Porozmawiajmy o nasionach...

BIULETYN POZNAŃSKIEJ HODOWLI ROŚLIN SPÓŁKI Z O.O. Tulce, wiosna 2016 r. Porozmawiajmy o nasionach... PHR liderem w hodowli roślin bobowatych Hodowla roślin bobowatych (strączkowych) w Poznańskiej Hodowli Roślin ma już prawie 60-letnią tradycję. Wszystko zaczęło się w 1959 roku, gdy w powstałej właśnie Poznańskiej Hodowli Roślin Przedsiębiorstwie Państwowym rozpoczął pracę, jako Naczelny Hodowca, dr inż. Wiktor Święcicki, który zaczął realizować program hodowli roślin bobowatych. Program ten był prowadzony w kilku Stacjach Hodowli Roślin: Dusinie (łubin wąskolistny), Sobótce (groch), Szelejewie (bobik), Wiatrowie (groch, łubin wąskolistny, łubin żółty) i Wierzenicy (łubin żółty). W końcu lat 60-tych Wiatrowo stało się główną stacją hodowli roślin bobowatych, a na początku lat 80-tych PHR zorganizowała w Wiatrowie nowoczesny ośrodek hodowlano-badawczy dla roślin bobowatych, w którym oprócz pracowni hodowlanych funkcjonowały laboratoria: fitochemiczne, cytologiczne, hodowli odpornościowej. Ponadto, w Wiatrowie PHR realizowała w ramach Centralnego Banku Genów, którego siedziba mieści się w Instytucie Hodowli Roślin i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie, prace obejmujące konserwację roślin bobowatych, a dotyczyło to: grochu siewnego, trzech gatunków łubinu i seradeli. Po restrukturyzacji na początku lat 90-tych XX wieku, PHR już jako Spółka z Ograniczoną Odpowiedzialnością Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa przejęła tradycje części programów hodowlanych, grochu siewnego, łubinu wąskolistnego i łubinu żółtego. Aktualnie mamy w Krajowym Rejestrze 17 odmian roślin bobowatych, w tym: 5 odmian grochu, 7 odmian łubinu wąskolistnego i 5 odmian łubinu żółtego. Nasze odmiany w tych trzech gatunkach stanowią od 25 85% powierzchni w strukturze plantacji nasiennych. Nasze odmiany, np. groch siewny Cysterski i Turnia, łubin wąskolistny Sonet, Tango, Karo, łubin żółty Mister i Baryt są bardzo cenione przez rolników nie tylko w kraju, ale także w całej Europie. Z ŻYCIA PHR Spotkanie Europejskiego Stowarzyszenia Nasiennego ESA HODOWLA Kierunki hodowli roślin bobowatych NASIENNICTWO Technologia uprawy oraz przerobu nasion roślin bobowatych w PHR ZDANIEM EKSPERTA Prof. dr hab. Jerzy Szukała Naukowe spojrzenie na rośliny bobowate Prof. dr hab. Jerzy Księżak Uprawa mieszanek zbóż z roślinami bobowatymi

Porozmawiajmy o nasionach... KADRYL ± Wczesny, mało wrażliwy na opóźniony termin siewu, odporny na wyleganie. karo ± Gorzki, wysokoplonujący, idealny na poplon. kurant nowość ± Słodki, tradycyjnie ulistniony, bardzo odporny na choroby. RuMbA nowość ± Biało kwitnący, słodki, wysokoplonujący, szczególnie odporny na wyleganie. salsa nowość ± Biało kwitnący, bardzo słodki, wysoko i stabilnie plonujący. sonet ± Jedna z najpopularniejszych odmian łubinu wąskolistnego w Polsce. Słodka, wczesna, samokończąca, bardzo równomiernie dojrzewająca. tango ± Biało kwitnący, słodki, wysokoplonujący, niewrażliwy na suszę i odporny na choroby. Więcej informacji na www.phr.pl

Z ŻYCIA PHR AGRO SHOW Bednary 2015 Jak co roku, Poznańska Hodowla Roślin była obecna na Międzynarodowej Wystawie Rolniczej AGRO SHOW Bednary, organizowanej przez Polską Izbę Gospodarczą Maszyn i Urządzeń Rolniczych. Nasze stoisko znajdowało się w pawilonie Agencji Nieruchomości Rolnych, gdzie prezentowano najnowsze osiągnięcia polskiej hodowli roślin rolniczych i świadczono profesjonalne doradztwo z zakresu doboru odmian i uprawy roślin. Podczas tegorocznej wystawy szczególnym zainteresowaniem cieszyła się jedyna polska pszenica elitarna Astoria oraz nowe, słodkie odmiany biało kwitnącego łubinu wąskolistnego Rumba i Salsa. Zupełną nowością na AGRO SHOW była wyka ozima Rea, wyhodowana w latach 70-tych, a prowadzona w hodowli zachowawczej przez Poznańską Hodowlę Roślin. Jest ona jedyną zarejestrowaną ozimą rośliną bobowatą w Polsce. Spotkanie Europejskiego Stowarzyszenia Nasiennego (ESA) W dniach 10 13 października, w Wiedniu, spotkało się ponad 900 przedstawicieli światowego nasiennictwa, największe firmy nasienne i najbardziej znaczące hodowle roślin. Nie mogło tam zabraknąć Poznańskiej Hodowli Roślin. Wyraźnie zauważyć można było rosnący udział reprezentantów spoza Unii Europejskiej, co świadczy o tym, iż kongres ESA na dobre stał się wydarzeniem na skalę światową. Podczas spotkań omawiano stan i perspektywy rozwoju światowego sektora nasiennego, rozmawiano o współpracy i promocji hodowli roślin. Polska hodowla roślin niczym nie ustępuje firmom zagranicznym, jej promocja i dalszy rozwój są niezwykle istotne dla polskiego rolnictwa. Poznańska