Projekt Custom-Fit Czy cz owiek o nietypowych proporcjach cia a mo e liczyç na odpowiednio dobrany implant lub protez medycznà? Czy mo e zamówiç dla siebie odpowiednio du y lub ma y kask albo siode ko motocyklowe o w aêciwych rozmiarach i wytrzyma oêci? Ju wkrótce spe nienie tej potrzeby stanie si atwiejsze. B dzie to po cz Êci zas ugà Centrum Zaawansowanych Systemów Produkcyjnych CAMT z Politechniki Wroc awskiej, które ju od 3 lat wraz z 33 partnerami z ca ej Europy realizuje projekt Custom-Fit, finansowany z VI Programu Ramowego Badaƒ i Rozwoju Technologicznego Komisji Europejskiej. Realizatorzy projektu chcà stworzyç podstawy zintegrowanego systemu projektowania, wytwarzania i dostaw zindywidualizowanych produktów. Dà à te do stworzenia innowacyjnych technologii wytwarzania, dzi ki którym powstanà modele produktów przewidzianych dla konkretnych u ytkowników. Opracowywane w tym celu technologie wytwórcze nale à do kategorii Rapid Manufacturing (szybkie wytwarzanie). Oparte sà na znanych od kilkunastu lat technologiach Rapid Prototyping (szybkiego prototypowania). Technologie Rapid Prototyping pozwalajà stosunkowo atwo i szybko tworzyç dowolnie geometrycznie skomplikowane prototypy na podstawie ich modeli komputerowych. Obiekt buduje si warstwa po warstwie, dlatego te nazywa si je metodami przyrostowymi. Rozwój niektórych technologii szybkiego prototypowania umo liwia ju wytwarzanie gotowych cz Êci nowych wyrobów, które po z o eniu w koƒcowy produkt przekazywane sà klientom stàd nowa nazwa tych metod. Projekt Custom-Fit ma doprowadziç do rozwoju nowych technologii generatywnych, jednà z nich jest technologia MPP Metal Printing Process. Metal Printing Process Proces Drukowania Metali (Metal Printing Process) to technologia opracowana przez norweski instytut badawczy SINTEF. Zasada dzia- ania maszyny do drukowania metali jest podobna do fotokopiowania, ale produktem nie jest p aski obraz z o ony z czàsteczek tonera, lecz przestrzenne obiekty z proszku metalu, nanoszone kolejnymi warstwami. Selektywne rozmieszczenie proszku jest wynikiem przyciàgania go z zasobnika przez na adowany elektrostatycznie fotoreceptor. Przyciàgni ta warstwa jest przenoszona do urzàdzenia trwale spajajàcego jà z dotychczas na o- onymi warstwami. Proces powtarzany jest dla nowych warstw a do uformowania ca ego trójwymiarowego obiektu. Proces MPP umo liwia nadrukowywanie kilku ró nych proszków na jednej warstwie i stopniowe przechodzenie od jednego materia u do drugiego. Efektem mo e byç wówczas wyrób o funkcjonalnie zmiennych w aêciwoêciach, gdy jest zbudowany z materia- u o p ynnie zmiennej strukturze (rys. 1). System MPP stwarza mo liwoêç budowania wyrobu z szerokiej gamy materia ów i tworzenia unikalnych kompozycji materia ów i struktur. Nowa technologia otwiera wiele mo liwoêci drukowania metalowych produktów o lepszej konstrukcji mechanicznej. Roald Karlsen, szef zespo u badawczego w SINTEF, który prowadzi badania nad MPP, mówi: Ograniczeniem dla zastosowaƒ (MPP) jest tylko nasza wyobraênia. Pojawienie si tej technologii na rynku wymusi nowe zastosowania i nowe potrzeby. MPP mo e byç stosowana do wytwarzania cz Êci zamiennych na zamówienie, narz dzi z konformalnymi kana ami ch odzàcymi i wbudowanymi czujnikami, wysokotemperaturowych ogniw paliwowych, mikrocz Êci z nanoproszków itd.. Zindywidualizowane produkty Zasadniczym celem projektu Custom-Fit jest opracowanie metod wytwarzania zindywidualizowanych (ang. customised) produktów, umo