Projekt powstał w oparciu o pomysł Pawła Ziobro Autor projektu: Tadeusz Ziobro Rzeszów, dnia 09.09.2013 rok. Projekt Reformy Systemu Emerytalnego w Polsce Spis treści: 1. Wstęp 2. Problemy systemu emerytalnego w Polsce 3. Modyfikacje i reforma systemu - Nowa reguła emerytalna 4. Emerytalne Konto Rodzinne EKR 5. Ustalanie wysokości emerytury i wypłata 6. Wprowadzanie systemu emerytalnego w życie Propozycja modyfikacji projektu reformy przyjętego przez rząd Okres przejściowy 7. Korzyści dla budżetu ZUS 8. Korzyści dla emerytów, członków rodzin, dla Polski 9. Podsumowanie Ad. 1. Wstęp Kraje europejskie, w tym Polska, w warunkach obecnego kryzysu gospodarczego i demograficznego, modyfikują swoje systemy emerytalne i wprowadzają zmiany. W polskim systemie emerytalnym nadchodzi czas na jeszcze głębsze reformy od zapowiadanych i przyjętych przez rząd. Rozwiązania proponowane w niniejszym projekcie spowodują: - uzdrowienie systemu emerytalnego, poprawę sytuacji materialnej emerytów, zabezpieczenie godziwej emerytury i spokojnej jesieni życia dla emerytów, - rozwiązania największego problemu współczesnej Polski jakim jest demografia. Demografia ma wpływ na starzenie się i zubożenie społeczeństwa, zwłaszcza najsłabszych grup społecznych, w tym emerytów i rencistów, którzy w obowiązującym systemie emerytalnym i sytuacji demograficznej nie znajdą w przyszłości zabezpieczenia materialnego na swą starość. Projekt zawiera propozycje i sposoby rozwiązania problemów demograficznych w Polsce, odwrócenia niekorzystnych trendów współczynnika dzietności polskich rodzin, zwrotu na ścieżkę rozwoju rodziny i społeczeństwa, które opiera się na rodzinie. Najważniejsza jest rodzina! Dlatego propozycja rozwiązań w systemie emerytalnym opiera się na podziale obecnego systemu emerytalnego na dwie części: ogólną publiczną ZUS i zdefiniowaną rodzinną. Zgodnie z takim podziałem, emerytura składać się będzie z części publicznej ZUS i rodzinnej z Emerytalnego Konta Rodzinnego. 1
Aby uzyskać korzystne dla ubezpieczonych i dla budżetu państwa efekty, należy obecną składkę emerytalna w wysokości 19,54% przekazywaną do ZUS dzielić na dwie części: połowa kwoty, tj. 9,76% przechodzić będzie do wspólnych wpływów ZUS, druga połowa kwoty w wysokości 9,76% przenoszona będzie na tzw. Emerytalne Konta Rodzinne EKR, powstałe w wyniku połączenia kapitału zapisywanego na subkontach w ZUS i kapitału gromadzonego na rachunkach w OFE w obrębie wszystkich polskich rodzin. Szczegółowe rozwiązania prezentowane są w dalszej części projektu. Podział składki jest zasadny m.in. z tego względu, że połowa wnoszonej składki do systemu emerytalnego obciąża pracodawcę, a połowa składki obciąża pracownika. Zgodnie z proporcjami podziału składki, w niniejszym projekcie proponowany jest podział emerytury: połowa emerytury pochodzi z ZUS-u i zależy od ogólnych wpływów przekazywanych na wypłaty bieżących emerytur, pozostała część pochodzi z Emerytalnego Konta Rodzinnego EKR i zależy od liczby osób wnoszących składki na konto EKR, aktywnych zawodowo w 3-pokoleniowej rodzinie. Wysokość emerytury zależna będzie w części od systemu ZUS, w drugiej części od liczebności rodziny i zdolności pomnażania kapitału przez Fundusze Emerytalne. Generalnie, wysokość emerytury zależna będzie od wzrostu gospodarczego, a reforma emerytury nakręcać będzie wzrost, w tym od dynamiki wzrostu