Hodowla Roślin, uczestnicząc w wydarzeniach takich jak kongresy ESA oraz ISF, z dumą reprezentuje polską hodowlę roślin na arenie międzynarodowej. Sympozjum dotyczące programu białkowego w Kcyni W dniu 26 października w Kcyni odbyło się podsumowujące sympozjum dotyczące programu białkowego w ramach wieloletniego programu rządowego Ulepszanie rodzimych źródeł białka roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszy. Na sympozjum referowano osiągnięcia programu za lata 2011 2015, w dyskusji udział wzięli między innymi naukowcy z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Uniwersytetu Przyrodniczo-Technologicznego w Bydgoszczy, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Instytutu Fizjologii i Żywienia Zwierząt w Jabłonnie, przedstawicie ODR w Minikowie, Wytwórni Pasz Morawski oraz reprezentanci firm nasiennych i hodowlanych. Wśród poruszanych tematów znalazło się między innymi: aktualne problemy agrotechniczne uprawy roślin bobowatych, wyniki badań wdrożeniowych prowadzonych przez Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie, ocena wartości pokarmowej krajowych źródeł białka roślinnego, ocena możliwości stosowania krajowych źródeł białka w gospodarstwach tradycyjnych i ekologicznych, ocena przydatności oraz określenie granicznych udziałów krajowych źródeł białka roślinnego dla zwierząt gospodarskich ferm przemysłowych, wpływ zabiegów technologicznych na podwyższanie wartości pokarmowej krajowych źródeł białka roślinnego, wpływ krajowych źródeł białka roślinnego na stan funkcjonowania przewodu pokarmowego zwierząt oraz jakość produktów zwierzęcych. Podsumowując wyniki czteroletnich badań, popieramy wnioski naukowców, że rośliny bobowate zyskują i będą zyskiwały na znaczeniu, jako komponent pasz do żywienia zwierząt. Ze względu na ceny poekstrakcyjnej śruty sojowej oraz zakaz stosowania pasz modyfikowanych genetycznie, który wejdzie w życie w 2017 r., zainteresowanie rodzimymi źródłami białka będzie rosło. Przemawia za tym fakt, iż pasze tworzone z udziałem krajowych źródeł białka, takich jak groch i łubin, nie ustępują jakości pasz na bazie śruty sojowej. Porozmawiajmy o nasionach... 3

Z ŻYCIA PHR Początki hodowli w SHR Wiatrowo W połowie lat 60-tych pojawiły się nowe trendy organizacyjne w hodowli roślin specjalizacja pojedynczych stacji i organizowanie prac hodowlanych w zespołach branżowych. Zabiegano o utworzenie międzynarodowych zespołów z sąsiednimi krajami o zaawansowanej hodowli. W branżowych zespołach hodowców, zarówno krajowych jak i zagranicznych, wytyczono przyszłe kierunki hodowlane, plany współpracy, programy krzyżówkowe, plany prac doświadczalnych, analiz i testów oraz pomocniczych badań naukowych. Dla hodowli roślin bobowatych (z wyjątkiem bobiku i wyki jarej) powołana została Stacja Hodowli Roślin Wiatrowo. Wkrótce wybudowano nowoczesne pracownie hodowlane, laboratoria, szklarnie, magazyny i mieszkania dla kadry specjalistów. W wyniku integracji hodowli znacznie wzbogacono materiały wyjściowe. Programy krzyżówkowe stały się bogatsze. Wyraźnie wzrosła częstotliwość selekcji wartościowych rekombinatów. Stacje wiodące zaczęły korzystać ze światowych zasobów genowych. W konsekwencji zastosowano coraz bardziej nowoczesne metody hodowli. Cechy, takie jak plonowanie, wysokość roślin, odporność na wyleganie, zawartość białka, poprawiane są sukcesywnie z roku na rok i wnoszą postęp biologiczny z każdą nowo zarejestrowaną odmianą. W hodowli odpornościowej hodowcy koncentrują się na skutecznym wykorzystaniu markerów molekularnych do oceny i selekcji materiałów wyjściowych, komponentów do krzyżowania itp. Dzięki prawidłowo prowadzonej selekcji udaje się poprawić wytrzymałość roślin m.in. na suszę. W celu lepszej realizacji powyższych zadań w 2012 r. oddano do użytku Laboratorium Kultur Tkankowych w Wiatrowie. Prowadzone w nim prace z wykorzystaniem nowoczesnych technik, takich jak kultury izolowanych zarodków, kultury pylnikowe czy krzyżowanie oddalone z kukurydzą (jako metody uzyskiwania linii DH) pozwalają na skrócenie cyklu hodowlanego oraz szybsze otrzymywanie nowych lepszych odmian roślin rolniczych. Owocem prac badawczych i hodowlanych w Stacji Hodowli Roślin Wiatrowo są rejestrowane co roku nowe odmiany roślin bobowatych, a osiągnięcia hodowców, takich jak dr Wiktor Święcicki, prof. Wojciech Święcicki, dr Jan Nijaki, Teresa Nijaki, dr Zdzisław Paszkiewicz, Anna Czerwińska i Paweł Barzyk, od lat wyznaczają kierunki rozwoju rynku roślin bobowatych dając naukowe podwaliny pod uprawy odmian, takich jak łubin wąskolistny, łubin żółty, groch siewny oraz wyka kosmata. 4 Porozmawiajmy o nasionach...