liwiajàcych dopasowanie ich do indywidualnych potrzeb i kszta tów cia a klientów. W projekcie rozpracowuje si szczegó owo produkcj kilku przyk adowych wyrobów. Powstajà wszystkie kolejne etapy wytwarzania kasków i siedzeƒ motocyklowych, protez nogi oraz implantu uchwy i stawu kolanowego (rys. 2). OczywiÊcie twórcy zindywidualizowanych wyrobów muszà sobie odpowiedzieç na pytanie: jak wielu klientów b dzie sk onnych zap aciç wi cej za produkt dopasowany do geometrii ich cia a? Z pewnoêcià nieoboj tny jest tu koszt takiej us ugi. Ale czasem wydaje si to wprost niezb dne, jak przy uzupe nianiu koêci twarzy. Opracowane metody wytwarzania zindywidualizowanych implantów uchwy pozwalajà budowaç implanty niewywo ujàce reakcji obronnej organizmu pacjenta, Rys. 1. MPP: walec zbudowany z kompozycji dwóch materia ów: stali i miedzi, oraz przekrój przez obiekt wytworzony ze zmiennej, p ynnie regulowanej mieszaniny tytanu i stopu CoCr ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008 3
a) b) c) d) e) Rys. 2. Przyk ady prototypów oraz zindywidualizowanych gotowych produktów dopasowanych do cech klienta: a) kask, b) implant uchwy, c) siedzisko do motocykla, d) proteza zewn trzna, e) implant stawu skokowego gdy sà zbudowane z materia ów bioresorbowalnych (rozpuszczalnych w organizmie). Pacjent nie odczuwa wra liwoêci implantu na temperatur otoczenia, co by o wadà tradycyjnych implantów metalowych. Struktura wewn trzna projektowanych dziê implantów umo liwia przerastanie ich tkankà twardà (to szczególnie istotne w przypadku implantów wszczepianych dzieciom). Umo liwia tak e tworzenie si struktury naczyƒ krwionoênych i zag szczanie odbudowywanej struktury kostnej przez jej stymulacj do wzrostu. Podsumowanie Opracowane w projekcie innowacyjne technologie i metody wytwarzania zindywidualizowanych produktów pozwolà niemal w 100% spe niç wymagania klientów. Dopasowanie tych produktów do potrzeb konkretnego klienta zdecydowanie zwi kszy komfort ich u ytkowania. Przy tym nowe technologie i wytwarzane produkty b dà coraz taƒsze, a czas produkcji ulegnie skróceniu, co jest szczególnie wa ne w przypadku sektora us ug medycznych. Mi dzynarodowy Salon Lotniczo-Astronautyczny ILA (International Aviation Exhibition) 2008, BERLIN Najwi kszy tegoroczny salon lotniczy w Europie odby si w Berlinie na lotnisku Schönefeld w dniach 27 maja 1 czerwca. W ciàgu tego jednego tygodnia oczy ca ego Êwiata lotniczo-astronautycznego zwrócone by y w aênie na to miejsce. To w aênie tu odby o si ponad 100 konferencji z udzia em polityków, biznesmenów, naukowców i in ynierów. Wystawiono ponad 300 statków powietrznych: od tych najmniejszych, czyli awionetek, a po te najwi ksze, jak choçby Airbus 380 (fot. 1). Ca y salon obejmowa ponad 250 000 m 2, z czego a 55 000 m 2 zajmowa o 13 hal, w których mo na by o znaleêç stanowiska prezentujàce poszczególne kraje, korporacje i firmy. Fot. 1. A 380, po wykonaniu lotu pokazowego, ko uje obok polskiego An26 Fot. 2. Âmig owce Bundeswehry 4 ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008
