SOCJOLOGIA RODZINY dr Agnieszka Kacprzak PODSTAWOWE DEFINICJE RODZINA - to grupa bezpośrednio spokrewnionych ze sobą osób, której dorośli członkowie przejmują odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi MAŁŻEŃSTWO uznany i aprobowany społecznie związek seksualny dwojga dorosłych osób MAŁŻEŃSTWO 1
TYPY ZWIĄZKÓW MAŁŻEŃSKICH MONOGAMIA -związek małżeński, w którym każda strona może w danym czasie mieć tylko jednego współmałżonka POLIGAMIA rodzaj małżeństwa, w którym można mieć dwóch lub więcej partnerów Poliandria- małżeństwo jednej kobiety z dwoma lub więcej mężczyznami Poligynia małżeństwo jednego mężczyzny z dwoma lub więcej kobietami Małżeństwo grupowe dwóch lub więcej mężczyzn w związku z dwójką lub większą ilością kobiet CZY MONOGAMIA JEST NATURALNA? Wśród przebadanych przez antropologów 862 grup kulturowych poligamia była lub jest uznaną formą małżeństwa u 83 % DLACZEGO POLIGYNIA, A NIE POLIANDRIA? 2
ZAGADKA MONOGAMII Potrzeba aktywnego uczestnictwa ojca w opiece nad potomstwem Monogamia pacyfikuje społeczeństwo i zwiększa bezpieczeństwo władcy (kompromis między absolutnymi władcami a męską częścią społeczeństwa) TEORIE RODZINY TEORIA FUNKCJONALNA Rodzina wypełnia ważne zadania, które zaspokajają podstawowe potrzeby społeczeństwa i pomagają utrzymać porządek społeczny Główne funkcje rodziny: dawniej jednostka wytwórcza Obecnie: reprodukcja, wychowanie dzieci, socjalizacja Podział funkcji w ramach rodziny: jedna osoba gra rolę instrumentalną żywiciela rodziny a druga rolę afektywną pozostając w domu i zajmując się dziećmi 3
FUNKCJE RODZINY 1. Prokreacyjna lub biologiczna 2. Ekonomiczna 3. Opiekuńcza 4. Socjalizacyjna 5. Stratyfikacyjna 6. Integracyjna 7. Higieniczna TEORIE FEMINISTYCZNE (nurt konfliktowy) Sprzeciw wobec harmonijnej wizji rodziny. Rodzina jako miejsce wyzysku, samotności i rażących nierówności. Trzy nurtu badań feministycznych: 1. Niesprawiedliwy domowy podział pracy źródła: patriarchat, cywilizacja przemysłowa. Druga zmiana praca w domu po powrocie z pracy 2. Nierówności w zakresie władzy posiadanej przez członków rodziny 3. Badanie czynności opiekuńczych PRACA DOMOWA Stanowi 30 % PNB w Polsce (wartość: 265 mld zł) Kobiety: 4 h 54 min, Mężczyźni: 2 h 33 min dziennie (dane GUS) Dwie metody wyceny: Metoda stawek rynkowych (1330 zł niepracująca kobieta) Metoda kosztów alternatywnych (niepracująca kobieta z wykształceniem wyższym : 2994 zł, średnim: 1782 zł) Kontrakt płci: społeczno- kulturowa umowa określająca relacje kobiet i mężczyzn w rodzinach i życiu publicznym 4
NAJWAŻNIEJSZE TENDENCJE W ZAMIANACH MODELU RODZINY W POLSCE RODZINY NUKLEARNE RODZINA NUKLEARNA dwoje dorosłych ludzi tworzących gospodarstwo domowe wraz ze swymi dziećmi RODZINA POSZERZONA grupa rodzinna składająca się oprócz pary i jej dzieci z bliskich krewnych z dziećmi, żyjąca pod jednym dachem lub w pobliżu, pozostająca w bliskich stosunkach POLSKA: zaledwie 13 % rodzin to rodziny poszerzone (10% w miastach, 17% na wsi) (NSP 2011) DINKS double income no kids bezdzietność z wyboru Człowiek powinien osiągnąć coś sam, a nie za pośrednictwem swoich dzieci Kobiety nie chcą, aby dzieci przeszkadzały im w karierze Jedna z najbardziej pożądanych grup klientów POLSKA : 15,5% kobiet urodzonych w 1965 r nie ma dzieci 5
