Krzywa Phillipsa zależność między inflacją a bezrobociem w krótkim okresie Dr Michał Gradzewicz Katedra Ekonomii I KAE Makroekonomia I Wykład 11
Inflacja i bezrobocie Inflacja i bezrobocie są jednymi z najpilniej śledzonymi wskaźnikami makroekonomicznymi Jak są z sobą powiązane? Determinanty bezrobocia w długim okresie (bezrobocia naturalnego)to czynniki takie jak: poziom płac minimalnych, siła związków, efektywność procesu dopasowania na rynku pracy. Z kolei w długim okresie inflacja jest pochodną podaży pieniądza. Zatem w długim okresie inflacja i bezrobocie są niepowiązane. W krótkim okresie nie jest to prawdą. Jeśli polityka fiskalna czy pieniężna są ekspansywne, to gospodarka porusza się po krzywej AS, powodując wzrost produkcji i spadek bezrobocia, ale kosztem szybciej rosnącego poziomu cen czyli inflacji. Z kolei jeśli decydenci polityczni chcą przesuwając krzywą AD w lewo obniżyć inflację, mogą to zrobić jedynie kosztem obniżonego produktu. Teraz przyjrzymy się bliżej zależności pomiędzy inflacją a bezrobociem (inflationunemployment trae-off, czyli wymienność pomiędzy inflacją a bezrobociem) Pouczająca jest tu historia US od lat powojennych, która silnie wpłynęła na sposób myślenia ekonomistów o tej zależności. Przyjrzymy się jego ewolucji. Innymi słowy przyjrzyjmy się krzywej Phillipsa George Akerlof, ur 1940, (jego żona to Janet Yellen, obecna szefowa FED), Probably the single most important macroeconomic relationship is the Phillips Curve
Inflacja Inflation rate Krzywa Phillipsa krótkookresowa zależność pomiędzy bezrobociem i inflacją W 1958 r. brytyjski ekonomista opublikował artykuł, w którym pokazał ujemną zależność pomiędzy bezrobociem a inflacją w UK. Ekonomiści z innych krajów szybko potwierdzili tę zależność dla innych krajów (np. Samuelson i Solow dla US w artykule Analytics of Anti-Inflation Policy Był to news, do tej pory nie znany ekonomistom, a pierwsza interpretacja tej zależności wyglądała mniej więcej tak: Zmieniając politykę pieniężną czy fiskalną aby zmieniać zagregowany popyt w gospodarce politycy mogą wybierać konkretny punkt na krzywej Phillipsa. Innymi słowy polityka (głównie pieniężna) ma do dyspozycji pewne menu, z którego może wybierać Przykładowo punkt A oznacza niską inflację, ale wysokie bezrobocie, a punkt B niskie bezrobocie, ale wysoka inflację. Inne punkty (np. niska inflacja i niskie bezrobocie) nie są możliwe Zatem polityka (pieniężna) stoi przed wyborem (tradeoff): bezrobocie czy inflacja Rzeczywistość okazała się dużo bardziej skomplikowana 7 6 5 4 3 2 1 0 2% B 1% 5% 1968 1966 1967 A 8% 1965 19641962 1963 1961 2 3 4 5 6 7 8 Unemployment rate Stopa bezrobocia
Poziom cen, P Inflacja Krzywa Phillipsa a model AD-AS Model AD-AS oferują proste wyjaśnienie dla krzywej Phillipsa pokazuje ona kombinacje bezrobocia i inflacji, powstałe w krótkim okresie wskutek przesunięć krzywej AD, kiedy gospodarka rusza się po krzywej AS Wraz ze wzrostem zagregowanego popytu rośnie (w krótkim okresie) produkcja, zatrudnienie, a wraz z nim spada bezrobocie, czemu towarzyszy wzrost poziomu cen. Rosnący poziom cen oznacza wzrost inflacji, co razem powoduje ujemną korelację bezrobocia i inflacji. Przyjrzyj się rysunkowi poniżej, który pokazuje 2 możliwe stany świata w okresie t + 1 (z wysokim lub niskim popytem), zakładając, że poziom cen w okresie t, P t = 100 Właśnie w tym sensie krzywa Phillipsa obrazuje krókookresowe menu możliwych dla polityki opcji AS P 2 = 106 B 6% B Krzywa Phillipsa AD 2 P 1 = 102 A 2% A AD 1 Y 1 U = 8% Y 2 U = 5% Produkt, Y 5% (Y = Y 2 ) 8% Y = Y 1 Stopa bezrobocia
