KOLEKCJA REGULAMINÓW, INSTRUKCJI I PRZEPISÓW SŁUŻBOWYCH Z LAT W ZASOBIE CENTRALNEGO ARCHIWUM WOJSKOWEGO. 1. Uwagi ogólne

Transkrypt

1 Kazimierz Bar KOLEKCJA REGULAMINÓW, INSTRUKCJI I PRZEPISÓW SŁUŻBOWYCH Z LAT W ZASOBIE CENTRALNEGO ARCHIWUM WOJSKOWEGO 1. Uwagi ogólne Wśród materiałów okresu międzywojennego w Centralnym Archiwum Wojskowym znajduje się obszerna kolekcja regulaminów, instrukcji, przepisów służbowych oraz innych druków zwartych o zasadniczym znaczeniu i szczególnej wartości poznawczej. W ramach kształtowania zasobu CAW zgromadziło znaczną ilość materiału, przejawiając szczególną troskę o należyte ich ujęcie, opracowanie i udostępnianie. Druki te pochodzą zarówno sprzed I wojny światowej (wydane m.in. przez Towarzystwo Polskich Drużyn Strzeleckich), z okresu jej trwania (wydane dla potrzeb polskich formacji wojskowych walczących na frontach europejskich) i wreszcie z lat (od regulaminów-instrukcji początkowego okresu organizacji wojska do prac wydawanych aż do 1939 rok.). Regulaminy oraz instrukcje sprzed i z okresu I wojny światowej stanowią niewielką grupę. Dość licznie natomiast są reprezentowane materiały z lat W okresie międzywojennym Archiwum Wojskowe podjęło próby gromadzenia i skatalogowania drukowanych regulaminów, instrukcji i rozkazów oraz wydawnictw zbiorowych, ciągłych względnie periodycznych. Stwierdzić należy, że do 1939 rok. zgromadzono duże zbiory tych materiałów pochodzących zarówno od wojsk

2 zaborczych, jak i Wojska Polskiego. Jednak tylko niewielka część kolekcji przetrwała okres ostatniej wojny. Już po utworzeniu w sierpniu 1945 roku Centralne Archiwum Wojskowe przystąpiło do odtworzenia wartościowych zbiorów. Pozostałości z lat międzywojennych powiększano materiałem wyłączonym w toku opracowywania archiwalnego poszczególnych zespołów akt okresu Zabezpieczona kolekcja posiada katalog z podziałem na rodzaje wojsk i służb, w układzie chronologicznym według lat wydania. Pomoc ta umożliwia pełne korzystanie z tej części zasobu, która może stanowić przedmiot szczególnego zainteresowania dla zajmujących się problematyką wojskową lat międzywojennych. 2. Zawartość kolekcji Zgromadzoną i zabezpieczoną kolekcję można ująć w 4 grupy tematyczne: I. Organizacja wojska, administracja, kontrola, prawo (OSH), uzupełnienie, mobilizacja, personalne, biurowość i stowarzyszenia. II. Wyszkolenie, wychowanie żołnierzy, oświata, nauka, kultura, propaganda, wychowanie fizyczne i przysposobienie wojskowe. III. Rodzaje wojsk: piechota, kawaleria, artyleria, pancerne, inżynieryjne, łączności, chemiczne, żandarmeria, lotnicze i marynarka wojenna. IV. Kwatermistrzostwo (intendentura) ogólnie oraz służby: finansowa, żywnościowa, mundurowa, zdrowia, weterynaryjna, uzbrojenia, samochodowa, taborowa, komunikacyjna (kolejowa), kwaterunkowa i budowlana. W każdej z tych grup znajduje się znaczna ilość regulaminów, instrukcji oraz różnych druków zwartych zasługujących na szczególne podkreślenie i wskazanie dla celów informacyjnych. * W g r u p i e I wymienić można wydawnictwa o następujących tytułach: Sztaby generalne 1919 rok.

