Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie Multilingual Competences for Professional and Social Success in Europe
Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie Multilingual Competences for Professional and Social Success in Europe
Niniejsza publikacja jest podsumowaniem konferencji Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie, która odbyła się w dniach 28-29 września 2011 r. w ramach polskiej prezydencji w Radzie UE. Wydawca dziękuje wszystkim osobom i instytucjom zaangażowanym w organizację tego wydarzenia. This publication sums up the results of the conference Multilingual Competences for the Professional and Social Success in Europe held on 28-29 September 2011 within the framework of the Polish Presidency in the Council of the European Union. The Publisher wishes to thank all individuals and institutions involved in the organization of this event. Szczególny wkład w przygotowanie i prowadzenie konferencji wnieśli przedstawiciele reprezentujący wymienione poniżej instytucje. Representatives of the following institutions contributed to the success of the conference. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Foundation for the Development of the Education System: Anna Grabowska (koordynator konferencji/conference coordinator), Małgorzata Janaszek, Anna Samel, Agnieszka Pietrzak, Weronika Skaczkowska, Weronika Walasek, Maja Witkowska, Agnieszka Ziółkowska Ministerstwo Edukacji Narodowej Ministry of National Education: Barbara Skaczkowska (koordynator konferencji/conference coordinator), Jerzy Barski Komisja Europejska. Przedstawicielstwo w Polsce Representation of the European Commission in Poland: Anna Kozdój Biuro Edukacji Urzędu Miasta st. Warszawy Warsaw City Hall: Anna Bernacka, Joanna Gospodarczyk, Krystyna Kozak, Ewa Tomaszewska Ośrodek Rozwoju Edukacji Centre for the Development of Education: Marlena Fałkowska, Ewa Orłowska, Anna Susek, Ewa Wieczorek Uniwersytet Warszawski University of Warsaw: Jolanta Urbanik
Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie Multilingual Competences for Professional and Social Success in Europe Redakcja naukowa Editors Hanna Komorowska Jolanta Zając Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Foundation for the Development of the Education System Warszawa Warsaw 2012
4 Redaktorzy naukowi Editors prof. zw. dr hab. Hanna Komorowska, dr hab. Jolanta Zając, prof. UW Redaktorzy prowadzący Managing editors Anna Grabowska, Małgorzata Janaszek Recenzja naukowa Reviewer dr hab. Ewa Piechurska-Kuciel, prof. UO Współpraca wydawnicza Editing cooperation Jan Andrzej Nicał Redakcja językowa Editing Elżbieta Hoffman (język polski/ The Polish language) dr John Fells (język angielski/ The English language) Korekta Proof reading Weronika Walasek (język polski/ The Polish language) Dorota Kowalska (język angielski/the English language) Tłumaczenie Translation Anna Podoracka, Biuro Tłumaczeń Poliglota Redakcja i fotoedycja reportażu Photoediting and reportage Malwina Górecka Opracowanie graficzne i projekt okładki Graphic and cover design Justyna Marciniak Skład i łamanie Typesetting and composition Piotr Konopka Druk Printing Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu Wydawca Publisher Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Narodowa Agencja Programu Uczenie się przez całe życie Foundation for the Development of the Education System (FRSE) National Agency for the Lifelong Learning Programme ul. Mokotowska 43 00-551 Warszawa e-mail: kontakt@frse.org.pl www.frse.org.pl Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2012 ISBN 978-83-62634-72-9 Publikacja sfinansowana z funduszy Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za treść umieszczoną w publikacji. The publication was funded with the support from the European Commission under the Lifelong Learning Programme. The European Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained herein. Publikacja bezpłatna Free copy
