Ocena wybranych parametrów stresu oksydacyjnego u chorych na łuszczycę

diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics Diagn Lab 2016; 52(2): 101-106 Praca oryginalna Original Article ISSN 0867-4043 Ocena wybranych parametrów stresu oksydacyjnego u chorych na łuszczycę Evaluation of selected parameters of oxidative stress in patients with psoriasis Marta Pawłowska 1, Celestyna Mila-Kierzenkowska 1, Agnieszka Kwiatkowska 2, Jarosław Paprocki 1, Paweł Sutkowy 1, Alina Woźniak 1 1 Katedra Biologii Medycznej Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Studenckie Koło Naukowe Biologii Medycznej przy Katedrze Biologii Medycznej Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Streszczenie Reaktywne formy tlenu (RFT) są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Istotne jest zachowanie równowagi między wytwarzaniem RFT a ich usuwaniem dzięki działaniu układu antyoksydacyjnego. Zachwianie tej równowagi może prowadzić do stresu oksydacyjnego, który powoduje uszkodzenia wszystkich składników komórki m.in. lipidów, białek oraz DNA. Peroksydacja lipidów to łańcuchowy i wolnorodnikowy proces utleniania lipidów, w którego przebiegu uczestniczą RFT. Proces peroksydacji lipidów może odgrywać istotną rolę w patogenezie łuszczycy. Celem pracy była analiza wybranych wskaźników stresu oksydacyjnego u chorych na łuszczycę poprzez ocenę stężenia substancji reagujących z kwasem tiobarbiturowym (TBARS), dialdehydu malonowego (MDA) i sprzężonych dienów (CD) oraz aktywności dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) u chorych na łuszczycę. Materiał i metody: Grupę badaną stanowiło 12 kobiet i 24 mężczyzn, chorujących na łuszczycę pacjentów Kliniki Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii CM UMK. Grupę kontrolną stanowiło 16 zdrowych ochotników. Materiał do badań stanowiła krew żylna. Stężenie TBARS i CD oznaczono w osoczu krwi i erytrocytach. Stężenie MDA oznaczono w osoczu krwi, a aktywność SOD w erytrocytach. Wyniki: Wykazano istotnie statystycznie wyższe stężenie MDA oraz istotnie statystycznie wyższe stężenie TBARS u chorych na łuszczycę w porównaniu do osób zdrowych. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic w stężeniu CD w osoczu między pacjentami z łuszczycą i osobami zdrowymi. W erytrocytach osób chorych stężenie CD było dwukrotnie wyższe. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic w aktywności SOD między grupą pacjentów a grupą osób zdrowych. Wnioski: Najważniejszym produktem peroksydacji lipidów odpowiedzialnym za powstawanie zmian łuszczycowych jest MDA. Brak zmian stężenia pierwotnych produktów peroksydacji lipidów, przy istotnych zmianach stężenia wtórnych produktów tego procesu we krwi osób badanych świadczy o znacznym stopniu nasilenia uszkodzeń komórek. Summary Reactive oxygen species (ROS) are essential for proper functioning of the body. It is important to strike a balance between the production of ROS and their removal by the action of the antioxidant system. The deterioration of this balance may lead to oxidative stress, which causes damage to cell components of all of lipids, proteins and DNA. Lipid peroxidation is a chain and free-radical process of lipid oxidation, in the course of which are involved ROS. The lipid peroxidation may play an important role in the pathogenesis of psoriasis. The aim of the study was to determine the concentration of thiobarbituric acid reactive substances, malondialdehyde and conjugated dienes, and the activity of superoxide dismutase in patients with psoriasis. Material and methods: The study group consisted of 12 women and 24 men with