MUZYKA Program nauczania w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Realizowanym w Gimnazjum Specjalnym nr 19 w Zespole Szkół Specjalnych nr 6 w Bytomiu Wymiar godzin obowiązkowych : 30 Opracowanie mgr Agnieszka Nowicka
Treści nauczania zgodne z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół Dz.U. 2012 poz. 977 SZCZEGÓŁOWE CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA Rozwój i kształtowanie muzycznych zainteresowań i upodobań. Rozwój podstawowych zdolności muzycznych (słuchu, poczucia rytmu, pamięci i wyobraźni muzycznej). Rozwój aktywności muzycznej (śpiewu, gry na instrumentach, działań twórczych) umożliwiającej wyrażanie poprzez muzykę własnych odczuć. Wprowadzenie w podstawy języka i zapisu muzycznego. Rozwój estetycznej wrażliwości na piękno muzyki. Poznawanie: kultury muzycznej własnego regionu, dorobku polskiej kultury muzycznej w tradycji i współczesności, wielkich dzieł światowej kultury muzycznej (kanon arcydzieł) oraz rozbudzania świadomości ich wielostronnych walorów. Wzbogacanie wiedzy o funkcjach muzyki oraz jej związkach z innymi dziedzinami sztuki i kultury. Kształtowanie otwartej postawy wobec różnych kultur, różnorodności przejawów muzyki. Uczenie wartościowania zjawisk muzycznych otaczających uczniów i przygotowanie do świadomego wyboru dóbr oferowanych przez współczesną kulturę muzyczną, w tym multimedia. Uczeń: Opis osiągnięć ucznia po III etapie edukacyjnym Wykazuje umiejętność operowania podstawowymi pojęciami języka muzycznego w opisie i w ocenie utworów muzycznych: znajomość podstawowych terminów muzycznych (znajomość podstawowych oznaczeń dynamiki, tempa, artykulacji oraz skrótów pisowni muzycznej), znajomość, w podstawowym zakresie, pisma muzycznego (wartości rytmiczne, umiejętność odczytania zapisu muzycznego), rozróżnianie w słuchanych utworach brzmienia instrumentów, głosów, zespołów. Wykazuje znajomość poszczególnych elementów dzieła muzycznego (melodii, rytmu, harmonii, dynamiki) rozróżnia je w utworze; Wykazuje umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji (słowniki, przewodniki, książki poświęcone muzyce, radio, telewizja, internet). Wykorzystuje programy komputerowe nagrywając i przetwarzając dźwięki, odczytuje zapis nutowy i wykorzystuje go przy graniu na instrumentach melodycznych i perkusyjnych, Dostrzega w kulturze muzycznej to, co różne i to, co wspólne w poszczególnych epokach:
słuchowo rozpoznaje styl epoki (rozróżnia muzykę średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu, romantyzmu, XX wieku i muzyki współczesnej) w podstawowym zakresie, na podstawie charakterystycznych dla danej epoki utworów (wiedza o najważniejszych przedstawicielach epoki i ich dziełach w formie dostępnej uczniowi o obniżonych możliwościach edukacyjnych); Wykazuje znajomość wielkich dzieł stanowiących dorobek światowej kultury muzycznej: słuchanie dzieł należących do kanonu arcydzieł, określanie ich nastroju w formie plastycznej, Dostrzega różnorodności gatunków i form muzyki, rozróżnianie podstawowych modeli budowy utworu muzycznego, faktury (polifonia, homofonia bez używania nazewnictwa); barw oraz brzmień głosów i instrumentów; oznaczanie ich w formie dostępnej uczniowi o obniżonych możliwościach edukacyjnych. Wykazuje znajomość składu orkiestry symfonicznej - przedstawicieli rodzin poszczególnych instrumentów oraz rodzajów zespołów wykonawczych (orkiestra, chór, zespół