5 Szanowni Państwo, Wielojęzyczność często określa się jako kod genetyczny Unii Europejskiej stanowi ona bowiem nie tylko naturalne dziedzictwo, ale również szansę Europy na jej dalszy rozwój ekonomiczny. To różnorodność językowa stała się nieodłączoną częścią europejskiej tożsamości. Choć kształcenie językowe zajmuje istotne miejsce w polityce unijnej, kompetencje językowe obywateli nie zawsze odzwierciedlają ambitne cele polityczne czy też faktyczne potrzeby rynku pracy. Rosnąca mobilność szkolna i zawodowa wymaga ciągłego dostosowywania systemów edukacji, tak by jak najlepiej przygotowywały Europejczyków do życia na wielojęzycznym i wielokulturowym kontynencie. Ważny, kolejny krok w tym procesie zrobiło trio prezydencji Polska, Dania i Cypr. Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie Rok 2011 był rokiem dedykowanym intensywnej refleksji nad rolą języków i ich wpływem na życie obywateli. Nie tylko ze względu na to, że kwestii nauki języków nadano rangę priorytetu polskiego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej, ale również ze względu na zaangażowaną dyskusję na temat mobilności Europejczyków. W 2011 r. obchodziliśmy również dziesiątą rocznicę ustanowienia Europejskiego Dnia Języków, a w Polsce dziesięciolecie funkcjonowania programu European Language Label. Elementem refleksji nad językami obcymi była również konferencja Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie, która odbyła się w dniach 28 29 września 2011 r. w Warszawie. Jej najważniejsze wnioski zawarte są w niniejszej publikacji. Celem konferencji było pokazanie, w jaki sposób znajomość języków obcych przyczynia się do zwiększenia szans na odniesienie sukcesu w życiu zawodowym i społecznym. Podkreślono, że proces ten może odbywać się w ramach edukacji formalnej, nieformalnej i pozaformalnej, poprzez codzienne kontakty między ludźmi i nowe technologie komunikacyjne. Wszak nauka języków to nie tylko domena edukacji szkolnej dzięki europejskim programom Uczenie się przez całe życie oraz Młodzież w działaniu można w praktyce przekonać się, jak mobilność sprzyja osobistemu, zawodowemu i językowemu rozwojowi. Mobilni uczniowie i studenci to późniejsza gwarancja otwartych, kompetentnych i komunikatywnych pracodawców oraz pracowników, a co za tym idzie dynamicznego i rozwijającego się rynku pracy. Życząc inspirującej lektury, dziękuję wszystkim uczestnikom warszawskiej konferencji za zaangażowanie i entuzjazm oraz wiele cennych komentarzy dotyczących specyfiki i rozwoju edukacji językowej. Dzięki Wam ta ważna publikacja doskonale uzupełnia katalog językowych osiągnięć polskiej prezydencji w Radzie UE. Krystyna Szumilas minister edukacji narodowej 1 września 2012 r.
6 Dear Readers, Multilingualism is often called the genetic code of the European Union, as it not only represents its natural heritage, but also an opportunity for Europe s further economic development. Linguistic diversity has become an indispensable part of European identity. Although language education constitutes a significant part of EU policy, European citizens language competences do not always reflect ambitious political goals or the actual needs of the labour market. Growing educational and professional mobility requires education systems to be constantly adapted to prepare the citizens optimally for living in a multilingual and multicultural Europe. The EU Presidency trio of Poland, Denmark and Cyprus have been taking important steps in this process. The year 2011 was dedicated to profound reflection on the role of languages and their impact on citizens lives, not only because language learning was given high priority during the Polish Presidency of the Council of the European Union, but also thanks to an intense discussion about the mobility of Europeans. The year 2011 marked the 10th anniversary of the European Day of Languages and a decade of the operation of the European Language Label competition in Poland. The conference entitled Multilingual Competences for Professional and Social Success in Europe held on 28 29 September 2011 in Warsaw, whose conclusions are featured in the publication, served as an excellent opportunity for reflection on languages. The conference aimed at showing how language proficiency contributes to enhancing success opportunities in professional and social life. It was emphasized that the learning process could take place as part of formal, informal and non-formal education owing to everyday contacts and the latest ICT. We all know that language learning is not limited to school education. Thanks to such European initiatives as the Lifelong Learning and Youth in Action programme, it is now possible to have hands-on experience of how mobility promotes personal, professional and linguistic development. In the future, mobile students will become open, competent and communicative employers and employees who will guarantee a dynamically growing and developing labour market. Wishing you an inspiring read, I would like to thank all the participants of the Warsaw conference for their commitment, enthusiasm and valuable comments on the specificity and development of language education. It is thanks to them that this publication can be listed in the catalogue of the Polish Presidency achievements in language education. Krystyna Szumilas Minister of National Education 1 September 2012
