Formy zatrudnienia

Formy zatrudnienia www.pip.gov.pl

Umowa o pracę a umowa prawa cywilnego W prawie polskim funkcjonują dwie formy zatrudniania: zatrudnienie pracownicze jest naj czę ściej efek - tem pod pi sa nia umo wy o pra cę (na okres prób ny, na zastępstwo, na czas określony, na czas wykonania określonej pracy, na czas nieokreślony). Najważniejszą konsekwencją podpisania umowy o pracę jest stosowanie do stron umowy (pracodawcy i pracownika) postanowień Kodeksu pracy. za trud nie nie nie pra cow ni cze jest efek tem za - warcia umowy prawa cywilnego (umowa-zlecenie, umo wa o dzie ło, umo wa o świad cze nie usług). Wsku tek pod pi sa nia ta kiej umo wy wza jem ne pra - wa i obowiązki stron umowy reguluje wyłącznie Kodeks cy wil ny. Nie sto su je się w ta kim przy pad ku postanowień Kodeksu pracy. Powszechnie o każdej zatrudnionej osobie mówi się, że jest pracownikiem. Natomiast na gruncie prawa tak określa się jedynie osobę, która ma podpisaną umowę o pracę lub jest za trud nio na na pod sta wie po wo ła nia, wy bo ru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. W przypadku zawarcia umowy-zlecenia mamy do czynienia ze zlecenio daw cą i zle ce nio bior cą, w przy pad ku umo wy o dzie ło z wykonawcą i zamawiającym. Pa ni Ka ta rzy na mia ła pod pi sa ną umo wę-zle ce nie na okres 1 ro ku. W mar cu oka za ło się, że jest w 4. mie - sią cu cią ży. W ma ju szef wy po wie dział jej umo wę. Czy mógł tak po stą pić? W przypadku umowy-zlecenia (innej umowy prawa cywil ne go) brak jest w Ko dek sie cy wil nym prze pi sów chro nią cych ko bie tę w cią ży przed zwol nie niem. Ochro na ta ka przy słu gu je wy łącz nie pra cow ni com, czy li za trud nio nym m.in. na pod sta wie umo wy o pra - cę, do któ rych sto su je się Ko deks pra cy.

Umowa o pracę a umowa prawa cywilnego W sytuacji, gdy został nawiązany stosunek pracy, przepi sy Ko dek su pra cy gwa ran tu ją pra cow ni ko wi pew ne mi - nimum uprawnień, wynikające z założenia, że pracodawca jest silniejszą stroną umowy. Postanowienia umów i aktów pra wa pra cy mniej ko rzyst ne dla pra cow ni ka niż prze pi sy pra wa pra cy są nie wa żne; za miast nich sto su je się od po - wiednie przepisy prawa pracy. Umo wy pra wa cy wil ne go (zle ce nie, dzie ło) za kła da ją równość stron, które podpisały umowę. Mogą one prawie do wol nie re gu lo wać swo je wza jem ne obo wiąz ki. W prak - tyce oznacza to, że zarówno zleceniodawca (zamawiający), jak i zleceniobiorca (wykonawca) mają tyle obowiązków, ile wynika z zawartej umowy. Spory z zakresu umów cywilnych rozstrzygane są przez sądy cywilne, z zakresu umów o pracę przez sądy pracy. Jan Nowak na podstawie umowy-zlecenia malował samo cho dy w warsz ta cie sa mo cho do wym. Od dwóch mie się cy nie do stał wy pła ty. Zde ner wo wa ny na pi sał skar gę do okręgowego in spektoratu pra cy. W odpowiedzi pracownik inspekcji wskazał, że aby odzy skać na le żne wy na gro dze nie, po wi nien zło żyć po - zew w sądzie cywilnym. Uwaga! Za wie ra jąc umo wę pra wa cy wil ne go, trze ba się li - czyć z tym, że Pań stwo wa In spek cja Pra cy nie ma mo żli wo ści praw nych, aby po móc np. w od zy ska - niu za le głe go wy na gro dze nia od nie rze tel ne go kon trahen ta.

