Scenariusz zajęć edukacyjnych dla rodziców Obywatele, włączcie się! Idea i zasady tworzenia budżetu partycypacyjnego. Autor: Anna Klimowicz
SPIS TREŚCI 1. Temat zajęć 2. Imię i nazwisko autora scenariusza 3. Czas trwania zajęć 4. Cele zajęć 5. Proponowane metody i formy pracy 6. Materiały 7. Szczegółowy opis przebiegu zajęć 8. Materiały dla nauczyciela niezbędne do przeprowadzenia zajęć SCENARIUSZ ZAJĘĆ: 1. Temat zajęć: Obywatele, włączcie się! Idea i zasady tworzenia budżetu partycypacyjnego. 2. Imię i nazwisko autora scenariusza: Anna Klimowicz 3. Czas: 45 minut 4. Cele Cel ogólny: Przekazanie rodzicom/opiekunom uczniów wiedzy na temat idei budżetu partycypacyjnego, informacji o podstawowych zasadach jego tworzenia i zachęcenie ich do aktywnego współtworzenia kolejnych budżetów partycypacyjnych ogłaszanych przez władze miasta Cele szczegółowe: Po zajęciach ich uczestnik: zna terminy: budżet partycypacyjny (inaczej bywatelski), demokracja pośrednia i bezpośrednia; umie wytłumaczyć, na czym polega idea budżetu partycypacyjnego; potrafi wyjaśnić podstawowe zasady tworzenia budżetu partycypacyjnego; zdaje sobie sprawę z tego, jak ważne jest aktywne uczestnictwo obywateli w życiu publicznym. 2
5. Proponowane metody i formy pracy Wykład połączony z prezentacją multimedialną, praca w zespołach, dyskusja 6. Materiały: Materiał pomocniczy nr 1 i 2; prezentacja multimedialna 7. Szczegółowy opis przebiegu zajęć Uwagi dotyczące przygotowania się do zajęć przed ich rozpoczęciem Przed zajęciami sprawdź, jak działa sprzęt do wyświetlenia prezentacji. Przebieg: 1. Przywitaj rodziców/opiekunów uczniów, podziękuj im za przybycie. Powiedz, że oprócz spraw, jakie zwykle poruszasz na zebraniach, masz jeszcze dodatkowe zadanie. Poproszono cię, aby przedstawić bardzo istotne dla wszystkich mieszkańców Warszawy (oraz innych miejscowości w Polsce) zagadnienie, które stanowi znaczącą zmianę w prowadzeniu polityki miejskiej, jak również wskazujące kierunek, w jakim rozwija się w naszym kraju demokracja. Chodzi o budżet partycypacyjny, nazywany także obywatelskim, czyli demokratyczny proces bezpośredniego udziału członków społeczności lokalnej w decyzjach dotyczących wydatkowania części środków budżetu publicznego. Nauczyciele warszawskich szkół ponadgimnazjalnych zostali zobligowani do włączenia się w kampanię informacyjną na temat budżetu partycypacyjnego, ponieważ powodzenie tej procedury w dużej mierze zależy od aktywności mieszkańców danej miejscowości. 2. Zapytaj, czy ktoś z zebranych brał czynny udział w zgłaszaniu i wyborze projektów w pierwszej lub drugiej edycji warszawskiego budżetu partycypacyjnego z 2014 r. i 2015 r. lub angażuje się obecnie w trzecią edycję? Jeżeli w gronie rodziców/opiekunów znajdują się takie osoby, poproś aby podzieliły się swoimi doświadczeniami. 3. Zauważ, że warto wiedzieć, skąd pochodzi idea budżetu partycypacyjnego. Po raz pierwszy wpadł na ten pomysł świeżo wybrany burmistrz brazylijskiego miasta Porto 3