MODEL 2+1 Dzietność kobiet w Polsce wynosi 1,32; na wsi jest nieco wyższa niż w miastach. Wśród rodzin utrzymujących dzieci najwięcej jest takich, które posiadają jedno dziecko (53%). Z dwojgiem dzieci jest 35% rodzin i 12% z trojgiem i więcej dzieci (NSP 2011) WSKAŹNIKI DZIETNOŚCI 2014 PAŃSTWO WSKAŹNIK Niger ( ) 9,89 Świat ( ) 2,36 Francja 2,01 Irlandia 1,94 Islandia 1,93 Szwecja 1,88 Norwegia 1,75 Finlandia 1,71 Holandia 1,71 Dania ( ) 1,69 Włochy 1,37 Hiszpania 1,32 Polska 1,32 Portugalia 1,23 ZWIĄZKI PARTNERSKIE Wzrasta liczba osób żyjących w związkach partnerskich, w szczególności wśród ludzi młodych (25-35 lat) 1988 r 125 tys., 2002 r. -197 tys., 2011 390 tys. par tworzących związki partnerskie. Udział partnerów w ogólnej liczbie rodzin w Polsce wynosi 2,5 % (w miastach 3%, a na wsi 1,4%) 20% dzieci w Polsce rodzi się w związkach pozamałżeńskich 6
ZWIĄZKI OSÓB HOMOSEKSUALNYCH ok. 0,5 % wszystkich związków stanowią związki osób homoseksualnych Poparcie Polaków dla: ZA PRZECIW Publicznego pokazywania swojego stylu życia przez homoseksualistów 2005 2013 2005 2013 16% 30% 78% 63% związków partnerskich par homoseksualnych 34 % 33% 58 % 60% małżeństw homoseksualnych 22 % 26% 72 % 68% adopcji dzieci przez pary homoseksualne 6 % 8% 90 % 87% Źródło: CBOS, 2005 i 2013 RODZINY NIEPEŁNE NSP 2011 r co czwarta rodzina tworzona przez samotnego rodzica z dziećmi, co trzecia wśród rodzin z dziećmi. Wśród rodzin niepełnych dominują rodziny tworzone przez samotne matki (20 % wszystkich rodzin, przez ojców 3%) RODZINY NIEPEŁNE Dlaczego liczba rozwodów rośnie? Uproszczenie procedur prawnych (rozwody bez orzekania o winie) Małżeństwo przestało być kontraktem ekonomicznym Ogólny wzrost zamożności powoduje, że łatwiej utworzyć dwa nowe gospodarstwa Rozwód nie jest piętnowany kulturowo Coraz większa skłonność do oceniania małżeństwa w kategoriach osobistej satysfakcji partnerów (nastawienie konsumpcyjne) 7
RODZINY ZREKONSTRUOWANE Są efektem seryjnej monogamii (inaczej: wielorodziny, rodziny patchworkowe) Jest to rodzina w której przynajmniej jedna z dorosłych osób ma dzieci z poprzedniego związku: JA + MOJE RODZEŃSTWO + MAMA + JEJ NOWY MĄŻ + ICH DZIECKO + TATA + JEGO NOWA ŻONA + ICH DZIECI Coraz częściej dwa powstałe po rozwodzie gosp. domowe tworzą jeden układ rodzinny obejmujący dzieci. Rozwód jest rozwiązaniem małżeństwa, ale nie rodziny. SINGLE 27 % gospodarstw domowych w Polsce jest prowadzonych przez osoby samotne (NSP 2011) Wśród nich coraz więcej osób młodych i dobrze wykształconych. 58 % z nich uważa, że jest to ich wybór a nie przymus Przyczyny: 1. Pracoholizm: dyspozycyjność wyklucza rodzinę 2. Chęć do osiągnięcia wysokiej pozycji materialnej przed założeniem rodziny 3. Wolność KONIEC RODZINY? Powrót do tradycyjnej rodziny jest już niemożliwy (kobiety nie powrócą do kuchni, małżeństwa nie będą bardziej trwałe) Zamiast niej: duże zróżnicowanie równoprawnych związków Konieczność pogodzenia indywidualnej wolności i pogoni za szczęściem z potrzebą bycia w stałych i trwałych związkach z innymi ludźmi 8