Ograniczenie spożycia sodu a zmiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych o różnej charakterystyce skurczów

Pokora Probl Hig I. Epidemiol Ograniczenie 2013, spożycia 94(3): sodu 489-493 a zmiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych o różnej... 489 Ograniczenie spożycia sodu a zmiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych o różnej charakterystyce skurczów Influence of low-sodium diet on changes in plasma volume during and after exercises with different characteristics of muscle contractions Ilona Pokora Katedra Nauk Fizjologiczno-Medycznych, Zakład Fizjologii, Akademia Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki w Katowicach Cel badań. Ocena wpływu ograniczenie spożycia sodu na zmiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłku w pracy ujemnej i dodatniej. Materiał i metody. W badaniach uczestniczyło 12 zdrowych nietrenujących, nie aklimowanych do ciepła mężczyzn. Badani uczestniczyli w dwóch zadaniach badawczych: A. po diecie mieszanej (M) oraz B. po spożyciu diety z ograniczoną podażą sodu (L-Na). W każdym zadaniu (n=6) badani wykonywali: 60 minutowy wysiłek biegowy przy nachyleniu bieżni do podłoża +10% (praca dodatnia; n=6; UW), lub 60 minutowy wysiłek biegowy przy nachyleniu bieżni do podłoża -10% (praca ujemna; n=6; DW). Przed i po spożyciu diety M lub L-Na, przed wysiłkiem, w każdej 10 minucie trwania wysiłku oraz 24 h po jego zakończeniu, pobierano badanym próbki krwi arterializowanej, w której oceniano: stężenie hemoglobiny (HB) oraz wartości wskaźnika hematokrytowego (HCT) i na ich podstawie obliczano zmiany objętości osocza krwi DPV% podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych. Wyniki. Trzy-dniowe przyjmowanie diety L-Na spowodowało w obu grupach badawczych redukcję masy ciała. Zmniejszeniu masy ciała badanych towarzyszyło zmniejszenie objętości osocza. Dieta nie różnicowała znamiennie zmian objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłku fizycznego w obu grupach badanych. Zmiany objętości osocza w opisywanym doświadczeniu zależały głównie od typu wykonywanej pracy. Nie wykazano współoddziaływania pomiędzy: charakterem wykonywanej pracy a rodzajem spożywanej diety. Po zakończeniu wysiłku, stwierdzano dalsze zmiany w zawartości wody pozakomórkowej zależnie od charakteru wykonywanej pracy. Wniosek. Spożywanie diety nisko-sodowej przed wysiłkiem fizycznym prowadzi do istotnej redukcji masy ciała i objętości ECF, jednak zmiany te nie indukują znamiennych różnic w dystrybucji wody podczas i po zakończeniu wysiłku w pracy ujemnej i dodatniej. Aim. To assess the reduction of sodium intake on changes in plasma volume during and after the negative or positive exercise. Material & methods. The study involved 12 healthy, untrained, heatunacclimated men. The subjects participated in two types of research: A. after consuming a mixed or B. a low-sodium (L-Na) diet. In each task (n=6) the subjects performed: a 60-minute exercise treadmill test with ground inclination +10% (positive work, n=6; UW), or -10% (negative work n=6; DW). Before, and after consuming the M or L-Na diet, before exercise, every 10 minutes during exercise, and at 24 h after the end of the exercise, blood samples from the fingertip were taken to evaluate the hemoglobin concentration (HB) and the hematocrit (HCT). Based on Hb and HCT, changes in the plasma (DPV%) volume during and after exercise were calculated. Results. Three-days of the L-Na diet in both groups resulted in the body mass reduction accompanied by the reduction in plasma