Fot. 3. B-1B Lancer tu po starcie W sumie prezentowa o si 1127 wystawców z 37 krajów (a 679 pochodzi o z Niemiec). Jedyne, co zniech ca o do odwiedzin tej imprezy, to cena biletu, która przez pierwsze cztery dni wynosi a 45 euro, a przez trzy kolejne 17 euro. O to, by Êwiat dowiedzia si o ILA, dba o ponad 4500 obecnych na miejscu dziennikarzy. O wa noêci tego wydarzenia mo e Êwiadczyç fakt, e salon ILA zosta otwarty przez Angel Merkel, kanclerz Niemiec. Pokazy lotnicze obfitowa y w ogromnà liczb latajàcych maszyn oraz manewrów przez nie wykonywanych. Niemieckie si y lotnicze Bundeswehry zaprezentowa y swoje pe ne zaplecze militarne (fot. 2), czyli samoloty (np. Eurofighter), helikoptery (np. Tiger), P-3C Orion oraz MedEvac Airbus. GoÊcie mogli równie oglàdaç przeprowadzenie w pe ni udanej akcji obezw adnienia grupy przest pców przy u yciu si lotniczych, gdzie o nierze zostali przetransportowani z wykorzystaniem samolotów i Êmig owców. Na tegorocznym salonie ILA obecne by y równie Amerykaƒskie Si y Lotnicze (US Air Force), prezentujàc samoloty bojowe, takie jak F-16 czy F-18. Jednak g ówne zainteresowanie wzbudzi y dwa bombowce wybudowane w technologii stealth, Boeing B-1B Lancer (fot. 3). Widzowie mogli zarówno zwiedziç wn trze samolotu, jak i zobaczyç go podczas lotu. Samolot ten, nap dzany silnikami General Electric F101-GE-102, potrafi pokonaç barier dêwi ku i ma mo liwoêç zmiany geometrii skrzyde. Aktualnie w czynnej s u bie pozosta o tylko 67 maszyn tego typu. Samolot jest wzorem, na którego podstawie powsta mi dzy innymi samolot B-2. Fot. 4. Polski MiG 29 po przylocie na salon ILA 1.7.2008 r. Fot. 5. Zespó Sarang na Êmig owcach Dhruv Jednym z nielicznych polskich akcentów by y pokazy MiG-a 29 nale àcego do Polskich Si Lotniczych (fot. 4). W wypadku technologii kosmicznej organizatorzy postanowili nie tylko pokazywaç, ale i inspirowaç. W pawilonie Space for Life znajdowa si model w skali 1:1 modu u kosmicznego Columbus. Jest to model laboratorium kosmicznego zbudowanego przez Europejskà Agencj Kosmicznà, które aktualnie znajduje si na orbicie oko oziemskiej przymocowane do Mi dzynarodowej Stacji Kosmicznej. Mo na by o równie porozmawiaç z astronautami, którzy przebywali na orbicie oko oziemskiej. Tegoroczne ILA 2008 by o wyjàtkowe ze wzgl du na doêç liczne przedstawicielstwo Indii jako jednego z g ównych organizatorów. Wspó uczestnictwo to przejawia o si w obecnoêci polityków (np. ministra Si Zbrojnych dr. Franza Josefa Junga), jak i w zaprezentowaniu zaplecza lotniczego (zespó Sarang na Êmig owcach wielozadaniowych Dhruv) (fot. 5). Ka dy salon tego typu przybli a Europ do Êwiata, nie tylko pieni dzy, ale i nowoczesnych technologii, umo liwiajàc przedsi biorcom zaprezentowanie swoich towarów, paƒstwom organizujàcym pokazanie swojej pot gi lotniczej, a zwiedzajàcym dotkni cia tego, co do tej pory mogli zobaczyç tylko w telewizji. Pozostaje mieç nadziej, e kiedyê b dzie mo liwe zorganizowanie takiej imprezy w Polsce. Tekst: Rafa Burek Zdj cia: Inna Ouvarova ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008 5
Lipsk, 24 27 lutego 2009 Targi intec b dà w 2009 roku najwa niejszym w Niemczech miejscem spotkaƒ bran y budowy maszyn Dobre perspektywy dla lipskiego duetu targów przemys owych intec i Z: przygotowania do zaplanowanych w terminie 24 27 lutego 2009 r. imprez targowych pozwalajà oczekiwaç ich ponownego wzrostu. Ju teraz wystawcy zarezerwowali o 30 procent wi cej powierzchni wystawienniczej ni w tym samym okresie roku ubieg- ego. Duet targów Z i intec w ciàgu zaledwie dwóch lat rozwinà si do rangi wiodàcych imprez targowych na europejskiej arenie, ocenia dr Deliane Träber, dyrektor pionu Targów Lipskich. Przyczyn takiego rozwoju sytuacji dr Träber upatruje nie tylko w dobrej koniunkturze utrzymujàcej si w bran y budowy maszyn, lecz tak e w silnych impulsach p ynàcych z Niemiec Ârodkowych regionu s ynàcego z budowy