Anna Gąsiorowska JEDNOSTKI ZAPASOWE RODZAJÓW WOJSK Z LAT WOJNY ORAZ ICH AKTA 1. Uwagi wstępne Problematyka działalności i wytworu kancelaryjnego jednostek zapasowych występowała już na łamach Biuletynu. Czytelnik miał możność zapoznać się z organizacją i zawartością aktową dziewięciu zapasowych pułków piechoty 1. Niniejsze omówienie dotyczy dalszych jedenastu jednostek zapasowych innych rodzajów wojsk z lat 1944 1945. Zasadniczym celem formowanych już od lipca 1943 roku jednostek zapasowych było jak najszybsze przeszkolenie podoficerów i żołnierzy, stanowiących niezbędną bazę rezerw dla rozbudowy nowoorganizowanych jednostek bojowych i uzupełnienia oddziałów frontowych. W końcu kwietnia 1944 roku nastąpiło przegrupowanie jednostek Armii Polskiej z Żytomierza do Kiwerc, zaś w rejonie Sum powstał ośrodek formowania, celem którego było organizowanie nowych jednostek i 1 Por. A. G ą s i o r o w s k a, Materiały archiwalne jednostek zapasowych piechoty z okresu 1943 1945, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 5, 1973, s. 128 138.
oddziałów 2. Wśród napływających do wojska było wielu podoficerów i szeregowców, ale niewielu specjalistów technicznych i oficerów. Należało jak najszybciej przeszkolić nowoprzybyłych. W związku z tym na podstawie rozkazu z 7 maja 1944 roku 3, obok zapasowych pułków piechoty, sformowano: 21 zapasowy pułk artylerii, 4 zapasowy pułk kawalerii, 2 zapasowy pułk saperów, 2 zapasowy pułk łączności i 3 szkolny pułk czołgów. Należy zaznaczyć, że jednostki szkolne spełniały tę samą rolę, co jednostki zapasowe z tym, że okres szkolenia trwał w nich dłużej 4. W drugiej połowie 1944 i na początku 1945 roku w związku z zarządzeniem mobilizacji i szeroko zakrojonym planem rozbudowy wojska, zaistniała potrzeba zwiększenia nie tylko stanów już istniejących jednostek zapasowych, ale również sformowania nowych. Powołano wówczas specjalne jednostki zapasowe i szkolne kształcące kadry dla marynarki wojennej, służby samochodowej i artylerii. Sformowano więc dywizjon rezerwy oficerów artylerii, 59 zapasowy pułk artylerii, 1 samodzielny morski batalion zapasowy, 2 samodzielny szkolny pułk samochodowy oraz 908 Szkołę Remontów Końskich. Jednostki wojskowe, mimo utworzenia we wrześniu 1944 roku dowództw poszczególnych rodzajów wojsk, podlegały szefowi Mobilizacji i Formowania. Dowódcy rodzajów wojsk i szefowie służb jedynie współpracowali z Szefostwem Mobilizacji i Formowania w zakresie formowania, uzupełniania i szkolenia rezerw w jednostkach zapasowych. Jednak sytuacja taka nie sprzyjała właściwemu szkoleniu. Naczelne Dowództwo WP, chcąc usprawnić ten proces przekazało w listopadzie 1944 roku jednostki zapasowe dowódcom, rodzajów wojsk i szefom służb 5. Od tej chwili dowódcy ponosili całkowitą odpowiedzialność za szkolenie swoich rezerw. Duży procent powołanych do służby wojskowej nie posiadał żadnej wiedzy wojskowej. W jednostkach zapasowych przechodzili oni podstawowe przeszkolenie, a ci którzy je 2 Sprawy związane z organizacją AP w ZSRR omawia I. B ł a g o w i e s z c z a ń s k i, Dzieje 1 Armii Polskiej w ZSRR maj lipiec 1944 roku. Warszawa 1972. 3 Organizacja i działania bojowe ludowego Wojska Polskiego w latach 1943 1945, t. 1. Warszawa 1958, s. 52. 4 W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja ludowego Wojska Polskiego (22.07.1944 9.05.1945), Warszawa 1968, s. 188. 5 Rozkaz nr 60/org. NDWP z 15.11.1944 roku. CAW, III-1-303, k. 145.