rynku pracy i wynagrodzeń. Proponowane rozwiązania emerytalne przy spełnieniu dodatkowych warunków ochrony i promocji rodziny, promocji wartości rodzinnych, aktywnej polityki prorodzinnej państwa w skali 3% PKB, przy gwarancjach trwałości rozwiązań na pokolenia, przy szerokiej akceptacji społecznej zapewni, zdaniem autora, osiągnięcie bardzo pozytywnych efektów społeczno-gospodarczych w Polsce. W przeciwnym razie, jeśli nie pojawią się inne skuteczne rozwiązania, Polskę czeka katastrofa demograficzna i emerytalno-rentowa. W przyszłości bowiem dramatycznie zmaleje w Polsce liczba osób w wieku produkcyjnym z obecnych 26 do 16,5 mln osób w 2060 roku, czytamy w materiale informacyjnym KPRM z dnia 23 lutego 2012 roku., publikacja w serwisie internetowym ZUS. Według raportu KE z 2012 roku, ze 171 osób pracujących na 100 emerytów w 2010 roku, liczba ta spadnie do 89 osób pracujących w Polsce na 100 emerytów w 2060 roku. Ad. 2. Problemy systemu emerytalnego w Polsce W Polsce realizowany jest repartycyjny i kapitałowy model zabezpieczenia emerytalnego. Istotą metody repartycyjnej jest finansowanie emerytur z bieżących wpływów składkowych. Kapitałowa metoda finansowania emerytur w Polsce jest realizowana poprzez OFE. Obecny model kapitałowy budzi wątpliwości części ekonomistów, a krytyka pogłębia się w warunkach kryzysu i spowolnienia gospodarczego. Zachodzi bowiem konieczność finansowania systemu ze środków publicznych, pogłębiając deficyt budżetowy i dług publiczny stanowiący poważne obciążenie dla całego społeczeństwa. 2
Trudności ze sfinansowaniem emerytur z bieżących wpływów składkowych pogłębia proces tzw. starzenia się społeczeństwa. Rośnie liczba beneficjentów systemu w stosunku do płatników składek. Rozbieżności będą się pogłębiać. Wynika to z wielu przyczyn, m.in. z powodu zbyt niskiego w Polsce współczynnika dzietności. Brak radykalnych zmian może doprowadzić w ciągu najbliższych 30 lat do drastycznego spadku liczby osób aktywnych zawodowo i załamania się systemu emerytalnego. Ad. 3. Modyfikacje i reforma systemu - Nowa reguła emerytalna Dzisiejszy poziom świadomości społecznej i doświadczenie życiowe w warunkach kapitalizmu pozwala na wprowadzenie skutecznych reform gwarantujących poprawę poziomu zabezpieczenia emerytalnego i jego stabilność na pokolenia. Niniejszy projekt wprowadza reformę systemu emerytalnego w szerszej od zaproponowanej przez rząd perspektywie. Zakłada on podział składek emerytalnych wysokości 19.52% odprowadzanych przez pracodawców do ZUS-u na dwie równe części: 9,76 % składki na część publiczną zusowską oraz 9,76% składki na część rodzinną. Część publiczna realizowana jest przez ZUS według dotychczasowych zasad. Część rodzinna obejmuje dwa systemy: repartycyjny i kapitałowy. System repartycyjny jest odwzorowaniem systemu ZUS ale realizowany w obrębie rodziny. Składki wnoszone na Emerytalne Konto Rodzinne wypłacane są emerytom w obrębie rodziny. System kapitałowy polega na kapitalizacji składek na Emerytalnym Koncie Rodzinnym w czasie, gdy w rodzinie nie ma osób emerytów. patrz: Ad. 5.2b. Ad. 4. Emerytalne Konto Rodzinne EKR Emerytalne Konto Rodzinne, w skrócie EKR oparte jest na rodzinnym związku pokoleniowym, zarządzane jest przez ZUS i instytucję finansową typu PTE lub a całości przez ZUS lub PTE obejmuje członków 3-pokoleniowej rodziny ze stopniem pokrewieństwa: Dziadkowie> synowie > wnukowie. Rys1. 3