Inflacja Długookresowa krzywa Phillipsa W 1968 r. dwóch ekonomistów (Milton Friedman i Edmund Phelps) pokazało niezależnie, że polityka pieniężna może zmniejszać bezrobocie kosztem zwiększonej inflacji jedynie w krótkim okresie. W długim okresie inflacja jest determinowana podażą pieniądza. Każdy wzrost pieniądza będzie w długim okresie prowadził do proporcjonalnej zmiany wszystkich wielkości nominalnych w gospodarce, pozostawiając wielkości realne (takie jak stopa bezrobocia) niezmienione. Nie ma powodów aby sądzić, że stopa inflacji będzie w długim okresie powiązana ze stopą bezrobocia. Miało to bardzo duże znaczenie dla sposobu myślenia o krzywej Phillipsa, i oznacza, że jest ona w długim okresie pionowa, wyznaczona przez naturalną stopę bezrobocia. Zatem polityka pieniężna może oddziaływać na wielkości realna jedynie w krótkim okresie, w długim okresie gospodarka powraca do poziomu naturalnego (np. do naturalnej stopy bezrobocia U N ), a szybszy lub wolniejszy wzrost pieniądza będzie prowadził do wyższej lub niższej stopy inflacji w dłuższym okresie. W zasadzie to definiuje stopę naturalną bezrobocia to taki jej poziom, który jest poza wpływem polityki pieniężnej. Jak ją zmienić na pewno nie polityką pieniężną, ale innym i politykami, które wpływają na efektywność funkcjonowania rynku pracy Edmund Phelps, ur. 1933, My God, I don't know anyone who likes to accumulate their wealth more than the Europeans 2% B 1% U N A Stopa bezrobocia
Inflacja Uspójnienie teorii i dowodów empirycznych Rozważania Friedmana i Phelpsa miały charakter teoretyczny Z kolei wyniki Phillipsa, Samuelsona czy Solowa był dowodem empirycznym, pochodzącym z rzeczywistego świata Friedman i Phelps połączyli te światy twierdząc, że ujemna zależność pomiędzy bezrobociem a inflacją istnieje tylko w krótkim okresie i nie może być wykorzystana przez politykę jako możliwa do wykorzystania w długim okresie. Innymi słowy, politycy są w stanie ekspansywną polityką wywołać spadek bezrobocia na pewien czas, ale w końcu bezrobocie powróci do poziomu naturalnego, przy wyższym poziomie cen. Kluczem do zrozumienia krótkiego i długiego okresu (podobnie jak w AS) są oczekiwania Oczekiwana inflacja mierzy jak społeczeństwo myśli, że zmienią się ceny Ponieważ oczekiwania inflacja wpływa na płace, jest jednocześnie czynnikiem wpływającym na położenia krzywej zagregowanej podaży W krótkim okresie, polityka pieniężna może traktować oczekiwania (a poprzez to krzywą AS) jako dane i określone wtedy zmiany krzywej AD powodują ruch gospodarki wzdłuż krzywej zagregowanej podaży. Zatem w krótkim okresie, działania polityki pieniężnej powodują nieoczekiwane ruchy inflacji, produkcji i bezrobocia. Zdolność polityki pieniężnej do generowania nieoczekiwanej inflacji i produkcji istnieje tylko w krótkim okresie. W długim okresie, ludzie dostosują swoje oczekiwania do prowadzonej polityki pieniężnej (nic, co jest nieoczekiwane nie może trwać wiecznie), dostosują płace nominalne do rzeczywistej inflacji. W konsekwencji sfera realna gospodarki powróci do poziomu naturalnego. B A U N LRPC C PC, wysokie oczekiwania PC, niskie oczekiwania Stopa bezrobocia Obraz przesunięcia krzywej Phillipsa wywołanego wyższymi oczekiwaniami