7 Szanowni Państwo, Polska prezydencja zainicjowała dyskusję na ważne tematy w obszarze edukacji, którą kontynuowały prezydencje duńska i cypryjska. Wskazywaliśmy na znaczenie znajomości języków obcych jako umiejętności niezbędnej na rynku pracy. Europejska polityka językowa staje się również narzędziem budowania Europy spójnej społecznie. Podczas polskiego przewodnictwa w Radzie pokreślano potencjał mobilności edukacyjnej i zawodowej osób młodych który można i należy wykorzystywać do zapewnienia Europie stabilności gospodarczej i perspektyw rozwoju. Otwieranie się systemów edukacyjnych na współpracę międzynarodową, a także wymiana doświadczeń i dobrych praktyk zostały dowartościowane jako elementy niezbędne do wdrażania innowacyjnych rozwiązań, pozwalających lepiej dostosowywać systemy edukacji do aktualnych wyzwań. Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie Niniejsza publikacja jest jedną z trzech przygotowanych przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji w ramach podsumowania rezultatów polskiej prezydencji w Radzie UE w obszarze edukacji. Poświęcamy je dyskusjom o wielojęzyczności, mobilności oraz współpracy między szkolnictwem zawodowym a szkołami wyższymi. W publikacji niniejszej chcemy przedstawić wkład, jaki wnieśliśmy do dyskusji nad kształtowaniem europejskiej strategii na rzecz wspierania wielojęzyczności i rozwijania kompetencji językowych. Bezsporną konkluzją warszawskiej konferencji Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie było stwierdzenie, że umiejętności językowe są podstawowym warunkiem wspierania mobilności osób uczących się i pracujących, a tym samym przyczyniają się do poprawy konkurencyjności gospodarczej UE. Konferencja potwierdziła także, że lepsza znajomość języków przekłada się nie tylko na rozwój przedsiębiorczości, ale również na aktywność obywatelską w środowisku lokalnym. Niezwykle ważną rolę w rozwijaniu kompetencji językowych w ramach edukacji formalnej, pozaformalnej i nieformalnej odgrywają programy edukacyjne UE wdrażane przez FRSE: Uczenie się przez całe życie oraz Młodzież w działaniu. To one między innymi pokazują korzyści wynikające z międzynarodowej współpracy między sektorem edukacji, szkolnictwem wyższym, biznesem i organizacjami pozarządowymi. Podczas konferencji podkreślony został także wpływ wczesnego rozpoczynania nauki języków obcych na rozwój kompetencji językowych i wrażliwości międzykulturowej w życiu dorosłym. Mam nadzieję, że ta publikacja skłaniać będzie do refleksji nad wyzwaniami stojącymi przed polską i europejską edukacją w zakresie wykorzystania potencjału kształcenia językowego nie tylko w rozwoju indywidualnych umiejętności, lecz przede wszystkim we wdrażaniu przemian systemowych na rzecz podnoszenia jej jakości i efektywności. Mirosław Marczewski dyrektor generalny Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji 1 września 2012 r.
8 Dear Readers, The Polish Presidency of the Council of the European Union initiated a discussion on major topics in the field of education, continued during the Danish and Cypriot Presidency. We highlighted the role of foreign languages as a skill indispensable in the labour market, especially in the context of the complex economic and social situation. European language policy is becoming a tool for building a Europe of social cohesion, which appreciates the activity of its citizens. During the Polish Presidency there was constant emphasis on the role and potential of educational and professional mobility of young people, which can and should be used to ensure economic stability and development perspectives in Europe. Opening systems of education to international cooperation and exchange of good practices were appreciated as elements indispensable for the implementation of innovative solutions helping systems of education adapt better to current challenges. This publication is one of three books published by the Foundation