Rys.1. Emerytalne Konto Rodzinne Schematy konta rodzinnego 3-pokoleniowej rodziny ze stopniem pokrewieństwa: Dziadkowie> synowie > wnukowie. 4
Rys.1.Emerytalne Konto Rodzinne, Schematy konta rodzinnego w ujęciu ogólnospołecznym. Ad. 5. Ustalanie wysokości emerytury i wypłata 1. Emerytura wypłacana z ZUS zależy od podstawy wymiaru, okresu składkowego i nieskładkowego, kwoty bazowej obowiązującej w dacie powstania prawa do świadczenia. Zasady obliczania emerytury przez ZUS pozostają bez zmian, ale kwota wypłaty emerytury zależy od współczynnika podziału składki emerytalnej ZUS EKR. Przy proponowanym podziale składki pół na pół, emerytura ZUS wynosi 50% naliczonej kwoty emerytury.rys2. Rys. 2. A. Pełna wysokość świadczenia ZUS (kwota obliczona na podstawie pobranej pełnej składki) B. Kwota wypłaty 50% ZUS (zależna od współczynnika podziału składki emerytalnej ZUS EKR) 5
2. Emerytura wypłacana z Emerytalnego Konta Rodzinnego EKR zależy od składek emerytalnych przekazywanych na konto EKR. Wysokość tej części emerytury jest zmienna, zależna od liczby pracujących członków rodziny, ich wynagrodzenia brutto, oraz od wysokości kapitału początkowego zgromadzonego na Emerytalnym Koncie Rodzinnym. Rys 3. a) wynagrodzenie brutto stanowi podstawę wymiaru składki emerytalnej odprowadzanej do ZUS przez pracodawców 19,52% podstawy brutto dzielonej w na dwie części: 9,76 % ZUS 9,76% EKR. b) kapitał początkowy gromadzony na Emerytalnym Koncie Rodzinnym EKR, jest kapitalizowany w okresie, gdy w rodzinie pokoleniowej nie ma emerytów, więc gromadzone są składki. Średnio jest to okres 8-12 lat. Kapitał początkowy może osiągać wartości od kilkudziesięciu do kilkaset tysięcy złotych. Pozostaje on do dyspozycji emeryta na starcie jego emerytury, lub wypłacany jest w ramach składowej części emerytury na ściśle określonych zasadach, powiększając wysokość emerytury. Rys. 4, kalkulator emerytalny, zał. Nr 1 Rys.3. Emerytura wypłacana z Emerytalnego Konta Rodzinnego EKR. Wysokość tej części emerytury jest zmienna, zależna od liczby pracujących członków rodziny, ich wynagrodzenia brutto, oraz od wysokości kapitału początkowego zgromadzonego na Emerytalnym Koncie Rodzinnym EKR. 6
Rys.4.A przepływy 50% kwoty składek z ZUS na konta osób pracujących Rys.4.B przepływy składek od osób pracujących w rodzinie na Emerytalne Konta Rodzinne 7
Rys.4.B przepływy składek od osób pracujących w rodzinie na Emerytalne Konta Rodzinne Rys.4.C Przepływy składek w obrębie Emerytalnego Konta Rodzinnego, kapitał początkowy Ad. 6. Wprowadzanie systemu emerytalnego w życie W celu wprowadzenia systemu według nowej reguły emerytalnej, niezbędne są działania: 1. Scalenie rachunków OFE i kwot zapisanych na subkontach ZUS w Emerytalne Konta Rodzinne EKR. Ponieważ rachunki w OFE w obrębie rodziny zarejestrowane są na różnych kontach, zachodzi konieczność przeniesienia ich na 8