mieli bądź z partyzantki, bądź też z okresu przedwojennego nabywali wiedzę wojskową zgodnie z wymaganiami nowoczesnej techniki i taktyki wojennej. Przeszkolonych w jednostkach zapasowych kierowano do oddziałów bojowych. 2. Charakterystyka przekazów źródłowych R e z e r w a o f i c e r ó w 1 A r m i i P o l s k i e j w Z S R R powołana została w celu szkolenia kadry oficerskiej mogącej zasilić oddziały 1 AP 6. Istniała ona do końca października 1945 roku, kiedy to decyzją Naczelnego Dowództwa WP została rozformowana 7. Zachowane w CAW akta tego zespołu, w ilości 17 jednostek archiwalnych 8, nie stanowią dla badaczy źródła pierwszej wagi. Z powodu dużych strat w materiale aktowym 9 zachowała się mała ilość przekazów o charakterze organizacyjnym. Przeważają tu dokumenty typu finansowego. Niewielki zaś procent to egzemplarze rozkazów NDWP w sprawach organizacyjnych, porządkowych i administracyjnych. 4 z a p a s o w y p u ł k k a w a l e r i i 10 sformowany został jednocześnie z innymi siedmioma jednostkami zapasowymi na terenie ZSRR, według etatu 06/342, przewidującego stan stały 333 osoby i zmienny 938 11. Na podstawie rozkazu szefa Wydziału Wyszkolenia Głównego Sztabu Formowania z dnia 27 lipca 6 Rozkaz organizacyjny nr 001 dowódcy 1 AP w ZSRR z 1.04.1944 roku; etat nr 017/434. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 36. 7 Rozkaz nr 049/org. NDWP z 30.10.1945 roku, CAW, III-446-19, k. 340. 8 Inwentarz akt ludowego Wojska Polskiego z lat 1943 1945; cz. 4, Instytucje i jednostki uzupełnień, szkolenia, kwatermistrzowskie, służby sprawiedliwości, kulturalno-oświatowe, Warszawa 1970, s. 80 (zespół nr 378). 9 Sprawy te bliżej naświetla J. M a l c z e w s k i, Dzieje akt ludowego Wojska Polskiego, wytworzonych w okresie wojny 1943 1945, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 1, 1969, s. 122 134. 10 Rozkaz nr 05/0u dowódcy 1 AP w ZSRR z 7.05.1944 roku. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 52. 11 Skład pułku był następujący: dowództwo, sztab, pluton łączności, szkoła podoficerów, szkoła weterynaryjna, pluton saperów, ambulans, wydział pol-wych oraz pluton gospodarczy.
1944 roku etat pułku rozszerzono i zorganizowano szkołę pułkową 12, która istniała do lutego 1945 roku 13. W związku z formowaniem 2 AWP i przeniesieniem jednostek WP z Ukrainy na ziemie polskie, 4 zapasowy pułk kawalerii rozlokowano w Hrubieszowie 14. Jeszcze w czasie wojny, bo 7 lutego 1945 roku, 4 pułk został przekazany do dyspozycji Dowództwa Okręgu Wojskowego Lublin 15. Pułk brał udział w walkach ze zbrojnym podziemiem na terenie okręgu lubelskiego, uczestniczył też w zagospodarowywaniu terenów zniszczonych działaniami wojennymi. Działalność 4 zapasowego pułku kawalerii zakończył rozkaz NDWP nr 0117/org. z 7 maja 1945 roku, na podstawie którego został on rozformowany 16. Na bazie tej jednostki zorganizowano 20 baon strzelecki 17. Akta 4 zapasowego pułku kawalerii stanowią cenną bazę źródłową dla badacza. Zespół ten liczy w sumie 143 jednostki archiwalne 18. Cały wytwór zespołu ułożono według struktury organizacyjnej. Tak więc wydzielono akta Oddziału Szkolenia, Oddziału Personalnego, kancelarii i Kwatermistrzostwa. Najcenniejsze są materiały zgrupowane w Oddziale Szkolenia. Znajdują się tam programy, rozkazy, meldunki i sprawozdania ze szkolenia bojowego. Na uwagę zasługują także plany i tematy ćwiczeń metodycznych. Wśród archiwaliów Oddziału Personalnego cenne są rozkazy i zarządzenia w sprawach personalnych, wnioski awansowe i odznaczeniowe oraz skorowidze, wykazy imienne i ewidencje. Dla szczegółowego poznania działalności jednostki duże znaczenie mają przekazy źródłowe zgrupowane w kancelarii. Są to głównie rozkazy dzienne i wewnętrzne. Wśród akt kwatermistrzowskich najwięcej jest dokumentów finansowych. Na uwagę zasługują też sprawozdania mundurowe i o stanie żywionych oraz rozkazy i plany pracy plutonu sanitarnego. 12 Składała się ona z plutonu ckm, plutonu rusznic ppanc i plutonu moździerzy. 13 CAW, III-379-39, k. 57. 14 Rozkaz nr 5 NDWP z 12.08.1944 roku, CAW-1-303, k. 3. 15 Rozkaz Szefostwa Mobilizacji i Uzupełnień z 7.02.1945 roku, CAW, III-379-39, k. 48. 16 CAW, III-379-83, k. 24. 17 Rozkaz nr 0117/org. NDWP z dnia 7.05.1945 roku, CAW, III-446-18, k. 153. 18 Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 81 (zespół nr 379).
