Model AS odstawowe załoŝenia modelu: ceny i płace mogą ulegać zmianom (w odróŝnieniu od poprzednio omawianych modeli) punktem odniesienia analizy jest obserwacja poziomu produkcji i cen (a nie stopy procentowej jak w modelu ISLM) wielkość podaŝy zaleŝy od poziomu cen, płac i zatrudnienia AS Y Krzywa zagregowanego popytu - pokazuje ilość dóbr i usług jakie zostaną kupione przy danym poziomie cen. Zarazem pokazuje wszystkie kombinacje poziomu cen i produkcji, dla których rynki dóbr i pieniądza znajdują się równocześnie w równowadze. Krzywa ma ujemne nachylenie, poniewaŝ spadek cen powoduje zwiększenie realnej podaŝy pieniądza, obniŝenie stóp procentowych i wzrost wydatków inwestycyjnych. Tym samym zwiększa się poziom produkcji w punkcie równowagi. ykres krzywej moŝna wyprowadzić na podstawie modelu ISLM. i LM i LM' Spadek cen z do 2 powoduje wzrost realnej podaŝy pieniądza M/. Dlatego i 2 krzywa LM przesuwa się do LM', stopa IS procentowa musi spaść (i do i 2 ) zaś produkcja rośnie (Y do Y 2 ). Y Y 2 Y Jak widać na podstawie wykresu, przy danym poziomie podaŝy pieniądza, im wyŝszy poziom cen, tym niŝszy poziom produkcji w punkcie równowagi. 2 Y Y 2 Y
Równanie krzywej wiemy juŝ, Ŝe krzywa jest zbiorem wszystkich punktów, w których rynki dóbr i pieniądza są w stanie równowagi dla róŝnego poziomu cen. Dlatego teŝ, jasne staje się, iŝ krzywą tą opisuje wzór na poziom dochodu w równowadze modelu ISLM: : Y b M = γ A+ γ () gdzie h γ = + α b kα h Rozwiązując dla poziomu cen otrzymamy: : b M = γ (2) h Y γa idać wyraźnie, Ŝe krzywa jest kreślona dla danego poziomu M i A. Jednocześnie przy załoŝeniu stałości dochodu i wydatków autonomicznych, zmiany podaŝy pieniądza są proporcjonalne do zmian cen. reszcie, równanie (2) pokazuje, iŝ krzywa nie jest linią prostą (aby to sprawdzić wystarczy policzyć drugą pochodną funkcji po Y). Nachylenie krzywej - w zaleŝności od nachylenia krzywej zmiana realnej podaŝy pieniądza ma większy lub mniejszy wpływ na zmianę poziomu Y: im bardziej płaska jest tym większy wpływ zmian M/ na poziom Y im bardziej stroma jest tym mniejszy wpływ zmian M/ na poziom Y Dlatego jest bardziej płaska: im mniejszy wpływ stopy procentowej na popyt na pieniądz (h) oraz im większy wpływ stopy procentowej na inwestycje (b) im większy jest mnoŝnik (α) oraz im mniejszy jest wpływ wielkości dochodu na popyt na pieniądz (k) przypadku, gdy mamy do czynienia z pułapką płynności (krzywa LM jest pozioma) wzrost realnej podaŝy pieniądza nie ma wpływu na poziom dochodu krzywa będzie pionowa. przypadku klasycznym (LM jest pionowa) zmiany realnej podaŝy pieniądza mają duŝy wpływ na poziom dochodu, dlatego będzie pozioma. pływ polityki fiskalnej na krzywą pływ ekspansywnej polityki fiskalnej na krzywą moŝe być pokazany w oparciu o model ISLM. zrost wydatków rządowych spowoduje równoległe przesunięcie się krzywej w prawo. Spowoduje to zwiększenie produkcji dla kaŝdego poziomu cen. arto zauwaŝyć, Ŝe to o ile przesunie się krzywa w prawo zaleŝy od wartości mnoŝnika polityki fiskalnej. A zatem im większy jest mnoŝnik tym większe przesunięcie krzywej na skutek zwiększenia wydatków rządowych. 2