jedno konto w drodze tzw. wypłaty transferowej, która powinna być realizowane bez opłat. 2. Naliczenie wysokości świadczenia z Emerytalnego Konta Rodzinnego EKR na podstawie: bieżących składek emerytalnych przekazanych do EKR oraz wartości kapitału początkowego powstałego w wyniku scalenia kapitału na subkontach w ZUS oraz w OFE. 3. Wypłata świadczeń z Emerytalnego Konta Rodzinnego EKR. Wypłata w całości realizowana będzie za pośrednictwem ZUS do momentu powstania niezależnego systemu wypłat z EKR. Ta część emerytury może być docelowo wypłacana przez ZUS, na zadzie porozumienia z OFE. Emeryci będą otrzymywać 100% świadczenia, które w części pochodzić będą z systemu ZUS, w części z Emerytalnego Konta Rodzinnego. W miarę wzrostu składek na EKR, zmieniać się będzie struktura świadczenia ZUS EKR z korzyścią dla EKR, aż do uzyskania podziału połowa na połowę, ZUS EKR. Przy dalszym wzroście świadczenia z EKR ponad połowę ZUS - EKR, udział ZUS w strukturze wypłaty nie może być niższy od 50% kwoty naliczonej przez ZUS emerytury. Rys 5. W pierwszym okresie funkcjonowania reformy, emeryci nie odczują zmiany. Jednak wzrost liczby aktywnych zawodowo członków rodziny zwiększy wpływy na Emerytalne Konto Rodzinne w takim stopniu, że spowoduje to wzrost emerytury wypłacanej z EKR przekraczając podstawowy współczynnik podziału składki. Rys 3.,oraz kalkulator emerytalny. Propozycja modyfikacji projektu reformy przyjętego przez rząd. Uzupełnienie reformy o proponowane rozwiązania spowoduje zmianę struktury wpłaty przez ZUS na rachunki OFE w ten sposób, że po reformie, kwoty przekazywane będą na indywidualne rachunki scalone w Emerytalne Konta Rodzinne w OFE. Nastąpi zmiana struktury przyjętej przez rząd kwoty 2,92 % przekazywanej na wszystkie konta ubezpieczonych w OFE, na kwotę 9,76% składek emerytalnych przekazywanych na Emerytalne Konta Rodzinne zarejestrowane w OFE i przynależne do rodzin, w których nie ma aktualnie emerytów. Przekazywane kwoty do OFE, znajdą się w krótkiej perspektywie składowymi wypłaty emerytur. Nastąpi w bliskiej przyszłości równowaga przepływów, tj. wpłat na konta OFE z ZUS i wypłat z Emerytalnych Kont Rodzinnych w OFE z zachowaniem stanu posiadania tych funduszy emerytalnych. Reforma zdynamizuje wzrost gospodarczy i wzrost płac, dlatego portfele funduszy także będą rosnąć. Nie wystąpi teraz ani w perspektywie ryzyko likwidacji funduszy emerytalnych OFE, nastąpi korzystne dla gospodarki zniesienie obciążeń budżetowych wynikających z obecnego systemu emerytalnego. W powyższej sytuacji, nie powinno się zdaniem autora wprowadzać dobrowolności przynależności do systemu OFE, chyba, że o przeniesieniu zdecyduje cała rodzina - udziałowcy Emerytalnego Konta Rodzinnego po utworzeniu tego konta w OFE. 9
Różnica między ZUS i OFE będzie taka, że w OFE kapitalizacja może być korzystniejsza ale większe ryzyko inwestowania, natomiast waloryzacja w ZUS może być niższa ale kapitał bezpieczniejszy. Autor zaleca jednak: - zniesienie dobrowolności wyboru proponowanej przez rząd, - zwiększenie możliwości inwestycyjnych OFE bez wyłączenia inwestowania w obligacje skarbowe, - zwiększenie wpływu udziałowców Emerytalnych Kont Rodzinnych na strukturę portfeli funduszy inwestycyjnych OFE podobnie jak to ma miejsce w innych funduszach inwestycyjnych w Polsce. Subkonta w ZUS zostają w podobny sposób jak fundusze w OFE, scalone w Emerytalne Konta Rodzinne. Naliczenie wysokości świadczenia z Emerytalnego Konta Rodzinnego EKR nastąpi na podstawie: bieżących składek emerytalnych przekazanych do EKR oraz wartości kapitału początkowego powstałego w wyniku scalenia kapitału na subkontach w ZUS i w OFE, patrz. Ad6 ust.2 Reforma systemu emerytalnego według niniejszego projektu nie ma negatywnego wpływu na realizację projektu przyjętego przez rząd w takim stopniu, aby zachodziła