volume. The type of consumed diet did not significantly differentiate the changes in plasma volume, during and after exercise. Changes in the plasma volume depended mainly on the type of performed work. There were no interrelations between the type of exercise and the type of diet. After the exercise, further changes in the extracellular water content were observed, depending on the type of performed work. Conclusion. The restriction of sodium intake before exercise causes significant changes in body mass and ECF volume, however these changes do not induce significant differences in the distribution of water during and after the negative and positive exercises. Key words: low-sodium diet, exercise, plasma volume, positive, negative work Słowa kluczowe: dieta ubogosodowa, wysiłek fizyczny, objętość osocza, praca dodatnia, praca ujemna Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 489-493 www.phie.pl Nadesłano: 19.06.2013 Zakwalifikowano do druku: 15.07.2013 Adres do korespondencji / Address for correspondence Ilona Pokora Katedra Nauk Fizjologiczno-Medycznych, Zakład Fizjologii, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach ul. Mikołowska 72a, 40-065 Katowice tel. +4832 2075162, email: i.pokora@awf.katowice.pl Wprowadzenie Niedostateczna podaż sodu w diecie zmniejsza osmolalność płynów zewnątrzkomórkowych, w wyniku, czego zmniejszona zostaje zdolność zatrzymywania wody w przestrzeni pozakomórkowej (ECF). W tych warunkach następczo dochodzi do rozwoju odwodnienia hipoosmotycznego. Hipotonia płynu zewnątrzkomórkowego sprzyja przechodzeniu wody

490 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 489-493 do komórek i zwiększeniu ich objętości prowadząc do wystąpienia odwodnienia hipowolemicznego. W warunkach tych obserwuje się hamowanie odczucia pragnienia, zmiany w wielkościach wydzielanych hormonów uczestniczących w regulacji zawartości wody i elektrolitów w organizmie [1, 2] oraz zaburzenia sprawności rozpraszania ciepła z organizmu [3]. Jednak nawet przy zachowaniu normowolemii deficyt sodu we krwi prowadzi do zmian dystrybucji wody w organizmie. Wysiłkowi fizycznemu zwykle towarzyszy zmniejszenie objętości osocza oraz zmiany dystrybucji wody w organizmie. Podczas wysiłku fizycznego dochodzi do zwiększenia strat wody z organizmu. Woda ta może pochodzić z obu przestrzeni wodnych ciała, co zależy od intensywności wysiłku, czasu jego trwania oraz od warunków termicznych otoczenia, w których wysiłek jest wykonywany. Duże straty wody mogą być częściowo kompensowane znacznym przesunięciem wody do układu krążenia z nieaktywnych tkanek i zwiększoną jej produkcją metaboliczną, jednak wielkość tej kompensacji wydaje się być uzależniona m.in. od wyjściowego stanu uwodnienia organizmu, warunków termicznych otoczenia, w których wysiłek jest wykonywany, typu i intensywności wysiłku, pozycji ciała, w której praca jest wykonywana oraz rodzaju spożywanej diety [1, 3-5]. Wysiłki fizyczne nawet o umiarkowanej intensywności różnić się mogą charakterem skurczów mięśniowych dominujących w pracy. Pracę, w której dominuje faza skracania mięśnia przyjęto określać, jako pracę koncentryczną=dodatnią, zaś pracę, której charakterystyka obejmuje fazę wydłużania mięśnia (przed jego skracaniem), jako pracę ekscentryczną=ujemną [6-8]. Warto nadmienić, że dużym naprężeniom elementów elastycznych mięśnia w tej formie skurczów towarzyszy wzrost mikrouszkodzeń mięśniowych i występowanie zespołu DOMS [6, 7] po jego zakończeniu. W klinicznym obrazie DOMS pojawia się ból mięśniowy, sztywność mięśni i ich obrzęk oraz