i i i 2 LM Zwiększenie wydatków rządowych powoduje przesunięcie krzywej IS do IS'. rzy danym poziomie cen stopa procentowa wzrośnie z i do i 2, zaś IS' produkcja z Y do Y 2. IS Y Y 2 Y ' Y Y 2 Y pływ polityki monetarnej na krzywą Efekty ekspansywnej polityki monetarnej równieŝ wyprowadzamy w oparciu o model ISLM. Zwiększenie nominalnej podaŝy pieniądza powoduje wzrost realnej podaŝy pieniądza dla kaŝdego poziomu cen. Spadek stóp procentowych stymuluje zagregowany popyt i prowadzi do wzrostu dochodu i wydatków. arto zwrócić uwagę na fakt, Ŝe w tym przypadku nie przesuwa się do góry równolegle ale proporcjonalnie do wzrostu podaŝy pieniądza. i LM LM' Zwiększenie nominalnej podaŝy pieniądza przy danym poziomie cen powoduje, Ŝe i wzrasta realna podaŝ pieniądza, spadają i 2 stopy procentowe i wzrasta produkcja. IS Spadek stóp procentowych wpływa na która przesuwa się w prawo ( do '). Y Y 2 Y Zwiększenie nominalnej podaŝy pieniądza sprawia, Ŝe przesuwa się w górę 2 proporcjonalnie o tyle samo. Czyli wzrost M o 0% oznacza, Ŝe produkcja się nie zmieni tylko gdy ceny wzrosną teŝ o 0%. ' Y Y 2 Y Krzywa zagregowanej podaŝy AS - pokazuje wszystkie kombinacje poziomu cen i odpowiadającej im wielkości produkcji, którą firmy są skłonne dostarczyć przy tych cenach. oniewaŝ ilość dostarczanego towaru zaleŝy zarówno od poziomu cen jak i kosztów produkcji to krzywa AS pokazuje sytuację zarówno na rynku czynników produkcji jak i na rynku dóbr oraz związki zachodzące pomiędzy poziomem płac, zatrudnienia, cen i produkcji. 3
Keynesowska krzywa AS - jest ona płaska, co oznacza, Ŝe firmy są skłonne dostarczyć na rynek kaŝdą ilość towaru, na który jest popyt przy danym poziomie cen. Jest to oparte na załoŝeniu o występowaniu bezrobocia, które powoduje, iŝ firmy mogą przy danym poziomie płac uzyskać taką ilość pracowników, jaką potrzebują. Oznacza to, Ŝe średni koszt produkcji firm nie zmienia się w chwili zmiany wielkości produkcji. A zatem ceny i nominalne płace są zupełnie sztywne i pozostają na ustalonym poziomie. 0 AS 2 Y Y 2 Y przypadku gdy AS jest keynesowska, ekspansywna polityka fiskalna prowadzi do wzrostu dochodu i stopy procentowej, podczas gdy ceny pozostają bez zmian. Z kolei ekspansywna polityka monetarna powoduje spadek stóp procentowych oraz wzrostu produkcji i realnej podaŝy pieniądza (ceny pozostają bez zmian). Klasyczna krzywa AS - jest ona pionowa, co oznacza, Ŝe niezaleŝnie od poziomu cen firmy zawsze dostarczają taką samą ilość towaru. Oparte jest to na załoŝeniu, iŝ rynek pracy zawsze jest w stanie równowagi i poziom zatrudnienia odpowiada pełnemu zatrudnienia. Bezrobocie w tym przypadku ma charakter czysto frykcyjny są to robotnicy przenoszący się z jednego miejsca zatrudnienia do drugiego. Dlatego teŝ nie istnieje siła robocza, którą moŝna zatrudnić w celu wytworzenia dodatkowej ilości produkcji. AS 2 2 Y* Y przypadku klasycznym ekspansywna polityka fiskalna powoduje wzrost stopy procentowej i wzrost cen; produkcja pozostaje bez zmian. Natomiast ekspansywna polityka monetarna prowadzi jedynie do wzrostu cen i wtedy M/ pozostaje bez zmian. Ilościowa teoria pieniądza - zgodnie z tą teorią poziom cen jest proporcjonalny do ilości pieniądza w gospodarce. Jest to następstwem występowania krzywej podaŝy AS w postaci klasycznej (zwiększenie podaŝy pieniądza powoduje tutaj jedynie proporcjonalny wzrost cen). 4