2 1 z a p a s o w y p u ł k a r t y l e r i i został sformowany 19 zgodnie z etatem 08/618 20, jako jednostka podległa bezpośrednio Dowództwu Artylerii WP. Miejscem formowania pułku były okolice Grudy w powiecie Jasło. Rozkazem nr 0124 z 8 sierpnia 1944 roku pułk został przeniesiony do Włodawy i przekazany Dowództwu Okręgu Wojskowego Lublin. Głównym zadaniem pułku było przygotowanie dla jednostek bojowych kadry podoficerów artylerii. W tym też celu utworzono w nim dywizjon szkolny. Dnia 7 stycznia 1945 roku 21 zapasowy pułk artylerii przeszedł na etat pułku szkolnego. Zgodnie z rozkazem miał on przeszkolić do 1 września 1945 roku 3 tysiące podoficerów artylerii 21. Kolejne miejsca postoju pułku to Chełm, Rembertów i Tomaszów Mazowiecki, gdzie stacjonował do 25 września 1945 roku, tzn. do chwili rozformowania 22. Na jego bazie powstał 82 pułk artylerii ciężkiej 23. Zespół akt 21 zapasowego pułku artylerii liczy 69 jednostek archiwalnych 24. Zachowały się w nim materiały o różnej wartości poznawczej. Do rzędu ważnych zaliczyć należy akta Oddziału Szkolenia (4 j.a.). Znajdują się tam rozkazy, programy, instrukcje i sprawozdania ze szkolenia bojowego. Najpełniejszą produkcję aktową posiada Oddział Personalny. Cenne są w nim meldunki i sprawozdania o stanie osobowym, dzienne sprawozdania o stanie bojowym, wreszcie rozkazy i zarządzenia w sprawach personalnych. Brak natomiast zupełnie ewidencji i skorowidzów. Wśród niewielkiej grupy akt kancelaryjnych najcenniejsze są rozkazy dzienne i sprawozdania z walk ze zbrojnym podziemiem. W aktach kwatermistrzowskich na uwagę zasługują rozkazy i wytyczne władz 19 Rozkaz nr 05/OU 1 AP w ZSRR z 7.05.1944 roku, Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 52. 20 Etat przewidywał 660 żołnierzy stanu stałego oraz 3673 zmiennego. 21 CAW, III-152-41, k. 57a. 22 Pułk rozformowano na podstawie rozkazu organizacyjnego NDWP nr 0236 z 8.09.1945 roku. CAW, III-446-18, k. 323. 23 CAW, III-380-40, k. 220. 24 Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 85 88 (zespół nr 380).