inne dolegliwości, które nasilają się 24-48 h po jego zakończeniu. Natężenie dysfunkcji towarzyszących DOMS zależy od intensywności, czasu trwania wysiłku oraz warunków uwodnienia organizmu [9]. Odwodnienie organizmu może wpływać na wielkość powstających uszkodzeń mięśni szkieletowych w pracy ujemnej [9]. Nie znaleziono w literaturze przedmiotu informacji dotyczących oddziaływania diety niskosodowej i zmian stanu uwodnienia organizmu w następstwie jej spożywania, na wielkość i dynamikę zmian objętości osocza podczas i po zakończeniu 1 godzinnych wysiłków fizycznych o zbliżonej intesywnosci (60%VO 2 max) jednak o różnym charakterze skurczów dominujących w pracy. Dlatego celem badań była ocena wpływu ograniczenia spożycia sodu na zmiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłku w pracy ujemnej i dodatniej. Materiał i metody W badaniach uczestniczyło 12 zdrowych nietrenujących, nie aklimowanych do ciepła mężczyzn. Badani byli ochotnikami wiek 21,44 (SEM=0,26) lat, wysokość ciała 178,3 (0,66) cm, masa ciała 73,84 (1,49) kg. Badani uczestniczyli w dwóch zadaniach badawczych: po diecie mieszanej (A) oraz po spożyciu diety z ograniczona podażą sodu (L-Na) (B). W każdym zadaniu badani wykonywali: 60-minutowy wysiłek biegowy przy nachyleniu bieżni do podłoża +10% (praca dodatnia; n=6; UW), lub 60-minutowy wysiłek biegowy przy nachyleniu bieżni do podłoża -10% (praca ujemna; n=6; DW). Trzy dni przed planowanym wysiłkiem biegowym oraz do 24 h po jego ukończeniu, odpowiednio w zadaniu A spożywali dietę mieszaną (M), z którą przyjmowali 3200 mg Na/24h/os lub w zadaniu B dietę niskosodową (L-Na) (w analogicznym czasie), w której istotnie obniżono podaż sodu do 539 mg Na/24h/os + 50 mg Na/24h/os. Wartość kaloryczna obu spożywanych diet była zbliżona i wynosiła 3200 kcal/75kg/24h [10]. Podczas spożywania diet obu rodzajów badani pili płyny niskoelektrolitowe w ilościach ok. 3 l/24h, jednak podczas wysiłku fizycznego nie uzupełniali strat wody i elektrolitów. Podczas wykonywania testu wysiłkowego zapewniono aby w pomieszczeniu badawczym panowały warunki termoneutralne (tj. temperatura otoczenia 23 C, wilgotność względna 50%). Przed dietą, po diecie oraz po zakończeniu wysiłku badanych ważono (waga elektroniczna Tanita, Polska). Na podstawie zmian masy ciała oceniano wielkości całkowitej straty wody z organizmu (del BW). Przed i po spożyciu diety M lub L-Na, przed wysiłkiem, w każdej 10 minucie trwania wysiłku oraz 24 h po jego zakończeniu w obu zadaniach badawczych, pobierano badanym próbki krwi arterializowanej z opuszki palca, w której oceniano stężenie hemoglobiny (HB Hemocue-Hb, Szwecja) oraz wartości wskaźnika hematokrytowego (HCT). W oparciu o wyżej wzmiankowane parametry obliczano zmiany objętości osocza krwi DPV% podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych [11], które przyjmowano jako zmianę objętości przestrzeni pozakomórkowej (ECF). Wyniki uzyskane w badaniach przedstawiono w tabeli i na rycinie. Obliczono podstawowe parametry statystyki opisowej średnie oraz błąd standardowy (SEM). Wyniki badań poddano standardowej analizie statystycznej, w której wykorzystano pakiet Statistica PL 9. Weryfikację istotności różnic pomiędzy zmiennymi uzyskanymi w zadaniu A i B dla wysiłków DW i UW prowadzono (po sprawdzeniu jednorodności wariancji) w oparciu o dwu czynnikową analizę wariancji ANOVA dla powtarzanych pomiarów (czynnik grupujący: dieta, typ wysiłku). Dla określenia poziomu istotności różnic statystycznych zastosowano analizę post-hoc Tukey a. Przyjęto poziom istotności różnic a=0,05.