Neutralność pieniądza - pieniądz jest neutralny, gdy wzrost jego podaŝy prowadzi jedynie do wzrostu cen, przy wszystkich innych zmiennych pozostających bez zmian. rzypadek klasyczny i keynesowski są przypadkami ekstremalnymi; w rzeczywistości przyjmuje się, Ŝe krzywa AS ma w krótkim okresie dodatnie nachylenie, co jest pochodną związku pomiędzy płacami a wielkością zatrudnienia. Im mniejszy jest wpływ wielkości produkcji i zatrudnienia na poziom płac, tym bardziej płaska jest krzywa AS. Krótkookresowa krzywa AS przekonanie o tym, Ŝe krótkookresowa krzywa AS charakteryzuje się dodatnim nachyleniem wyraŝają niezaleŝnie od siebie przedstawiciele trzech róŝnych szkół ekonomii: Z jednej strony przedstawiciele zrewidowanej szkoły keynesowskiej utrzymują, Ŝe ceny mogą się dostosować natomiast nominalne płace są sztywne lub dostosowują się do poziomu cen z poprzedniego okresu. oniewaŝ jednak w ich opinii popyt na pieniądz jest bardzo wraŝliwy względem stopy procentowej (LM bardzo płaska), to jedynie zmiany polityki fiskalnej lub wydatków autonomicznych powodują znaczące przesunięcie krzywej. RównieŜ zwolennicy monetaryzmu twierdzą (np. guru Milton Friedman), Ŝe krzywa AS w krótkim okresie nie jest pionowa, ale ich zdaniem to zmiany realnej podaŝy pieniądza mają wpływ zarówno na poziom produkcji jak i cen, przesuwając krzywą. ynika to z przekonania o tym, Ŝe krzywa IS jest bardzo płaska, a krzywa LM bardzo stroma. Istotny jest tutaj fakt, Ŝe najpierw następuje zmiana wielkości produkcji, a dopiero potem zmieniają się ceny. Jest to szczególnie waŝne przy rozwaŝaniu następstwa polityki mającej na celu zmniejszenie inflacji. Jeszcze inne podejście prezentują ekonomiści reprezentujący nową szkołę klasyczną, której głównym postulatem jest załoŝenie o racjonalnych oczekiwaniach. Zgodnie z modelem Lucasa decyzje pracowników i pracodawców są oparte o prognozy poziomu cen w przyszłości. Dlatego teŝ jedynie nieoczekiwane zmiany polityki fiskalnej lub monetarnej mogą spowodować krótkotrwałe zmiany zatrudnienia i produkcji. yprowadzenie krótkookresowej krzywej AS najprostszym załoŝeniem prowadzącym do wniosku o istnieniu dodatnio nachylonej krzywej AS jest przekonanie o tym, iŝ płace nominalne dostosowują się powoli do zmian cen. oniewaŝ krzywa zagregowanej podaŝy łączy w sobie cechy funkcji produkcji, relacji ceny i kosztu oraz sytuacji na rynku pracy, to musimy kolejno przedstawić jej poszczególne komponenty. a) Krzywa hilipsa w modelu klasycznym zakładaliśmy, Ŝe gospodarka zawsze jest w stanie pełnego zatrudnienia, zaś płace są determinowane produktywnością i nie zaleŝą od poziomu bezrobocia. Tymczasem w rzeczywistości okazuje się, Ŝe gospodarka nie zawsze znajduje się w stanie pełnego zatrudnienia o czym świadczy długotrwale utrzymująca się wysoka stopa bezrobocia. Jednocześnie zauwaŝyć moŝna stałą relację pomiędzy tempem wzrostu płac a stopą bezrobocia. 5