Jeśli umowa, to na piśmie Przepisy Kodeksu pracy wymagają, aby umowa o pracę bezwzględnie była podpisana lub potwierdzona na piśmie przez pracodawcę najpóźniej w dniu roz po czę cia pra cy. Jest to nie za le żne od wnio sku pra cow ni ka w tej spra wie. Je śli się tak nie dzie je, pra co daw ca mo że po nieść od po wie - dzialność wykroczeniową. Ko deks cy wil ny nie wymaga, aby umowa-zlece nie lub umo wa o dzie ło by ły pod pi sa ne w chwi li rozpoczęcia pracy. Jednak w sytuacji, gdy zleceniodawca (zamawiający) odmawia zawarcia pisemnej umowy albo przeciąga jej podpisanie wzrasta ry zy ko, że jest to nie rze tel ny part ner. Ka żda umo wa: zle ce nie, dzie ło, czy umo wa o pra cę zawarta ustnie lub przez dopuszczenie do pracy jest ważna. Oznacza to, że za tak wykonywaną pracę przysługuje wynagrodzenie zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. W przy pad ku prze cią ga ją ce go się pod pi sa nia umo wy- -zle ce nia, zle ce nio bior ca mo że spraw dzić rze tel ność part - ne ra po przez usta le nie, czy w cią gu 7 dni od pod ję cia za - trudnienia został zgłoszony do ubezpieczenia społecznego (ZUS). Nie do ty czy to jed nak umo wy o dzie ło, któ ra nie pod - le ga zgło sze niu do ZUS-u. Uwaga! We wła snym in te re sie na le ży dą żyć do te go, aby każdą umo wę (zle ce nie, o dzie ło) za wie rać w for mie pi sem nej.

Specyfika umów Przez na wią za nie sto sun ku pra cy pra cow nik zo bo - wiązuje się do wykonywania pracy określonego rodza ju na rzecz pra co daw cy i pod je go kie row nictwem oraz w miej scu i cza sie wy zna czo nym przez pra co daw cę, a pra co daw ca do za trud nia nia pra - cownika za wynagrodzeniem. Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobo wią zu je się do wy ko na nia ozna czo ne go dzie ła, a za ma wia ją cy do za pła ty wy na gro dze nia. Umo wa o dzie ło wymaga, aby starania przyjmującego za mó wie nie do pro wa dzi ły w przy szło ści do kon kret ne go rezultatu, w przeciwieństwie do umowy-zlecenia, która jest umową starannego działania. Spe cy fi ka umo wy o dzie ło po wo du je, że pew ne go ro - dzaju zadania nie mogą być realizowane na podstawie tej umowy, np. pilnowanie mienia, przewożenie towaru. Przez umo wę-zle ce nie przyj mu ją cy zle ce nie zo bo - wią zu je się do do ko na nia okre ślo nej czyn no ści prawnej dla dającego zlecenie. Umo wa-zle ce nie z re gu ły okre śla ro dzaj wy ko ny wa - nych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco. Taki sposób wy ko ny wa nia umo wy prze ma wia za uzna niem jej za umowę o pracę. Cechą charakterystyczną umowy o pracę jest osobiste świadczenie pracy przez pracownika. W przypadku umów prawa cywilnego, co do zasady, jest możliwe wykonywanie prac przez inną osobę, wskazaną przez wykonawcę.

