Handel międzynarodowy Wykład 1: Handel międzynarodowy jako przedmiot analizy ekonomii międzynarodowej Dr Gabriela Grotkowska
Podstawowe informacje Gabriela Grotkowska, Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego www.wne.uw.edu.pl/~ggrotkowska E-mail: ggrotkowska@wne.uw.edu.pl Dyżur: wtorek, godz. 11.30 13.00, sala 409 Kontakt mailowy 2
Handel międzynarodowy Dwie części wykładu: Teoria wymiany międzynarodowej Teoria polityki handlowej Ćwiczenia do wykładu (30 h) Egzamin: test + pytania otwarte Wpływ oceny z ćwiczeń (20-80) 3
Podręczniki [KO]: Krugman P., M. Obsteld, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, wydanie trzecie zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 - podręcznik podstawowy [CFJ]: Caves R., J. Frankel i R. Jones, Handel i finanse międzynarodowe, PWE, Warszawa 1998 - uzupełniający do KO [JJM]: Michałek J. J., Instrumenty polityki handlowej, mechanizmy ekonomiczne i regulacje międzynarodowe, PWN 2002 - niezbędny do części o polityce handlowej [M]: Marrewijk Ch. Van, International Trade and the World Economy, Oxford University Press 2002 - głównie Nowa Teoria Handlu, ale nie tylko 4
Plan wykładu 1 1. Teoria handlu: główne pytania i przegląd odpowiedzi 2. Współczesna gospodarka światowa i wymiana międzynarodowa 3. Miejsce Polski w handlu międzynarodowym 4. Model grawitacyjny handlu międzynarodowego 5
Plan wykładu 1 1. Teoria handlu: główne pytania i przegląd odpowiedzi 2. Współczesna gospodarka światowa i wymiana międzynarodowa 3. Miejsce Polski w handlu międzynarodowym 4. Model grawitacyjny handlu międzynarodowego 6
Czym zajmuje się teoria handlu? 7
Autarkia a gospodarka otwarta Gospodarka autarkiczna Gospodarka otwarta: wymiana towarów i usług przepływy kapitałowe (międzynarodowa działalność inwestycyjna i pożyczkowa) handel międzyokresowy migracje międzynarodowe integracja gospodarcza (od FTA do unii gospodarczej) powiązania makroekonomiczne Pojęcie gospodarki światowej 8
Gospodarka światowa Współcześnie podmioty gospodarcze w różnych krajach są trwale i silnie powiązane produkcyjnie, handlowo i finansowo, tworząc ogólnoświatowy system produkcji i wymiany Wymiana międzynarodowa (każdego typu) nie ma charakteru incydentalnego, ale ma charakter trwały i jest istotą współczesnego sposobu gospodarowania 9
Gospodarka światowa w perspektywie historycznej Powstanie gospodarki światowej w XIX wieku (rewolucja przemysłowa i transportowa, kolonie, system walutowy) Dezintegracja w okresie wojen światowych Ponowne pogłębienie zależności po II wojnie światowej (szybki rozwój ekonomiczny, wspomaganie instytucjonalne, rewolucja technologiczna i informatyczna, UE, rozwój gospodarczy krajów Azji) Wyraźna zmiana układu sił w gospodarce światowej 10
Pytania badawcze w teorii wymiany międzynarodowej Czemu kraje handlują? Czym się wymieniają? Czy handel przynosi społeczeństwom korzyści? Kto traci, a kto zyskuje? Podział dochodu. Jak wpływają na siebie gospodarki różnych krajów? Jak państwo ingeruje w wymianę i jakie ma to skutki? Jaka racjonalność stoi za tworzeniem ugrupowań integracyjnych? 11