maszyn i rozwoju motoryzacji, ale równie w udanej kombinacji dwóch imprez targowych, która pozytywnie odbierana jest przez sektor przemys owy. Przemys motoryzacyjny jest jednà z najwa niejszych ga zi przemys u w Niemczech. W samych tylko Niemczech Wschodnich wyprodukowanych zosta o w 2006 roku oko o 716 000 pojazdów, co w porównaniu z rokiem poprzednim stanowi wzrost o prawie 27 procent. Blisko 150 000 osób zatrudnionych jest tutaj w bran y motoryzacyjnej (êród o: Automotive Cluster Ostdeutschland GmbH). Równie wschodnioniemiecka bran a budowy maszyn i urzàdzeƒ w dalszym ciàgu rozwija si bardzo pr nie. Âredni poziom wykorzystania zdolnoêci wytwórczych w tym sektorze od ponad dwóch lat utrzymuje si na poziomie przekraczajàcym 90 procent. W 2007 roku wschodnioniemieckie zak ady budowy maszyn zatrudniajàce ponad 50 pracowników wykaza y obroty w wysokoêci 12,7 miliarda euro (êród o: Verband Deutscher Maschinen- und Anlagenbau Ost). Du e oczekiwania w stosunku do targów intec 2009 Organizujàc targi intec, które w 2009 roku odb dà si ju po raz dwunasty, Targi Lipskie tworzà bardzo istotnà platform bran owà dla sektora budowy maszyn i obrabiarek w Niemczech. Obok firm niemieckich w imprezie biorà udzia przedsi biorstwa z innych krajów europejskich, odznaczajàcych si pr nym przemys- em budowy maszyn, w tym trzy przedsi biorstwa z Polski. W przysz ym roku Saksonia land s ynàcy z produkcji obrabiarek, zaprezentuje si na targach w ramach wspólnego stoiska. Oczekiwania zarówno organizatorów, jak i bran y w stosunku do targów intec 2009 sà szczególnie du e. W nadchodzàcym roku targi intec b dà najwi kszà w Niemczech imprezà, na której zaprezentowane zostanà g ównie obrabiarki oraz technika produkcyjna. Dzi ki dwóm kongresom poêwi conym tematyce budowy maszyn z udzia em wybitnych prelegentów, równie program imprez towarzyszàcych targom powinien wzbudziç ywe zainteresowanie bran y. Targi Zuliefermesse Êwi tujà swój dziesiàty jubileusz Przyst pujàc do swojej dziesiàtej ju edycji, targi poddostawcze Zuliefermesse majà za sobà d ugi i owocny okres systematycznego rozwoju, charakteryzujàcego si stale rosnàcà liczbà wystawców i odwiedzajàcych. W tym czasie liczba wystawców targów Z prawie si podwoi a, a liczba odwiedzajàcych imprez wzros a niemal e czterokrotnie. Trwa oêç wykazuje tak e oferta targowa: w jej centrum znajdujà si us ugi poddostawcze dla bran y motoryzacyjnej oraz budowy maszyn i urzàdzeƒ. Obecnie targi Z uchodzà za jedne z najwa niejszych samodzielnych targów poddostawczych w Europie, dzi ki czemu sà sta ym ju punktem w kalendarzu imprez wystawienniczych wielu firm z krajów Europy Ârodkowo-Wschodniej. Podczas przysz orocznej edycji targów Z 2009 6 ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008
ponownie oczekiwanych jest w Lipsku wiele firm zagranicznych oko o 1/3 wszystkich wystawców z 20 krajów co Êwiadczy o du ym uznaniu targów poza granicami Niemiec. Mi dzynarodowe gie dy kooperacji Integralnà cz Êç targów Zuliefermesse oraz intec stanowià organizowane przez Targi Lipskie dwie gie dy kooperacji. Kojarzenie partnerów odbywa si na kilka miesi cy przed targami, natomiast rozmowy kooperacyjne majà miejsce w trakcie trwania imprezy. Dla wystawców udzia w gie dach jest bezp atny. Zg aszanie udzia u w gie dach rozpocznie si od 15 paêdziernika 2009 r. CONTACT: Business Meetings Organizatorem tej gie dy jest Izba Przemys owo-handlowa w Lipsku, b dàca cz onkiem sieci Enterprise Europe Network oraz Lipska Izba