zwierzchnich w sprawach uzbrojenia. Najwięcej zaś jest dokumentów finansowych, a głównie list płacy. 59 z a p a s o w y p u ł k a r t y l e r i i to najpóźniej sformowana jednostka zapasowa 25. Organizację pułku przeprowadzono według etatu 08/618. Po zakończeniu wojny 59 zapasowy pułk artylerii, przeformowano na 76 Warszawski Manewrowy Pułk Artylerii, według etatu 4/7 26. Zespół akt 59 zapasowego pułku artylerii składa się z 31 jednostek archiwalnych 27. Najbardziej godne uwagi są materiały zgrupowane w Oddziale Szkolenia i Kancelarii. Wśród 4 jednostek Oddziału Szkolenia na uwagę zasługują programy zajęć i sprawozdania o stanie osobowym i bojowym. W aktach kancelaryjnych, obok rozkazów dziennych pułku, są przechowywane rozkazy Komendy Garnizonu Toruń. Wśród akt Oddziału Personalnego należy wymienić ewidencję stanu osobowego, wnioski awansowe i odznaczeniowe. W Oddziale Kwatermistrzowskim zachowały się głównie akta finansowe oraz rozkazy władz zwierzchnich w sprawach gospodarczych i porządkowych. D y w i z j o n r e z e r w y o f i c e r ó w a r t y l e r i i WP został sformowany w okolicach Warszawy w początku stycznia 1945 roku, jako jednostka zapasowa. Celem jej było przygotowanie kadry oficerskiej dla jednostek artylerii WP 28. Dywizjon zorganizowano zgodnie z etatem 20/7 29. Miejscem postoju jednostki 1. k. 1. 25 Pułk sformowano na podstawie rozkazu nr 58/org. NDWP z 13.03. 1945 roku. CAW, III-381-18, k. 26 Por. rozkaz organizacyjny nr 0236 Dowództwa Artylerii WP z 8.09. 1945 roku. CAW, III-381-18, 27 Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 88 90 (zespół nr 382). 28 Sformowany na podstawie rozkazu nr 6/org. NDWP z 11.01.1945 roku. CAW, III-446-18, k. 11. 29 Etat ten przewidywał stan osobowy stały 34 i zmienny 200 żołnierzy.
był Ursus k. Warszawy. Dywizjon rozformowano i w początkach stycznia 1946 roku 30. Zespół ten zachował się w stanie szczątkowym; w zbiorach CAW znajduje się jedynie 5 jednostek archiwalnych 31. Akta tam zgromadzone dotyczą działalności dywizjonu. Najcenniejsze wśród nich są rozkazy dzienne i ewidencja stanu osobowego. Ponadto zachowała się księga mundurowa dywizjonu. 3 s z k o l n y p u ł k c z o ł g ó w sformowany został w Sumach jednocześnie z innymi jednostkami zapasowymi 32. W sierpniu 1944 roku przeniesiony został do Chełma Lubelskiego 33. W dniu 15 listopada 1944 roku 3 szkolny pułk czołgów został wydzielony ze składu 1 AWP i włączony pod bezpośrednią podległość Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmotoryzowanych WP 34. Następnym miejscem postoju pułku był Janów, ostatnim zaś Modlin. W związku z przejściem jednostek WP na etaty czasu pokojowego 3 szkolny pułk czołgów przeniesiono na etat nr 20/32 35. Omawiany zespół akt liczy 35 jednostek archiwalnych 36. Wśród zawartości aktowej brak jest zupełnie materiałów dotyczących szkolenia bojowego, rozkazów wyższych dowództw i rozkazów dziennych pułku. Zachowały się jedynie ewidencje stanu osobowego, protokoły stanu technicznego wozów bojowych oraz listy płacy (oficerów, podoficerów, szeregowców i pracowników cywilnych). W jednej teczce znajdują się meldunki i sprawozdania z pracy pol-wych (III-383-7). Wymienić można też protokoły rewizji gospodarki finansowej (III-383-35). 30 Rozkaz nr 236/org. NDWP z 8.09.1945 roku. CAW, Prot. 1101/65, t. 5, k. 67b. 31 Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 90 (zespół nr 382). 32 Rozkaz nr 05/OU dowódcy 1 AP w ZSRR z 7.05.1944 roku, etat 010/480. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 52. 33 Por. rozkaz nr 5 NDWP z 12.08.1944 roku. CAW, III-1-303, k. 3. 34 Rozkaz nr 60/org. NDWP z 15.11.1944 roku. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 52. 35 Patrz rozkaz organizacyjny nr 0248/org. NDWP z 14.09.1945 roku. CAW, Prot. 1101/65, t. 5, k. 100. 36 Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 90 91 (zespół nr 383).
