Woda a zdrowie dr inż. Marta Jeruszka-Bielak Centrum Komunikacji Społecznej
1. Podstawowy składnik ciała Woda należy do niezbędnych składników pokarmowych i musi być dostarczana regularnie w ciągu dnia Jest podstawowym składnikiem w organizmie człowieka u niemowląt stanowi nawet 75-80% masy ciała, u dzieci w wieku szkolnym ok. 70%, a u osób dorosłych ok. 60% Nie tylko wiek wpływa na jej ilość, ale również płeć (u mężczyzn jest jej o kilka procent więcej niż u kobiet) oraz budowa/skład ciała większej ilości tkanki tłuszczowej towarzyszy mniejsza zawartość wody
1. Podstawowy składnik ciała c.d. Zawartość wody w narządach i tkankach jest różna: w pocie ok. 99%, w soku żołądkowym ok. 97% w płucach ok. 80% w mięśniach ok. 72-76% w kościach ok. 22% w tkance tłuszczowej ok. 10%
2. Bierze udział w wielu procesach życiowych Woda stanowi odpowiednie środowisko dla procesów biologicznych Jest bardzo dobrym rozpuszczalnikiem wielu składników chemicznych, m.in. składników mineralnych, witamin rozpuszczalnych w wodzie (C i z grupy B), hormonów, enzymów
3. Jest niezbędna w procesach trawienia i wchłaniania Woda umożliwia formowanie kęsów w jamie ustnej i przełykanie (główny składnik śliny), przesuwanie całej treści pokarmowej w przewodzie pokarmowym, a także trawienie (podstawowy składnik soków trawiennych) i wchłanianie składników odżywczych z jelit
4. Pełni funkcje transportujące Głównym zadaniem wody jest przenoszenie składników pożywienia do narządów i komórek, a zabieranie z nich i wydalanie z organizmu produktów przemiany materii, w tym również związków toksycznych nagromadzonych w narządach (np. w mięśniach, podczas intensywnego wysiłku fizycznego) Można więc stwierdzić, że pełni funkcję odtruwania (detoksykacji) organizmu
5. Bierze udział w utrzymaniu stałej temperatury ciała Ze względu na jej ważne właściwości, jak wysoka temperatura parowania i bardzo dobre przewodnictwo cieplne, umożliwia wymianę ciepła w organizmie, a tym samym reguluje temperaturę ciała Poprzez usuwanie nadmiaru ciepła z potem (np. w upalne dni) chroni organizm przed przegrzaniem
6. Pełni rolę zabezpieczającą i zwilżającą Wchodząc w skład różnych płynów ustrojowych, np. płynu rdzeniowo-mózgowego, wód płodowych, chroni m.in. mózg, rdzeń kręgowy, płód przed urazami mechanicznym Woda stanowi mazidło w przestrzeniach stawowych, co umożliwia właściwą ruchliwość stawów
Dlaczego woda jest ważna? Buduje organizm Jest rozpuszczalnikiem dla wielu związków, np. witamin, składników mineralnych Uczestniczy w większości reakcji metabolicznych Transportuje w organizmie m.in. składniki odżywcze, hormony, enzymy Usuwa końcowe produkty przemiany materii Jest niezbędna do prawidłowego przebiegu procesów trawienia Mazidło w przestrzeniach stawowych Chroni przed uszkodzeniami, np. gałkę oczną Uczestniczy w utrzymaniu stałej temperatury ciała
Bilans wodny organizmu Dla zachowania zdrowia, ilość wody w organizmie powinna być utrzymywana na stałym poziomie, a więc ilość wody dostarczanej powinna odpowiadać jej stratom W diecie, nie tylko dzieci, główne źródło wody stanowią napoje i zupy, ale także pożywienie stałe, zwłaszcza owoce i warzywa (zawierają 80-95% wody) Natomiast z organizmu woda jest tracona z moczem, potem, wydychanym powietrzem oraz kałem