Krótkookresowa krzywa Phillipsa i hipoteza naturalnej stopy bezrobocia Rozważanie Phillipsa i Phelpsa można przedawnić w postaci: U = U N α(π Eπ) gdzie: U stopa bezrobocia, U N - naturalna stopa bezrobocia, π stopa inflacji, Eπ oczekiwana inflacja Jest to w zasadzie to same wyrażenie co krzywa AS, ale zdefiniowane w innej przestrzeni W krótkim okresie Eπ jest dane (tak samo jak U N ), zatem zmiany rzeczywistej inflacji przekładają się na zmiany stopy bezrobocia. W długim okresie oczekiwania inflacyjne musza być spójne z rzeczywistą inflacją, zatem czynnik π Eπ = 0, zatem bezrobocia jest na poziomie naturalnym U = U N Parametr α mierzy siłę przełożenia się inflacji na bezrobocie (wrócimy do niego) Równanie to pokazuje, że nie ma stabilnej krótkookresowej krzywej Phillipsa kiedy oczekiwania ulegną zmianie, krzywa Phillipsa przesuwa się. Hipoteza naturalnej stopy bezrobocia twierdzenie, że bezrobocie ostatecznie powraca do swojego normalnego poziomu (zwanego naturalnym), niezależnie od stopy inflacji. Kilka lat po tym, jak Friedman i Phelps sformułowali hipotezę naturalnej stopy bezrobocia, polityk pieniężna w US stworzyła możliwości naturalnego eksperymentu, aby ją przetestować
Inflation rate Inflation rate Krzywa Phillipsa w latach 60-tych i 70-tych XX w. w US Dane do momentu publikacji artykułu Friedmana i Phelpsa pokazywał niemal idealną krzywą Phillipsa wzrostowi inflacji w czasie towarzyszyły coraz niższe stopy bezrobocia. Niektórzy ekonomiści nie wierzyli teoretycznym przewidywaniom tych ekonomistów, w szczególności, że jeśli decydenci zaczną wykorzystywać krzywą Phillipsa, to ona zacznie się ruszać W późnych latach 60-tych rząd US zaczął prowadzić ekspansywną politykę fiskalną (wojna wietnamska), a FED próbował w tej sytuacji utrzymać stabilne stopy procentowe, co oznaczało wzrost podaży pieniądza (przypomnij sobie model IS-LM), a zatem jednoczesną ekspansywną politykę pieniężną Doprowadziło to do silnego wzrostu inflacji, któremu towarzyszył spadek bezrobocia ale na początku lat 70-tych zależność załamała się: inflacja pozostała wysoka, a bezrobocie zaczęło rosnąć, dokładnie jak to przewidzieli Friedman i Phelps Kiedy inflacja pozostawała wysoka we wczesnych latach 70-tych oczekiwania inflacyjne dostosowały się do niej, a bezrobocie powróciło do przedziału zmienności 5%-6% obserwowanego wcześniej. Do 1973 politycy nauczyli się, że faktycznie nie ma długookresowej zamienności między inflacją a bezrobociem, ale to nie była ostatnia lekcja 7 6 5 4 3 2 1 0 7 6 5 4 3 2 1 0 1968 1966 1967 1965 19641962 1963 1961 0 2 4 6 8 Unemployment rate 1969 1968 1966 1967 1965 1973 1970 1972 1964 1962 1963 1971 1961 0 2 4 6 8 Unemployment rate
Poziom cen, P Inflacja Przesunięcia krzywej Phillipsa: szoki podażowe Szok podażowy to wydarzenie, które bezpośrednio dotyka koszty przedsiębiorstw, a w konsekwencji ceny Negatywny szok podażowy (wzrost kosztów produkcji) powoduje przesunięcie krzywej AS w górę (dany poziom produkcji jest osiągany przy wyższych kosztach, a zatem i wyższych cenach). Tego typu wydarzenie oznacza przesunięcie w prawo krzywej Phillipsa, określonym poziomom bezrobocia towarzyszą wyższe poziomy cen Oznacza to, że decydenci polityki gospodarczej znajdują się w mniej korzystnej sytuacji tym samym poziomom cen towarzyszy niższa produkcja, zatrudnienie, a zatem wyższe bezrobocie, niż przed szokiem Efektem tego wydarzenia jest stagflacja stagnacja połączona z inflacją. Jest ona trudna do zwalczenia jeśli polityka będzie ekspansywna, walcząc z bezrobociem, doprowadzi do jeszcze wyższej inflacji jeśli będzie restrykcyjna, walcząc z inflacją doprowadzi do jeszcze wyższego bezrobocia Skala pogorszenia menu opcji dla polityki gospodarczej zależy od tego, jak społeczeństwo postrzega trwałość szoku im trwalszy szok tym wzrost oczekiwań silniejszy i dłużej trwające niekorzystne przesunięcie krzywej Phillipsa AS AS Krzywa Phillipsa B B A A AD PC PC Produkt, Y Stopa bezrobocia