Pokora I. Ograniczenie spożycia sodu a zmiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych o różnej... 491 Wyniki i omówienie Podaż sodu w diecie L-Na wynosiła ok. 528,99 mg/os, a potasu 4208,3 mg/os. W diecie kontrolnej dobowe spożycie sodu odpowiadało 3212 mg/os, a potasu 3023 mg/os. Wartość kaloryczna obu spożywanej diet była zbliżona i wynosiła 3200 kcal/70kg/24h. Trzydniowe przyjmowanie diety L-Na spowodowało w obu grupach badawczych redukcję masy ciała średnio o -1,05(0,05) kg. Zmniejszeniu masy ciała badanych towarzyszyło zmniejszenie objętości osocza, średnio o -16,96(1,91)% (tab. I). Redukcja masy ciała podczas wysiłku nie była istotnie determinowana ani charakterem spożywanej diety F=2,60, p=0,122, ani charakterem wykonywanej pracy F=0,514, p=0,481 (tab. I.) Dieta nie różnicowała znamiennie zmian objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłku fizycznego w obu grupach badanych F=0,903 p=0,502. Zmiany objętości osocza w opisywanym doświadczeniu zależały głownie od typu wykonywanej pracy F=5,42, p=0,004. Nie wykazano również interakcji pomiędzy oddziaływaniami: charakter wykonywanej pracy, a rodzaj spożywanej diety F=1,198, p=0,352. Zamiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych zachowywały się odmiennie w obu formach pracy. Istotny wpływ na wielkość zmian objętości osocza w pierwszych 10 minutach wykonywania wysiłku fizycznego miał charakter wykonywanej pracy F=5,353; p=0,03, jak i współoddziaływanie pomiędzy rodzajem wykonywanej pracy, a charakterem spożywanej diety F=5,642; p=0,027. W warunkach spożywania diety mieszanej w pierwszych 10 minutach wysiłku odnotowano niewielki wzrost objętości osocza w obu typach pracy: o +0,92% w pracy UW i o +0,79% w pracy DW. Po diecie L-Na w pierwszych 10 minutach wysiłku fizycznego odnotowano istotny wzrost objętości osocza w grupie wykonującej pracę ujemną (o +3,46%), podczas gdy w pracy dodatniej objętość osocza w pierwszych 10 minutach wysiłku zmniejszyła się (o -6,33%) w porównaniu do wartości spoczynkowych. Po diecie L-Na na początku wysiłku (sp-10 )-odnotowano istotne różnice w przyrostach PV% pomiędzy pracą UW a DW p=0,01 (ryc. 1). Zmiany objętości osocza /Changes of plasma volume (del PV %) 20 15 10 5 0-5 -10 * ** DW ** sp-10' 10'-20' sp-60' 60'-24h sp-24h dieta mieszana dieta L-Na sp-10' 10'-20' sp-60' 60'-24h sp-24h Ryc. 1. Zmiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych w pracy dodatniej (UW) oraz ujemnej (DW) u mężczyzn pozostających na diecie mieszanej i nisko-sodowej Fig. 1. Changes in plasma volume during and after positive (UW) and negative (DW) work, in men remaining on mixed and low-sodium diet przyrost objętości osocza (del PV%) po diecie L-Na /increase of plasma volume after L-Na diet przyrost objętości osocza po diecie mieszanej /increase of plasma volume after the mixed diet * różnice istotne statystycznie (p<0,05) u badanych pozostających na diecie mieszanej i L-Na /significant differences (p<0.05) between the subjects taking mixed and L-Na diet ** różnice istotne statystycznie pomiędzy badanymi wykonującymi pracę ujemną a dodatnią /significant differences (p<0.05) between the subjects performing positive and negative work Zmiany objętości osocza pomiędzy 10 a 20 