Podporządkowanie pracownicze Prze ja wem pod po rząd ko wa nia pra cow ni cze go jest np. możliwość czasowego (maksymalnie 3 miesiące w roku ka len da rzo wym) zle ce nia pra cow ni ko wi in nej pra cy niż okre ślo na w umo wie. Mu si jed nak ona od po wia dać je go kwa li fi ka cjom i nie mo że ob ni żać wy na gro dze nia. Zgo da pracownika w takim przypadku nie jest wymagana. W przypadku umowy prawa cywilnego jest to, co do zasady, niemo żli we. Zle ce nio bior ca (wy ko naw ca) jest zo bo wią za ny do wykonywania wyłącznie tych prac, które wynikają z zawar tej umo wy. No we za da nia mo gą być mu zle ca ne za jego zgodą. Janina Nowak jest zatrudniona na podstawie zlecenia w skle pie spo żyw czym. Jej za kres za dań okre ślo no: ob słu ga ka sy fi skal nej. W prak ty ce Ja ni na przyj mu - je towar, myje podłogę, często na polecenie właściciela zostaje dłużej niż umówione 6 godzin. Za kres fak tycz nie wy ko ny wa nych czyn no ści re ali zo - wa nych na po le ce nie prze ło żo ne go jest du żo szer szy od obo wiąz ków wy ni ka ją cych z umo wy. Wska zu je to na ist nie nie pod po rząd ko wa nia pra cow ni cze go. Pani Janina mogłaby zatem rozważyć skierowanie sprawy do sądu o ustalenie istnienia stosunku pracy. Wielokrotnie zdarza się, że zatrudnieni nie wiedzą, czy w da nej sy tu acji mo że być za war ta umo wa o pra cę, czy umowa prawa cywilnego. O dopuszczalności zawarcia danej umo wy prze są dzać po wi nien za kres obo wiąz ków za - trud nio ne go oraz fak tycz ne wa run ki wy ko ny wa nia pra cy. Gdy w zawartej umowie występują cechy umowy o pracę oraz jednocześnie umowy cywilnej, to dla oceny, z jakim rodza jem za trud nie nia ma my do czy nie nia, ko niecz ne jest ustalenie, które z cech przeważają.

Umowy a ubezpieczenie W przypadku zawarcia umowy o pracę, pracodawca ma obowiązek odprowadzania wszystkich składek do ubezpiecze nia spo łecz ne go eme ry tal nej, ren to wej, cho ro bo wej, wypadkowej, zdrowotnej. W przy pad ku za war cia umo wy ze zle ce nio bior cą, przy za ło że niu, że nie za war to z nim rów no cze śnie umo wy o pra cę, obo wiąz ko wo od pro wa dza ne są skład ki na ubez - pie cze nie eme ry tal ne, ren to we i wy pad ko we. Na to miast ubez pie cze niu cho ro bo we mu zle ce nio bior cy pod le ga ją do bro wol nie. W przy pad ku umo wy o dzie ło nie są od pro wa dza ne żad ne skład ki. Naj mniej sze ob cią że nia fi nan so we dla pra co daw cy związane z ubezpieczeniami społecznymi są związane z zatrudnieniem na podstawie umowy o dzieło. W takim przypad ku okres wy ko ny wa nia dzie ła nie wli cza się, co do zasady, do okresu pracy uprawniającego do nabycia prawa do emerytury. W razie choroby lub wypadku zatrudniony jest zda ny wy łącz nie na sie bie. Zapa mię taj! Wy bór ro dza ju za trud nie nia nie po wi nien być po - dyk to wa ny wy so ko ścią na le żno ści pu blicz no praw - nych odprowadzanych do Skarbu Państwa (podatki, skład ki na ZUS), lecz wy łącz nie ro dza jem i spo so - bem wy ko ny wa nej pra cy.