for the Development of the Education System (FRSE) to sum up the results of the Polish Presidency in the field of education. They discuss issues relating to multilingualism, mobility and cooperation between vocational education and higher education institutions. In publication herein, we wish to present our contribution to expert discussions on shaping Europe s strategy for the promotion of multilingualism and the development of language competences, starting from early stages of education. An undisputable conclusion of the Warsaw conference entitled Multilingual Competences for Professional and Social Success in Europe was the statement that language skills are the main precondition for supporting learners and workers mobility and that they contribute to enhancing the EU economic competitiveness. Better knowledge of languages boosts not only entrepreneurship, but also civic activity and willingness to work for local communities. The Lifelong Learning and Youth in Action programmes, that are implemented by FRSE, play a significant role in the development of language competences as a part of formal, non-formal and informal education. They clearly show specific benefits resulting from international cooperation between the sectors of education and higher education, business and NGOs. During the conference a great deal of emphasis was put on the impact of an early start in language education and the development of language competences and intercultural sensitivity in adult life. I sincerely hope that this publication encourages reflection on challenges faced by Polish and European education that are related to the use of the potential of language education not only to promote the development of personal skills, but, most of all, to implement systemic changes aimed at improving its quality and effectiveness. Mirosław Marczewski General Director of the Foundation for the Development of the Education System 1 September 2012
Spis treści Contents
10 Spis treści Contents Wprowadzenie Introduction...PL14...EN210 Wstęp Foreword...PL19...EN215 Jan Sokol Europejska wielojęzyczność i jej konsekwencje polityczne European Multilingualism and Its Political Consequences...PL23...EN219 Wolfgang Mackiewicz Kompetencje językowe a rozwój współczesnego społeczeństwa europejskiego Linguistic Competences and the Development of Modern European Society...PL31...EN227 Regis Ritz Lingua, lingua franca, lingua academica. O językach w kształceniu uniwersyteckim w Europie Lingua, Lingua Franca, Lingua Academica: Are European Universities Language Happy?...PL39...EN235 Rytis Martikonis Wielojęzyczność UE: niezwykła codzienność The not-so-curious Case of EU Multilingualism...PL47.... EN243 Belen Bernaldo de Quiros Wielojęzyczne kompetencje komunikacyjne na rzecz rynku pracy strategiczny priorytet Komisji Europejskiej Providing Multilingual Communication Skills for the Labour Market a Strategic Priority of the European Commission...PL53...EN249 Grażyna Czetwertyńska Edukacja językowa na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego Language Education for the Development of Civil Society...PL59.... EN255 Katarzyna Karpińska-Szaj Nauczanie języków obcych w różnorodnym środowisku: uczniowie z niepełnosprawnością w szkołach ogólnodostępnych Language Teaching in a Diversified Environment: Students with Disabilities at Mainstream Schools...PL65...EN261
11 Piet Van Avermaet, Reinhilde Pulinx Rola języka w polityce integracyjnej The Role of Language in Integration Policies...PL71...EN267 Magdalena Szpotowicz Edukacja językowa na etapie wczesnoszkolnym i przedszkolnym w Europie Early Start in Language Education in Europe...PL83...EN279 Janet Enever Wielojęzyczność: ocena postępów we wczesnoszkolnej edukacji językowej w Europie Plurilingualism: Evaluating Progress in Early Start Foreign Language Programmes across Europe...PL91...EN287 Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie Christine Hélot Wyzwania edukacji językowej na etapie wczesnoszkolnym w Europie The Challenge of Early Language Education in Europe..PL99...EN295 Anna Grabowska Kształcenie językowe na rzecz mobilności przygotowanie do edukacji i pracy poza granicami własnego kraju Language Education for Mobility Preparing for Education and Work Abroad...PL107...EN303 Miquel Strubell Co nauczyciele języków sądzą o mobilności? What Do Language Teachers Think about Mobility?...PL119...EN315 Stephen