minutą wysiłku nie były określane ani charakterem wykonywanej pracy ani rodzajem spożywanej diety. Pomiędzy 10 a 20 minutą wysiłku, w diecie mieszanej, odnotowano obniżenie objętości osocza w stosunku do 10 minuty trwania testu. W pracy UW objętość osocza zmniejszyła się o -2,77% podczas gdy w pracy DW o 0,43%. Po diecie L-Na objętość osocza pomiędzy 10 a 20 minutą trwania wysiłku wzrosła w pracy UW o +2,46% zaś w pracy UW o +1,41% (p>0,05). Ostatecznie całość zmian objętości osocza podczas wysiłku (sp- 60 ) była determinowana jedynie charakterem wykonywanej pracy F=16,27; p=0,001. Praca dodatnia wykonywana w warunkach spożywania diety mieszanej stowarzyszona była z obniżeniem objętości osocza w porównaniu do spoczynku (o -2,23%) i dodatnim przyrostem objętości osocza w pracy ujemnej UW Tabela I. Zmiany masy ciała i objętości osocza po spożyciu diety miesznej i nisko-sodowej oraz w następstwie wykonywania pracy ujemnej i dodatniej Table I. Changes of body mass and plasma volume after mixed and low-sodium diet, following negative and positive exercises Praca ujemna (DW) /negative work Praca dodatnia (UW) /positive work Dieta mieszana /mixed diet Dieta L-Na /low-sodium diet Dieta mieszana /mixed diet Dieta L-Na /low-sodium diet Del PV (%) -15,58(2,8) -18,35(2,8) Del BW (kg) -0,92(0,09) -1,06(0,1) -0,88(0,1) -1,03(0,1) Del PV (%) +4,97(2,5) -3,41(2,1) +8,05(2,8) +2,82(3,54) -2,23(2,7) +6,61(3,2) -6,30(2,7) +5,68(3,3) Del BW zmiany masy ciała /changes of body mass; Del PV (%) zmiany objętości osocza /changes of plasma volume; L-Na dieta nisko-sodowa /low-sodium diet; DW praca ujemna /negative work; UW praca dodatnia /positive work

492 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 489-493 (o +4,97%). Spożywanie diety L-Na pogłębiło różnice występujące w wielkościach i kierunku zmian objętości osocza pomiędzy pracą dodatnią i ujemną. W tym zadaniu odnotowano, że podczas pracy dodatniej dochodzi do znamiennego statystycznie obniżenie objętości osocza (-6,30% w pracy UW), podczas gdy w analogicznym czasie podczas pracy ujemnej występuje wzrost PV (o +8,05% w pracy DW; p=0,04) (ryc. 1). Zmiany objętości osocza podczas wysiłku były istotne różne w pracy DW i UW p=0,006. Po zakończeniu wysiłku stwierdzano dalsze zmiany w zawartości wody pozakomórkowej. Po wysiłkowe zmiany objętości osocza zależały głownie od charakteru wykonywanej pracy F=24,33; p=0,0000. Nie wykazano znamiennego wpływu na DEL PV% po wysiłku rodzaju spożywanej diety F=1,07; p=0,32, ani też interakcji pomiędzy charakterem wykonywanej pracy, a rodzajem spożywanej diety F=0,47; p=0,502. Stwierdzono, że występują istotne różnice i odmienny kierunek zmian objętości osocza po zakończeniu wysiłku w grupie UW i DW, zarówno po diecie mieszanej jak L-Na (ryc. 1). W grupie UW objętość osocza po zakończeniu wykonywania wysiłku wzrastała zarówno po diecie mieszanej jak i L-Na i tak w 24 h restytucji w zadaniu UW objętość osocza wzrosła w porównaniu do okresu bezpośrednio po zakończeniu wysiłku o +7,58%, podczas gdy po diecie L-Na o +12,75% (p>0,05). W grupie wykonującej pracę ujemną (DW) objętość osocza w zadaniu A i B w okresie restytucji obniżała po diecie mieszanej o -5,16%, a po diecie L-Na o -4,11% w porównaniu do okresu