Czemu handlują? Kraje różnią się od siebie. technologią. wyposażeniem w czynniki produkcji W związku z tym ceny tych samych dóbr w różnych krajach są różne (przewaga Model Ricardo Model Heckscherakomparatywna) motyw dla handlu Ohlina Handel wynika z innych przyczyn, takich jak rosnący korzyści skali produkcji, zamiłowanie konsumentów do różnorodności, a cena nie jest czynnikiem decydującym Nowe teorie handlu Im bardziej kraje się różnią, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu Im bardziej kraje są do siebie podobne, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu 12
Jakie skutki przynosi handel? Korzyści z wymiany Korzyści ze specjalizacji Korzyści skali Postęp technologiczny Koszty dostosowawcze Efekty redystrybucyjne 13
Współczesna gospodarka światowa (1/3) Potencjał dla rozwoju aktywności gospodarczej: wyposażenie w czynniki produkcji POWIERZCHNIA, 2005 1. Rosja: 17 mln km 2 (12,5%) 2. Kanada: 10 mln km 2 (7,3%) 3. Chiny: 9,5 mln km 2 (7,0%) 4. USA: 9,5 mln km 2 (7,0%) 5. Brazylia: 8,5 mln km 2 (6,3%) 6. Australia: 7,7 mln km 2 (5,7%) 7. Indie: 3,2 mln km 2 (2,3%) 8. Argentyna: 2,8 mln km 2 (2,0%) 9. Kazachstan: 2,7 mln km 2 (2,0%) 10. Algieria: 2,4 mln km 2 (1,7%) LUDNOŚC, 2005 1. Chiny: 1,3 mld (20,2%) 2. Indie: 1,1 mld (17,1%) 3. USA: 297 mln (4,6%) 4. Indonezja: 223 mln (3,4%) 5. Brazylia: 184 mln (2,8%) 6. Pakistan: 154 mln (2,4%) 7. Rosja: 143 mln (2,2%) 8. Bangladesz: 138 mln (2,1%) 9. Nigeria: 132 mln (2,0%) 10. Japonia: 128 mln (2,0%) 14
Współczesna gospodarka światowa (2/3) 16000 14000 12000 10000 PKB największych gospodarek świata w 2008 roku, mld USD, nominalny kurs walutowy Źródło: World Bank 2010 USA zamieszkuje 4,6% ludności świata, a gospodarka ta wytwarza 24% światowego PKB Trzy najważniejsze gospodarki wysokorozwinięte (USA, Japonia, Niemcy) wytwarzają prawie 40% światowego PKB, choć zamieszkuje je niecałe 6% ludności świata. 8000 6000 4000 Chiny i Indie zamieszkiwane są przez 37,3% ludności świata, ale wytwarzają 9,3 % światowego PKB Ale 10 lat temu było to 3,6%! 2000 0 Trzy największe gospodarki świata wytwarzają 40% światowego PKB Udział Polski w światowym PKB wynosi 0,9%. 15
Współczesna gospodarka światowa (3/3) PKB największych gospodarek świata w 2008 roku, mld USD, wg kursu nominalnego i skorygowanego o różnice w sile nabywczej, źródło: World Bank 2010 United States China Japan India Germany Russian Federation United Kingdom France Brazil Italy Mexico Spain Korea, Rep. of Canada Turkey By PPP By nominal exchange rate 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 Po skorygowaniu przelicznika o różnice w sile nabywczej trzy największe gospodarki to USA, Chiny i Indie. Udział Polski w światowym PKB rośnie do 1,0%. W obu przypadkach zajmuje 19. miejsce na świecie. 16
Firmy wielonarodowe Firmy wielonarodowe (MNC): szczególni aktorzy w gospodarce światowej Znaczenie w handlu oraz w przepływach kapitału Lista 500 największych firm Magazynu Fortune http://money.cnn.com/magazines/fo rtune/global500/2008/full_list/ Dla porównania PKB (rząd wielkości): Irlandii: 200 mld $ Polski 300 mld $ Belgii 400 mld $ Rosji 600 mld $ W jakich sektorach gospodarki lokują się MNC? Skąd pochodzą? 17