Z ŻYCIA PHR Ludzie hodowli W roku 2003 Poznańska Hodowla Roślin zarejestrowała odmianę łubinu żółtego Mister, która wyznaczyła nowe standardy odporności na antraknozę i przez wiele lat była w COBORU wzorcem odporności. Do dnia dzisiejszego Mister jest najpopularniejszą odmianą łubinu żółtego w kraju (59% plantacji nasiennych tego gatunku). Z SHR Wiatrowo pochodzi również pierwsza samokończąca odmiana łubinu żółtego Taper, która tak jak Mister wniosła niebagatelny wkład w rozwój hodowli łubinu żółtego. W roku 2011 zarejestrowano wysokobiałkową odmianę Baryt, a już w 2014 r. kolejną wysokobiałkową, słodką odmianę Bursztyn. SHR Wiatrowo może poszczycić się również znaczącymi osiągnięciami w hodowli łubinu wąskolistnego. To tutaj wyhodowano najwcześniejszą odmianę samokończącą łubinu wąskolistnego Sonet oraz najpopularniejszą odmianę gorzką Karo. W roku 2012 zarejestrowana została biało kwitnąca, słodka odmiana łubinu wąskolistnego Tango, która odznacza się najwyższą odpornością na suszę. W roku 2014 zarejestrowano niebiesko kwitnącą odmianę Kurant, a rok później dwie nowe odmiany biało kwitnące rekordowo plonującą Rumbę oraz najsłodszą Salsę. Owocem prac badawczych prowadzonych przez hodowców jest pięć odmian grochu: biało kwitnące (Akord, Cysterski), kolorowo kwitnące (Sokolik, Turnia, Roch). Osiągnięcia hodowlane dokonywane w Stacji Hodowli Roślin Wiatrowo prowadzonej przez Marka Zająca stanowią istotny wkład w dynamiczny rozwój rynku roślin bobowatych. Dzieje się to w ścisłej współpracy z wieloma jednostkami naukowymi i badawczymi oraz praktyką rolniczą. Załoga SHR Wiatrowo Dr Wiktor Święcicki (1917 1999) doktor nauk rolniczych, dyrektor Poznańskiej Hodowli Roślin (w latach 1981 1986), hodowca roślin bobowatych, twórca krajowego banku genów łubinu w Wiatrowie (zarejestrowanie tej kolekcji w światowym wykazie kolekcji FAO stanowi polski wkład w gromadzenie i ochronę zmienności genetycznej roślin), autor ponad 130 publikacji naukowych, Prezes Międzynarodowego Towarzystwa Łubinowego (w latach 1986 1988), członek wielu gremiów eksperckich i doradczych. Doktor Święcicki życie zawodowe poświęcił rolnictwu, a w szczególności hodowli roślin i nasiennictwu. W latach 1947 1951 pracował w Centralnym Zarządzie Państwowych Gospodarstw Rolnych. Kolejne miejsca pracy to Zakład Roślin Pastewnych IHAR w Poznaniu (w latach 1951 1959), a od roku 1955 również ZGR PAN w Poznaniu. Był także Naczelnym Redaktorem czasopisma PAN Przegląd literatury zagranicznej z zakresu genetyki i hodowli roślin. W latach 1959 1981 był Naczelnym Hodowcą Roślin Pastewnych w Poznańskiej Hodowli Roślin. Dzięki jego inwencji i staraniom powstała nowoczesna i doskonale wyposażona Stacja Główna Hodowli Roślin Pastewnych w Wiatrowie. Zgromadził tam wysoko kwalifikowaną kadrę i kierował pracami Działu Hodowli Roślin. Jednocześnie wprowadził w życie zaprogramowaną przez Zjednoczenie Hodowli Roślin i Nasiennictwa branżową integrację prac hodowlanych Zespołu Hodowców Roślin Strączkowych. Okres pracy na stanowisku Naczelnego Hodowcy ds. Roślin Strączkowych był najbardziej twórczy. Przejawem są nie tylko osiągnięcia w hodowli i w zakresie pomocniczych prac badawczych, ale również obrona dysertacji doktorskiej pt.: Wpływ genotypu na plon nasion i zielonej masy pastewnego łubinu żółtego w IUNiG w Puławach (1977). Autor 45 odmian: łubinu żółtego, białego i wąskolistnego, form jadalnych i pastewnych grochu siewnego, bobiku, seradeli, wyki ozimej i rzepiku ozimego. Najlepsze z tych odmian zajmowały do 90% areału uprawy gatunku w Polsce (np. Opal, Fidelia, Topaz, Juno). Twórca i propagator nowych modeli odmian lub wprowadzania nowych cech, np. u łubinu odporności na Fusarium, termoneutralności i samokończenia wegetacji, niepękania strąków, a u grochu skróconych i usztywnionych łodyg. Osiągnięcia zawodowe doktora Święcickiego zostały wyróżnione Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim oraz Krzyżem Oficerskim Odrodzenia Polski. Porozmawiajmy o nasionach... 5