3 Prowizoryczny wykaz wojennych i pokojowych etatów 1920 rok. Organizacja siły zbrojnej Analiza żywych sił Polski w październiku 1918, 1933 rok. Instrukcje do regulaminów administracyjnych 1924 rok. Administracja w jednostkach administracyjnych 1932 rok. Kontrola wojskowa 1922 rok. Raport o całokształcie kontroli administracji wojskowej 1924 rok. Statut oficerskich sądów honorowych w Wojsku Polskim 1919 rok. Tymczasowa organizacja służby sprawiedliwości 1920 rok. Wojskowy kodeks karny 1924 rok. Statut oficerskich sądów honorowych 1929 rok. Regulamin wojskowych sądów okręgowych i rejonowych 1936 rok. Regulamin sądów wojennych 1939 rok. Instrukcja dla władz poborowych 1921 rok. Instrukcja o prowadzeniu ewidencji specjalistów wojskowych i cywilnych 1932 rok. Wskazówki dla oficerów psychotechnicznych 1939 rok. Służba oficerska 1919 rok. Ewidencja personalna 1930 i 1933 rok. Instrukcja o opiniowaniu oficerów 1937 rok. Zasady korespondencji wojskowej i służby kancelaryjnej 1919 rok. Instrukcja o ochronie tajemnicy wojskowej 1932 rok. Statut, i regulamin wewnętrzny Związku Hallerczyków 1924 rok. Statut Związku Powstańców Wlkp. w Poznaniu 1938 rok. Wśród spraw mobilizacyjnych znajdują się głównie wojenne tabele należności materiałowej z lat oraz instrukcje organizacyjne jednostek na stopie wojennej. * W g r u p i e II kolekcji jak wspomniano znalazły się normatywy

4 dotyczące szkolenia, wychowania żołnierzy, oświaty, nauki, kultury, propagandy, wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. Na szczególną uwagę zasługują opracowania zatytułowane: Szkoła Podchorążych Inżynierii 1930 rok. Program ogólny promocji XVII WSWoj rok. Zadania taktyczne dla podstawowych jednostek broni WSWoj., Materiały do ćwiczeń, podróży historyczno-taktycznych i gier wojennych WSWoj Wykłady o ogniu pośrednim karabinów maszynowych 1924 rok. Podręcznik dla prac sztabów w polu 1934 rok. Wartość poznawczą mają również dalsze dwie pozycje: Historia fortyfikacji stałej 1924 rok. Historyczny rozwój ręcznej broni palnej 1927 rok. Wskazać należy na materiał wiążący się z pracą oświatową w wojsku. Są to zwarte druki, wśród których wymienić należy (w układzie chronologicznym): Pamiętnik zjazdu referentów oświatowych 1919 rok. Wytyczne do przeciwdziałania propagandzie komunistycznej w wojsku 1929 rok. Tymczasowe wytyczne pracy oświatowo-wychowawczej i propagandowej 1938 rok. Grupę II zamykają normatywy dotyczące wychowania fizycznego i sportu w wojsku: Regulamin wychowania fizycznego 1920 rok. Organizacja przysposobienia wojskowego 1925 rok. Organizacja pw konnego 1929 rok. Regulamin sportu konnego w wojsku 1929 rok. Organizacja wychowania fizycznego w wojsku 1930 rok. Instrukcja szkolenia narciarskiego 1934 rok. Regulamin zatrudnienia Junackich Hufców Pracy na robotach użytkowych 1938 rok.