Rzemios a. Podczas gie dy odbywajà si umówione wczeêniej spotkania pomi dzy producentami, handlowcami i us ugodawcami reprezentujàcymi przemys poddostawczy, budowy maszyn, narz dzi i urzàdzeƒ oraz techniki produkcyjne. Nawiàzane kontakty s u yç majà podniesieniu konkurencyjnoêci ma ych i Êrednich przedsi biorstw. Partnerem gie dy ze strony polskiej jest Wroc awskie Centrum Transferu Technologii, koordynator projektu Enterprise Europe Network West Poland (www.wctt.pl). Szczegó y i formularze rejestracyjne: www.contact-businessforum.com. Dni Zakupów Gie da kooperacji kojarzàca kupców oraz poddostawców. Na kilka miesi cy przed targami du e firmy poszukujàce us ug poddostawczych przygotowujà profile zapotrzebowania, które publikowane sà na stronie internetowej targów. Na ich podstawie poddostawcy drogà elektronicznà mogà si ubiegaç o spotkanie z wybranymi kupcami. Profile zapotrzebowania kupców oraz formularze rejestracyjne dost pne b dà od 15 paêdziernika 2008 r. na stronie internetowej www.einkaeufertage.de lub www. purchasingdays.com. Polski przemys poddostawczy w Lipsku Targi Zuliefermesse cieszà si od lat du ym uznaniem wêród polskich firm poddostawczych. ObecnoÊç na targach oraz udzia w gie dach kooperacyjnych gwarantuje wystawcom nawiàzanie licznych kontaktów biznesowych oraz promocj firmy na mi dzynarodowym rynku. Aby wesprzeç promocj polskich wystawców, od kilku lat organizowane jest Polskie Wystàpienie Narodowe (fot.). W 2009 roku jego oficjalnymi partnerami b dà Ambasada RP w Berlinie, Polska Izba Motoryzacji, Wroc awskie Centrum Transferu Technologii oraz portal 4metal.pl. W ostatniej edycji duetu targów Z i intec, który mia miejsce w dniach 26 29 lutego 2008 r., uczestniczy o àcznie 1160 wystawców, a targi odwiedzi o blisko 17 000 osób. Kontakt: Targi Lipskie Polska Sp. z o.o.; al. Jana Paw a II 29; 00-867 Warszawa tel.: 0048 22 653 65 55; fax: 0048 22 653 65 51; info@targilipskie.pl; www.targilipskie.pl, www.poddostawcy.pl Targi w Internecie: intec: www.targi-intec.pl, www.messe-intec.de Z 2009: www.poddostawcy.pl, www.subcontracting-fair.com DNI ZAKUPÓW: www.purchasingdays.com Targi Lipskie: www.targilipskie.pl, www.leipziger-messe.de Produkcja i technologia w sercu polskiego przemys u W listopadzie 2008 roku Wroc aw stanie si stolicà polskiego przemys u. Odb dà si tam IV Mi dzynarodowe Targi Produkcji i Technologii PROTECH 08. Zakres tematyczny targów obejmie: systemy, us ugi oraz oprzyrzàdowanie do utrzymywania zdolnoêci produkcyjnych zak adów przemys- owych, metody projektowania, wdra ania oraz zarzàdzania systemami sterowania i automatyki w przemyêle, systemy IT oraz rozwiàzania z zakresu projektowania in ynierskiego i konstrukcji. Targi PROTECH 08 przeznaczone sà dla in ynierów zatrudnionych w zak adach produkcyjnych oraz studentów ostatnich lat kierunków technicznych. Po raz kolejny patronat honorowy nad targami obj o Ministerstwo ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008 7