ω ω = / ω krzywa hilipsa π π u u 2 u Krzywa hilipsa pokazuje odwrotną relację pomiędzy stopą bezrobocia i tempem wzrostu nominalnych płac. oniewaŝ wyŝsze płace przekładają się na wyŝszą inflację, to im wyŝsza jest stopa bezrobocia tym niŝsza jest stopa inflacji. JeŜeli przyjmiemy, Ŝe stopa inflacji związanej ze wzrostem płac jest równa: g w = (3) gdzie płaca w okresie t, - płaca w okresie t to wtedy prosta krzywa hilipsa moŝe zostać opisana równaniem: g w = ε ( u u*) (4) gdzie u* to naturalna stopa bezrobocia, ε to reakcja płac na zmiany poziomu bezrobocia owyŝsze równanie oznacza, Ŝe płace będą spadać gdy rzeczywista stopa bezrobocia przewyŝszy naturalną stopę bezrobocia. stawiając (3) do (4) i rozwiązując dla otrzymamy: = [ ε ( u *)] (5) u okazuje to nam wyraźnie, Ŝe aby poziom płac w okresie t był wyŝszy niŝ w poprzednim okresie bezrobocie musi spaść poniŝej naturalnej stopy bezrobocia. Jednocześnie oznacza, Ŝe płace i ceny dostosowują się powoli do zmian w zagregowanym popycie, gdyŝ ich ewolucja musi być poprzedzona ewolucją stopy bezrobocia. Okazuje się jednak, Ŝe relacje opisywane przez prostą krzywą hilipsa nie sprawdzają się w obserwacjach empirycznych od połowy lat 60-tych. rzyczyn tego stanu rzeczy dopatruje się w sztywności płac, które dostosowują się wolno do zmian w poziomie bezrobocia. Dlatego teŝ próbuje się znaleźć relację pomiędzy zatrudnieniem i płacami, a nie bezrobociem i płacami. JeŜeli chcemy przekształcić krzywą hilipsa w relację poziomu zatrudnienia i stopy wzrostu płac, to wtedy definiujemy stopę bezrobocia jako część siły roboczej typowej dla pełnego zatrudnienia, która jednak tego zatrudnienia nie posiada: N u= (6) gdzie N* pełne zatrudnienie, N rzeczywiste zatrudnienie stawiając (6) do (4) otrzymamy: 6
g w N N * = = ε ( ) (7) bo u * = = 0 Zaś rozwiązując dla będziemy mieli równanie krzywej hilipsa jako relacji pomiędzy płacami i poziomem zatrudnienia: [ N = + ε ( )] (8) ykres poniŝej pokazuje relację pomiędzy płacami a zatrudnieniem, gdzie płace rosną wraz z poziomem zatrudnienia. JeŜeli zatrudnienie jest większe niŝ N* (pełne zatrudnienie) to w kolejnym okresie krzywa N przesuwa się w górę do N. Z kolei w przypadku gdy zatrudnienie jest mniejsze niŝ N* to w kolejnym okresie krzywa N przesunie się w dół. N N - N N* N b) funkcja produkcji łączy ona poziom zatrudnienia z poziomem produkcji. Najprostszą postacią funkcji produkcji jest taka, w której wielkość produkcji jest proporcjonalna do poziomu zatrudnienia: Y = an (9) gdzie a oznacza produktywność siły roboczej c) relacja cen i kosztów zgodnie z teorią firmy będą produkować przy poziomie cen, które przynajmniej pokryją koszty produkcji. Zakładając, Ŝe firmy opierają swoją cenę bazową na