Szoki naftowe lat 70-tych XX w. w US W 1974 r. członkom organizacji OPEC, zrzeszającej producentów ropy naftowej, udało się skorzystać z porozumienia kartelowego, skutecznie zmówic się i silnie ograniczyć podaż ropy naftowej W konsekwencji silnie wzrosły ceny ropy i koszty produkcji w wielu krajach, tzn. wystąpił negatywny szok podażowy Towarzyszył temu silny wzrost oczekiwań inflacyjnych W 1979 r. historia powtórzyła się, OPEC ponownie obniżył wydobycie ropy, co doprowadziło do jeszcze wyższego wzrostu cen ropy naftowej
Inflation rate Szoki naftowe a krzywa Phillipsa W konsekwencji szoku naftowego roku 1974 krzywa Phillipsa przesunęła się w prawo, gdyż gospodarka US wpadła w głęboką recesją (stopa bezrobocia niemal podwoiła się), a inflacja pozostała na poziomach 2-cyfrowych. Wzrost oczekiwań inflacyjnych był częściowo skutkiem decyzji Fed o prowadzeniu akomodacyjnej polityki pieniężnej (czyli polityki pieniężnej, która stara się zaakomodować negatywy szok podażowy ekspansywną polityką), co spowodowało, że oczekiwania podniosły się na stosunkowo długi okres Skutkiem tego była nieco płytsza recesja, ale wzrost oczekiwań inflacyjnych spowodował, że gospodarka US doświadczyła długotrwałego (trwającego do końca lat 70-tych) środowiska wysokiej inflacji, której towarzyszył bardzo niski wzrost i podwyższone stopy bezrobocia Kolejny negatywny szok podażowy z 1979 r. ponownie pogorszył sytuację inflacja ponownie wzrosła do poziomów 2-cyfrowych, a bezrobocie powyżej 7% Gospodarka US weszła w lata 80-te XX w. mocno poobijana, z wysoka inflacją i bezrobociem, przez niemal całe lata 70-te znacznie powyżej poziomów z lat 60-tych. Niezadowolenie społeczne z efektywności prowadzonej polityki przyczyniły się do zmiany prezydenta US z Jimmiego Cartera na Ronalda Reagana i wyraźnej zmianie w prowadzonej polityce gospodarczej 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1980 19741979 1981 1975 1978 1973 1977 1976 1972 4 5 6 7 8 9 Unemployment rate
Inflacja Dezinflacja i współczynnik poświęcenia (sacrifice ratio) Czy polityka redukcji inflacji (dezinflacji) jest kosztowna? Aby obniżyć inflację bank centralny musi prowadzić restrykcyjna politykę pieniężną, ograniczając podaż pieniądza (lub podwyższając stopy procentowe) i wpływając negatywnie na zagregowany popyt Powoduje to spadek produkcji, wzrost bezrobocia i ruch po krzywej Phillipsa w prawo. Skutkiem tego jest niższa inflacja, która przeniesie się na niższe oczekiwania inflacyjne, przesuwając całą krzywą Phillipsa w dół. Gospodarka wraca do naturalnej stopy bezrobocia, przy niższej inflacji. Wniosek jeśli społeczeństwo chce obniżyć inflację, musi zgodzić się na koszt w postaci czasowego wzrostu bezrobocia i niższego produktu Rozmiar tego kosztu zależy od nachylenia krzywej Phillipsa (czyli od stopnia niedoskonałości rynków, które omawialiśmy przy krzywej AS) i szybkości dostosowywania się oczekiwań do rzeczywistych cen W literaturze sumaryczna statystyką