1 s a m o d z i e l n y m o r s k i b a t a l i o n z a p a s o w y sformowany został w Lublinie w końcu października 1944 roku według etatu nr om/13 37. Do batalionu kierowano specjalistów marynarki wojennej i handlowej, grupowanych dotychczas w 7 zapasowym pułku piechoty. W niecały rok po zorganizowaniu, batalion przeformowano na szkolny pułk marynarki wojennej według etatu 35/11 38. W trzy miesiące później pułk rozformowano 39. Zespół akt 1 samodzielnego morskiego batalionu zapasowego liczy 31 jednostek archiwalnych 40. Zdecydowaną większość jego zawartości stanowią materiały o charakterze personalnym, jak rozkazy, zarządzenia i korespondencja. Natomiast niewiele jest meldunków o stanie bojowym batalionu. Wymienić można jeszcze meldunki o wypadkach nadzwyczajnych (III-384-12) oraz etat morskiego batalionu zapasowego (III-384-10). Zachowały się również rozkazy dzienne batalionu i dowódcy plutonu łączności (III-384-15 i 17). Stosunkowo dużą ilość, bo blisko 10 teczek, tworzą listy płacy. 2 z a p a s o w y p u ł k ł ą c z n o ś c i był jedyną jednostką wspomagającą i stanowiącą zaplecze kadrowe dla oddziałów łączności WP. Pułk sformowano w ramach organizowanej w ZSRR 1 Armii Polskiej 41, według etatu 014/184 42. W sierpniu 1944 roku 2 zapasowy pułk łączności przeniesiono do Lublina, gdzie stacjonował do 1.10.1944 roku. Następnymi miejscami postoju były: Kraśnik, Zgierz i Sieradz. 37 Por. rozkaz nr 86 NDWP z 29.10.1974 roku. CAW, III-1-302, k. 120. 38 Rozkaz nr 0203/org. NDWP z 15.08.1945 roku CAW, III-446-18, k. 261 (etat ten przewidywał 546 wojskowych stanu stałego, 1872 zmiennego i 40 kontraktowych). 39 Rozkaz organizacyjny nr 0333/org. NDWP z 30.11.1545 roku CAW, Prot. 1101/65, t. 5, k. 339. 40 Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 91 92 (zespół nr 384). 41 Rozkaz nr 05/OU dowódcy 1 AP w ZSRR z 7.05.1944 roku. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 52. 42 Etat ten przewidywał stan stały 381 osób i zmienny 1.366.
Na podstawie rozkazu NDWP nr 232/org. z 3 września 1945 roku pułk rozformowano 43. Stan stały pułku skierowano na uzupełnienie 18 dywizji piechoty i oddziałów Wojsk Ochrony Pogranicza; stan zmienny natomiast na uzupełnienie jednostek łączności WP. Na zespół akt 2 zapasowego pułku łączności składają się 22 jednostki archiwalne 44. Zachowały się akta o niewielkiej wartości historycznej. Najcenniejsze wśród nich to wyciągi z rozkazów dziennych, sprawozdania dekadowe z pracy polwych i ewidencje stanów osobowych. Poza tym blisko połowa wszystkich zachowanych archiwaliów to akta finansowe, głównie listy płacy (oficerów, podoficerów i szeregowców). 2 z a p a s o w y p u ł k s a p e r ó w sformowany, zgodnie z dyrektywami Sztabu Generalnego Armii Czerwonej nr org. 1/1640 i 1/1642 z 28 kwietnia 1944 roku o formowaniu jednostek zapasowych, w myśl rozkazu dowódcy 1 AP w ZSRR 45, według etatu 012/148 46. Do organizowania pułku przystąpiono 21 maja 1944 roku w m. Liebiedzin. W sierpniu 1944 roku pułk przeniesiono do Jarosławia. W listopadzie tegoż roku jednostka została podporządkowana dowódcy Wojsk Inżynieryjnych WP 47. Wiosną 1945 roku pułk brał udział w walkach ze zbrojnym podziemiem, ponadto zabezpieczał na terenie Polski południowej mosty przed powodzią. Zapasowy pułk saperów prowadził również akcję rozminowania. Brały w niej udział głównie 2 bataliony 899 żołnierzy. Rozminowanie prowadził pułk w 2 etapach. Pierwszy etap rozpoczęto w okolicach Dębicy, drugi na terenie południowej części woj. krakowskiego. Całą akcję pułk zakończył w pierwszych dniach września 1945 roku. Zgodnie z rozkazem do 15 września 2 zapasowy pułk saperów 43 CAW, Prot. 1101/65, t. 5, k. 47. 44 Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 93 (zespół nr 385). 45 Rozkaz nr 05/OU 1 AP w ZSRR z 7.05.1944 roku. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 52. 46 Etat przewidywał 523 żołnierzy stanu stałego i 1.134 stanu zmiennego. 47 Por. rozkaz nr 60/org. NDWP z 15.11.1944 roku. CAW, III-299-28, k. 279.