Czas pracy Pra wo pra cy wy raź - nie okre śla, ile cza su pracownik może pracować. W naj po pu lar niej - szym, pod sta wo wym sys te mie cza su pra cy, jest to 8 go dzin na do bę i prze cięt nie 40 na ty - dzień w przeciętnie pięcio dnio wym ty go dniu pracy. W przypadku umów prawa cywilnego nie jest określona ani maksymalna liczba godzin, ani dni, które trzeba przepracować. Strony same powinny je ustalić, przy czym może to być zarówno np. 1 godzina tygodniowo jak i np. 20 godzin na do bę. Ze spe cy fi ki nie któ rych umów cy wil nych mo że wy ni - kać, że czas pra cy nie bę dzie w ogó le okre ślo ny. Tak mo że być np. w umo wie o dzie ło po le ga ją cej na na pi sa niu pro - gra mu kom pu te ro we go. Za ma wia ją ce go nie bę dzie in te - re so wa ło, ile go dzin wy ko naw ca po świę ci na je go przygo to wa nie, bę dzie się bo wiem li czył efekt spraw nie dzia - ła ją cy pro gram. Przepisy Kodeksu pracy nakazują zapewnienie pracownikowi okresów odpoczynku (dobowego i tygodniowego). Ko deks cy wil ny nie prze wi du je ta kie go obo wiąz ku. Mo żli - we jest zatem świadczenie pracy na podstawie umowy-zlece nia przez kil ka na ście dni z rzę du, np. po 12 go dzin. W przy pad ku umo wy o pra cę, gdy do cho dzi do pra cy w go dzi nach nad licz bo wych pra cow nik, co do za sa dy, mu si otrzy mać wy na gro dze nie ze sto sow nym do dat kiem lub czas wol ny. W przy pad ku umo wy cy wil nej ta ka opcja jest mo żli wa, tyl ko je śli wy ni ka wprost z tre ści za war tej umo wy.

Różnice w wynagradzaniu Pra wo pra cy okre śla mi ni mal ne wy na gro dze nie, któ re powinien otrzymywać pracownik pracujący na pełen etat. Przepisy Kodeksu cywilnego, wysokość wynagrodzenia za wykonaną umowę pozostawiają uzgodnieniu stron. Co więcej, zlecenie może mieć charakter nieodpłatny. W za war tej umo wie cy wil nej naj pro ściej usta lić wy na - gro dze nie za jed ną go dzi nę pra cy lub wpro wa dzić in ny miernik wartości pracy, np. pomalowany metr kwadratowy ściany. Kodeks pracy przewiduje, że wynagrodzenie po win no być pła co ne naj póź niej do 10 dnia następnego mie sią ca. Kodeks cy wil ny nie wpro wa dza ta kie go ob ostrze nia. Wy pła ta mo że na stą pić po wy ko na niu ca łe go zle ce nia, np. po upływie 3 miesięcy. Z umowy cywilnej powinno jasno wynikać, kiedy otrzymuje się wynagrodzenie. Wypłata wynagrodzenia w przypadku umów prawa cywilnego może być uzależniona od przedstawienia rachunku przez zleceniobiorcę (wykonawcę dzieła). Ela No wic ka ma pod pi sa ną umo wę-zle ce nie, staw ka za godzinę jej pracy została ustalona na 10 zł brutto. W sobotę została 3 godziny dłużej w pracy. Jaki dodatek za godziny nadliczbowe jej przysługuje? Sko ro jest to zle ce nie i nic in ne go nie wy ni ka z pod pi - sa nej umo wy, pani Ela za trzy go dzi ny pra cy po win - na otrzymać zwykłe wynagrodzenie (3x10 zł).