psoriasis patients of the Department of Dermatology, Sexually Transmitted Infections and Immunodermatology CM UMK. The control group consisted of 16 healthy volunteers. The material for the study was venous blood. The concentration of TBARS and CD was determined in plasma and erythrocytes. The concentration of MDA was determined in plasma and SOD activity in the erythrocytes. Results: Statistically significantly higher concentration of MDA and statistically significantly higher concentration of TBARS was revaled in patients with psoriasis as compared to control group. There were no statistically significant differences in plasma concentrations of CD among patients with psoriasis and control group. In erythrocytes of patients concentration of CD was twice as high. There were no statistically significant differences in the activity of SOD between the patient group and the control group. 101

www.diagnostykalaboratoryjna.eu Conclusions: The most important product of lipid peroxidation responsible for the formation of psoriatic lesions is MDA. Lack of changes in the concentration of the primary products of lipid peroxidation, with significant changes in the concentration of secondary products of the process in blood of studied subjects can provide a significant degree of severity of damage to the cells. Słowa kluczowe: Key words: łuszczyca, peroksydacja lipidów, reaktywne formy tlenu, stres oksydacyjny psoriasis, lipid peroxidation, reactive oxygen species, oxidative stress Wprowadzenie Reaktywne formy tlenu (RFT) odgrywają kluczową rolę w organizmie człowieka zarówno w stanie zdrowia, jak i podczas choroby. Ze względu na swoją wysoką reaktywność łatwo reagują z białkami, lipidami, cukrami i kwasami nukleinowymi obecnymi w komórkach, prowadząc do powstania kolejnych produktów wolnorodnikowych [1]. Produkcja RFT jest konsekwencją tlenowego metabolizmu i jej uniknięcie nie jest możliwe [2]. Udowodniono, że RFT pośredniczące w powstawaniu stresu oksydacyjnego biorą udział w wielu reakcjach biologicznych, powodując zmiany w strukturze DNA, indukcję peroksydacji lipidów czy produkcję cytokin prozapalnych. Postuluje się, że zaburzenie równowagi oksydacyjno-antyoksydacyjnej może ogrywać także istotną rolę w patogenezie łuszczycy [3]. Łuszczyca to najczęściej występująca zapalna choroba skóry, charakteryzująca się nasileniem nieprawidłowej proliferacji keratynocytów. Jest to schorzenie o złożonej i dynamicznej patofizjologii [4]. Wiadomo, że w powstawaniu zmian łuszczycowych znaczącą rolę odgrywa proces zapalny ze współtowarzyszącym tłem genetycznym. Jednak aby wystąpiły objawy kliniczne choroby, muszą również pojawić się czynniki środowiskowe [5]. Łuszczyca jest chorobą nieuleczalną, a stosowane leczenie może jedynie złagodzić jej przebieg. W związku z tym niezwykle ważne jest poznanie patogenezy tej choroby. Skóra jako najbardziej zewnętrzna warstwa ochronna ciała jest narażona w większym stopniu, niż inne tkanki na nadmierną ekspozycję na promieniowanie UV. Między innymi z tego względu jest szczególnie wrażliwa na szkodliwe działanie RFT. Reaktywne formy tlenu mogą odgrywać zatem znaczącą rolę w starzeniu oraz rozwoju chorób skóry, takich jak np. łuszczyca [6]. Jednym ze znanych skutków szkodliwego działania RFT jest nasilenie peroksydacji lipidów. Proces ten prowadzi do rozpadu błonowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, co w konsekwencji skutkuje modyfikacją struktury błon komórkowych [3]. Wykazano, że uszkodzenie błony podstawnej naskórka dotkniętego zmianami łuszczycowymi jest prawdopodobnie związane z defektem inhibitora a 1-antytrypsyny