5 Regulamin i przygotowanie do narodowych biegów na przełaj 1939 rok. * Następną g r u p ę III tworzą druki związane całkowicie z poszczególnymi rodzajami wojsk. Dla większej przejrzystości podaje się tytuły tych druków w przyjętym przed wojną układzie. 1) p i e c h o t a: Instrukcje strzeleckie do użytku drużyn, oddziałów strzeleckich i młodzieży szkolnej 1912 rok. Zbiór wiadomości wojskowych dla żołnierzy i podoficerów 1925 rok. Nauka bicia się na bagnety 1916 rok. Organizacja legionów (opracowanie T. C z e p i e c, 1916 rok). Przepis służby wewnętrznej w Wojsku Polskim 1917 rok. Instrukcja o walce zaczepnej małych oddziałów 1918 rok. Obowiązki sierżanta sztabowego 1918 rok. Instrukcje strzeleckie do znajomości broni piechoty własnej, angielskiej, rosyjskiej, francuskiej, niemieckiej. Słownik taktyczny francusko-polski 1919 rok. Prawa i obowiązki podoficera (opracowanie E. Q u i r i n i, 1919 rok) Organizacja pułków piechoty 1920 rok. Programy ćwiczeń gimnastycznych, gier i pieśni żołnierskich 1920 rok. Instrukcje służby defensywnej 1921 rok. Przepisy służby wewnętrznej 1920 rok. Historyczny rozwój ręcznej broni palnej. Część I, 1921 rok (opracowanie kpt. K l o c h o w i c z) Podręcznik dla organizacyjnej służby sztabów 1924, 1927, 1928 rok. Służba sztabów organizacji pułków piechoty na stopie pokojowej 1924 rok. Organizacja piechoty na stopie pokojowej 1927 rok. Instrukcja o orkiestrach wojskowych 1931 rok. Tabele należności dla formacji piechoty

6 Instrukcja walki w obszarach przemysłowych i kopalnianych 1937 rok. Podręcznik drużynowego 1938 rok. Obrona przeciwlotnicza pułku piechoty 1938 rok. Wychowanie (podstawowe zasady wychowania dowódcy) 1939 rok. 2) k a w a l e r i a: Tymczasowy regulamin musztry kawalerii 1915 rok. Regulamin jazdy kawalerii Legionów Polskich 1916 rok. Regulaminy i przepisy. Kawaleria polska (część I: Musztra formalna i taktyczna 1917 rok.) Sygnały dla kawalerii 1919 rok. Nauka jazdy konnej. Przepisy służbowe 1919 rok. Przepis siodłania i kiełznania koni 1920 rok. Organizacja pułków jazdy (szwoleżerów, ułanów). Czas pokojowy 1921 rok. Organizacja pułków jazdy (strzelców konnych) 1921 rok. Instrukcja ujeżdżania koni 1928 i 1936 rok. Tymczasowa instrukcja obrony przeciwpancernej w kawalerii (projekt) 1933 rok. Wytyczne walki kawalerii z bronią pancerną 1937 rok. 3) a r t y l e r i a: Artyleria konna. Szkic dziejów organizacji i taktyki 1917 rok. Regulamin artylerii polowej armata 75 mm wzór Część I działoczyny 1921 rok. Tabele strzelnicze do armaty polowej 95 mm wzór rok. Podręcznik dla podoficera artylerii polowej 1919 rok. Instrukcja o taktycznym stosowaniu kartaczownic 1919 rok. Topografia w zastosowaniu artylerii. Część I 1923 rok. Atlas do amunicji artyleryjskiej i działania pocisków 1924 rok. Instrukcja organizacyjna artylerii na stopie pokojowej 1924 rok. Historia rozwoju artylerii (atlas) 1925 rok. Vademecum dla prac taktycznych artylerii (wydanie II) 1928 rok.