HODOWLA Kierunki hodowli roślin bobowatych Hodowla roślin bobowatych grubonasiennych takich jak groch siewny, łubin wąskolistny i łubin żółty jest obecnie ukierunkowana na wytwarzanie odmian przeznaczonych do uprawy na nasiona. Tradycyjne wykorzystanie nowych odmian tych gatunków do uprawy na zielony nawóz jest nadal możliwe, ponieważ wszystkie wytwarzają wystarczająco dużo biomasy, jednak plon nasion jest najważniejszy. Najnowsze badania dowodzą, że nasiona grochu i łubinów mogą być bardzo dobrym surowcem wysokobiałkowym do produkcji pasz dla większości zwierząt monogastrycznych i mogą w znacznym stopniu zastąpić importowany surowiec, jakim jest poekstrakcyjna śruta sojowa. Ma to duże znaczenie dla polskiej gospodarki, ponieważ uzależnienie od dużych ilości surowców importowanych jest ryzykowne, zarówno pod względem opłacalności produkcji, jak i zapewnienia odpowiedniego poziomu produkcji żywności. Szansą na poprawę takiej sytuacji jest wykorzystanie na większą skalę krajowych źródeł białka roślinnego. W praktyce rolniczej w ostatnich kilku latach rodzime gatunki wysokobiałkowe są coraz częściej wykorzystywane, lecz potrzebne jest jeszcze większe zaangażowanie przemysłu paszowego. Dla hodowli oznacza to, że trzeba coraz więcej wagi przykładać do cech jakościowych plonu nasion, takich jak zawartość białka, alkaloidów, włókna, oligosacharydów oraz składu jakościowego tych substancji. Zawartość substancji antyżywieniowych w nasionach najnowszych odmian została zmniejszona przez hodowlę do takiego poziomu, że jest możliwe wykorzystywanie ich nawet jako dodatku do żywności dla ludzi. W łubinie wąskolistnym ogólna zawartość alkaloidów w nasionach najnowszych odmian została ograniczona do około 0,01% suchej masy, co oznacza, że ich obecność jest praktycznie niewyczuwalna bez użycia specjalnej aparatury. W łubinie żółtym osiągnięcie niskiego poziomu alkaloidów jest trudniejsze i w najnowszych odmianach wynosi około 0,02% 0,03%, jednak jest to całkowicie wystarczające do wykorzystania jako surowiec paszowy i pozwala na osiągnięcie znakomitych wyników w żywieniu zwierząt. Kluczowe znaczenie ma również poziom ryzyka związany z uprawą tych gatunków, a to oznacza, że bardzo ważne są wszystkie cechy, które silnie wpływają na stabilność plonowania. Dla hodowli oznacza to konieczność zminimalizowania podatności na choroby (głównie askochytozę u grochu, antraknozę w łubinie żółtym i więdnięcie fuzaryjne w łubinie wąskolistnym) oraz niekorzystnego wpływu czynników środowiskowych, jak susza, przymrozki, silny wiatr itp. Odmiany o wysokiej odporności na takie czynniki umożliwiają zmniejszenie kosztów uprawy, ochrony zasiewów i oferują lepszą opłacalność produkcji roślinnej. W przypadku grochu w pierwszej kolejności zwraca się uwagę na odporność na wyleganie i najnowsze odmiany grochu są wyraźnie ulepszone pod tym względem głównie dzięki wykorzystaniu form o liściach przekształconych w wąsy czepne, co bardzo poprawia stabilność łanu w uprawie. W przypadku łubinu stabilność plonowania została poprawiona dzięki temu, że wszystkie nowe odmiany posiadają strąki niepękające (nawet przy opóźnionym zbiorze odsetek pękających strąków jest niewielki i wynosi kilka procent) oraz wysoką odporność na najgroźniejsze choroby, czyli fuzariozę i antraknozę łubinu. W najbliższej przyszłości dodatkowym celem hodowli jest dalszy wzrost poziomu i stabilności plonowania łubinu poprzez ograniczenie wrażliwości na suszę i wysokie temperatury w stadium kwitnienia. 6 Porozmawiajmy o nasionach...