Handel i FDI rosną szybciej niż produkt Handel, PKB i FDI 10 % 8 6 4 2 + 6% + 1.9% x 16 0 1948 1973 1997 Wzrost światowej produkcji (PKB) Wzrost światowego eksportu towarów Zmiany światowych przepływów inwestycji bezpośrednich 18
Kierunki wymiany: 2008, % handlu światowego 19
Bezprecedensowe załamanie handlu w wyniku kryzysu
Główni aktorzy w wymianie międzynarodowej: eksport 10.4 8.1 Chiny USA Niemcy Japonia 50.6 8.1 4.5 Holandia Francja Korea Włochy 2.6 3 2.9 2.9 3.6 3.3 Rosja Belgia Reszta świata Całkowita wartość eksportu wszystkich krajów świata (2011): 18215mld USD
Główni aktorzy w wymianie międzynarodowej:import 12.3 USA Chiny 9.5 Niemcy Japonia 45 6.8 Francja Wielka Brytania Holandia 4.6 Włochy Korea 2.5 2.8 2.9 3 3.5 3.2 3.9 Hong Kong Kanada Reszta świata Całkowita wartość importu wszystkich krajów świata (2011): 18380mld USD
Handel usługami Tradycyjne usługi niehandlowe Usługi transportowe Turystyka Finanse i ubezpieczenia Usługi biznesowe i ich powiązanie ze zjawiskiem outsourcingu/offshoringu 23
Outsourcing i rozwój nowego typu handlu Handel dobrami pośrednimi Trade in tasks 24
Organizacja produkcji i konsumpcji w okresie przedprzemysłowym 25
Skutki rewolucji przemysłowej 26
Skutki rewolucji komunikacyjnej i informatycznej 27
Współczesne problemy z pomiarem strumieni handlu Cena katalogowa: 200-250 mln USD (w zależności od wersji) Przylecą do Warszawy z USA Czy to jest eksport USA do Polski? 28
Jak mierzyć przepływy handlu? 29
Co kryje się w I-Phone? 30
Handel dobrami pośrednimi i GVC 31
Handel zagraniczny Polski 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 8 6 4 2 0-2 -4-6 Eksport Import Saldo (prawa oś) 0 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010-8 Udział 1% w światowym eksporcie i 1,1% w imporcie dóbr Znaczące otwarcie w ostatnich dwóch dekadach Permanentny deficyt 32
-8-6 -4-2 0 2 4 6 8 Handel zagraniczny Polski: struktura przedmiotowa Produkty mineralne Prod. przem. chemicznego Maszyny i urządzenia Tworzywa sztuczne Prod. opt. i fotograf. Materiały włókiennicze Skóry i wyroby Tłuszcze i oleje Obuwie, nakrycia głowy, itp. Prod. poch. roślinnego Broń i amunicja Papier, tektura i wyroby Kamienie i metale szlachetne Wyroby ceramiczne, szkło Metale nieszlachetne Przetwory spożywcze Drewno i wyroby z drewna Zwierzęta i art. poch. zwierzęcego Meble Sprzęt transportowy CRCA Sekcja CN 33
Struktura geograficzna handlu zagranicznego Polski Struktura geograficzna eksportu Polski, 2010 Węgry 3% Słowacja 3% Szwecja 3% Holandia 4% Pozostałe kraje 32% Rosja 4% Niemcy 26% Francja 7% Wielka Brytania Włochy 6% Czechy 6% 6% Struktura geograficzna importu Polski, 2010 Korea 3% USA 3% Wielka Brytania 3% Pozostałe 33% Holandia Czechy 4% 3% Niemcy 22% Chiny 9% Francja 4% Rosja 10% Włochy 6% 34
Źródła deficytu Grupa partnerów handlowych (2009 rok) Udział w imporcie (%) Udział w eksporcie (%) Kraje OECD 70,95 81,89 0,87 Kraje wysokorozwinięte 68,81 85,36 0,81 Kraje UE 61,45 79,28 0,78 Kraje Europy Środkowo- Wschodniej Relacja importu do eksportu 10,15 7,59 1,34 Kraje rozwijające się 21,04 7,05 2,98 Kraje rozwijające sie Azji Południowo-Wschodniej 14,02 1,71 8,20 35