mierząca koszty dezinflacji jest tzw. współczynnik poświęcenia (sacrifice ratio - SR). Współczynnik poświęcenia to liczba punktów procentowych (pp.) utraconego rocznego produktu potrzebnego do redukcji inflacji o 1 punkt procentowy (pp.) Zazwyczaj SR jest bliskie 5. C U N LRPC A B PC, wysokie oczekiwania PC, niskie oczekiwania Stopa bezrobocia Restrykcyjna polityka pieniężna powoduje początkowo ruch gospodarki po krzywej Phillipsa, z punktu A do B. Wywołuje to obniżenie oczekiwań inflacyjnych, przesunięcie krzywej PC i ruch gospodarki do C
Racjonalne oczekiwania możliwość bezkosztowej dezinflacji? Obniżenie inflacji po latach 70-tych (ok 10%) do poziomu z lat 60-tych (4%) oznaczałoby recesję wymagany spadek PKB to ok 30%!!! Nie musiałby obejmować 1 roku, ale wciąż był to koszt niewyobrażalny Tymczasem na przełomie lat 70-tych i 80-tych XX w. nastąpiła prawdziwa rewolucja w makroekonomii rewolucja racjonalnych oczekiwań w ramach powstającej nowej makroekonomii klasycznej Racjonalne oczekiwania teoria, która zakłada, że społeczeństwo formułując oczekiwania używa w sposób optymalny pełnej dostępnej w momencie formułowania oczekiwań informacji, w tym informacji o rządowych politykach Wskazywaliśmy, że czas w jakim krótkookresowa zamienność pomiędzy inflacją a bezrobociem zniknie (czyli czas potrzebny na przemianę SRPC w LRPC) zależy od czasu dostosowania się oczekiwań do nowej polityki. Tymczasem, jeśli społeczeństwo jest racjonalne w swoich oczekiwaniach, to bierze pod uwagę również fakt, że polityka zmieniła się, i odpowiednio dostosowuje swoje oczekiwania, w zasadzie natychmiastowo. Wcześniejsze szacunku sacrifice ratio nie brały pod uwagę wpływu zmiany reżimu polityki na oczekiwania, były zawyżone i nie powinny być używane jako wskazówka dla polityki Zatem sacrifice ratio, jeśli oczekiwania są racjonalne może być dużo niższe W idealnym przypadku, SR może zbiegać do 0, jeśli decydenci wiarygodnie zobowiążą się (credible commitment) do polityki niskiej inflacji, a społeczeństwo będzie wystarczające racjonalne i zacznie się zachowywać, tak jakby inflacja rzeczywiście była lub zaraz miała być niska. Wtedy krzywa Phillipsa szybko przesuwa się w dół, silnie skracając okres recesji Lucas, Sargent, Barro twórcy nowej makroekonomii klasycznej Robert E. Lucas, ur. 1937 Thomas Sargent, ur. 1943 Robert J. Barro, ur. 1944
Inlfation rate Lata 80-te XX w. w US okres dezinflacji Volckera W 1979 r. szefem FEDu został Paul Volcker (w dzisiejszej terminologii inflacyjny jastrząb), a jedyna rozsądną opcją w polityce pieniężnej była dezinflacja Volckerowi udało się w miarę przeprowadzić gospodarkę US przez proces dezinflacji (notabene polityka fiskalna nie odgrywała w tym żadnej roli, a nawet była ekspansywna), ale nie bezkosztowo bezrobocie wzrosło z 6% w 1979 do 10% w latach 1982 i 1983 a gospodarka była w tym czasie w silnej recesji Okres recesji był jednak stosunkowo krótki już w 1984 r. bezrobocie wyraźnie się obniżyło, a w 1987 r. wyniosło ok 6%, przy inflacji rzędu 4% Dla ekonomistów nowej makroekonomii klasycznej krótki okres recesji był potwierdzeniem ich przypuszczeń współczynnik wyrzeczenia dla tego okresu był znacznie poniżej 5, co sugeruje, jastrzębiość Volckera był stanowiła istotną przesłankę dla wiarygodności polityki dezinflacji i odpowiedniego dostosowania się oczekiwań (por. wykres z oczekiwaną inflacją) Analizy kształtowania się oczekiwań z tamtego okresu wskazują jednak, że wiarygodność Volckera nie była aż taka duża na samym początku polityki dezinflacji i oczekiwania spadały słabiej, niż sama inflacja, stąd sporych rozmiarów koszty społeczno-ekonomiczne. 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Paul Volcker, szef FED w latach 1979-1987, fot. William L. Silber 1979 1987 1980 1981 1984 1985 1986 1982 1983 4 6 8 10 12 Unemployment rate