rozformowano 48, a jego skład osobowy i sprzęt wykorzystano na uzupełnienie innych jednostek saperskich. Zespół akt 2 zapasowego pułku saperów liczy 35 jednostek archiwalnych 49. Zachowało się w nim wiele cennych materiałów, na podstawie których można odtworzyć działalność pułku. Na uwagę badacza zasługują głównie: rozkazy i meldunki o szkoleniu bojowym, zestawienia wykonanych prac oraz protokoły przekazania zaminowanych terenów. Ponadto zachowały się meldunki i sprawozdania dekadowe z pracy pol-wych (III-386-17), kronika pułku (III-386-18) i album zdjęć z życia pułku (III-386-19). Na uwagę zasługują również rozkazy władz zwierzchnich w sprawach organizacyjnych i personalnych. W dużej ilości jak zresztą prawie we wszystkich omawianych zespołach występują akta finansowe, głównie listy płacy. 2 s a m o d z i e l n y s z k o l n y p u ł k s a m o c h o d o w y był jednostką zapasową sformowaną w czasie wojny po zajęciu przez oddziały frontowe linii Wisły 50. Organizację pułku przeprowadzono według etatu 032/80 51. Pierwszym miejscem postoju był Lublin. Następnie pułk przeniesiono do Zwierzyńca. Dalsze miejsca postoju to Otwock, Legionowo, Bydgoszcz i wreszcie Chełmno. W październiku 1945 roku 52 pułk przeorganizowano według etatu 16/7 53. W pierwszej dekadzie grudnia 1945 roku do samodzielnego szkolnego pułku samochodowego został włączony 1 szkolny batalion 1 pułku samochodowego wraz z całym składem osobowym i sprzętem 54. Dnia 20 maja 1946 roku ukazał się rozkaz NDWP 55, w myśl którego pułk przeniesiono na etat 16/11 56. Jednocześnie uległa 48 Rozkaz nr 0220/org. NDWP z 25.08.1945 roku. CAW, Prot. 1101/65, t. 5, k. 19. 49 Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 93 95 (zespół nr 386). 50 Sformowany na podstawie rozkazu nr 31/org. NDWP z 30.09.1944 roku. Organizacja i działania bojowe..., t. 1, s. 171 172. 51 Etat przewidywał ogólny stan liczbowy 2.639 osób, w tym stanu stałego 569 i zmiennego 2.070. 52 Rozkaz nr 0283/org. NDWP z 10.10.1945 roku. CAW, Prot. 1101/65, t. 5, k. 173. 53 Etat przewidywał 392 osoby stanu stałego, 3 pracowników kontraktowych i 1.160 kursantów. 54 CAW, III-387-83, k. 2. 55 Rozkaz nr 085/org. NDWP CAW, Prot. 1101/65, t. 8, k. 357. 56 Etat przewidywał 683 osoby stanu stałego, 100 pracowników kontraktowych i 1.920 kursantów.