wokalno-instrumentalny) Zna nazwy instytucji kultury (opera, filharmonia, teatr muzyczny, teatr), dostrzega zróżnicowane funkcje muzyki, na przykład: utwory taneczne, religijne; muzyka w obrzędzie, w teatrze, w filmie; jazz, rock, tzw. muzyka młodzieżowa; Potrafi wykonać podstawowe kroki i figury taneczne do poloneza, krakowiaka, tańców śląskich, Charakteryzuje tańce innych narodowości i wykazuje ich charakterystyczne cechy, Wykazuje umiejętność przygotowania notatki, projektu plakatu, okładki płyty, o muzyce, którą uczeń interesuje się najbardziej z różnorodnych źródeł. Wypowiada się o muzyce: ocenia zjawiska kultury muzycznej otaczającej ucznia, w tym wskazuje zagrożenia niektórych z nich dla zdrowia człowieka i środowiska przyrodniczego, Zna hymn i polskie pieśni historyczne ( Rota, wybrane pieśni legionowe) rozpoznaje te pieśni, potrafi zaśpiewać je w grupie, co najmniej zna słowa. - wykazuje podstawową znajomość polskiego folkloru, w tym charakteru narodowych tańców, regionalnych odrębności, wybranych pieśni obrzędowych, rozpoznawanie w słuchanych utworach rytmów narodowych tańców polskich (dla uczniów z dobrym słuchem muzycznym lub wiedza na ich temat). Wykazuje znajomość kanonu dzieł, stanowiących dorobek polskiej kultury muzycznej jako źródła wartości oraz odrębności narodowej (w tym postaci i twórczości Chopina, Moniuszki, Szymanowskiego), Śpiewa - pieśni patriotyczne, pieśni historyczne, pieśni ludowe (w tym swojego regionu), piosenki młodzieżowe i turystyczne, wybrane tematy z literatury muzycznej wybrane kanony, dbając o higienę głosu z zastosowaniem poznanych elementów dzieła muzycznego lub wykonuje akompaniament do poznawanych utworów i piosenek współczesnych. - tworzy własne wypowiedzi muzyczne, ilustracje dźwiękowe, improwizacje
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA (uwzględniający możliwości modyfikacji w zależności od sytuacji dydaktycznej indywidualnej pracy z uczniem) Realizując program wykorzystujemy aktywizujące metody nauczania - uczenia się, uwzględniając możliwości modyfikacji w zależności od sytuacji dydaktycznej i indywidualizacji pracy z uczniem zdolnym, uczniem o obniżonych możliwościach intelektualnych. a) Metoda problemowo odtwórcza stosowana np. przy pracy nad piosenką bądź utworem instrumentalnym. Istotą tej metody jest zaprezentowanie określonego wzoru wykonania oraz przeprowadzenie analizy słuchowej, która ma rozwijać słuch i wyobraźnię muzyczną. b) Metoda problemowo-twórcza zastosowana np. przy tworzeniu muzyki, improwizowaniu, gdzie angażujemy myślenie i inwencję muzyczną dzieci do rozwiązywania określonego zadania o charakterze twórczym. c) Metoda problemowo analityczna (np. przy słuchaniu muzyki). Przy pomocy tej metody rozwija się zdolność dzieci do samodzielnego słuchania, rozumienia i analizowania utworów. d) Metoda ekspozycji. Istotą tej metody jest umożliwienie dzieciom zetknięcia się z dziełem muzycznym w sposób jak najbardziej bliski, pozwalający na pełne przeżycie go. e) Metoda organizowania i rozwijania działalności muzycznych ucznia. Metoda ta jest wykorzystywana przy prezentowaniu śpiewu, gry na instrumentach, ekspresji ruchowej, tworzeniu i percepcji muzyki na forum szkolnym i pozaszkolnym (podczas konkursów itp.) Podstawowym celem lekcji muzyki jest rozbudzenie zamiłowania do tej dziedziny sztuki, uwrażliwienie na nią. Zajęcia powinny się więc opierać na różnych formach kontaktu z muzyką. Dlatego