bezpośrednio po zakończeniu wysiłku. Wielkości zmian objętości osocza po zakończeniu wysiłku były istotnie różne w pracy UW i DW, zarówno po diecie mieszanej (p=0,03) jak i po diecie L-Na (p=0,004). Wykazono istotne różnice w objętości osocza w okresie pomiędzy 60 minutą wysiłku, a 24h restytucji po diecie L-Na i mieszanej w pracy DW p=0,002 i UW p=0,003 (ryc. 1). Charakterystyczne wielkości zmian objętości osocza w 24h restytucji w porównaniu do wielkości spoczynkowych w obu formach pracy po diecie mieszanej i L-Na przedstawiono w tabeli I. Różnice w objętościach osocza w stosunku do wielkości spoczynkowych stwierdzone po 24 h restytucji nie były istotne statystycznie i nie różniły się istotnie pomiędzy UW i DW oraz w zadaniu A i B. Dieta L-Na istotnie zmniejszyła masę ciała i objętość osocza u wszystkich badanych. Jak wykazano we wcześniejszych badaniach, indukowana spożywaniem diety L-Na hipowolemia nie wpływa istotnie na stężenie Na w osoczu i objętość ICF [1]. Hipowolemia jest specyficzną formą odwodnienia obejmuje ona zmniejszenie objętości osocza, podczas gdy typowe odwodnienie organizmu obejmuje zmniejszenie całkowitej zawartości wody w organizmie. Podczas 60-minutowego wysiłku zarówno w warunkach spożywania diety mieszanej jak i po spożyciu diety z ograniczeniem podaży sodu, występowały istotne statystycznie różnice w wielkości oraz kierunku zmian objętości osocza krwi podczas pracy ujemnej i dodatniej. Zmiany indukowane spożywaniem diety L-Na istotnie oddziaływały jedynie na wielkość zmian PV podczas pierwszych 10 minut wysiłku w pracy dodatniej. W pozostałych minutach trwania testu charakter spożywanej diety nie oddziaływał znamiennie na wielkość zmian objętości osocza, jakkolwiek obserwowano pogłębienie różnic w wielkościach zmian PV podczas pracy ujemnej i dodatniej. Obserwowane w badaniach zmiany PV podczas wysiłku były głównie określane charakterem wykonywanej pracy. W pracy dodatniej po obu rodzajach spożywanej diety obserwowano obniżenie objętości osocza, podczas gdy w pracy dodatniej niewielki wzrost w porównaniu do wielkości spoczynkowych. Durand i wsp. [12] obserwowali podobnie jak w obecnych badaniach niewielkie zmiany PV po wysiłku ekscentrycznym 80%RM ( 1.62%) i znacznie większe obniżenie objętości osocza po pracy dodatniej (-11,6%). Cytowani autorzy w swoich badaniach stosowali wysiłki ekscentryczne i koncentryczne o zbliżonym bezwzględnym obciążeniu pracą. W obecnym doświadczeniu badani wykonywali pracę ekscentryczną i koncentryczną o intensywności stanowiącej 60%VO 2 max, podczas gdy bezwzględne obciążenie pracą istotnie różniło się w obu typach pracy. Ćwiczenia fizyczne obejmujące skurcze ekscentryczne związane są z naruszeniem integralności struktury włókien mięśniowych i zwiększeniem uwalniania płynu wewnątrzkomórkowego do przestrzeni pozakomórkowej [13]. Zmiany te mogą być stowarzyszone z częściowym wzrostem objętości osocza [14]. Na taki charakter zmian objętości PV%, (wzrost, a nie spadek jak w typowych wysiłkach fizycznych) wskazują wyniki obecnych badań. Wzrost objętości osocza podczas pracy ujemnej obserwowano zarówno w warunkach spożywania diety mieszanej jak i po spożyciu diety L-Na. Jest kilka czynników promujących utrzymanie lub wzrost