Hagen Edukacja językowa a rynek pracy Language Education and Labour Market...PL131...EN327 Agnieszka Kosowicz Kanały komunikacji w wielokulturowej klasie Communication Channels in a Multicultural Classroom...PL137...EN333 Jolanta Zając Kompetencje mediacyjne nauczyciela języków obcych w perspektywie interkulturowej Mediation Competences of a Teacher in Intercultural Language Teaching...PL143...EN339 Magdalena Wiażewicz, Gudrun Laufer Nauka a/i przyjemność. Rozwijanie kompetencji językowych i zintegrowane nauczanie przedmiotu w wielojęzycznej klasie na przykładzie kształcenia zawodowego w Berlinie Learning and Pleasure. Developing Linguistic Competences and CLIL in a Multilingual Class Based on the Example of Vocational Education in Berlin...PL151...EN347 Jolanta Urbanik, Mirosława Wojciechowska-Szepczyńska Aspekty językowe internacjonalizacji kształcenia na poziomie szkoły wyższej Linguistic Aspects of Higher Education Internationalisation...PL159...EN355 Dainuvīte Blūma Uczenie się języków przez całe życie kształcenie nauczycieli na rzecz rozwoju kompetencji wielojęzycznych i wielokulturowych Lifelong Language Learning Teacher Education for Development of Multilingual and Multicultural Competences...PL165...EN361
12 Spis treści Contents Manuel Célio Conceição Kompetencje językowe i międzykulturowe w szkolnictwie wyższym Languages and Intercultural Competence in Higher Education...PL173...EN367 Konrad Fuhrmann Na potrzeby rynku pracy: kształcenie tłumaczy i kształcenie językowe pracowników For the Needs of the Labour Market: Translators Training and Language Training of Professionals...PL179...EN371 Elżbieta Tabakowska Polskie oczko w sieci European Master s in Translation The Polish Mesh in the European Master s in Translation Network...PL183...EN375 Peter A. Schmitt Theoria cum Praxi. Uniwersytety i rynek jako obieg zamknięty. Studium przypadku na przykładzie Uniwersytetu w Lipsku Theoria cum Praxi: Universities and Market as a Closed Loop. The Univesity of Leipzig A Case Study...PL189...EN381 Biogramy Biographies...PL195...EN387 Malwina Górecka Reportaż: Wkład Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji w przewodnictwo Polski w Radzie Unii Europejskiej Reportage: The contribution of the Foundation for the Development of the Education System to Polish Presidency of The Council of The European Union...PL401...EN401
Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie
14 Wprowadzenie Sześć miesięcy polskiej prezydencji było czasem, w którym Polska, prowadząc prace Rady Unii Europejskiej, mogła podzielić się osiągnięciami w obszarze edukacji, jakie poczyniliśmy w ciągu ostatnich lat. Można też z satysfakcją powiedzieć, że przy ustalaniu tematów prac Rady i formułowaniu krajowych priorytetów sięgnęliśmy po zagadnienia, które mogą stać się istotnym przyczynkiem do rozwiązywania najbardziej aktualnych problemów gospodarczych i społecznych Unii Europejskiej kryzysu ekonomicznego i bezrobocia wśród osób młodych. Polska wśród kwestii priorytetowych zaproponowała pochylenie się nad kwestią mobilności edukacyjnej, w tym także nauczania i uczenia się języków obcych. Problematyka związana z promowaniem wielojęzyczności wydawała się być przez wiele lat odrębnym obszarem w edukacji, którym zajmowali się głównie lingwiści. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, organizując podczas polskiej prezydencji konferencję Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie w dniach 28 29 września 2011 r. w Warszawie pokazała, że zagadnienia związane z uczeniem się języków obcych są kwestiami o szerszym oddziaływaniu, że mają wpływ na rynek pracy, politykę społeczną i migracyjną, modernizację szkół wyższych oraz że łączą się ściśle z profesjonalizmem w wykonywaniu takich zawodów jak nauczyciel oraz tłumacz. Podczas konferencji mogliśmy pokazać dorobek edukacyjnych programów europejskich, które FRSE wdraża z sukcesem od prawie 15 lat, wśród których kluczowe znaczenie mają programy Uczenie się przez całe życie i Młodzież w działaniu. Realizacja tych programów w latach 2007 2013 łączy się z tematyką poruszaną na konferencji, której myślą przewodnią było przekonanie, że znajomość języków obcych jest kluczem do sukcesu w wielu aspektach życia, takich jak: rozwój zawodowy, aktywność obywatelska, włączanie społeczne grup narażonych na wykluczenie. Wsparcie finansowe przeznaczone dla obydwu wymienionych wyżej programów to około 90 mln