7 Artyleria na tle działań piechoty 1934 rok. Organizacja dowództw grup artylerii 1935 rok. Studium taktyki i organizacji artylerii polskiej i obcej 1937 rok. Organizacja artylerii konnej na stopie pokojowej 1939 rok. 4) w o j s k a p a n c e r n e: Instrukcja użycia czołgów 1920 rok. Czołgi. Organizacja, taktyka, zastosowanie i przeciwdziałanie (opracowanie kpt. J. Z a ł u s k i) 1921 rok. Organizacja dywizjonu szkolnego pociągów pancernych na stopie pokojowej 1925 rok. Regulamin czołgów 1929, 1930 rok. Ogólne zasady użycia czołgów 1932 rok. Zestawienie sprzętu pancernego i samochodowego na dzień roku i roku. Działanie broni pancernej i jej zwalczanie 1937 rok. Plansze poglądowe (czołgi polskie) 1938 rok. Zasady użycia i organizacji broni pancernej 1938 rok. Regulamin oddziałów zmotoryzowanych 1939 rok. Broń pancerna w wojsku niemieckim i rosyjskim 1939 rok. 5) w o j s k a i n ż y n i e r y j n e (saperskie): Instrukcje techniczne 1913, 1914 rok. Przeprawy budowa, regulamin, wywiady 1916 rok. Umocnienia polowe 1918 rok. Atlas do umocnień polowych wojny pozycyjnej. Część II 1918 rok (100 rysunków). Mosty wojenne 1920 rok. Instrukcja organizacyjna saperów na stopie pokojowej 1924 rok. Historia fortyfikacji polskiej 1925 rok. Rola i użycie saperów w polu 1927 rok. Most dywizyjny żelazny pontonowy 1930 rok. Przepisy przygotowania i organizacji forsowania rzeki 1937 rok.

8 6) w o j s k a ł ą c z n o ś c i: Instrukcja telefoniczna 1915 rok. Instrukcja służby łączności dla wojsk wszelkiej broni 1919 rok. Organizacja pułków łączności (czas pokojowy) 1921 rok. Instrukcja o hodowli i użyciu gołębi pocztowych 1922 rok. Instrukcja wyszkolenia wojsk łączności 1923 rok. Regulamin wojsk i oddziałów łączności 1933 rok. Instrukcja na wypadek strajku pocztowo-telegraficznego 1936 rok. Regulamin wojsk łączności 1937 rok. Zestawy materiału łączności 1937 rok. 7) w o j s k a c h e m i c z n e: Regulamin obrony gazowej 1920 rok. Organizacja batalionu chemicznego czas pokojowy 1921 rok. Krótki zarys chemii gazów i dymów bojowych 1928 rok. Broń chemiczna 1930 rok. Obrona przeciwlotniczo-gazowa wewnątrz kraju 1933 rok. Regulamin obrony przeciwgazowej 1934 rok. Instrukcja dla komendanta obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej domów mieszkalnych (bloków) 1939 rok. 8) ż a n d a r m e r i a: Organizacja żandarmerii na stopie pokojowej 1925 rok. Instrukcja żandarmerii 1927 rok. Tabele należności dla formacji żandarmerii 1929 rok. Zasady służby patrolowej żandarmerii 1933 rok. Tymczasowa instrukcja regulacji ruchu przez organa żandarmerii 1936 rok. Regulamin żandarmerii 1939 rok. 9) w o j s k a l o t n i c z e i b a l o n o w e: Wiadomości ogólne o lotnictwie wojskowym 1919 rok. Ogólne warunki techniczne płatowców 1921 rok. Instrukcja wyszkolenia wojsk balonowych 1923 rok. Aeronautyka morska podczas wojny światowej (opracowania) 1914, 1918,