objętości osocza podczas wysiłku wśród nich wymienić należy zwiększenie metabolicznej produkcji wody [15-17], uwalnianie wody z kompleksów z glikogenem [17], redystrybucja wody [16], zmiany ciśnienia tętniczego krwi, zwiększony napływ białek, wzrost ciśnienia onkotycznego osocza [18], zmiana pozycji ciała [4, 5]. Green i wsp. [19] uważają, że pozycja ciała wpływa na zmiany objętości osocza krwi poprzez zmianę skuteczności oddziaływania sił Starlinga. Efektywne zatrzymywanie wody w przestrzeni ECF zależne od stężenia hormonów regulujących zawartość Na i wody przejawia się bowiem głownie w późniejszym okresie wysiłku i po jego zakończeniu [20]. Wydaje się, że w obu formach pracy w różnym stopniu aktywowane były mechanizmy promujące utrzymanie wody i objętości osocza oraz siły decydujące o mobilizacji płynu śródmiąższowego. Wydaje się, że po zainicjo-

Pokora I. Ograniczenie spożycia sodu a zmiany objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłków fizycznych o różnej... 493 waniu dietą L-Na zmian zawartości i dystrybucji wody w organizmie skuteczność oddziaływań pracy ujemnej na wielkości uwalnianej wody komórkowej i wzrost objętości osocza została zwiększona, co przejawiało się większym napływem wody i przyrostem objętości osocza podczas wysiłku DW po spożyciu diety L-Na. Hemodynamiczne następstwa wykonywania wysiłku fizycznego były przedmiotem wielu opracowań naukowych. Po ciężkich ćwiczeniach dynamicznych obserwowano zwiększenie objętości osocza (24-48 h od zakończeniu wysiłku) i wzrost ten był zależny od intensywności wysiłku [5, 21, 22]. Hiperwolemia powysiłkowa jest rodzajem superkompensacji, która zwiększa działanie sił określających zawartość wody w organizmie po wcześniejszej jej utracie dążąc do skutecznego wyrównania i nadbudowy strat PV [19]. Podobnego efektu nie obserwowano po ciężkich ćwiczeniach oporowych i po długotrwałych wysiłkach wytrzymałościowych [19, 21, 23]. Wallace i wsp. [24] stosując ciężkie ćwiczenia oporowe wykazali, podobnie jak w obecnych badaniach, obniżenie wartości PV w 5 minucie po zakończeniu wysiłku i opóźnioną odbudowę zasobów wody osoczowej w porównaniu do pracy koncentrycznej. W obecnych badaniach wykazano, że objętość osocza wzrasta po zakończeniu pracy dodatniej, jednak w grupie badanych wykonujących pracę ujemną, objętość osocza obniża się, zarówno po diecie mieszanej (-5,16%) jak i diecie L-Na (-4,11%). Pomimo początkowych różnic w del PV% po wysiłku DW i UW w 24h restytucji zasoby wody ECF w porównaniu do spoczynku zostały przywrócone w obu badanych grupach i nie zależały od rodzaju spożywanej diety. Wnioski 1. Ograniczenie spożycia sodu powoduje istotną redukcji masy ciała i towarzyszy jej zmniejszenie objętości osocza (del PV%). 2. Wykonywanie w tych warunkach wysiłków o zbliżonej intensywności jednak o różnej charakterystyce skurczów mięśniowych, charakteryzuje się odmienną i zależną od charakteru wykonywanej pracy zmianą objętości osocza podczas i po zakończaniu wysiłku. 3. Dieta L-Na potencjalizuje różnice w charakterystyce zmian objętości osocza podczas i po zakończeniu wysiłku w pracy ujemnej i dodatniej. Piśmiennictwo / References 1. Pokora I, Kwaśna K, Poprzęcki S. Odnowa zasobów wodnych po wysiłku u odwodnionych termicznie mężczyzn. Post Med Lot 2005, 2/11: 133-140. 