poziomie kosztów pracy dodając do nich pewną marŝę z pokrywającą pozapłacowe koszty produkcji (w przypadku braku doskonałej konkurencji marŝa ta będzie zawierała elementy zysku). A zatem przyjmując, iŝ koszt pracy przy produkcji jednostki wytworzonego dobra jest równy /a to mamy: ( + z) = (0) relacja cen i kosztów a Równanie krzywej SAS poznaliśmy juŝ trzy komponenty krzywej SAS i wiemy, Ŝe poziom cen jest proporcjonalny do płac. Jednocześnie jednak dzięki krzywej hilipsa wiemy, iŝ dzisiejszy poziom płac jest związany z poziomem płac w poprzednim okresie. Dlatego wstawiając (8) do (0) otrzymujemy: + z N = ( ) [+ ε ( )] () a 7
oniewaŝ jednak ( + z) = to moŝemy zapisać: a [ N = + ε ( )] (2) iemy takŝe, Ŝe poziom zatrudnienia jest proporcjonalny do poziomu produkcji. A zatem korzystając z równania (9) moŝemy zastąpić N stosunkiem Y/a i wtedy: [ Y Y * = + ε ( )] (3) Y * reszcie, definiując λ ε /Y * i wstawiając to do (3) otrzymujemy równanie krzywej krótkookresowej AS: SAS: = [+ λ ( Y *)] (4) Y SAS SAS SAS Y* - produkcja przy pełnym zatrudnieniu Y* Y Jak widać na wykresie krzywa SAS jest dodatnio nachylona i przesuwa się w górę lub w dół w miarę upływu czasu. JeŜeli w okresie t produkcja jest powyŝej poziomu typowego dla pełnego zatrudnienia to wówczas w kolejnym okresie przesunie się do góry do SAS. Natomiast w przypadku gdy produkcja w okresie t znajduje się poniŝej poziomu charakterystycznego dla pełnego zatrudnienia to w kolejnym okresie SAS przesunie się w dół do SAS. Nachylenie krzywej SAS krzywa SAS jest bardziej płaska im mniejszy jest wpływ zmian produkcji i zatrudnienia na zmiany płac, a zatem im bardziej płace są sztywne. pływ ten mierzony jest przez współczynnik λ. pływ polityki fiskalnej i monetarnej na krzywą SAS AS SAS SAS 2 SAS Y* - produkcja przy pełnym zatrudnieniu Y* Y Rysunek dla ekspansywnej polityki monetarnej. rzy ekspansywnej polityce fiskalnej nie zmienia się nachylenie krzywej. 8
Równanie krzywej AS wyraźnie pokazuje, Ŝe ekspansywna polityka fiskalna i monetarna nie będzie miała natychmiastowego wpływu na krzywą AS. Spowoduje jednak jej przesunięcie w efekcie procesu dostosowawczego, związanego ze wzrostem zatrudnienia. zrost wydatków rządowych (według neokeynesistów) lub nominalnej podaŝy pieniądza (według monetarystów) powoduje przesunięcie krzywej w prawo do i osiągnięcie krótkookresowej równowagi na przecięciu krzywych AS i. oniewaŝ jednak teraz zatrudnienie przekracza poziom pełnego zatrudnienia to płace będą rosły i dlatego SAS przesunie się do SAS. Następnie będzie dalej stopniowo przesuwać się w górę, aŝ do momentu osiągnięcia krzywej SAS gdzie produkcja jest typowa dla pełnego zatrudnienia. A zatem w krótkim okresie nastąpi wzrost produkcji, jednak w długim okresie wzrost nominalnej podaŝy pieniądza spowoduje jedynie proporcjonalny wzrost cen. przypadku ekspansywnej polityki monetarnej jest to przykład na neutralność pieniądza w długim okresie. Efekty ekspansywnej polityki fiskalnej gdy wydatki rządowe są produktywne w tym przypadku