też ważne jest zaplanowanie każdej jednostki lekcyjnej w taki sposób, aby wystąpiło w jej trakcie jak najwięcej form aktywności muzycznej uczniów: śpiew, gra na instrumentach, percepcja muzyki, tworzenie muzyki, ruch przy muzyce, wiadomości o muzyce i kompozytorach. Wybór metod i form pracy zależy od celu i tematyki zajęć, zainteresowań uczniów, a także od inwencji prowadzącego. Ważne jest, aby nauczyciel dostosowywał wymagania do poziomu uzdolnień i predyspozycji uczniów, wkładu pracy każdego ucznia oraz uwzględniał indywidualizację realizowaną z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
indywidualizacja pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów Najlepszymi formami pracy z uczniami upośledzonymi w stopniu lekkim są aktywności muzyczne takie, jak ruch przy muzyce, gra na instrumentach, śpiew. W pracy z dziećmi o obniżonej inteligencji należy odwoływać się do konkretu, przykładu. Uczniowie powinni mieć też więcej czasu na utrwalenie materiału. Polecenia powinny być krótkie, dające możliwość wykonania zadania. Należy możliwie jak najczęściej przyprowadzać lekcje poglądowe i wydłużać czas prezentacji. Warto stosować dużą ilość powtórek ćwiczeń muzycznych. U tych dzieci zauważa się trudność w zapisywaniu i odczytywaniu nut. Za wykonane tych czynności należy je więc często chwalić. Podczas oceniania trzeba brać przede wszystkim pod uwagę stosunek ucznia do przedmiotu, jego chęci, wysiłek i przygotowanie do lekcji. W prowadzeniu zajęć muzycznych z uczniem autystycznym należy brać pod uwagę, ewentualną nadwrażliwość lub niedowrażliwość na dźwięki (bodźce słuchowe). Nauczyciel powinien więc podzielić ćwiczenie na fragmenty tak, aby uczeń mógł je wykonać samodzielnie i poprawnie. Należy każdorazowo nagradzać dziecko za wykonane zadanie, a w wypadku wystąpienia problemu pomóc poprzez podanie konkretnych wskazówek. Dziecko autystyczne można posadzić z uczniem zdolnym, przy którego pomocy lub wspólnie wykona ćwiczenie. Mocną stroną uczniów z zespołem Aspergera jest zapamiętywanie faktów, dat, postaci. Na lekcjach muzyki można powierzać im wykonanie opracowań dotyczących np. życiorysów kompozytorów czy epok muzycznych. W codziennej pracy z takim uczniem trzeba pamiętać o pochwałach słownych, które wzmacniają samoocenę. W ocenie należy brać pod uwagę przede wszystkim cząstkowe efekty pracy ucznia, a także jego stosunek do przedmiotu, jego chęci, wysiłek i przygotowanie do zajęć. realizacja celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem warunków realizacji możliwość wykonywania tego samego zadania na różnych poziomach trudności: np. śpiew w grupie z akompaniamentem dla wszystkich uczniów i śpiew solo wybranych fragmentów dla uczniów szczególnie uzdolnionych. ocenianie różnych form aktywności uczniów: zaangażowanie, wiedza, śpiew, gra, praca w grupach, przygotowanie do lekcji, drama, ćwiczenia twórcze, ruch przy muzyce i taniec. Stworzy to możliwość dostosowania oceniania ucznia zgodnie z orzeczeniem o dostosowaniu warunków kształcenia, przygotowanym przez uprawnionych specjalistów. realizowanie zadań w grupach, ułatwiając znacząco realizację materiału przez uczniów z różnymi deficytami. docenienie kreatywności i wrażliwość uczniów - dla wielu uczniów z deficytami rozwojowymi i niepełnosprawnością uczestnictwo w lekcjach przedmiotów artystycznych może stać się źródłem pozytywnej samooceny i wiary we własne możliwości.