oraz zaburzeń równowagi pomiędzy tkankowymi enzymami proteolitycznymi i ich inhibitorami [7]. W przebiegu łuszczycy opisano też wzrost stężenia inhibitorów proteaz: α-2-makroglobuliny i α-1-antytrypsyny, spowodowany zmniejszeniem metabolizmu tlenowego. Powyższe zjawisko można tłumaczyć zmniejszoną inaktywacją inhibitorów proteaz w surowicy krwi spowodowaną generacją większej ilości RFT [8]. Wyniki badań dotyczących generowania reaktywnych form tlenu przez granulocyty obojętnochłonne są niejednoznaczne. Kaszuba i wsp. [8] opisali zmniejszoną produkcję, natomiast Schopf i Straussfeld [9] odnotowali wzrost produkcji RFT w tych komórkach. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że w początkowych stadiach choroby obserwuje się stymulację leukocytów (neutrofili, makrofagów, limfocytów T) i zwiększone generowanie RFT, natomiast w fazie zaawansowanej choroby zmiany łuszczycowe charakteryzuje ograniczona produkcja RFT [10]. U chorych na łuszczycę obserwuje się szybszy rozwój miażdżycy [11]. Zmiany miażdżycowe powstają w wyniku gromadzenia się utlenionych lipoprotein o niskiej gęstości (LDL). RFT przyczyniają się do uszkodzenia śródbłonka naczyniowego, zapoczątkowując rozwój blaszek miażdżycowych [12]. Celem pracy była ocena wybranych parametrów stresu oksydacyjnego: stężenia produktów peroksydacji lipidów substancji reagujących z kwasem tiobarbiturowym, dialdehydu malonowego i sprzężonych dienów oraz aktywności dysmutazy ponadtlenkowej jednego z kluczowych enzymów antyoksydacyjnych we krwi osób chorych na łuszczycę. Materiał i metody Grupę badaną stanowiło 36 pacjentów (średnia wieku ok. 43 lata) Kliniki Dermatologii, Chorób Przenoszonych Drogą Płciową i Immunodermatologii CM UMK. W badaniach wzięło udział 12 kobiet i 24 mężczyzn z łuszczycą rozpoznaną co najmniej 6 miesięcy przed ich wykonaniem. Do badania włączona została też grupa kontrolna (średnia wieku ok. 49 lat), składająca się z 16 zdrowych mężczyzn. Z badania wyłączone były kobiety ciężarne i osoby niepełnoletnie, a także osoby leczone z powodu jakichkolwiek chorób współistniejących, palące papierosy oraz stosujące dietę, która mogłaby wpływać na wskaźniki równowagi oksydacyjno- -antyoksydacyjnej. Materiał do badań stanowiło osocze krwi oraz erytrocyty. U osób z grupy badanej i grupy kontrolnej oznaczono: stężenie substancji reagujących z kwasem tiobarbiturowym (TBARS), stężenie sprzężonych dienów (CD), stężenie dialdehydu malonowego (MDA) w osoczu krwi oraz stężenie TBARS, stężenie CD i aktywność dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) w erytrocytach. Oznaczenia wykonano bezpośrednio po pobraniu krwi obwodowej i jej odpowiednim przygotowaniu. Próbki krwi wirowano przez 10 minut przy 6000 x g w temperaturze +4 C. Stężenie MDA w osoczu krwi oznaczono za pomocą wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC; high-performance liquid chromatography). W celu przygotowania próbki do 50 µl osocza dodano 700 µl wody destylowanej i 250 µl 0,1M HClO 4. Dodanie kwasu miało na celu wytrącenie białek i uwolnienie MDA związanego z grupami aminowymi białek. Następnie próbki odwirowano przez 5 minut przy 4500g. Analizie HPLC przy użyciu kolumny C18 (250 mm) poddano 20 µl próbki. Fazę stanowił 30 mm KH 2 PO 4- -metanol. Tempo przepływu wynosiło 1,5 ml/min., zaś czas retencji MDA to 1,55-1,60 min. Detekcję MDA przeprowadzono za pomocą detektora UV-Vis przy długości fali λ = 254 nm. Stężenie MDA 102