zakładamy, Ŝe wydatki rządowe mogą być składnikiem funkcji produkcji np. jeśli są to inwestycje infrastrukturalne. tedy funkcja produkcji moŝe przyjąć przykładowo postać: / 3 / 3 / 3 Y = K N G gdzie K kapitał, N siła robocza, G wydatki rządowe Rysunek poniŝej pokazuje co stanie się gdy zwiększone zostaną wydatki rządowe. Z jednej strony krzywa popytu przesuwa się do. Jednocześnie jednak długookresowa krzywa podaŝy AS przesuwa się w prawo do AS, zaś krótkookresowa krzywa podaŝy SAS do SAS (bo zgodnie z równaniem krzywej AS jeŝeli ceny nie ulegają zmianie to produkcja znajduje się na poziomie potencjalnym). nowym krótkookresowym punkcie równowagi mamy do czynienia ze zwiększeniem produkcji i spadkiem cen, w związku z tym pracownicy zgodzą się na spadek płac nominalnych i krzywa SAS przesuwa się w dół do SAS. efekcie długotrwałego procesu dostosowań krótkookresowa krzywa AS będzie nadal przesuwać się w dół aŝ do chwili gdy osiągnie poziom SAS. Jak widać w tym przypadku ekspansywna polityka fiskalna powoduje wzrost produkcji i spadek cen. AS AS SAS SAS SAS SAS 2 Y * Y 2 * Y Efekty szoków podaŝowych za pomocą modelu AS moŝemy pokazać równieŝ efekty negatywnych szoków podaŝowych, związanych np. ze skokową podwyŝką cen surowców mineralnych. tym celu musimy do naszej relacji ceny i kosztu (0) wprowadzić ceny surowców mineralnych. tedy nasze równanie przyjmie postać: (+ z) = + θ m (5) a gdzie m to cena surowców, θ pokazuje zawartość surowców w jednostce wyprodukowanego dobra. 9
Jak wynika z powyŝszego równania wzrost cen surowców powoduje wzrost cen produktów dla danego poziomu. A zatem tym samym powoduje przesunięcie krzywej AS do góry dla kaŝdego poziomu produkcji. Szok podaŝowy związany ze skokową podwyŝką cen surowców spowoduje zatem przesunięcie się krótkookresowej krzywej SAS do góry do SAS. efekcie w krótkim okresie wzrosną ceny i spadnie produkcja. Spadek produkcji spowoduje wzrost bezrobocia i wymusi na pracownikach zgodę na spadek nominalnych płac. tedy firmy znów zdecydują się zwiększyć zatrudnienie i gospodarka wróci do początkowego punktu równowagi. arto jednak zaznaczyć, Ŝe płace nominalne nie ulegną podwyŝszeniu, a zatem w efekcie szoku podaŝowego mimo powrotu do dawnego punktu równowagi realne płace są niŝsze niŝ na początku. AS SAS 2 SAS Y* Y Równowaga na rynku pracy - istnieje tylko jeden poziom płac realnych, dla którego podaŝ pracy jest równa popytowi na pracę. rzy tym poziomie płac rynek pracy jest w stanie równowagi, a gospodarka znajduje się zawsze w stanie pełnego zatrudnienia. związku z tym w efekcie otrzymamy pionową krzywą AS, gdzie poziom produkcji jest właściwy dla stanu pełnego zatrudnienia w gospodarce (model klasyczny). / /* N s N d N* N / - płace realne N - zatrudnienie N s - podaŝ pracy N d - popyt na pracę Trzeba jednak zauwaŝyć, Ŝe krzywa podaŝy pracy nie jest toŝsama z wielkością zasobów siły roboczej innymi słowy w rzeczywistości w gospodarce jest więcej osób, które potencjalnie mogłyby podjąć pracę ale nie są nią zainteresowane. Dlatego teŝ gdybyśmy chcieli przedstawić na jednym wykresie zarówno krzywą podaŝy pracy jak i krzywą pokazującą całkowity zasób siły roboczej to wyglądałoby to następująco: w/p N s N f N d w/p* N* N N 0