Odpowiedzialność materialna W przy pad ku umo wy o pra cę mo żli wo ści do cho dze nia odszkodowania od pracownika przez pracodawcę są ograniczone gdy szkoda jest wyrządzona z winy nieumyślnej, nie może ono przekroczyć trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia. Natomiast w przypadku umów prawa cywilne go wy so kość od szko do wa nia, któ re go bę dzie mógł domagać się zleceniodawca, nie jest ograniczona. Kodeks pracy ogranicza dopuszczalność stosowania kar pieniężnych do kilku przypadków. Ogranicza też ich kwotę. W przy pad ku umów cy wil nych nie jest za bro nio ne wprowadzenie przez strony kary umownej (pieniężnej). W prawie pracy niedopuszczalne jest stosowanie weksli celem zabezpieczenia roszczeń pracodawcy. Możliwość taka ist nie je w przy pad ku za bez pie cza nia umów pra wa cy - wilnego. Urlop wypoczynkowy Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek udzielania urlopów wypoczynkowych. W trakcie urlopu pracownik za cho wu je pra wo do wy na gro dze nia. W przy pad ku nie wy ko rzy sta nia przy słu gu ją ce go urlo pu w ca ło ści lub w czę ści z po wo du roz wią za nia lub wy ga śnię cia sto sun ku pracy, pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. O ile nic innego nie wynika z umowy cywilnej, nie istnieje obowiązek udzielania płatnego urlopu przez zleceniodawcę (zamawiającego). Jeśli nawet takie zwolnienie zostanie przyznane pracownikowi, nie musi być płatne. Może ono też być udzielone pod warunkiem późniejszego odpracowania. Okresu wykonywania pracy na podstawie umów prawa cywilnego nie wlicza się do stażu pracowniczego, od którego zależy prawo do urlopu, długość okresu wypowiedzenia.

Rozwiązanie umowy Przepisy Kodeksu pracy wskazują okresy wypowiedzenia umowy o pracę. Są one uzależnione od rodzaju zawartej umowy, czasami od długości stażu u danego pracodawcy. Okres wy po wie dze nia umo wy cy wil nej po wi nien być wskazany w podpisywanej umowie. Kodeks cywilny przewiduje, że zlecenie może być rozwiązane w każdej chwili. Za sa dy roz wią za nia umo wy o dzie ło po win ny być określone w treści umowy. Po za koń cze niu umo wy o pra cę pra co daw ca ma obo - wią zek wy da nia świa dec twa pra cy nie zwłocz nie, nie póź - niej niż w cią gu 7 dni. W przypadku umowy cywilnej prawo wprost nie nakazuje wydania żadnego zaświadczenia czy opinii o wykonywanej pracy. Szczegółowe informacje znajdziesz na www.pip.gov.pl

Praca bez umowy Za pracę wykonywaną bez jakiejkolwiek pisemnej umowy zatrudnionemu przysługuje wynagrodzenie, o ile strony tak się umówiły przy ustnym zawieraniu umowy. Bez znaczenia dla obowiązku wypłaty jest to, czy umowa została zgłoszona do ubezpieczenia społecznego. Ustne zawarcie umowy nie oznacza, że automatycznie praca może być uznana za umowę o pracę. Żadne przepisy nie przewidują domniemania zawarcia umowy o pracę. Ocena, jaki rodzaj umowy wiąże strony, będzie zależała od faktycznych okoliczności wykonywanej pracy. Uwaga! W przypadku pracy na czarno, aby odzyskać niewypłacone wynagrodzenie należy: złożyć pozew do sądu, udowodnić, że praca była wykonywana, udowodnić rodzaj umowy łączący strony, udowodnić kwotę wynagrodzenia, która była przewidziana, liczyć się z odpowiedzialnością karną za naruszenie przepisów podatkowych. Dowodami przed sądem pracy i cywilnym mogą być np.: zeznanie kolegi, który pracuje/pracował u szefa, ze zna nia in nych osób, np. klien tów fir my, na gra nie z mo ni to rin gu, te le wi zji prze my sło wej, zdjęcia pracownika z miejsca pracy, ma ile wy sy ła ne przez prze ło żo ne go, któ re do ty czą wykonywanej pracy, parafy/podpisy zatrudnionego na dokumentach wewnętrznych firmy, pa ra fy/pod pi sy za trud nio ne go na od bie ra nych do - ku men tach z firm ze wnętrz nych, np. fak tu rach, po - twierdzeniach odbioru przesyłki. Copyright Państwowa Inspekcja Pracy 12058/03/02