Diagn Lab 2016; 52(2): 101-106 zostało wyznaczone przy użyciu oprogramowania WorkStation Polaris i wyrażono w nmol/ml. Do wyznaczenia stężenia MDA zastosowano krzywą wzorcową. TBARS oznaczono zgodnie z metodą Buege i Augusta [13] w modyfikacji Esterbauera i Cheesemana [14]. Metoda ta oparta jest na reakcji tworzenia się barwnego kompleksu produktów peroksydacji lipidów z kwasem tiobarbiturowym (TBA) w kwaśnym środowisku, w temperaturze 100 0 C. Głównym produktem peroksydacji lipidów reagującym z kwasem tiobarbiturowym jest MDA, dlatego dla uproszczenia poziom wszystkich substancji reagujących z TBA przedstawia się jako stężenie MDA. Do 0,5 ml hemolizatu krwi lub osocza dodano 4,5 ml mieszaniny reakcyjnej o składzie: 0,375% kwasu tiobarbiturowego (TBA), 15% kwasu trójchlorooctowego (TCA) w 0,25 N HCl. Próbki inkubowano w łaźni wodnej przez 20 minut w temperaturze 100 C w celu optymalizacji warunków reakcji MDA z TBA. Następnie próbki ochłodzono i wirowano w temperaturze +4 C przez 15 minut przy 2000 x g. Po odwirowaniu pobrano supernatant i dokonano pomiaru ekstynkcji przy długości fali λ = 532 nm względem mieszaniny reakcyjnej inkubowanej w tych samych warunkach przy użyciu spektrofotometru UV-Vis Cary 60 firmy Agilent Technologies. Stężenie TBARS w erytrocytach wyrażono w nmol MDA/g Hb, a w osoczu w nmol MDA/ml osocza. Stężenie CD oznaczono wg metody Sergent i wsp. [15]. CD powstają w procesie peroksydacji lipidów, w efekcie przegrupowania wiązań podwójnych po oderwaniu atomu wodoru od reszty wielonienasyconego kwasu tłuszczowego. W celu oznaczenia CD do 0,5 ml hemolizatu krwi lub osocza dodano 0,5 ml chloroformu i po odwirowaniu, do czystych probówek pobrano po 0,1 ml roztworu z dolnej warstwy. Próbki odparowano w atmosferze azotu, rozpuszczono w cykloheksanie, a następnie odczytano absorbancję przy długości fali λ = 233 nm przy użyciu spektrofotometru UV-Vis Cary 60 firmy Agilent Technologies. Stężenie CD wyrażano w jednostkach absorbancji na mililitr osocza (Abs./ml) i jednostkach absorbancji na g Hb (Abs./g Hb). Aktywność SOD w erytrocytach oznaczono metodą Misry i Fridovicha [16]. Metoda ta oparta jest na hamowaniu przez enzym reakcji samoutlenienia adrenaliny do adrenochromu w środowisku zasadowym. Do pomiaru aktywności SOD wykorzystano otrzymany wcześniej hemolizat po uprzednim usunięciu hemoglobiny mieszaniną chloroformu i etanolu. Aktywność dysmutazy ponadtlenkowej oznaczono za pomocą ciągłego zapisu przebiegu reakcji z użyciem OZNACZANY programu kinetycznego na spektrofotometrze UV-Vis Cary 60 firmy Agilent PARAMETR Technologies i wyrażono w U/g Hb. Poziom hemoglobiny w hemolizacie krwi oznaczono metodą Drabkina. Hemoglobina pod wpływem żelazicyjanku potasu ulega utlenieniu do methemoglobiny. Methemoglobina w reakcji z cyjankiem potasu daje trwały związek, zwany cyjanmethemoglobiną. Związek ten charakteryzuje się czerwono-brunatną barwą, a jego maksimum absorbancji mierzy się przy długości fali równej λ= 540 nm. W celu oznaczenia poziomu hemoglobiny do 5 ml odczynnika Drabkina (tj.: 0,03% K3[Fe(CN)6], 0,1% NaHCO, 0,005% KCN) dodano 20µl zawiesiny krwinkowej. Zawartość probówek dokładnie wymieszano, a po upływie 20 minut odczytano absorbancję wobec odczynnika Drabkina przy długości fali równej 540 nm na spektrofotometrze UV-Vis Cary 60 firmy Agilent Technologies. Następnie obliczono stężenie hemoglobiny poprzez porównanie absorbancji próby badanej z absorbancję wzorca z uwzględnieniem stężenia hemoglobiny wzorca. Wynik wyrażono w g/dl. Użyte odczynniki pochodziły z firmy Sigma ( Sigma Aldrich Sp. z o. o. Polska), firmy AQA-MED oraz z przedsiębiorstwa Polskie Odczynniki Chemiczne S. A. (Gliwice). Badania laboratoryjne przeprowadzono w laboratorium biochemicznym Katedry Biologii Medycznej Collegium Medicum w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Osoby badane zostały poinformowane o celu badań i wyraziły na nie pisemną zgodę. Badania uzyskały akceptację Komisji Bioetycznej przy Collegium Medicum w Bydgoszczy. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej z użyciem programu IBM SPSS Statistics 21. Wykorzystano test ANOVA z porównaniem wielokrotnym testem Tukey a HSD. Wykorzystano test Kołmogorowa-Smirnowa dla sprawdzenia zgodności rozkładu zmiennych z rozkładem normalnym oraz test Levene a, za pomocą którego analizuje się jednorodność wariancji w danej grupie zmiennych. Pomiędzy uzyskanymi wynikami zastosowano również analizę korelacji liniowej Pearsona. Za istotny statystycznie przyjęto współczynnik istotności o wartości p<0,05. Wyniki W pracy wykazano istotne statystycznie różnice w stężeniu MDA w osoczu krwi osób zdrowych w porównaniu z osobami chorymi na łuszczycę. Stężenie MDA w grupie badanej było około dziesięciokrotnie wyższe (p<0,001) niż w grupie kontrolnej (tab. I). Istotne statystycznie różnice między grupą kontrolną a grupą badaną otrzymano też dla stężenia TBARS w osoczu. U chorych na łuszczycę stężenie TBARS było o 29% wyższe, niż w grupie kontrolnej (p<0,05) (tab. I). Istotne statystycznie różnice w stężeniu TBARS między grupą kontrolną a grupą badaną obserwowano również Tabela I. Stężenie produktów peroksydacji lipidów w osoczu krwi i erytrocytach oraz aktywność dysmutazy ponadtlenkowej w erytrocytach u osób chorych na łuszczycę i u osób zdrowych. Wyniki przedstawiono jako x śr ± SD. GRUPA KONTROLNA GRUPA BADANA ISTOTNOŚĆ STATYSTYCZNA MDA osocze [nmol/ml] 0,285 ± 0,09 2,852 ± 1,18* p<0,001 TBARS osocze [nmol/ml] 0,41 ± 0,05 0,53 ± 0,10* p<0,05 CD osocze [Abs./ml] 0,0275 ± 0,011 0,0286 ± 0,007 brak TBARS RBC [nmol/g Hb] 26,39 ± 3,97 28,9 ± 10,83* p<0,01 CD RBC [Abs./g Hb] 0,0134 ± 0,0064 0,0302 ± 0,0081* p<0,01 SOD RBC [U/g Hb] 665,8 ± 43,8 764,1 ± 115,1 brak CD RBC sprzężone dieny w erytrocytach CD osocze sprzężone dieny w osoczu krwi MDA osocze dialdehyd malonowy w osoczu krwi SOD RBC dysmutaza ponadtlenkowa w erytrocytach TBARS RBC substancje reagujące z kwasem tiobarbiturowym w erytrocytach TBARS osocze substancje reagujące z kwasem tiobarbiturowym w osoczu krwi * różnica istotna statystycznie (p<0,05) 103

www.diagnostykalaboratoryjna.eu w erytrocytach. U osób chorych na łuszczycę stężenie TBARS było o około 9% wyższe niż w grupie kontrolnej (p<0,01) (tab. I). Nie wykazano żadnych istotnych statystycznie różnic w stężeniu CD w osoczu między osobami zdrowymi i chorymi na łuszczycę. Wykazano jednak istotne statystycznie różnice w stężeniu CD w erytrocytach osób zdrowych w porównaniu z osobami chorymi na łuszczycę. Stężenie CD było około dwukrotnie wyższe u osób chorych, niż u zdrowych (tab. I). W pracy nie wykazano istotnych statystycznie różnic w aktywności SOD w erytrocytach między osobami zdrowymi i chorymi na łuszczycę. Mimo braku istotnych statystycznie różnic zaobserwowano, że aktywność SOD u chorych na łuszczycę była o około 15% wyższa niż u osób zdrowych (tab. I). Dyskusja MDA to produkt peroksydacji lipidów o największym znaczeniu biologicznym, powszechnie stosowany jako marker stresu oksydacyjnego w organizmie [17]. Otrzymane w niniejszej pracy wyniki sugerują, iż u pacjentów chorych na łuszczycę przebiega nasilony proces peroksydacji lipidów. Do tej pory przeprowadzono wiele badań, mających na celu określenie stężenia MDA oraz jego roli w patogenezie różnych chorób. Baz i wsp. [18] wykazali znacznie wyższe stężenie MDA w osoczu krwi u chorych na łuszczycę w porównaniu do zdrowych ochotników. Pujari i wsp. [19] również