NASIENNICTWO Technologia uprawy oraz przerobu nasion roślin bobowatych w PHR Celem zminimalizowania skutków niekorzystnej aury należy unikać błędów w uprawie, szczególnie w doborze gleby, stanowiska w płodozmianie, terminie siewu, właściwej obsadzie, głębokości siewu i pielęgnacji plantacji. Z powodu nadmiernego występowania chorób i szkodników, plantacji nasiennych roślin bobowatych nie należy zakładać po innych bobowatych częściej niż co 4 5 lat. Łubin żółty ma małe wymagania glebowe, udaje się na glebach żytnich dobrych i słabych o odczynie lekko kwaśnym (ph 5,6 6,5). Przy wysokim odczynie występuje choroba fizjologiczna zwana chlorozą żelazistą, która objawia się żółknięciem i zamieraniem roślin. Obecny w glebie wapń powoduje zaburzenia w gospodarce żelazem i niewytworzenie chlorofilu. Często nadmiar wapnia zlokalizowany jest w głębszej warstwie gleby. W takich przypadkach rośliny najpierw rozwijają się prawidłowo, a następnie, gdy system korzeniowy sięga głębiej, zaczynają żółknąć i zamierać. Łubin wąskolistny dobrze plonuje na glebach od kompleksu żytniego bardzo dobrego do dobrego o odczynie lekko kwaśnym (ph 5,6 6,5). Groch siewny wymaga gleb należących do kompleksu pszennego od bardzo dobrego do dobrego o odczynie od obojętnego do zasadowego (ph 6,6 7,3 i powyżej). Groch barwnie kwitnący można uprawiać na glebach nieco słabszych, należących do kompleksu pszennego wadliwego, żytniego bardzo dobrego i żytniego dobrego o odczynie obojętnym (ph 6,6 7,2). Łubin i groch siewny barwnie kwitnący mogą być uprawiane po zbożach. Bezpośrednio po zbiorze wykonuje się uprawki pożniwne agregatem typu Carrier. Po wschodach samosiewów zbóż i chwastów wykonujemy opryski glifosatem, następnie wysiew nawozów fosforowo-potasowych w zależności od zasobności gleby i obowiązkowo orkę przedzimową. Biało kwitnący groch siewny przeważnie uprawiamy po burakach, gdzie po zbiorach dokonuje się tylko orki przedzimowe. Siewy grochu wykonujemy możliwie najwcześniej, jak tylko gleba obeschnie i można wjechać w pole. Wcześniejszy siew powoduje, że kiełkowanie nasion przypada na niższe temperatury, które zapewniają właściwy przebieg jarowizacji, w wyniku której rośliny wcześniej i obficie kwitną oraz równomiernie dojrzewają. Wczesny termin siewu to warunek uzyskania wysokiego plonu nasion. Współpraca z nauką Chcąc sprostać oczekiwaniom rolników w zakresie właściwości jakościowych, technologicznych oraz plenności odmian roślin bobowatych PHR uczestniczy w badaniach i projektach poświęconych tej grupie roślin. Najważniejsze z nich to prace prowadzone: We współpracy z IGR PAN Poznań, UP Poznań, UMCS Lublin, IFR Kraków, UR Kraków oraz HR Smolice w ramach rozpoczętego w 2015 r. projektu o nazwie SEGENMAS, którego celem jest opracowanie gotowej do wdrożenia w spółkach hodowlanych technologii monitorowania genotypów łubinu wąskolistnego pod względem cech użytkowych za pomocą markerów DNA. We współpracy z IGR PAN w Poznaniu i UP w Poznaniu w ramach Programu Wieloletniego pod nazwą Ulepszanie krajowych źródeł białka roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach. Realizacja programu jest nadzorowana przez ministra rolnictwa. Jego głównym celem jest stworzenie warunków do zmniejszenia importu białka paszowego o ok. 50% w wyniku zwiększenia wartości biologicznej Siewy bobowatych wykonujemy zawsze zaprawianym i kwalifikowanym materiałem siewnym o sprawdzonych parametrach takich jak zdolność kiełkowania i masa tysiąca nasion. Wszystkie bobowate siejemy w rozstawie zbożowej to jest co 12,5 cm rząd od rzędu agregatami uprawowo-zbożowymi, zapewniającymi utrzymanie właściwej głębokości, rozstawę i obsadę nasion, co jest bardzo istotne przy siewie tych roślin. Grochy siejemy na głębokości 6 7 cm w ilości od 110 do 120 nasion na metrze kwadratowym w zależności od odmiany wyliczając ilość kg/ha według planowanej obsady, zdolności kiełkowania i masy tysiąca nasion. Łubiny siejemy na głębokości 3 4 cm w ilości od 90 do 125 nasion na metrze kwadratowym wyliczając ilość kg/ha według takiej samej zasady jak przy grochu. Pielęgnacja plantacji roślin bobowatych polega na obserwacji występowania chwastów, chorób i szkodników oraz szybkim reagowaniu w razie potrzeby odpowiednimi środkami ochrony roślin. Zbiór wykonujemy jednoetapowo kombajnami. Bardzo ważna jest wilgotność nasion podczas zbioru, gdyż zarówno nasiona zbyt suche, jak i nadmiernie wilgotne, łatwo ulegają makroi mikrouszkodzeniom, które powodują obniżenie siły kiełkowania. W naszych warunkach staramy się dokonywać omłotu, gdy wilgotność nasion wynosi poniżej 16%, ale nie mniej niż 13%. Zawsze sprawdzamy obroty bębna i szczelinę roboczą kombajnu. Omłotu łubinu żółtego dokonujemy przy obrotach bębna młócącego od 500 do 650 obr./min w zależności od wilgotności nasion i pory dnia, przy zwartym koszu omłotowym. Łubin wąskolistny młócimy przy obrotach bębna 450 550 obr./min przy rozwartym koszu omłotowym. Omłot bobowatych w technologii prowadzenia plantacji nasiennych jest jednym