Bilans wodny u człowieka dorosłego o umiarkowanej aktywności fizycznej Woda dostarczana do organizmu napoje 1,2-1,5 l pożywienie stałe (0,5-1,0 l) woda produkowana w ustroju (metaboliczna) 0,3 l 2,0-2,8 l Woda tracona z organizmu mocz 1,0-1,6 l pot 0,5-0,6 l płuca 0,4-0,5 l kał 0,1-0,15 2,0-2,8 l Dzieci w większym niż dorośli stopniu tracą wodę poprzez skórę i oddychanie
Ile wody powinno pić dziecko? ok. 6-7 szklanek dziennie* o ok. 2 szklanki więcej gdy: ma dodatkową aktywność fizyczną jest ciepło (> 22 C) w stanach chorobowych (gdy ma gorączkę, biegunkę lub wymioty) należy uzupełnić ilość utraconą, nawet o więcej niż 2 szklanki * dzieci 7-9 lat: 1750 ml wody/na dzień, młodzież 10-18 lat: 1900-2500 ml wody/dzień łącznie z napojów i produktów spożywczych, np. zup, owoców i warzyw
Pragnienie jest niedoskonałym regulatorem bilansu wody w krótkim czasie, pojawia się dopiero przy utracie wody stanowiącej ok. 2% masy ciała dobrowolne odwodnienie u wielu osób, również dzieci Dlatego należy: zapewnić nieograniczony dostęp do wody wyrabiać nawyk regularnego picia wody od najmłodszych lat
Konsekwencje zbyt małego spożycia wody: osłabienie zmęczenie bóle głowy suchość w ustach wypieki na twarzy obniżenie koncentracji obniżenie sprawności fizycznej podwyższenie temperatury ciała
Korzyści bliższe i dalsze z picia odpowiedniej ilości wody Zapobieganie zaparciom picie większej ilości wody powoduje częstsze wypróżnianie Zapobiega infekcjom przewodu moczowego większe spożycie płynów znacząco zmniejsza częstość występowania tych infekcji, szczególnie u dziewcząt Przeciwdziała powstawaniu kamieni nerkowych dobre uwodnienie organizmu zmniejsza ryzyko tworzenia się kamieni nerkowych o 39%, ponieważ kiedy mocz jest rozcieńczony nie może być zapoczątkowana krystalizacja kamieni ponadto: zmniejsza ryzyko wystąpienia kamieni żółciowych, ryzyko choroby wieńcowej serca, chroni przed powstawaniem zakrzepów żylnych
Co piją dzieci i młodzież? 70% badanych gimnazjalistów wypija ok.1 litra dziennie słodkich napojów gazowanych Dla 16% uczniów słodkie napoje gazowane stanowią podstawowy napój każdego dnia Częściej po słodkie napoje gazowane sięgają chłopcy, a po soki dziewczęta Napoje energetyzujące i izotoniczne częściej spożywają gimnazjaliści niż licealiści
Słodkie napoje Są jedną z najważniejszych przyczyn nadwagi i otyłości dzieci i młodzieży Sprzyjają powstawaniu próchnicy 1 butelka napoju 0,5 l = 50 g cukru 1 butelka x 365 dni = 18 kg rocznie wypitego cukru 12 lat edukacji = 216 kg cukru
Co, jak i kiedy powinny pić dzieci i młodzież? Co? wodę z kranu, niegazowaną mineralną średnio- lub wysokozmineralizowaną, jeśli nie ma problemów z nerkami; w upalne dni temperatura wody powinna wynosić ok. 15 C Jak? najlepiej jest pić małymi porcjami (po kilka łyków do pół szklanki) Kiedy? regularnie, przez cały dzień, niezależnie od odczuwania pragnienia; najlepiej zacząć zaraz po przebudzeniu; zawsze przed i po aktywności fizycznej (np. lekcji WF)
Piśmiennictwo: Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji polskiej nowelizacja. IŻŻ, Warszawa 2012 Ziemlański Ś. (red.): Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001 Marcinkowska U. i wsp.: Zmiany konsumpcji napojów wśród młodzieży. Problemy Higieny i Epidemiologii, 2014, 95, 907-911