zmianie nazwa na 2 szkolny pułk samochodowy. W zespole tym zachowało się 111 jednostek archiwalnych 57. W trakcie opracowania inwentarza akta otrzymały układ odpowiadający ważności występujących w nich problemów. Na pierwszym miejscu wymienić należy akta dotyczące szkolenia bojowego i sprawozdania z przebiegu ich realizacji, meldunki o szkoleniu oficerów i podoficerów oraz korespondencję z tym związaną. Są też tabele sygnałów rozpoznawczych oraz raporty dzienne. Najliczniej zachowały się w zespole materiały dotyczące spraw personalnych. Wymienić można: ewidencje stanów osobowych poszczególnych batalionów i kompanii, rozkazy i zarządzenia władz zwierzchnich w sprawach personalnych, charakterystyki służbowe, skierowania na stanowiska, mianowania i przeniesienia. Są też meldunki o wypadkach nadzwyczajnych, protokoły dochodzeniowe, wytyczne w sprawie demobilizacji oraz korespondencja dotycząca reklamacji. Wśród niewielkiej grupy akt kancelaryjnych na uwagę zasługują rozkazy dzienne, rozkaz dotyczący zmian w organizacji pułku, sprawozdania z inspekcji oraz wytyczne GZPW w sprawach pol-wych. W grupie akt kwatermistrzowskich dominują materiały dotyczące spraw sanitarnych i żywnościowych. Ponadto wymienić można rozkazy i wytyczne w sprawach gospodarczych, protokoły kontroli gospodarki pułku, wykazy broni i sprzętu, limity zaopatrzenia żywnościowego, zarządzenia dotyczące transportu samochodowego, zaświadczenia lekarskie, sprawozdania sanitarno-epidemiologiczne oraz orzeczenia wojskowej komisji lekarskiej. 908 S z k o ł a R e m o n t ó w K o ń s k i c h została sformowana jako jednostka zapasowa w grudniu 1944 roku 58. Celem jej było przeszkolenie koni i obsługi niezbędnych dla jednostek kawalerii 59 i oddziałów obsługujących jednostki 57 Inwentarz akt LWP... cz. 4, s. 95 98 (zespół nr 387). 58 Sformowano na podstawie rozkazu nr 82/org. NDWP z 5.12.1944 roku według etatu 06/62. 59 Sprawy zespołów archiwalnych kawalerii naświetla T. K o w a l c z y k, Zespoły akt jednostek
bojowe. Formowanie odbywało się w Hrubieszowie, w ramach 4 zapasowego pułku kawalerii. Następnym miejscem postoju były Kozienice. 908 Szkoła Remontów Końskich istniała do 14 grudnia 1945 roku, kiedy to rozkazem 0339/org. została rozformowana 60. Na bazie rozformowanej szkoły utworzono, tym samym rozkazem, zapas koni. Zespół akt 908 Szkoły Remontów Końskich liczy 35 jednostek archiwalnych 61. Materiały te nie stanowią dla badaczy zajmujących się historią i działalnością jednostek zapasowych cennego źródła wiedzy. Sama jednostka nie odgrywała większej roli wśród innych oddziałów. Większość z zachowanych dokumentów to akta personalne i kwatermistrzowskie, mówiące tylko fragmentarycznie o działalności szkoły. W zespole tym przeważają rozkazy, zarządzenia oraz instrukcje wyższych dowództw w sprawach personalnych, porządkowych, administracyjnych i sanitarnych. Z innych archiwaliów wymienić można meldunki o wypadkach nadzwyczajnych, rozkazy w sprawie kontroli gospodarki finansowej, zarządzenia dotyczące remontu, uzbrojenia oraz korespondencję w sprawach transportowych. 3. Zakończenie W niniejszej informacji przedstawiono zarys organizacyjny jedenastu jednostek zapasowych ludowego Wojska Polskiego oraz ich zawartość aktową. O znaczeniu tych oddziałów świadczyć może fakt, że w okresie od września 1944 roku do 1 stycznia 1945 roku zorganizowały i przeprowadziły szkolenie 142.407 zmobilizowanych w tym czasie żołnierzy 62. Opracowane przez grupę pracowników CAW inwentarze zespołów akt jednostek zapasowych pozwalają zainteresowanym na dokładniejsze zbadanie ich kawalerii 1944 1947, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 5, 1973, s. 121 127. 60 CAW, Prot. 1101/65, t. 5, k. 387. 61 Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 99 100 (zespół nr 388). 62 W. J u r g i e l e w i c z, Organizacja..., t. 1, s. 190.
genezy, organizacji i działalności w latach drugiej wojny światowej. Materiały dotyczące formowania oddziałów zapasowych, przebiegu szkolenia i nastrojów wśród żołnierzy można znaleźć również w innych opracowanych materiałach, m.in. w dużym zespole akt Szefostwa Mobilizacji i Uzupełnień 63. 63 Por. Inwentarz akt LWP..., cz. 4, s. 17 50 (zespół nr 368). Zawartość aktową omawia W. R o m a n o w s k i, Organizacja i działalność aparatu mobilizacyjnego LWP w latach 1943 1945 w świetle źródeł archiwalnych. Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 1, 1969, s. 135 145.