z najważniejszych elementów uprawy. Przy produkcji materiału siewnego sprawdzamy jakość tego materiału na różnych etapach jego produkcji. Badamy w laboratorium nasiona ze strąków, ale też zaraz po omłocie oraz po 2 3 miesiącach przechowywania. Analiza tych wyników pozwala na wyciąganie odpowiednich wniosków, co do słuszności postępowania. Poznańska Hodowla Roślin dąży do ciągłego doskonalenia i wzrostu efektywności swojej działalności hodowlanej. Jedną z takich metod jest korzystanie z najnowszych osiągnięć nauki. W tym celu Spółka współpracuje z wieloma jednostkami naukowymi i innymi firmami hodowlanymi. i użytkowej białka roślinnego pochodzącego z rodzimych surowców, a więc przede wszystkim roślin bobowatych. We współpracy z IHAR w Radzikowie w ramach Programu Wieloletniego pod nazwą Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju. W ramach badań z tzw. postępu biologicznego w takich projektach jak: Identyfikacja rejonów w genomie grochu, warunkujących wybrane parametry sprawności fizjologicznej, jako istotnego elementu odporności na stresy abiotyczne, Identyfikacja i sposób dziedziczenia genów warunkujących odporność na choroby grzybowe i niską zawartość alkaloidów w doskonaleniu wartości użytkowej łubinów, ze szczególnym uwzględnieniem łubinu żółtego oraz Analiza zmienności genetycznej i piramidyzacja genów warunkujących cechy użytkowe łubinu białego. Porozmawiajmy o nasionach... 7

ZDANIEM EKSPERTA Ogólnopolski Dzień Grochu i Łubinu, Wiatrowo 2015 r. 8 Porozmawiajmy o nasionach... Naukowe spojrzenie na rośliny bobowate Prof. dr hab. Jerzy Szukała, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Program Wieloletni (PW) Ulepszanie roślin bobowatych, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach realizowany był w latach 2011 2015. Obejmował cztery obszary badawcze: 1. Zwiększenia stabilności i jakości plonu wysokobiałkowych roślin bobowatych. 2. Nowe trendy w agrotechnice roślin bobowatych i sposoby zwiększania opłacalności uprawy. 3. Rodzime źródła białka w żywieniu zwierząt monogastrycznych. 4. Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju produkcji, infrastruktury rynku i systemu obrotu, a także opłacalności wykorzystania roślin bobowatych na cele paszowe w Polsce. Deficyt białka paszowego w Polsce wynosi około 75 80%. Głównym celem Programu było stworzenie warunków do zmniejszenia importu białka paszowego do około 50%. Importujemy rocznie na potrzeby paszowe około 1,0 mln ton białka, głównie w postaci poekstrakcyjnej śruty sojowej. Przewiduje się wzrost produkcji zwierzęcej, skutkiem czego wzrośnie też zapotrzebowanie na importowane białko paszowe do około 1,3 mln ton. Zatem wzrost rodzimej produkcji białka roślinnego powinien osiągnąć około 650 tys. ton. Wzrost rodzimej produkcji białka roślinnego do tego poziomu, stwarzającego bezpieczeństwo białkowe kraju przewiduje się osiągnąć dzięki wzrostowi powierzchni uprawy roślin bobowatych do około 500 tys. ha, wzrostowi produkcji białka rzepakowego o 200 tys. ton oraz zwiększeniu produkcji białka z suszonych wywarów o 150 tys. ton. Zagadnienia agrotechniczne dotyczyły siedmiu zadań badawczych takich jak: ocena trwałego oddziaływania uproszczeń w uprawie roli na plonowanie, jakość nasion i efekty ekonomiczne uprawy grochu i łubinu w zmianowaniu z różnym udziałem zbóż, przyrodnicze, produkcyjne i ekonomiczne skutki różnej intensywności uprawy trzech gatunków łubinu, rolniczą i ekonomiczną waloryzację przedplonów bobowatych w uprawie zbóż i rzepaku, jesienny siew grochu i łubinu białego jako kierunek do większego wykorzystania potencjału biologicznego tych roślin, monitorowanie ważniejszych patogenów grzybowych oraz potencjału toksynotwórczego wybranych gatunków roślin bobowatych w różnych warunkach siedliskowych Polski oraz zastosowanie siewu punktowego jako nowego trendu w agrotechnice roślin bobowatych. Jedną z oznak wzrastającej powierzchni uprawy roślin bobowatych jest powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych. Poznańska Hodowla Roślin jest jednym z głównych producentów materiału siewnego roślin bobowatych w kraju. Wyniki badań agrotechnicznych uzyskane w okresie czteroletnich badań w Programie Wieloletnim wykazały między innymi, że najkorzystniejszym systemem uprawy roli przy uprawie łubinu i grochu, tak pod względem produkcyjnym, jak i ekonomicznym, okazała się uprawa uproszczona (bezorkowa). Korzystne dla praktyki rolniczej efekty ekonomiczne w postaci największej nadwyżki bezpośredniej wynikały między innymi z mniejszego o 30% zużycia paliwa i niższych o 16% kosztów robocizny. Aktualnie w strukturze kosztów uprawy łubinu i grochu największy udział około 33% mają pestycydy, następnie materiał siewny 22%, nawozy 18% i paliwo 16%. Uproszczone systemy uprawy roli w porównaniu do tradycyjnego systemu orkowego nie różnicowały jakości zebranych nasion tak pod względem wartości paszowej jak i wartości siewnej nasion. Spośród trzech badanych gatunków najwyższą nadwyżkę bezpośrednią dostarczył groch.

