największej staranności przy jej tworzeniu, nie można wykluczyć błędów lub przeoczeń i EUP nie ponosi żadnej odpowiedzialności w tym względzie. Dokumenty patentowe cytowane w opisie PLP355470 [0002] Literatura naukowa cytowana w niniejszym opisie International Narcotic Research Conference, 1989, [0002] Peptides as potential nociceptive drugs B.S. SILBERTA.W. LIPKOWSKID.B. CARRS.K. SZYFELBEINP.F. OSGOOD Procc. Int. Narc. Res. Conf. '89Alan R. Liss Inc19900000485-488 [0002] WHEREAS, D. KOSSONI. MASZCZYNSKA BONNEYD.B. CARRE. MAYZNER- ZAWADZKAA.W. LIPKOWSKI Antinociceptive properties of biphalin after intrathecal application in rats: a reevaluation Pharmacological Report., 2005, vol. 57, 545-549 [0002] W. PAN Permeability of the blood-brain barrier to neurotropic peptides, 1435-1442 [0002] Handbook of Biologically Active Peptides Academic Press20060000 [0002]