wykazali, że stężenie MDA w osoczu krwi chorych na łuszczycę jest znacznie wyższe niż u osób zdrowych. Autorzy ci w swoich badaniach stwierdzili również, że wyższe stężenia MDA występują u chorych z ciężką postacią łuszczycy, niż u pacjentów, u których choroba ta przebiega w łagodnej postaci. Ponadto Alobaidi i Alsamari [20] zwrócili uwagę, że stężenie MDA jest znacznie wyższe w osoczu krwi chorych na łuszczycę niż u osób zdrowych. Z kolei Kokcam i wsp. [6] odnotowali wyższe stężenie MDA w erytrocytach pacjentów z łuszczycą w porównaniu do osób zdrowych. Nie wykazali jednak istotnych statystycznie różnic w stężeniu tego produktu peroksydacji lipidów w osoczu. Przedstawione w niniejszej pracy wyniki oznaczenia MDA oraz przytoczone dane literaturowe wskazują, że u chorych na łuszczycę występuje znacznie wyższe stężenie tego związku zarówno w osoczu jak i w erytrocytach, niż u zdrowych osób. Może to sugerować, że nadmierna produkcja i szkodliwe działanie wolnych rodników tlenowych (WRT) oraz proces peroksydacji lipidów odgrywają istotną rolę w patogenezie łuszczycy [6]. Z całą pewnością proces peroksydacji lipidów, będący skutkiem nadmiernej produkcji wolnych rodników tlenowych oraz upośledzonym działaniem układu antyoksydacyjnego, ulega nasileniu u pacjentów z łuszczycą. W osoczu krwi i erytrocytach chorych na łuszczycę obserwuje się ponadto wzrost poziomu dialdehydu malonowego, związany z obniżeniem poziomu β-karotenu, glutationu (GSH) i α-tokoferolu. Zaobserwowano również wzrost aktywności SOD w krwinkach czerwonych [6]. TBARS mogą wpływać na struktury komórkowe oraz posiadają zdolność modyfikacji właściwości błon komórkowych [21]. Kokcam i Naziroglu [6] również badali stężenie TBARS w osoczu krwi oraz erytrocytach chorych na łuszczycę. Autorzy wykazali, że znacznie wyższe stężenie TBARS występuje w krwinkach osób chorych na łuszczycę, niż u osób zdrowych. Nie wykazali oni natomiast istotnych statystycznie różnic w stężeniu TBARS w osoczu między grupą badaną a grupa kontrolną. Wynik ten różni się od wyniku uzyskanego w badaniach własnych. Błona komórkowa erytrocytów jest wrażliwa na działanie stresu oksydacyjnego i ulega uszkodzeniom w wyniku procesu peroksydacji lipidów. Ponadto błona komórkowa krwinek czerwonych jest bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które mogą pełnić rolę substratów w procesie peroksydacji lipidów. Erytrocyty zawierają hemoglobinę, w której obecne są dwuwartościowe jony żelaza umożliwiające generację rodnika hydroksylowego i katalizujące proces peroksydacji lipidów [22]. Opisane powyżej właściwości erytrocytów tłumaczą ich zwiększoną podatność na uszkodzenia oksydacyjne. Wyższe stężenie TBARS u chorych na łuszczycę niż u zdrowych ochotników wykazali też Drewa i wsp. [23] oraz Woźniak i wsp. [24]. Wysokie stężenie TBARS prawdopodobnie spowodowane jest zarówno nadmierną produkcją RFT, jak i dysfunkcją antyoksydacyjnych mechanizmów obronnych u chorych na łuszczycę. W badaniach wykazano ponadto, że stężenie CD w osoczu u osób chorych było nieznacznie wyższe niż w grupie kontrolnej, jednak różnica ta nie była istotna statystycznie. Z kolei w erytrocytach stężenie CD u chorych było około dwukrotnie wyższe, niż u zdrowych. Sprzężone dieny powstają wkrótce po inicjacji procesu peroksydacji lipidów [25]. W przeciwieństwie do TBARS i MDA są one pierwotnymi produktami tego procesu [26]. Niewiele jest prac badawczych na temat stężenia i roli biologicznej CD. Urso i Clarkson [27] wykazali, że CD mogą stanowić dobry marker procesu peroksydacji lipidów. Wzrost ich stężenia świadczy o stresie oksydacyjnym oraz wiążącej