9 1923 rok. Instrukcja organizacyjna lotnictwa na stopie pokojowej 1925 rok. Aeronawigacja kurs streszczony 1927 rok. Przepisy ogólne dla budowy prototypu samolotu 1928 rok. Bomby i rakiety lotnicze 1928 rok. Samolot myśliwski Spad 51-C.1, 1929 rok. Regulamin lotnictwa 1931 rok. Tymczasowa organizacja przysposobienia wojskowego lotniczego 1932 rok. Wodnosamolot Lublin R XIII-Ter, 1934 rok. Regulamin służby lotnictwa w polu 1936 rok. Taktyka lotnictwa bombowego 1937 rok. Regulamin ruchu lotniczego 1939 rok. Znaki i sylwetki samolotów 1939 rok. 10) m a r y n a r k a w o j e n n a: Przepisy o obsłudze kotłów i maszyn parowych na statkach 1920 rok. Pokojowa organizacja marynarki wojennej 1922 rok. Regulamin morski 1924 rok. Instrukcja o torpedach 550 mm wzór 1919 rok. i 1926 rok. Wiadomości ogólne o łodziach podwodnych 1928 rok. Regulamin służby na okrętach Rzeczypospolitej Polskiej (RSO) 1932 rok. Praktyka morska i nawigacja dla lotnictwa morskiego 1935 rok. Zasady radionamierzania w nawigacji 1936 rok. Skorowidz sylwetek okrętów wojennych 1937 rok. Marynarka Wojenna zarys organizacji i taktyki (przykłady historyczne) 1939 rok. Nawigacyjne zadania taktyczne 1939 rok. * Ostatnia, z omawianych, g r u p a IV dotyczy spraw kwatermistrzowskich

10 (intendentury). Część wydawnictw dotyczy problematyki ogólnej; inne wiążą się z funkcjonalnością poszczególnych służb. Zagadnienia ogólne znalazły swoje odbicie między innymi w następujących przepisach: Zasady administracji wojennej. Część I III 1915 rok. Żywność, opał i światło dla żołnierza polskiego 1919 rok. Organizacja służby intendentury (na czas pokojowy) 1921 rok. Organizacja służby intendentury (na stopie wojennej) 1923 rok. Administracja w wojskowych zakładach przetwarzających w czasie pokoju 1928 rok. Warunki techniczne materiałów wojskowych 1931 rok. Organizacja służby intendentury 1933 rok. Zasady zaopatrzenia i ewakuacji w ramach pułku 1934 rok. Katalog norm obowiązujących w wojsku 1936 rok. Gospodarka w oddziałach wojska 1937 rok. Ogólna instrukcja kwatermistrzowska armia 1939 rok. Wartość poznawczą mają również dalsze wydawnictwa dotyczące już szczegółowej działalności służb kwatermistrzowskich. Wymienić tu można pozycje o następujących tytułach: 1) s ł u ż b a f i n a n s o w a: Pobory i zaopatrzenie w Wojsku Polskim 1917 rok. Instrukcja dla jednostek gospodarczych w sprawie zapotrzebowań pieniężnych 1920 rok. Gospodarka pieniężna w jednostkach administracyjnych w czasie pokoju 1927 rok. Instrukcja o rachunkowości pieniężnej w jednostkach administracyjnych 1932 rok. Wytyczne do zaopatrzenia pieniężnego wojska w polu 1939 rok. 2) s ł u ż b a ż y w n o ś c i o w a: Podręcznik administracji i gospodarki kompanii (szwadronu) prowiantury, likwidatury pułku i sztabu komendy legionów 1914 rok.