Jak widać, N s pokazuje jedynie pracowników skłonnych przyjąć ofertę pracy, zaś krzywa N f wielkość zasobu siły roboczej. A zatem odległość N* - N wyznacza naturalną stopę bezrobocia. Zarazem moŝna takŝe zastanawiać się czy w przypadku rynku pracy uzasadnione jest mówienie o występowaniu doskonałej konkurencji (istnieje wiele monopoli po stronie podaŝy oraz monopsonów po stronie popytu) oraz o funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego (ze względu na istnienie instytucji rynku pracy, które mają wpływ na jego kształt poziom równowagi). Szczególną rolę odgrywają tutaj związki zawodowe, które będą wpływać na krzywą podaŝy pracy. w/p N s N s N f N d w/p* w/p N* N 2 N N przypadku gdy mamy do czynienia ze wzrostem cen (na skutek ekspansywnej polityki fiskalnej lub monetarnej), który nie jest uwzględniony przez związki zawodowe w negocjacjach płacowych, to wówczas moŝliwe jest zwiększenie zatrudnienia w krótkim okresie (bo spada realne wynagrodzenie). tedy krzywa podaŝy pracy przesuwa się w prawo, wzrasta zatrudnienie, spada realna płaca i spada naturalna stopa bezrobocia. kolejnym okresie związki zawodowe uwzględnią juŝ przeszły wzrost cen i wymuszą wzrost nominalnych płac, co doprowadzi do przesunięcia krzywej podaŝy pracy w górę (analogicznie do przesunięcia krzywej SAS). roces dostosowań będzie trwał do momentu osiągnięcia długookresowej równowagi na rynku pracy gdzie naturalna stopa bezrobocia jest równa odległości N* - N. Z kolei jeŝeli wyjściowo znajdujemy się w punkcie równowagi długookresowej to nagły spadek zagregowanego popytu prowadzący do spadku cen spowoduje wzrost płacy realnej i spadek zatrudnienia. rzesuniemy się wtedy wzdłuŝ krzywej popytu na pracę w górę (krzywa podaŝy nie ulegnie przesunięciu). zrost bezrobocia powyŝej naturalnej stopy bezrobocia wymusi następnie na pracownikach stopniowe obniŝanie płac nominalnych w efekcie spadną teŝ płace realne zaś zatrudnienie będzie rosło stopniowo aŝ do chwili osiągnięcia równowagi długookresowej (czyli będziemy się przesuwać w dół wzdłuŝ krzywej popytu na pracę). Model racjonalnych oczekiwań Lucasa zgodnie z tym modelem zarówno firmy jak i pracownicy podejmują decyzje w oparciu o swoje oczekiwania dotyczące przyszłości. rzekonanie o racjonalności tych oczekiwań jest oparte na załoŝeniu o tym, Ŝe moŝliwy jest dostęp do pełnej informacji oraz jej właściwe wykorzystanie do sporządzenia dobrych prognoz. Jednocześnie zakłada się, Ŝe rynek pracy jest zawsze w równowadze, a więc nie występuje bezrobocie (nawet frykcyjne). A zatem, realne wynagrodzenie będzie ustalane w oparciu o przewidywania firm i pracowników dotyczące przyszłego poziomu cen. MoŜe się jednak okazać, Ŝe firmy i robotnicy mają dostęp do innych źródeł informacji i wtedy ich ocena poziomu cen moŝe się róŝnić. Sytuacja taka przedstawiona jest na rysunku poniŝej.