się z nim peroksydacji lipidów. Prawdopodobne jest, że u chorych na łuszczycę nasilenie peroksydacji lipidów jest tak zaawansowane, że u tych pacjentów obserwuje się wyższe niż u osób zdrowych stężenie jedynie wtórnych produktów peroksydacji lipidów, tj. TBARS i MDA. Produktem peroksydacji lipidów, którego stężenie najbardziej wzrasta u pacjentów cierpiących na łuszczycę zdaje się być MDA. SOD jest głównym enzymem o działaniu antyoksydacyjnym [28]. W badaniach nie wykazano istotnych statystycznie różnic w aktywności SOD między osobami zdrowymi i chorymi na łuszczycę. Zaobserwowano jednak tendencję wzrostową w aktywności SOD u osób chorych w stosunku do aktywności tego enzymu u osób zdrowych. Wyższa aktywność SOD u pacjentów chorych na łuszczycę może wskazywać na gotowość organizmu do obrony przed reaktywnymi formami tlenu, które generowane są w przebiegu przewlekłego stanu zapalnego towarzyszącego powstawaniu zmian łuszczycowych. Baz i wsp. [18] zaobserwowali wzrost aktywności SOD w osoczu pacjentów z łuszczycą w porównaniu do osób zdrowych. Zwiększona aktywność SOD może być spowodowana zwiększeniem produkcji anionorodnika ponadtlenkowego podczas powstawania zmian łuszczycowych w skórze, jak również może być wynikiem aktywacji neutrofilów. Natomiast Yildirim i wsp. [29] wykazali istotnie statystycznie niższą aktywność SOD w erytrocytach chorych na łuszczycę, co różni się od wyniku uzyskanego 104

Diagn Lab 2016; 52(2): 101-106 w badaniach własnych. Z kolei Kadam i wsp. [30] zaobserwowali, że w erytrocytach pacjentów chorych na łuszczycę aktywność SOD była znacząco niższa w porównaniu z osobami zdrowymi. Wyniki te sugerują, że zwiększenie metabolizmu tlenu w łuszczycowych zmianach naskórka może przyczyniać się do zmniejszonej aktywności antyoksydacyjnej. Uważa się, że zmniejszona aktywność SOD u pacjentów chorych na łuszczycę, to właśnie jeden z powodów występowania zaostrzonego stanu dermatologicznego. Wnioski Najważniejszym produktem peroksydacji lipidów biorącym udział w powstawaniu zmian łuszczycowych jest MDA, gdyż jego stężenie jest najbardziej podwyższone u chorych na łuszczycę w porównaniu z osobami zdrowymi. Brak zmian stężenia pierwotnych produktów peroksydacji lipidów, przy istotnych zmianach stężenia wtórnych produktów tego procesu u osób badanych świadczy o znacznym stopniu nasilenia wolnorodnikowych uszkodzeń komórek. Piśmiennictwo 1. Łuszczewski A, Matyska-Piekarska E, Trefler J i wsp. Reaktywne formy tlenu znaczenie w fizjologii i stanach patologicznych organizmu. Reumatologia 2007; 45: 284-289. 2. Valko M, Rhodes CJ, Moncol J, et al. Free radicals, metals and antioxidants in oxidative stress-induced cancer. Chemi Biol Interact 2006; 160: 1-40. 3. Briganti S, Picardo M. Antioxidant activity, lipid peroxidation and skin diseases. What s new. J Eur Acad Dermatol Venereol 2003; 17: 663-669. 4. Lin X, Huang T. Oxidative stress in psoriasis and potential therapeutic use of antioxidants. Free Radic Res. 2016; 50: 585-95. 5. Sticherling M. Mechanisms of psoriasis. Drug Discov Today Dis Mech 2005; 2: 275-281. 6. Kokcam I, Naziroglu M. Antioxidants and lipid peroxidation status in the blood of patients with psoriasis. Clin Chim Acta 1999; 289: 23-31. 7. Skrzydlewska E, Farbiszewski R. Interctions of free radicals with proteins. Postepy Hig Med Dosw 1995; 49: 747-766. 8. Kaszuba A, Seneczko F, Kozłowska M i wsp. Selected parameters of aerobic metabolizm of polymorphonuclear leukocytes and levels of lysosomal enzyme inhibitors in psoriatic patients treated with the PUVA+C method. Postepy Hig Med Dosw 1994; 11: 113-121. 