11 Plan zaopatrzenia w żywność na rok gospodarczy 1922/23. Przepisy gospodarki kuchennej w formacjach 1924 rok. Tabele należności dla wszystkich formacji 1929 rok. Należności żywnościowe w czasie pokoju 1935 rok. Należności żywnościowe w czasie wojny 1939 rok. 3) s ł u ż b a m u n d u r o w a: Przepis ubioru polowego Wojska Polskiego 1919 rok. Katalog materiałowy 1923 rok. Tabele należności mundurowych na czas pokoju 1929 rok. Instrukcja o utrzymaniu materiału mundurowego 1934 rok. 4) s ł u ż b a z d r o w i a: Przepisy do oceny zdolności do służby wojskowej 1919 rok. Wskazówki leczenia zatrutych gazami 1920 rok. Organizacja służby zdrowia (na czas pokoju) 1921 rok. Instrukcja wyszkolenia wojsk sanitarnych 1923 rok. Wytyczne funkcjonowania służby zdrowia 1927 rok. Służba zdrowia w czasie wojny 1928 rok. Regulamin służby zdrowia w wojskowych zakładach leczniczych 1932 rok. Służba zdrowia w wojskowych zakładach leczniczych podczas wojny 1935 rok. Regulamin służby zdrowia. Musztra sanitarna 1938 rok. 5) s ł u ż b a w e t e r y n a r y j n a: Wojskowy sanitariusz weterynaryjny 1920 rok. Organizacja służby weterynaryjnej 1923 rok. Organizacja służby weterynaryjnej na stopie wojennej 1930 rok. Instrukcja o klasyfikowaniu koni dla celów wojskowych 1938 rok. 6) s ł u ż b a u z b r o j e n i a: Organizacja służby uzbrojenia (na czas pokoju) 1921 rok. Naprawa broni ręcznej i maszynowej oraz przyborów 1927 rok. Granat ręczny uderzeniowy wzór L. 28, 1930 rok. Krótki opis haubicy i amunicji 100 mm 1934 rok.

12 Uzbrojenie przeciwpancerne czołgu TK i TKS 1937 rok. Instrukcja o broni. Instrukcja strzelania część VIII (pistolet vis wzór 35) 1937 rok. 7) s ł u ż b a s a m o c h o d o w a: Samochód Ford. Konstrukcja, konserwacja i jazda 1920 rok. Organizacja wojsk samochodowych (czas pokoju) 1921 rok. Budowa samochodów atlas 1921 rok. Statystyka wojsk samochodowych 1923 rok. Instrukcja o wykorzystaniu przewozu samochodowego dla potrzeb wojny 1930 rok. Regulamin samochodowy służby w polu 1934 rok. 8) s ł u ż b a t a b o r o w a: Organizacja dywizjonów wojsk taborowych (czas pokojowy) 1921 rok. Katalog materiału taborowego 1925 rok. Organizacja taborów (na stopie wojennej) 1930 rok. Regulamin taborów 1939 rok. 9) s ł u ż b a k o m u n i k a c y j n a (kolejowa): Koleje żelazne 1919 rok. Organizacja służby transportowo-kolejowej (na stopie wojennej) 1923 rok. Instrukcja o wojskowych transportach kolejowych 1932 rok. Instrukcja o ruchu pociągów pancernych na normalnych liniach kolejowych 1934 rok. Ruch na drogach publicznych i jego regulowanie 1938 rok. 10) s ł u ż b a k w a t e r u n k o w a: Wytyczne do gospodarki kwaterunkowej 1928 rok. Tabele należności kwaterunkowych na czas pokoju 1935 rok. Administracja wojskowa gospodarka kwaterunkowa 1939 rok. 11) s ł u ż b a b u d o w l a n a: Tymczasowa organizacja budownictwa wojskowego 1919 rok. Organizacja służby budownictwa na stopie pokojowej 1925 rok. Instrukcja budowlana oplot. i opgaz. dla miast 1932 rok.

13 Warunki ogólne obowiązujące przy wznoszeniu budowli wojskowych (na stopie pokojowej) 1938 rok. * * * Przeważająca większość przepisów wydana została przez komórki organizacyjne Ministerstwa Spraw Wojskowych lub Sztabu Głównego w latach międzywojennych. Tak więc stanowią one poważne uzupełnienie obrazu działalności władz siły zbrojnej II Rzeczypospolitej. Pozwalają też na pogłębienie wiedzy w zakresie poszczególnych problemów wojskowych. Omawiana kolekcja ma związek z dokumentacją okresu , którą zabezpiecza Centralne Archiwum Wojskowe. Wiele zespołów akt zostało już opracowanych. Charakterystykę ich zawartości uzupełnić może mniejszy przegląd wybranych tytułów instrukcji, regulaminów i przepisów służbowych.