konieczność zmiany założeń budżetowych na 2014 rok przyjętych przez rząd już z uwzględnieniem przyjętego projektu reformy ubezpieczeń emerytalnych. Projektowana reforma emerytalna powinna wpłynąć jednak na projekt budżetu na 2014 rok w zakresie wydatków związanych z polityką prorodzinną państwa i promocji rodziny... Warunkiem akceptacji społecznej i powodzenia projektu reformy w praktyce jest uwzględnienie po stronie wydatków w budżecie kwoty w wysokości 3% PKB na realizację kompleksowej strategii prorodzinnej państwa obejmującej nie tylko formy bezpośredniej pomocy rodzinie, ale także reformy systemów edukacji i wychowania, aktywizacji zawodowej, zatrudnienia i przedsiębiorczości rodzinnej itp. Okres przejściowy. W okresie wprowadzenia systemu w życie, naliczania emerytur i wypłaty świadczeń, wymagany jest tzw. okres ochronny, w którym ZUS gwarantuje pełną wysokość naliczonego świadczenia niezależnie od proporcji ZUS - EKR w wypłacie. W tym okresie, emerytura obliczona przez ZUS na podstawie 100% pobranych składek nie może się zmniejszać. Rys 5. Rys.5. Okres ochronny, ZUS gwarantuje pełną wysokość świadczenia niezależnie od proporcji ZUS - EKR. 10
System ochrony powinien zobowiązywać ZUS do ochrony emerytur przez okres co najmniej 30 lat od daty wprowadzenia reformy w życie w 2014 roku, obejmując w ostatnim etapie obowiązywania osoby wchodzące w wiek emerytalny w 2045 roku. (aktualnych 37-latków) Ad. 7. Korzyści dla budżetu ZUS W wyniku proponowanej zmiany struktury systemu emerytalnego, przekształcenia indywidualnych rachunków w OFE w Emerytalne Konta Rodzinne, już w pierwszym okresie działania systemu 2014 r., ZUS odzyskuje w większości kwoty przekazywane na Emerytalne Konta Rodzinne EKR w OFE. Reforma wpłynie na zmniejszenie deficytu ZUS, doprowadzając w najbliższej perspektywie do zbilansowania budżetu. Zachowany zostanie korzystny dla rynku, zmodyfikowany system kapitałowy OFE z niewielką modyfikacją jego struktury bez negatywnego wpływu na aktualny stan posiadania kapitałowego OFE, a więc bez negatywnego wpływu na rynek kapitałowy. Ad. 8. Korzyści dla emerytów, członków rodzin, dla Polski Rodziny uzyskają realny wpływ na swoją przyszłość i swoje emerytury. Kapitał Emerytalnego Konta Rodzinnego jest przechodni (dziedziczony) w obrębie członków rodziny, a zgromadzone kwoty stanowią prawnie chronioną materialną własność rodzinną. Prawa do składek rodzinnych przenoszone są wraz z prawami do kapitału na członków rodziny pomnażając wartość świadczeń emerytalnych. Projektowany system daje gwarancją stabilności rozwiązań emerytalnych i wypłaty korzystnych wyższych emerytur. Emeryci uzyskają większe emerytury, a rodziny uzyskają większe wsparcie w ramach zintegrowanej polityki prorodzinnej państwa. Nastąpią dalsze pozytywne zmiany w Polsce związane z rozwojem rodzinypodstawowej grupy społecznej na której opiera się społeczeństwo. Ad. 9. Podsumowanie Koszty wprowadzenia systemu są zminimalizowane, efekty korzystne dla budżetu ZUS Skarb Państwa. Projektowana zmiana systemu wpłynie korzystnie na współczynnik dzietności, a większa liczba narodzeń wpłynie korzystnie na gospodarkę i społeczeństwo. Korzyści dla rodzin, społeczeństwa, państwa są nie do przecenienia. W wyniku podziału systemu emerytalnego na część publiczną i rodzinną, odpowiedzialność państwa w sferze rozwiązywania problemów społecznych powinna w większym niż dotychczas stopniu obejmować rodzinę, jako podstawową grupę społeczną na której opiera się społeczeństwo. Pomyślność projektu zależy od promocji wartości rodziny i skutecznej polityki prorodzinnej państwa.. 11