. Warunki realizacji programu Lekcje muzyki powinny być urozmaicone. Usłyszaną muzykę uczniowie mogą namalować (przekład intersemiotyczny) albo zatańczyć. Wspólnie przy pomocy nauczyciela mogą tworzyć proste układy choreograficzne. Stąd na lekcji znajdą się również elementy rytmiki. Należy także wspomnieć o warunkach, w których odbywają się zajęcia. Sala muzyczna to m.in. miejsce do zabaw ruchowych, lustra do ćwiczeń emisyjnych i rytmiki, wyposażenie w odpowiedni sprzęt do odtwarzania utworów oraz pomoce dydaktyczne: pianino lub inny instrument klawiszowy, instrumenty perkusyjne o określonej i nieokreślonej wysokości dźwięku 1, kamerton, metronom, sprzęt DVD, komputer i rzutnik multimedialny, tablicę interaktywną, płyty CD z utworami muzycznymi, kasety wideo z fragmentami koncertów, przedstawień itp., tablicę z pięciolinią, tablice muzyczne (portrety kompozytorów, instrumenty muzyczne). Podsumowując, celem nauczania muzyki jest przygotowanie ucznia do odbioru dzieł muzycznych oraz korzystania z dóbr kultury narodowej i światowej. 1
KRYTERIA OCENY METODY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW W realizacji programu nauczyciel uwzględnia predyspozycje muzyczne uczniów i dostosowuje do nich wymagania edukacyjne oraz, w miarę możliwości, indywidualizuje wymagania. Stawia wymagania adekwatne do możliwości konkretnego ucznia Nauczyciel stawiając wymagania uczniom i oceniając ich uwzględnia : - aktywność uczniów na zajęciach, - poziom wiedzy, zdolności i umiejętności - indywidualne zainteresowania ponadprogramowe, na przykład: życiem kulturalnym miejscowości, w której mieszkają, - uczestnictwo w zespołach muzycznych. Ocena powinna uwzględnia przede wszystkim stosunek ucznia do przedmiotu oraz wysiłek wkładany w realizację wymagań; podstawowym kryterium oceniania nie mogą być zdolności muzyczne ucznia. Wymagania i sposób oceniania przez nauczyciela przedstawiane są uczniom na początku roku szkolnego. Narzędziami pomiaru są: sprawdziany i testy, odpowiedzi ustne (z ostatniej lekcji), prezentacje multimedialne, referaty, śpiew, analiza utworów muzycznych, zeszyt przedmiotowy i zeszyt ćwiczenia, zadania domowe, aktywność ucznia na lekcji, wkład w przygotowanie imprez szkolnych i udział w nich. Propozycja oceny osiągnięć uczniów: Ocenę bardzo dobrą może otrzymać uczeń, który w pełni opanuje zakres wiedzy i umiejętności przekazany przez nauczyciela: 1. potrafi interpretować (charakteryzować) słuchaną muzykę jako przekaz kultury, na przykład: stylu epoki, gatunku, rodzaju brzmienia, formy, ekspresji, treści programowych, funkcji, 2. potrafi osobiście ustosunkować się do wartości utworu, uzasadnić swoją opinię, 3. bierze czynny udział w zespołowym muzykowaniu, poprawnie wykonując zadania muzyczne. Śpiewa w zespole lub samodzielnie. Ocenę dobrą może otrzymać uczeń, który wystarczająco opanuje przekazany przez nauczyciela zakres wiedzy i umiejętności. W przypadku braku zdolności muzycznych zadania punktu 1. i 2. rozwiązuje z pomocą nauczyciela 3. bierze czynny udział w zespołowym muzykowaniu na lekcjach, poprawnie wykonując zadania muzyczne. Ocenę dostateczną
może otrzymać uczeń, który opanował przekazaną przez nauczyciela wiedzę i umiejętności w podstawowym zakresie, ale nie wykazuje się osobistym zainteresowaniem (zaangażowaniem): zadania punktu 1. i 2. wykonuje tylko z pomocą nauczyciela, 3. bierze udział w zbiorowym muzykowaniu w klasie, ale pracuje mało aktywnie. Ocenę dopuszczającą może otrzymać uczeń, który podany przez nauczyciela zakres wiedzy i umiejętności opanował w stopniu niepełnym i nie wykazuje osobistej aktywności: zadania punktu 1. i 2. wykonuje tylko z pomocą nauczyciela, 3. w zespołowym muzykowaniu uczestniczy w nikłym stopniu. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował minimum zakresu wiedzy i umiejętności przewidzianych programem i nie przejawia osobistej aktywności na zajęciach muzycznych: 1. nie wykonuje zadań muzycznych nawet z pomocą nauczyciela, 2. nie wypowiada się o muzyce, nie bierze udziału w dyskusjach, 3. nie bierze udziału w zbiorowym muzykowaniu, 4. nie wykazuje chęci zmiany postawy wobec przedmiotu. Uczeń, który odpowiada wymogom sformułowanym dla oceny bardzo dobrej a ponadto bierze aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły i środowiska śpiewa w chórze, gra w zespole muzycznym, uczęszcza na koncerty, bierze udział w konkursach na temat sztuki lub na przykład przygotowuje na zajęcia lekcyjne dodatkowe materiały poszerzające zakres wiedzy przewidzianej przez program może otrzymać ocenę celującą. Uczniowie powinni być wstępnie poinformowani o zakresie obowiązującego ich materiału, o kryteriach ocen i sposobach sprawdzania ich osiągnięć.