euro rocznie, a ich rezultaty kumulują się jako oddolny wpływ na doskonalenie systemu edukacji, rozpowszechnianie przykładów dobrej praktyki, podtrzymywanie poziomu aktywności obywatelskiej oraz integrację środowisk lokalnych, które stają się źródłem pozytywnych zmian. Chciałabym w tym miejscu odwołać się do cytatu z Państwa Platona, który stał się inspiracją do mojego wystąpienia: Żadnego przedmiotu nie powinien się człowiek wolny uczyć jakby roboty przymusowe odrabiał. Bo trudy fizyczne znoszone pod przymusem wcale ciału nie szkodzą, ale w duszy nie ostanie się żaden przedmiot nauczania, jeśli go gwałtem narzucać. Przedstawiając program Uczenie się przez całe życie nie sposób pominąć kilku ważnych aspektów, bez których nie osiągnąłby on swoich celów. Przede wszystkim trzeba podkreślić ogromną wolę działania na za-
15 sadzie dobrowolności różnych grup beneficjentów: nauczycieli, uczniów, studentów czy osób starszych, którzy są przekonani, że w każdym momencie życia warto otworzyć się na nowe wyzwania i nieustająco się uczyć. Sukcesy projektów to także efekt motywacji i aktywności formalnych i nieformalnych liderów w szkołach i organizacjach pozarządowych, które przekładają się na krótko i długoterminowe korzyści dla instytucji. Tych liderów nieustająco warto wspierać i zachęcać do tego, by dzielili się swoimi doświadczeniami, gdyż oni są motorem pozytywnych przemian w swoich lokalnych środowiskach. Kiedy obserwujemy entuzjazm organizatorów, gdy rozmawiamy z młodzieżą po zakończeniu ich praktyk zawodowych lub z wolontariuszami, za każdym razem jesteśmy pod wrażeniem energii społecznej, która uwolniła się w realizowanych działaniach i z radością słuchamy pozytywnych informacji zwrotnych: udało nam się, nauczyliśmy się tylu ciekawych rzeczy, nawiązaliśmy kontakty z rówieśnikami, nabraliśmy pewności siebie w używaniu obcego języka, zwiedziliśmy tyle ciekawych miejsc i byliśmy ambasadorami naszego kraju. Na pewno warto wykorzystać w przyszłości potencjał tych doświadczeń przy kreowaniu europejskiej polityki edukacyjnej, gdyż beneficjenci programów Uczenie się przez całe życie i Młodzież w działaniu są naturalnym motorem przemian. Oni już wiedzą, że można czerpać z pozytywnych wzorów funkcjonowania edukacji w innych krajach, a przede wszystkim korzystać ze współpracy partnerskiej. Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie Obecna perspektywa finansowa z lat 2007 2013 dobiega końca, a podczas polskiej prezydencji trwały prace nad przygotowaniem kolejnej generacji programów edukacyjnych Unii Europejskiej, w wyniku których w listopadzie 2011 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt nowego rozporządzenia w sprawie utworzenia programu o roboczej nazwie Erasmus for All. W związku z tym chciałabym zwrócić uwagę Czytelników na wybrane aspekty przyszłego programu i jego roli w podnoszeniu kompetencji językowych. Ważne przy tym jest, aby w jak największym stopniu wykorzystać dotychczasowe pozytywne doświadczenia programów Uczenie się przez całe życie oraz Młodzież w działaniu i przy przechodzeniu do kolejnej fazy nie zgubić grup docelowych, które w szczególny sposób korzystały z możliwości wyrównania swoich szans edukacyjnych, a dla których może nie być wystarczającego wsparcia w kolejnej fazie programu. Nowa koncepcja zakłada bowiem radykalną zmianę podejścia, w tym rezygnację z programów sektorowych, uproszczenie struktury zarządczej poprzez zmniejszenie liczby akcji i skoncentrowanie się na trzech działaniach kluczowych: mobilności edukacyjnej, współpracy partnerskiej oraz działaniach wspierających reformy polityczne w obszarze edukacji na poziomie europejskim. Priorytetowym działaniem w nowym programie ma być mobilność edukacyjna, na którą Komisja Europejska planuje przeznaczyć ponad 65 proc. planowanego budżetu. Mobilność postrzegana jest jako szansa na przezwyciężenie kryzysu ekonomicznego i społecznego w Europie, który w szczególny sposób dotyka osoby młode. Wiąże się ona bezpośrednio z dążeniem do uelastycznienia rynku pracy i jest sposobem zdobywania kwalifikacji, które są aktualnie potrzebne do wykonywania zawodów w nowych branżach albo takich, które staną się nieodzowne