Badana cecha ZDANIEM EKSPERTA Plonowanie i jakość nasion łubinu żółtego w doświadczeniach łanowych w zależności od systemu uprawy roli 2012 2015 System uprawy roli Tradycyjny (orkowy) Uproszczony (bezorkowy) Siew bezpośrednio w ściernisko Plon nasion (dt/ha) 15,0 16,8 14,9 Zawartość białka (% w s.m. nasion) 42,3 43,0 42,1 Zbiór białka (kg/ha) 575 654 560 Zdolność kiełkowania nasion (%)* 96,8 95,8 96,6 *Za lata 2012 2014 Badana cecha Plonowanie i jakość nasion łubinu wąskolistnego w doświadczeniach łanowych w zależności od systemu uprawy roli 2012 2015 System uprawy roli Tradycyjny (orkowy) Uproszczony (bezorkowy) Siew bezpośrednio w ściernisko Plon nasion (dt/ha) 19,2 21,1 17,9 Zawartość białka (% w s.m. nasion) 29,9 31,1 30,5 Zbiór białka (kg/ha) 524 607 496 Zdolność kiełkowania nasion (%)* 96,2 96,6 94,6 *Za lata 2012 2014 Badana cecha Plonowanie i jakość nasion grochu siewnego w doświadczeniach łanowych w zależności od systemu uprawy roli 2012 2015 System uprawy roli Tradycyjny (orkowy) Uproszczony (bezorkowy) Siew bezpośrednio w ściernisko Plon nasion (dt/ha) 30,3 32,0 26,6 Zawartość białka (% w s.m. nasion) 25,1 25,3 25,1 Zbiór białka (kg/ha) 680 724 598 Zdolność kiełkowania nasion (%)* 94,2 94,1 93,2 *Za lata 2012 2014 Efekty ekonomiczne uprawy łubinu i grochu w zależności od systemu uprawy roli 2012 2015 Gatunek System uprawy roli Tradycyjny (orkowy) Uproszczony (bezorkowy) Siew bezpośrednio w ściernisko Koszty bezpośrednie uprawy (zł/ha) Łubin żółty 1 712,77 1 661,99 1 616,87 Łubin wąskolistny 1 580,19 1 529,48 1 453,05 Łubin biały 1 912,63 1 856,67 1 783,33 Groch siewny 1 908,09 1 872,84 1 789,17 Nadwyżka bezpośrednia (zł/ha) Łubin żółty 787,24 982,01 875,14 Łubin wąskolistny 1 255,82 1 378,53 1 278,96 Łubin biały 1 411,38 1 596,96 1 188,68 Groch siewny 1 815,92 1 987,17 1 638,84 Zużycie paliwa (l/ha) Łubin żółty 53,2 35,8 21,7 Łubin wąskolistny 54,2 37,3 23,7 Łubin biały 58,6 40,5 26,8 Groch siewny 53,6 38,8 24,0 Koszt produkcji 1 kg białka Łubin żółty 2,98 2,54 2,88 Łubin wąskolistny 3,00 2,52 2,93 Łubin biały 2,33 2,19 2,68 Groch siewny 2,81 2,59 2,99 Porozmawiajmy o nasionach... 9

ZDANIEM EKSPERTA Dobór komponentów do mieszanek zbóż z roślinami bobowatymi Prof. dr hab. Jerzy Księżak, IUNG-PIB Puławy Uprawę mieszanek cechuje szereg korzystnych oddziaływań ze względu na walory produkcyjne i agrotechniczne. Cechuje je szereg korzystnych oddziaływań natury strukturalnej, fizjologicznej i konkurencji między roślinami. Na skutek zróżnicowania gatunkowego wykorzystywane są zasoby siedliska i następuje kompensacyjny wzrost i rozwój uprawianych gatunków. Uprawa ich jest uzasadniona wówczas, gdy plon mieszanek jest większy, bardziej stabilny, a koszty produkcji mniejsze niż w siewach czystych zbóż, albo gdy ujawni się choćby jedna z tych cech. Istotne znaczenie stanowią walory paszowe plonu oraz wartość przedplonowa stanowiska. W mieszankach roślin bobowatych ze zbożami stwarzane są warunki do powstawania i ujawniania się oddziaływań, które w konsekwencji mają znaczący wpływ na kształtowanie się struktury łanu, jak również udział poszczególnych komponentów w tworzeniu plonu nasion. Ważnym elementem decydującym o wysokim poziomie plonowania mieszanek jest właściwy dobór komponentów. Uprawiane w mieszankach gatunki powinny mieć podobne wymagania klimatyczno-glebowe, zbliżony termin dojrzewania, podobną wysokość roślin oraz małą konkurencyjność względem siebie. Odmiany zbóż powinny cechować się przede wszystkim dużą odpornością na wyleganie oraz większą zawartością białka w ziarnie. Zbliżony termin dojrzewania wykazują jęczmień i odmiany ogólnoużytkowe grochu, natomiast na glebach słabszych należy uprawiać mieszankę owsa z pastewnymi odmianami grochu. Owies jest wyższy i dojrzewa później, do mieszanek z grochem należy więc wybierać niższe