' N s * - płaca nominalna * N d ' N d * N* N' N oczątkowo zarówno firmy jak i pracownicy przewidują, Ŝe poziom cen wynosić będzie e i w oparciu o te prognozy równowaga na rynku pracy osiągana jest na przecięciu krzywych podaŝy i popytu na pracę ( s i d ), przy poziomie płac nominalnych równym * i zatrudnieniu wynoszącym N*. JeŜeli jednak w pewnym momencie występuje asymetria informacji pomiędzy firmami i pracownikami i te pierwsze wiedzą, Ŝe rzeczywisty poziom cen przewyŝsza e to będą chciały aby zatrudnienie wzrosło (bo spadły realne płace). efekcie krzywa popytu na pracę przesunie się w górę ( d do N ' d ), rośnie zatrudnienie, płace nominalne i produkcja. oniewaŝ w tym modelu występuje asymetria informacji pomiędzy firmami i robotnikami, ci ostatni sądzą, Ŝe zarabiają więcej, podczas gdy w rzeczywistości w nowym punkcie równowagi płace realne są niŝsze niŝ na początku przy płacy nominalnej na poziomie * i cenach na poziomie e. Gdyby robotnicy wcześniej znali rzeczywisty poziom cen, to ich wzrost nie wpłynąłby na poziom produkcji gdyŝ krzywa podaŝy pracy przesunęłaby się w górę. Na podstawie tej obserwacji Lucas wyprowadził wzór na krzywą podaŝy, zgodnie z którym zmiana produkcji zaleŝy od zmiany cen: Y = ψ/ e (6) gdzie ψ to wraŝliwość Y zmiany cen oniewaŝ racjonalne oczekiwania ludzi będą równieŝ wpływać na ich popyt na rynku dóbr to moŝemy wyprowadzić wzór na krzywą popytu, biorący pod uwagę mechanizm racjonalnych oczekiwań: e e b M = γ (7) gdzie M e - oczekiwana podaŝ pieniądza h Y γa Znając juŝ załoŝenia o tym, Ŝe oczekiwania wpływają zarówno na krzywą popytu jak i krzywą podaŝy moŝemy przedstawić 2 przypadki: a) oczekiwany wzrost podaŝy pieniądza JeŜeli wzrost podaŝy pieniądza jest oczekiwany to zarówno AS jak i przesuną się w górę w takiej samej proporcji. Dlatego oczekiwana zmiana podaŝy M/ nie ma rzeczywistych efektów. 2
AS SAS' 2 SAS ' Y* Y b) nieoczekiwany wzrost podaŝy pieniądza AS SAS' 3 SAS 2 ' Y* Y' Y JeŜeli wzrost podaŝy pieniądza nie jest oczekiwany, to początkowo przesuwa się jedynie krzywa do ' co powoduje wzrost cen do 2 i produkcji do Y'. Dopiero po pewnym czasie nastąpi rewizja oczekiwań robotników odnośnie cen i w efekcie AS AS' ( e będzie juŝ wyŝsze). niosek zmiana realnej podaŝy pieniądza ma wpływ na gospodarkę tylko w sytuacji, gdy jest nieoczekiwana. przeciwnym przypadku wszyscy uczestnicy Ŝycia gospodarczego mogą z wyprzedzeniem przygotować się do zmiany wywołanej zwiększoną podaŝą pieniądza lub inflacją. *** Zadanie. okaŝ na wykresach ISLM oraz AS jaki wpływ na równowagę gospodarczą Canibalii będzie miało podniesienie stopy podatkowej, spowodowane deficytem na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym prezydenta Lectera. Zadanie 2. Kłótnie wewnątrz ROEQ spowodowały znaczne zwiększenie światowej produkcji ropy naftowej i w związku z tym spadek jej cen. Co powinien zrobić rząd jeśli chce wykorzystać tą sytuację do obniŝenia poziomu inflacji? Jak wpłynie to na równowagę w modelu? Zadanie 3. Canibalii rezydent w swoim orędziu noworocznym ogłosił, iŝ przewidywana stopa inflacji wyniesie 4%. Co stanie się w gospodarce jeśli na skutek działań banku centralnego (podaŝ pieniądza większa od zapowiadanej) ceny wzrosną ponad 4%? Co stanie się jeśli bank będzie prowadził restrykcyjną politykę monetarną i ceny wzrosną tylko o 2%? Zadanie 4. Jak wpłyną na Y,, krzywą SAS i rynek pracy następujące wydarzenia (przy załoŝeniu występowania oczekiwań adaptacyjnych): a) uwzględniony w rokowaniach płacowych miniony wzrost cen, b) spadek cen w okresie między rokowaniami płacowymi. 3