16 Wprowadzenie w niedalekiej przyszłości. Umiejętności językowe, w tym znajomość języków specjalistycznych, stają się zatem nieodłącznym warunkiem powodzenia projektów mobilnościowych, a skokowy przyrost kompetencji językowych obserwujemy we wszystkich grupach docelowych, które brały udział w dotychczasowych programach. W programie Comenius jako jedno z kluczowych działań oferowane są możliwości mobilności indywidualnej dla szkolnej kadry edukacyjnej. Co roku prawie tysiąc nauczycieli wyjeżdża na kursy doskonalenia zawodowego, staże oraz specjalistyczne konferencje i seminaria, zaś ponad 90 europejskich szkół przyjmuje u siebie polskich asystentów Comeniusa, czyli przyszłych nauczycieli, zdobywających w ten sposób praktyczne umiejętności do wykonywania zawodu. W ramach projektów współpracy partnerskiej szkół rokrocznie wyjeżdża do instytucji partnerskich około 12 000 nauczycieli i uczniów w ramach realizowanych działań projektowych. Polska włączyła się od roku 2011 w nową akcję Comeniusa Wyjazdy Indywidualne Uczniów. Akcja ta jest doskonałym przykładem na to, że już w początkowych etapach edukacji młodzież może zdobywać kompetencje sprzyjające otwartemu nastawieniu do mobilności w przyszłości. Program Leonardo da Vinci oferuje możliwość wyjazdu na staże i praktyki zawodowe osobom, które znajdują się na wstępnym etapie kształcenia zawodowego (np. uczniom szkół zawodowych) lub osobom doskonalącym swoje zawodowe kwalifikacje na rynku pracy, w tym nauczycielom i szkoleniowcom. Szanse na podniesienie kwalifikacji zawodowych i zdobycie nowych doświadczeń otrzymują także osoby bezrobotne. Z możliwości zdobycia nowych, praktycznych umiejętności w zagranicznych firmach lub instytucjach szkoleniowych korzysta co roku prawie 5000 młodych osób. Program Erasmus, skierowany do studentów i kadry akademickiej, jest najbardziej rozpoznawalnym programem sektorowym w programie Uczenie się przez całe życie. Trudno bowiem znaleźć obecnie uniwersytet, który nie uczestniczyłby w wymianie studentów w programie Erasmus lub nie oferował wyjazdów do zagranicznych uczelni swojej kadrze dydaktycznej i administracyjnej. W Polsce co roku z możliwości wyjazdów na studia korzysta ponad 14 000 studentów. Ponad 2000 nauczycieli akademickich oraz kadry zarządzającej szkołami wyższymi realizuje wyjazdy w celach naukowych, dydaktycznych lub dla podniesienia kompetencji w zakresie zarządzania uczelnią. Mobilności Erasmusa stały się symbolem kultury uczelnianej otwartej na kontakty zagraniczne i ważnym wskaźnikiem procesu internacjonalizacji uczelni. Warto zwrócić przy okazji uwagę, że w chwili obecnej najbardziej dynamicznie rozwijającą się akcją w programie Erasmus są staże w firmach dla studentów. Dostrzegając potrzebę wspierania ściślejszej współpracy uczelni z pracodawcami, Komisja Europejska znacząco zwiększa w ostatnich latach pulę środków przeznaczonych na finansowanie staży młodych ludzi w przedsiębiorstwach w programach Erasmus i Leonardo da Vinci oraz podejmuje inicjatywy takie jak We Mean Business, które mają na celu zacieśnianie kontaktów instytucji kształcących z potencjalnymi pracodawcami i tworzenie absolwentom możliwości zdobywania pierwszych doświadczeń zawodowych.
17 Rola znajomości języków obcych przy korzystaniu z tego typu oferty jest oczywiście kluczowa. Program Uczenie się przez całe życie stosownie do swojej nazwy dysponuje również ofertą mobilności edukacyjnych dla osób dorosłych oraz kadry edukacyjnej pracującej z osobami dorosłymi. Chodzi tutaj o program Grundtvig. Jest to szczególnie ważne w kontekście promowania włączania osób starszych w działania prospołeczne, które pomagają tej grupie utrzymać poczucie wartości i dają możliwość spożytkowania bogatego życiowego doświadczenia. Co roku na kursy doszkalające dla edukatorów pracujących z osobami starszymi i grupami wykluczonymi w programie Grundtvig wyjeżdża blisko sto osób, około 30 korzysta z zagranicznych wymian doświadczeń. W akcji Wolontariat Seniorów zatwierdziliśmy w 2011 r. 10 ciekawych projektów dla kilkunastu wolontariuszy, a ponad sto instytucji realizujących projekty partnerskie Grundtviga zrealizuje około 2000 wyjazdów dla osób zaangażowanych w niezawodową edukację dorosłych. Kompetencje językowe podstawą sukcesu zawodowego i społecznego w Europie Kolejnym programem oferującym możliwość zdobywania wiedzy i doświadczeń za granicą oraz doskonalenia umiejętności językowych jest program Wizyty Studyjne. Oferuje on decydentom i kadrze kierowniczej z obszaru edukacji tygodniowe pobyty studyjne w instytucjach goszczących i pracę warsztatową nad konkretnym tematem w niewielkiej międzynarodowej grupie. Wizyty studyjne są bardzo wysoko