i wcześniejsze jego odmiany. Przy przeznaczeniu mieszanki na paszę dla trzody chlewnej można wykorzystywać nieoplewione odmiany owsa. Wąsolistne odmiany grochu wykazały wysoki potencjał plonowania, a ze względu na niższy współczynnik transpiracji oraz przekształcenie liści w wąsy czepne umożliwiające łatwiejsze przenikanie światła w łanie są interesującym komponentem do mieszanek ze zbożami w uprawie na nasiona. Na glebach lżejszych uzasadniona jest uprawa mieszanki łubinu żółtego z owsem lub pszenżytem jarym. Łubin żółty w porównaniu z grochem pastewnym charakteryzuje się niższym plonem nasion, ale znacznie większą zawartością białka (ok. 40% s.m.), a w efekcie trochę wyższym plonem białka oraz znacznie lepszą odpornością roślin na wyleganie. Lepsze jest dostosowanie pszenżyta jarego niż owsa do jeszcze później dojrzewającego łubinu. Ujemną cechą owsa jest duża podatność na osypywanie się ziarna. Zaletą jest wyższy w porównaniu z pszenżytem jarym plon ziarna, większa odporność na choroby i lepsza tolerancja na zakwaszenie gleby. Na ogół bardziej odpowiednim komponentem do mieszanki z łubinem żółtym jest pszenżyto jare, ale w warunkach niskiej kultury gleby do mieszanki z nim należy zalecać owies. Obserwuje się zmniejszenie różnicy terminów dojrzewania między zbożami i łubinem żółtym uprawianymi w mieszance w porównaniu z czystymi siewami tych gatunków, co jest zjawiskiem pozytywnym. Łubin wąskolistny plonuje lepiej od łubinu żółtego, ale charakteryzuje się mniejszą zawartością białka w nasionach. Ma większe wymagania glebowe i wykazuje większą podatność na pękanie strąków. Przy doborze odmian łubinu żółtego, pszenżyta jarego i owsa do mieszanki należy także zwrócić uwagę na długość okresu ich wegetacji. Odmiany owsa i pszenżyta powinny być późno dojrzewające, a odmiany łubinu dojrzewać wcześnie i równomiernie. Udział rośliny bobowatej w mieszankach powinien wynosić od 30% do 50% w stosunku do ilości obsady zalecanej w czystym siewie. 10 Porozmawiajmy o nasionach...

Gdzie nas znaleźć? Monika Skrzypczak tel. 502 000 568 monika.skrzypczak@phr.pl Krzemlin Kosieczyn Szprotawa Wiatrowo TULCE Nagradowice Kobylniki Antoniny Warszawa Piotr Burczyk tel. 503 152 020 piotr.burczyk@phr.pl Karolina Figura tel. 501 258 372 karolina.figura@phr.pl Sprzedaż i Marketing Piotr Burczyk tel. 61 872 79 82 Monika Skrzypczak tel. 61 872 79 74 Karolina Figura tel. 501 258 372 Piotr Uciechowski tel. 61 872 79 64 tel. 508 001 509 fax 61 872 79 55 phr@phr.pl Biuro Zarządu ul. Kasztanowa 5 63-004 Tulce tel. 61 872 79 50 fax 61 872 79 55 tulce_zarzad@phr.pl Wydawca: Poznańska Hodowla Roślin Sp. z o.o. 63-004 Tulce, ul. Kasztanowa 5 tel. 61 872 79 74, tel. 61 872 79 64 phr@phr.pl www.phr.pl Zespół redakcyjny: Grażyna Gałczyńska Redaktor Naczelny Monika Skrzypczak Sekretarz Redakcji Urszula Woźna-Pawlak Jan Grzegorowski Piotr Burczyk Porozmawiajmy o nasionach... 11

Porozmawiajmy o nasionach... AkoRD, CystERski GRoCH JADAlny ± Odmiany wczesne, wąsolistne, równomiernie dojrzewające, odporne na pękanie strąków. RoCH GRoCH PAstEWny ± Wczesny, tradycyjnie ulistniony, typ nasienno-zielonkowy o wysokiej zawartości białka. sokolik, turnia GRoCH PAstEWny ± Odmiany wczesne, wąsolistne w typie nasienno-pastewnym, odporne na więdnięcie, mączniaka i askochytozę. baryt Łubin ŻÓŁty ± Słodki, wysokoplonujący, nisko alkaloidowy, o wysokiej zawartości białka. bursztyn nowość Łubin ŻÓŁty ± Słodki, o wysokim plonie nasion i bardzo wysokiej zawartości białka. DukAt Łubin ŻÓŁty ± Odmiana wczesna, wysokoplonująca, bardzo duża odporność na suszę. MistER Łubin ŻÓŁty ± Najpopularniejsza odmiana w Polsce, charakteryzuje się niskimi wymaganiami glebowymi i wysoką odpornością na antraknozę. taper Łubin ŻÓŁty ± Słodki, samokończący, bardzo równomiernie dojrzewający. Więcej informacji na www.phr.pl