9. Schopf RE, Straussfeld E. Stimulus dependet increased generation of oxygen intermediates in monocytes and polymorphonuclear leukocytes in psoriasis. J Invest Dermatol 1985; 84: 73-76. 10. Kaszuba A. Glutathione peroxidase activity and malondialdehyde level in erythrocytes during the course of psoriasis. Przegl Dermatol 1993; 80: 24-32. 11. Neneman A, Adamski Z. Clinical and epidemiological systemic disorders in psoriasis patients. Forum Med Rodz 2009; 6: 447-453. 12. Łuszczewski A, Matyska-Piekarska E, Trefler J i wsp. Reaktywne formy tlenu znaczenie w fizjologii i stanach patologicznych organizmu. Reumatologia 2007; 45: 284-289. 13. Buege JA, Aust SD. Microsomal lipid peroxidation. In: Fleisher S, Packer I, (eds.). Methods in Enzymology. Academic Press, New York 1978. 14. Esterbauer H, Cheeseman KH. Determination of aldehydic lipid peroxidation products: malondialdehyde and 4-hydroxynonenal. In: Packer L, Glazer AN, (eds.). Methods in Enzymology. Academic Press, New York 1990. 15. Sergent O, Morel I, Cogrel P, et al. Simultaneous measurements of conjugated dienes and free malondialdehyde, used as a micromethod for the evaluations of lipid peroxidation in rat hepatocyte cultures. Chem Phys Lipids 1993; 65: 133-139. 16. Misra HP, Fridovich I. The role of superoxide anion in the autooxidation of epinephrine and a simple assay for superoxide dismutase. J Biol Chem 1972; 247: 3170 3175. 17. Matyska-Piekarska E, Łuszczewski A, Łęcki J i wsp. Rola stresu oksydacyjnego w etiopatogenezie reumatoidalnego zapalenia stawów. Postepy Hig Med Dosw 2006; 60: 617-623. 18. Baz K, Cimen MYB, Koktuik A, et al. Oxidant/antioxidant status in patients with psoriasis. Yonesi Med J 2003; 44: 987-990. 19. Pujari VM, Irredy S, Hagi I, et al. The serum levels of malondialdehyde, vitamin E and erythrocyte catalase activity in psoriasis patients. J Clin Diagn Res 2014; 8: 14-16. 20. Alobaidi AHA, Alsamari AM. Adenosine deaminase, malondialdehyde, total antioxidant capacity and eosinophil cationic protein in patients with erythroderma. J Invest Biochem 2013; 2: 3-13. 21. Bartosz G. Druga twarz tlenu. Wolne rodniki w przyrodzie. Wyd. PWN, Warszawa, 2013. 22. Cimen MY, Burak M. Free radical metabolism in human erythrocytes. Clinica Chimica Acta 2008; 390: 1-11. 23. Drewa G, Krzyżyńska Malinowska E, Woźniak A i wsp. Activity of superoxide dismutase and catalase and level of lipid peroxidation products reactive with TBA in patients with psoriasis. Med Sci Monit 2002; 8: 338-343. 24. Woźniak A, Drewa G, Krzyżyńska Malinowska E i wsp. Oxidant antioxidant balance in patients with psoriasis. Med Sci Monit 2007; 13: 30-33. 25. Miric DJ, Kisic BM, Loric LD, et al. Influence of cataract maturing on aqeous humor lipid peroxidation markers and antioxidant enzymes. Eye (Lond.) 2014; 28: 72-77. 26. Woźniak A. Signs of oxidative stress after exercise. Biol Sport 2003; 20, 93-112. 27. Urso ML, Clarkson PM. Oxidative stress, exercise, and antioxidant supplementation. Toxicology 2003; 189: 41-54. 28. Sies H. Oxidative stress: oxidants and antioxidants. Exp Physiol 1997; 82: 291 295. 29. Yildirim M, Inaloz HS, Baysal V, et al. The role of oxidants and antioxidants in psoriasis. J Eur Acad Dermatol Venereol 2003; 17: 34-36. 30. Kadam DP, Suryakar A, Ankush RD, et al. Role ofoxidative stress in various stages of psoriasis. Indian J Clin Biochem 2010; 25: 388-392. Adres do korespondencji: mgr Marta Pawłowska Katedra Biologii Medycznej CM UMK 85-092 Bydgoszcz, ul. Karłowicza 24 tel. +48 52 5853742 e-mail: pawlowska.marta.89@gmail.com Otrzymano: 16.06.2016 Akceptacja do druku: 30.06.2016 Konflikt interesów: nie zgłoszono 105