Przykładowa kalkulacja porównawcza. Prognoza emerytury wypłacanej obecnie z ZUS przy założeniach: Średnia płaca brutto 3832 zł. - Emerytura netto 2183 zł. netto (źródło: Expander) 1. Emerytalna Konto Rodzinne w początkowym okresie po przejściu na emeryturę przy uwzględnieniu następujących warunków: 2 osoby w rodzinie są na emeryturze, składka w systemie repartycyjnym obejmuje 4 synów, kapitał początkowy zgromadzony wraz z czterema synami w okresie 10 lat, wynosi ok. 180 tys. zł., z kapitalizacją 6% z rozłożeniem kwoty wypłaty emerytury na okres 20 lat po przejściu na emeryturę. Średnia płaca brutto wymienionych członków rodziny wynosi 3832 zł. Kwota emerytury obliczana jest w czasie rzeczywistym na 2013 rok. Emerytura z Emerytalnego Konta Rodzinnego: Kwota 613,36 zł. system repartycyjny + 1088,29 zł. kapitał początkowy = 1150,00 zł. netto Całkowita wypłata emerytury ZUS + EKR: Kwota 1091,50 zł. -50% kwoty ZUS + 1150,00 zł. wypłata z EKR = 2241,00 zł. netto/miesięcznie 2. Emerytalna Konto Rodzinne w okresie 5 lat po przejściu na emeryturę Zakłada się, że w tym czasie pracę zawodową rozpoczęło 8 wnuków ze średnim wynagrodzeniem brutto w wysokości 3832 zł. Emerytura z Emerytalnego Konta Rodzinnego: Kwota 1226,72 zł. system repartycyjny + 1088,29 z kapitału początkowego = 2315,00 zł. netto Całkowita wypłata emerytury ZUS + EKR: Kwota 1091,50 zł. -50% kwoty ZUS + 2315,00 zł. wypłata z EKR = 3407,00 zł. netto/miesięcznie 3. Emerytalne Konto Rodzinne po odejściu jednego z emerytów np. w 10 lat po przejściu na emeryturę Emerytura z Emerytalnego Konta Rodzinnego: Kwota 2315,00 zł. jednego z emerytów przechodzi na korzyść drugiego emeryta, który uzyskuje łączną kwotę wypłaty z EKR w wysokości 4630,00 zł. netto/miesięcznie Całkowita wypłata emerytury ZUS + EKR: Kwota 1091,50 zł. -50% kwoty ZUS + 4630,00 zł. wypłata z EKR = 5722,00 zł./miesięcznie Wypłata takiej wysokości emerytury trwa co najmniej przez okres do 87 roku życia. 12
PODSUMOWANIE Przy spełnieniu powyższych założeń, łączna kwota emerytury ZUS- EKR wynosi: Indywidualne emerytury dla dwojga emerytów w rodzinie - w początkowym okresie po przejściu na emeryturę 2241,00 zł. netto/miesięcznie - w okresie około 5 lat po przejściu na emeryturę 3407,00 zł. netto/miesięcznie Emerytura po odejściu jednego z emerytów - w początkowym okresie po przejściu na emeryturę 3881,00 zł. netto/miesięcznie - w okresie około 5 lat po przejściu na emeryturę 5722,00 zł. netto/miesięcznie Wnioski Najniższa kwota przypada na początkowy okres emerytury w czasie, gdy emeryt jest jeszcze w stanie dorobić ewentualne dodatkowe kwoty. Kwota ta nie powinna być jednak niższa od emerytury ZUS. Najwyższa kwota emerytury (2,62 razy wyższa od prognozowanej emerytury ZUS) przypada na okres późniejszej starości, wymagającej większych wydatków związanych m.in. z opiekę zdrowotną. Należy zauważyć, że przy odejściu (po zgonie) jednej osoby emeryta, kwota z Emerytalnego Konta Rodzinnego przypada drugiej osobie. Po odejściu drugiej osoby, zgromadzony na EKR kapitał przypada synom, wpływając na ich kapitał początkowy. Autor: Tadeusz Ziobro GSM: 605 67 00 87 info@brek.pl 13