Inflation rate Era Greenspana (1987-2006) W 1987 r. szefem FEDu został Alan Greenspan Okres ten nazywa się erą Greenspana, czasami tez okresem great moderation, gdyż w okresie tym fluktuacje gospodarcze były względnie umiarkowane Okres ten zaczął się pozytywnym szokiem podażowym spadkiem o połowę cen ropy w 1986. Był to tez generalnie okres globalizacji, co pozwoliło na utrzymywanie niskich cen W okresie tym FED był bardzo ostrożny w swojej polityce, nie chciał też replikować błędów swoich poprzedników z lat 60- tych, zatem nie prowadził mocno ekspansywnej polityki pieniężnej Trudnym okresem dla amerykańskiej gospodarki były okolice 2001 r. koniec dot-com buble, ataki terrorystyczne 9/11 skandal Enronu (rachunkowość przedsiębiorstw) ale dostosowana czasowo kombinacja ekspansywnej polityki pieniężnej i fiskalnej nie pozwoliła na wywołanie silnej recesji Jednak obecnie sporo ekonomistów obwinia Greenspana za doprowadzanie do kryzysu z 2008 r. Generalne utrzymywanie zbyt niskich stóp procentowych doprowadziło do znacznego wzrostu kredytów (zadłużenia w gospodarce), powstania baniek spekulacyjnych na różnych aktywach, na które FED nie reagował i misalokacji kapitału w gospodarce. Do tego doszły problemy z wadliwym nadzorem nad podmiotami rynków finansowych. 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Alan Greenspan, szef FED w latach 1987-2006 1990 1989 1988 19911984 2000 2005 1987 1985 2001 1996 1995 19931992 1997 20041994 1999 2003 1986 1998 2002 2 4 6 8 10 Unemployment rate
Inflation rate Kryzys 2008 i jego konsekwencje (bardzo pobieżnie) Na początku swojej kadencji Ben Bernanke stwierdził My first priority will be to maintain continuity with the policies and policy strategies established during the Greenspan years Tymczasem w 2008 wybuchł największy kryzys finansowy, który rozlał się na cały świat. Okres great moderation doprowadził do nabrzmiałych i czasami silnie niezgodnych z sobą pasywów i aktywów różnych społeczeństw, nie tylko w US, ale i w Europie. Kryzysy tego typu zazwyczaj są bardzo poważne, a ten był najpoważniejszy od lat 20-stych XX w. FED obniżył stopy procentowe do 0, a nie mogąc obniżyć ich jeszcze niżej (ze względu na ZLB Zero Lower Bound), dodatkowo prowadził politykę masowego skupu aktywów finansowych od instytucji finansowych (QE Quantitative Easing), w celu silnego pobudzenia zagregowanego popytu Od 2011 r. obserwowany jest konsekwentny spadek bezrobocia, a silnie ekspansywna polityka pieniężna (i fiskalna) nie doprowadziły do wzrostu oczekiwań i inflacja obniżała się. Dodatkowo, silny spadek cen ropy w 2014 zepchnął inflację na pogranicze deflacji Obecnie trudno jest całościowo ocenić efektywność polityk FED, zdecydowanie wygodniej jest robić to z perspektywy historycznej, kiedy dużo pewniej można wskazywać błędy i dobre ruchy polityki Ben Bernanke, szef FED w latach 2006-2010 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5-1 2008 2014 2013 2012 2011 2010 0 2015-0,5 4 5 6 7 8 9 2009 10 Unemployment rate Janet Yellen, szef FED od 2010