oceniane jako niezwykle intensywna forma dzielenia się doświadczeniami, sprzyjająca zapoznawaniu się z rozwiązaniami systemowymi obowiązującymi w różnych krajach europejskich, co jest niezwykle pomocne przy proponowaniu rozwiązań na poziomie krajowym lub regionalnym. Co roku w programie Wizyty Studyjne bierze udział ponad 160 beneficjentów z Polski, zaś polskie instytucje organizują dla zagranicznych uczestników kilkanaście wizyt studyjnych, podczas których pokazywane są nowatorskie, pilotażowe rozwiązania szkoleniowe. W czasie polskiego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej mieliśmy możliwość zorganizowania wizyty opartej o metodę peer learning dla wysokich rangą decydentów europejskich w obszarze kształcenia zawodowego. Organizatorem wizyty Podnoszenie jakości kształcenia zawodowego we współpracy z pracodawcami i szkolnictwem wyższym był Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej. Podczas tej wizyty podkreślono rolę międzynarodowej wymiany doświadczeń jako narzędzia podnoszenia jakości oferty szkoleniowej i jej dostosowania do aktualnych wymagań rynku pracy. Uznano także znaczenie kształcenia językowego dla potrzeb zawodowych, które staje się niezbędnym elementem profesjonalnych kompetencji pracowników wszystkich branż w konkurencyjnej, światowej gospodarce. Jednak nie wszystkie z opisanych powyżej działań mobilnościowych będą miały szanse na kontynuację w nowym programie. Już teraz wiemy, że Komisja Europejska zrezygnuje z finansowego wspierania działań opartych na mobilnościach indywidualnych, kładąc nacisk na realizację projektów instytucjonalnych, które zapewnią większe korzyści nie tylko pojedynczym beneficjentom, lecz również instytucjom, a tym samym w większym stopniu mogą być narzędziem realizacji polityki edukacyj-
18 Wprowadzenie nej na poziomie regionalnym i lokalnym. Grupą, która będzie w szczególny sposób wspierana w nowym programie, będzie kadra edukacyjna, gdyż doświadczenie pokazuje, że nauczyciele, którzy już korzystali z zagranicznych wyjazdów szkoleniowych w naturalny sposób stają się propagatorami mobilności w swoich środowiskach i w większym stopniu angażują uczniów we współpracę międzynarodową, kształtując w nich kompetencje językowe i międzykulturowe, sprzyjające otwartemu podejściu do mobilności edukacyjnej i zawodowej w przyszłości. Nowy program przypisze także duże znaczenie międzynarodowej współpracy partnerskiej, w tym tzw. partnerstwom strategicznym. W programie Uczenie się przez całe życie mamy już bardzo dobre przykłady takich partnerstw w każdym programie sektorowym. Szczególnie warte pokazania mogą jednak być rezultaty projektów o oddziaływaniu systemowym w programie Leonardo da Vinci Transfer innowacji wdrażanych na poziomie zdecentralizowanym i Rozwój innowacji na poziomie europejskim oraz w akcjach centralnych programów Comenius, Grundtvig i Erasmus. Na poziomie krajowym w ramach tzw. projektów małej skali doskonale współpracują ze sobą szkoły i instytucje z otoczenia społecznego w ramach setek projektów partnerskich dofinansowywanych rokrocznie w programach Comenius, Leonardo da Vinci i Grundtvig, które nie powinny stracić możliwości kooperacji odpowiadającej specyfice i potrzebom tych instytucji. W kontekście przygotowania różnych podmiotów do nawiązywania międzysektorowej, wielowymiarowej współpracy w celach edukacyjnych godna polecenia jest także metoda współpracy sieciowej, często jeszcze u nas niedoceniana. Dzięki współpracy w ramach sieci promującej podejście do uczenia się przez całe życie, tzw. Sieci LLL, wspieranej przez FRSE, partnerzy są zachęcani do wykorzystania swoich doświadczeń i kontaktów dla budowy konsorcjów tematycznych lub regionalnych złożonych z uczelni, przedstawicieli biznesu, organizacji lokalnych i administracji. Konsorcja te dysponowałyby potencjałem do realizacji projektów strategicznych o szerszym zasięgu, takich jak proponowane w nowym programie Sojusze na rzecz wiedzy czy Sojusze na rzecz umiejętności dla konkretnych branż i sektorów. Efektywność tej współpracy zależeć będzie także od umiejętności komunikowania się z zagranicznymi partnerami, co jeszcze dobitniej podkreśli ścisłą współzależność działań politycznych na rzecz wdrażania innowacyjnych, projakościowych podejść w obszarze edukacji ze skutecznością polityki wielojęzyczności. Mam nadzieję, że niniejsza publikacja dostarczy Państwu wielu cennych przemyśleń na ten temat. Anna Atłas