2. Pokora I. Wpływ diety niskosodowej na stan uwodnienia organizmu i dystrybucję wody podczas wysiłku fizycznego. Żyw Człow Metab 2005, 32, 1/II: 807-811. 3. Pokora I, Poprzęcki S, Sadowska-Krępa E. Wybrane cechy odpowiedzi organizmu na stres termiczny u mężczyzn przyjmujących niedostateczne ilości sodu z dietą. Żyw Człow Metab 2007, 34(1-2): 1018-1022. 4. Mack GW, et al. Influence of hydrostatic pressure gradients on regulation of plasma volume after exercise. J Appl Physiol 1998, 85: 667-675. 5. Hagan RD, et al. Plasma volume changes related to posture and exercise. Med Sci Sports Exerc 1980, 19(3): 202-206. 6. Armstrong RB. Initial events in exercise-induced muscular injury. Med Sci Sports Exerc 1990, 22: 429-435. 7. Friden J, Lieber R. Structural and mechanical basis of exercise-induced muscle injury. Med Sci Sports Exerc 1992, 24: 521 530. 8. Pokora I. Wpływ krótkotrwałej aklimacji cieplnej na reakcje organizmu na wysiłek ekscentryczny i koncentryczny u mężczyzn. AWF, Katowice 2009. 9. Cleary MA, et al. Dehydration and symptoms of delayedonset muscle soreness in hyperthermic males. J Athletic Training 2005, 40(4): 288-297. 10. Kunachowicz H i wsp. Wartości odżywcze wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. PZWL, Warszawa 1997. 11. Harrison MH. Effects of thermal stress and exercise on blood volume in humans. Physiol Rev 1985, 65: 149-209. 12. Durand RJ, et al. Different effects of concentric and eccentric muscle actions on plasma volume. J Strength Cond Res 2003, 17(3): 541-548. 13. Kirwan JP, del Aguila LF. Insulin signaling, exercise and cellular integrity. Biochem Sci Transactions 2003, 31: 1281 1285. 14. Gleeson M, Almey J. A rapid and sustained expansion of the plasma volume follows a single bout of muscle-sorenessinducing exercise. J Sports Sci 1994, 12: 137. 15. Pivarnik JM, Goetting MP, Senay L Jr. The effects of body position and exercise on plasma volume dynamic. Eur J Appl Physiol 1986, 55: 450-456. 16. Sawka M. Physiological consequences of hypohydration: Exercise performance and thermoregulation. Med Sci Sports Exerc 1992, 24: 657-670. 17. Pastene J, et al. Water balance during and after marathon running. Eur J Appl Physiol 1996, 56: 613-618. 18. Edwards RJ, Harrison MH. Intravascular volume and protein response to running exercise. Med Sci Sports Exerc 1984, 16: 247-255. 19. Green HJ, et al. Alterations in blood volume following shortterm supramaximal exercise. J Appl Physiol 1984, 56(1): 145-149. 20. Nose H, Mack G, Shi X, Nadel E. Role of osmolality and plasma volume during rehydration in humans. J Appl Physiol 1988, 65: 325-331. 21. Gillen M, et al. Plasma volume expansion in humans after a single intense exercise protocol. J Appl Physiol 1991, 71: 1914-1920. 22. Kay B, Brien BJ, Gill ND. Exercise-induced hypervolemia may not be consequential to dehydration during exercise. J Sports Sci Med 2004, 3(YISI): 50-55. 23. Kreamer WJ, et al Physiologic response to heavy-resistance exercise with very short rest periods. Int J Sports Med 1987, 19(5): 464-468. 24. Wallace MB, Moffatt RJ, Hancock LA. The delayed effects of heavy resistance exercise on plasma volume shifts. J Appl Physiol 1990, 4: 154-159.