Gospodarki, a tak e Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych. Targi PROTECH 08 merytorycznie wspieraç b dzie Wroc awskie Centrum Transferu Technologii. W ramach wystawy zostanie równie wydzielona ekspozycja Wireless World przybli ajàca mo liwoêci zastosowania technologii bezprzewodowych w zak adach produkcyjnych. Charakterystycznà cz Êcià targów PROTECH 08 b dà odbywajàce si seminaria nawiàzujàce tematycznie do ekspozycji. I tu równie nie zabraknie nowoêci oraz przyk adów ciekawych wdro eƒ. Zadbano o wystàpienia merytoryczne zarówno pracowników uczelni technicznych, jak i praktyków na co dzieƒ stawiajàcych czo a wymogom nowoczesnej produkcji, a tak e prezentacje ekspertów pokazujàce mo liwoêci zastosowaƒ najnowszych produktów i us ug. Seminaria skupiajà co roku kilkuset specjalistów ró nych dziedzin zwiàzanych z produkcjà i technologià. Jest to niecodzienna okazja do wymiany doêwiadczeƒ i nawiàzania kontaktów zawodowych. W tym roku cz Êç seminariów b dzie bezp atna dla uczestników. Wa nym elementem targów b dà organizowane po raz trzeci Dni Kariery dla In ynierów, na które organizatorzy zapraszajà in ynierów, absolwentów uczelni technicznych poszukujàcych zatrudnienia oraz wszystkie osoby zainteresowane procesami rekrutacji w przemyêle. Dni Kariery dla In ynierów odb dà si pod patronatem medialnym Gazety Wyborczej. Jak zwykle w trakcie targów zostanà rozstrzygni te konkursy Fabryka Roku oraz Konstruktor Roku. Wst p na targi jest bezp atny. Wi cej informacji o targach PROTECH mo na znaleêç na stronie www.targi-protech.pl. Drgania uk adów fizycznych K. Arczewski, J. Pietrucha, J. T. Szuster: Drgania uk adów fizycznych. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2008. Podr cznik przeznaczony jest dla studentów wy szych szkó technicznych oraz in ynierów zajmujàcych si dynamikà konstrukcji. W pierwszych rozdzia ach sformu owano definicje podstawowych wielkoêci wyst pujàcych w teorii drgaƒ, dokonano podzia u problematyki drganiowej, zaprezentowano zarys dwóch najwa niejszych metod modelowania uk adów fizycznych bilansowej i wariacyjnej oraz przedstawiono zabiegi upraszczajàce stosowane na etapie modelowania. Wa nà cz Êcià edukacji w zakresie drgaƒ jest analiza uk adów liniowych, dlatego na analiz uk adów dyskretnych i ciàg- ych jednowymiarowych przeznaczono a trzy rozdzia y. Nast pnie opisano koncepcje stosowane w badaniu uk adów fizycznych oraz zagadnienia zwiàzane ze statecznoêcià. Zaprezentowane wiadomoêci z regu y wykraczajà poza elementarny zakres wiedzy przekazywanej na kursie teorii drgaƒ na uczelniach technicznych. Kolejne rozdzia y dotyczà drgaƒ parametrycznych, nieliniowych, samowzbudnych i losowych. Aby nie pozostawiaç czytelnika w przekonaniu, e dzia ania in ynierskie w zakresie drgaƒ ograniczajà si wy àcznie do modelowania i analizy, w podr czniku omówiono tak e pomiary, iden- tyfikacj i syntez. Materia wzbogacono przyk adami zastosowaƒ przedstawionych metod. 8 ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008
MOTION CONTROL nowe rozwiàzania sterowników do zastosowaƒ badawczych i przemys owych Firma Bosch Rexroth wprowadza nowy poziom niezale noêci w dziedzinie automatyzacji ruchu z bogatym portfolio inteligentnych sterowników osi dla nap dów elektrohydraulicznych. Przeglàd regulatorów z grupy Motion Control Program produkcji obejmuje zintegrowane sterowniki jednej osi SYDFE, IAC-P, IAC-R, HACD, jak i najwy szej jakoêci sterowniki ruchu HNC100 oraz MAC-8 do sterowania w czasie rzeczywistym trzydziestoma dwoma, a nawet prawie nieograniczonà liczbà elektrohydraulicznych i elektromechanicznych osi. SpecjaliÊci Drive & Control, bazujàc na wieloletnim doêwiadczeniu, uwzgl dnili specjalne wymagania nap dów elektrohydraulicznych i w po àczeniu z przyjaznym oprogramowaniem oraz mnogoêcià interfejsów zaproponowali produkty uniwersalne, które mo na atwo wkomponowaç w nowoczesnà architektur systemu sterowania (rys.). Dzi ki wysokiej jakoêci, elastycznoêci i przydatnoêci dla ró nych