Alegre w 1989 r. Ten nowy sposób zarządzania środkami publicznymi miał wpłynąć na wzrost zaufania mieszkańców do polityków po wielu latach wojskowej dyktatury, zapobiec wszechobecnemu marnotrawstwu i korupcji. W pierwszym roku funkcjonowania budżetu partycypacyjnego w głosowanie zaangażowało się zaledwie 976 mieszkańców, jednak po kilkunastu latach liczba ta wzrosła ponad dwudziestokrotnie. Ten model współuczestniczenia mieszkańców w podziale i przeznaczeniu publicznych funduszy najbardziej dynamicznie rozwijał się w Ameryce Południowej. Obecnie jest coraz bardziej popularny również w również w Europie. Wprowadzają go samorządy wielu krajów, m.in. Danii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Włoch. Od 2006 r. w Wlk. Brytanii wprowadziło go do swojej polityki lokalnej ponad 150 gmin. Na przykład w Tower Hamlets, dzielnicy Londynu władze co roku wydają 2,5 miliona funtów w ramach budżetu partycypacyjnego. Z tej sumy 150 tysięcy funtów zainwestowano zgodnie z oczekiwaniami młodych ludzi wyrażonymi za pośrednictwem samorządów szkolnych. Jeżeli chodzi o Polskę, to pierwszymi miastami, jakie wprowadziły model budżetu partycypacyjnego były od 2010 r. Rybnik, w rok później zastosowały go Sopot, Płock, Elbląg i Łódź. Do roku 2013 na takie budżety zdecydowało się kilkadziesiąt polskich gmin. Warto przypomnieć, że prezydent Warszawy, Hanna Gronkiewicz-Waltz, zapowiedziała latem 2013 r., iż mieszkańcy stolicy będą mogli po raz pierwszy zdecydować, na co wydać część pieniędzy z budżetu miasta, czyli ponad 25 mln zł. Do 20 stycznia 2014 r. warszawiacy zgłaszali projekty do realizacji w 2015 r., a od 20 do 30 czerwca 2014 r. odbywało się głosowanie nad tymi propozycjami. W drugiej edycji mieszkańcy mogli zdecydować o losie ponad 51 mln złotych. Zgłaszanie projektów trwało od 17.01.2015 do 17.02.2016, a głosowanie od 16.06.2015 do 26.06.2015 roku. Dodaj, że można było głosować przez Internet, a głos oddać mógł każdy, kto mieszka w Warszawie. Nie było też wyznaczonej granicy wieku - osoby niepełnoletnie potrzebowały jedynie zgody rodzica lub opiekuna. W każdej z dwóch ubiegłych edycji zagłosowało ok. 170 tysięcy osób, tj. ponad 8% mieszkańców Warszawy. Zauważ, że obecnie w Polsce nie ma jednego obowiązującego modelu budżetu partycypacyjnego. Każda gmina czy miasto wprowadza go według własnych zasad. Zapowiedz teraz, że zaprezentujesz zasady, jakie zostały wypracowane w 4
Warszawie po pierwszej edycji BP. Przedstaw zebranym prezentację (załączony materiał pomocniczy). 4. Zaproś teraz rodziców/opiekunów, aby w czwórkach zastanowili się nad korzyściami, jakie wynikają z wprowadzania budżetu partycypacyjnego zarówno dla indywidualnych mieszkańców, jak i ich wybranych przez nich przedstawicieli samorządów lokalnych. W razie potrzeby możesz podpowiedzieć niektóre z nich. (materiał pomocniczy nr 2). Po kilku minutach zaproś chętnych z każdej czwórki do przedstawienia wyników wspólnego zastanowienia się nad korzyściami, jakie niesie budżet partycypacyjny. 5. Następnie postaw pytanie: - Jaka postawa mieszkańców ma wpływ na powodzenie przedsięwzięcia, jakim jest budżet partycypacyjny? Podsumuj odpowiedzi cytatem: Bez społeczeństwa obywatelskiego nie ma demokracji. Są to słowa Ernesta Gellnera (1925 1995), brytyjskiego filozofa, socjologa i antropologa społecznego. Podkreśl, że priorytetowe są w obecnej, drugiej dla Warszawy edycji budżetu projekty ogólnodostępne, które będą służyć jak największej liczbie obywateli. Np. jeśli rewitalizacja terenu zielonego to nie tylko plac zabaw dla najmłodszych, ale też miejsce z ławkami dla starszych i z wybiegiem dla psów, czy siłownią na świeżym powietrzu dla każdego, jeżeli remont sali gimnastycznej w szkole, to należy później zastanowić się nad tym, w jaki sposób mogą z niej korzystać nie tylko uczniowie. 