Rozmiar ma znaczenie: model grawitacyjny Lista największych partnerów handlowych USA: 3 największe gospodarki europejskie w pierwszej dziesiątce (Niemcy, Wielka Brytania i Francja) Dlaczego USA handlują najwięcej z tymi gospodarkami, a nie innymi krajami Europy? 36
Rozmiar ma znaczenie: model grawitacyjny 37
Odległość i granice 38
Model grawitracyjny Model grawitacyjny w podstawowej formie zakłada, że wielkość handlu zależy od wielkości gospodarek i odległości między nimi: T ij = A Y i Y j /D ij Gdzie: T ij to wartość handlu między krajem i a krajem j A jest stałą Y i to PKB kraju i Y j to PKB kraju j D ij to odległość między krajem i a j 39
Bardzo prosty przykład Kraj A wydaje na dobra z krajów ABCD części dochodu równe udziałom tych krajów w światowym PKB. Podobnie zachowują się inne kraje. 40
Bardzo prosty przykład W naszym przykładzie: T ij = u i u j Y w = Y i /Y w Y j /Y w Y w = 1/10 Yi Yj. Założenia: kraje kupują z innych krajów w proporcjach równych udziałom ich produkcji w produkcji światowej 41
Model grawitacyjny W bardziej ogólnej formie, model grawitacyjny jest estymowany w następującej formie: T ij = A Y i a Y j b /D ij c gdzie a, b oraz c mogą różnić się od 1. Co może być nieco zaskakujące, model grawitacyjny dość dobrze wyjaśnia faktyczne przepływy dóbr między krajami (np. USA - EU) Oszacowania efektu odległości wskazują, iż 1% zmiany odległości miedzy krajami wiąże się, ze spadkiem wymiany handlowej o około 0,7% - 1%. 42
Model grawitacyjny handlu międzynarodowego Inne czynniki mające wpływ na wielkość handlu (poza PKB i odległością): 2. Bliskość kulturowa: kraje powiązane kulturowo zwykle mają także silne więzi ekonomiczne 3. Geografia: zatoki oraz brak gór ułatwiają transport i handel 4. Korporacje transnarodowe: firmy rozlokowane w różnych krajach importują i eksportują dobra w handlu między swoimi oddziałami 43
Odległość i granice 4. Granice: konieczność przekraczania granic wiąże się z koniecznością załatwiania formalności i ponoszenia kosztów (jak cła) Istnienie granicy może oznaczać problem używania różnych języków i walut, co dodatkowo może utrudniać handel Porozumienia handlowe między krajami mają na celu zmniejszenie formalności i opłat celnych, których konieczne jest ponoszenie przy przekraczaniu granic, a tym samym mają prowadzić do wzrostu wymiany Model grawitacyjny może zatem służyć do oceny skutków tworzenia porozumień handlowych: czy porozumienie faktycznie prowadzi do większej wymiany (niż ta która miałaby miejsce bez jego podpisania biorąc pod uwagę PKB obu krajów i odległość między nimi)? 44
Odleglość i granice 45
Odległość i granice 46
Przykład z najnowszej literatury 47
Przykład z najnowszej literatury 48
Czy świat stał się mniejszy? Negatywne skutki odległości dla wielkości wymiany pozostają istotne, ale znacząco się zmniejszyły wraz z rozwojem transportu i komunikacji: Koło, żagiel, kompas, kolej, telegraf, maszyna parowa, samochód, telefon, samolot, komputer, faks, internet, światłowody to wszystko technologie, które doprowadziły do wzrostu handlu Historia dowodzi jednak, iż czynniki polityczne (jak np. wojny) mogą zmienić wielkość i strukturę handlu w większym stopniu niż wynalazki z zakresu transportu i komunikacji Dwie fale globalizacji: 1840 1914, 1945 - dziś 49