6. Zachęć wszystkich do prześledzenia w Internecie procedury drugiej edycji projektu obywatelskiego i faktycznych propozycji projektów zgłaszanych do budżetów partycypacyjnych poszczególnych dzielnic Warszawy wystarczy wejść na stronę www.twojbudzet.um.gov.pl. Podziękuj za uwagę i aktywny udział w tej części zebrania. 8. Materiały dla nauczyciela niezbędne do przeprowadzenia zajęć Materiał pomocniczy nr 1 Korzyści z wprowadzenia procedury budżetu partycypacyjnego dla mieszkańców Integracja powstają nowe znajomości, więzi Większy poziom wiedzy nt. kosztów dla przedstawicieli samorządu lokalnego Poznanie potrzeb i oczekiwań mieszkańców Okazja do prowadzenia dialogu 5
różnych inwestycji Zwiększenie wpływu na decyzje dotyczące dystrybucji publicznych środków finansowych Poczucie sprawstwa i większe zaangażowanie w sprawy dotyczące środowiska lokalnego Kontrola nad częścią wydatkowanych środków publicznych Uniemożliwienie wystąpienia korupcji Lepsza jakość życia z mieszkańcami Większa liczba pomysłów na wykorzystanie środków publicznych Zwiększenie poziomu zaufania obywateli Większa przejrzystość podejmowanych decyzji dotyczących inwestycji Przerzucenie części odpowiedzialności za podejmowane decyzje na obywateli Materiał pomocniczy nr 2 Cytaty dotyczące demokracji motywujące do zaangażowania obywatelskiego Czy obywatel może się na nowo nauczyć obowiązków, które demokracja nakłada na swój najwyższy, najtrudniejszy urząd nie na urząd prezydenta, jak się powszechnie sądzi, lecz na urząd obywatela? Sprawa ta ma swój wymiar praktyczny: odrodzenie obywatelstwa wymaga czegoś więcej niż lekcji wychowania obywatelskiego. Wymaga ustalenia na nowo podstawowych stosunków władzy i zmiany rozumienia obowiązków obywatelskich, które teraz są jedynie obowiązkami widza. Sheldon S. Wolin (University of Princeton) Demokracja oznacza mieszanie się do swoich własnych spraw. Max Frisch (1911 1991), szwajcarski pisarz, dramaturg i architekt. Demokracja przedstawicielska musi iść w stronę demokracji dialogowej albo wręcz bezpośredniej oddania obywatelom prawa głosu w ważnych sprawach. Piotr Sztompka (ur. 1944), polski socjolog, Tygodnik Powszechny, kwiecień 2007 r. Istotą demokracji jest obywatelska świadomość, że każdy grosz z podatków należy do nas wszystkich, a nie tylko do polityków. Steven Kelman, wykładowca Harvard Kennedy School of Government, Forum, 7.05.2012 r. Źródła: 6
http://www.instytutobywatelski.pl/wpcontent/uploads/2013/03/budzet_partycypacyjny.pdf https://mac.gov.pl/aktualnosci/historia-budzetowania-partycypacyjnego https://twojbudzet.um.warszawa.pl/ Budżet partycypacyjny w kontekście polskiego prawa, na podstawie wypowiedzi Dariusza Kraszewskiego (SLLGO) z X seminarium LPO opracowanie Pawła Wiejskiego Dariusz Kraszewski, Karol Mojkowski, Budżet obywatelski w Polsce, Fundacja im. S. Batorego, Warszawa 2014 7