aplikacji oferowane sterowniki znajdujà zastosowanie niemal we wszystkich ga ziach przemys u. Elektrohydrauliczne sterowniki osi oferowane przez firm Bosch Rexroth osiàgn y nowe parametry: przyspieszenie do 80 G, pr dkoêç maksymalnà do 10 m/s oraz mo liwoêç pracy w czasie rzeczywistym. Dok adnoêç pozycjonowania mo liwa jest na poziomie mikrona w zale noêci od zastosowanego systemu pomiarowego. Dotyczy to zarówno sterowania jednà osià IAC oraz VT-HACD, jak i wieloma osiami HNC100 i MAC-8. Uk ad regulacji SYDFE z pompà t okowà osiowà o zmiennej wydajnoêci A10VSO umo liwia regulacj ciênienia oraz nat enia przep ywu, gwarantujàc wysokà dynamik, powtarzalnoêç dzi ki zamkni tej p tli sprz enia zwrotnego oraz oszcz dnoêç energii przez wyeliminowanie strat na d awienie. Sterowniki IAC, zabudowane na zaworach o dzia aniu ciàg ym, majà wbudowane funkcje regulacji: ciênienia, nat enia przep ywu, si y, pozycji oraz regulacji prze àczalnej (np. regulacja pozycji z narzuconà regulacjà ciênienia). Parametryzacji regulatora dokonuje si za pomocà komputera PC lub z nadrz dnego uk adu sterowania. Dost pne sà wersje z interfejsami CANopen i Profibus-DP. Sterowniki IAC-P bazujà na zaworach proporcjonalnych typu 4WRE, natomiast sterowniki IAC-R na zaworach regulacyjnych typu 4WRPEH. Majà mo liwoêç zarówno inkrementalnego (1Vss), jak i absolutnego (SSI) pomiaru przemieszczenia. Rodzina cyfrowych sterowników VT-HACD umo liwia elastyczne i precyzyjne sterowanie ruchem dla maksymalnie dwóch p tli regulacyjnych. Konfiguracji, parametryzacji oraz diagnostyki dokonuje si w programie BODAC na komputerze PC w Êrodowisku Windows. Zaletà tego jest mo liwoêç dokonania parametryzacji bez posiadania specjalistycznej wiedzy programistycznej. Typowe zastosowanie sterowników VT-HACD to pozycjonowanie oraz pozycjonowanie z regulacjà si y lub ciênienia. W sterowniki wbudowane sà równie specjalne algorytmy regulacji dla nap dów hydraulicznych. Oferowane sà specjalne wersje sterowników, np. dla wtryskarek VT-HACD-DPQ lub VT-HACD-DPC dla zacisków, w które zosta y wbudowane algorytmy regulacji uwzgl dniajàce specjalistycznà wiedz technologicznà, oraz VT-HACD-B z funkcjà hamowania osi w zale noêci od przemieszczenia. ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008 9
Nowa generacja sterowników ruchu HNC100 serii 3X, uzupe niajàc seri 2X, rozszerza zakres aplikacji nap dów elektrohydraulicznych z funkcjami NC (sterowanie numeryczne). Nowy, skalowalny sterownik umo liwia kontrol do 4 osi elektrohydraulicznych. Ma zwi kszonà moc obliczeniowà, co skraca znacznie czas próbkowania oraz umo liwia bardzo atwy transfer know- -how zapisany w poprzednich wersjach HNC do sterownika nowej generacji z nowymi funkcjami. Wraz ze sterownikiem dostarczane jest oprogramowanie WIN-PED 6 s u- àce do parametryzacji, programowania, edycji, diagnostyki procesu oraz tworzenia programu sekwencyjnego NC na komputerze PC. Dodatkowà korzyêcià jest mo liwoêç samodzielnej edycji i dostosowania programu do indywidualnych potrzeb, chroniàc w ten sposób tajemnice technologiczne. Mo liwoêç pod àczenia HNC100 do sterownika nadrz dnego (PLC lub PC) oraz wyêwietlacza (HMI) przez mi dzynarodowe interfejsy Profibus DP, CANopen lub SERCOS pozwala na optymalne wkomponowanie sterownika HNC100-3X w globalnà koncepcj automatyzacji maszyn. Obok regulatorów osi, uniwersalnych sterowników NC, firma Bosch Rexroth oferuje równie produkt tzw. high-end, czyli z najwy szej pó ki, bazujàcy na wieloletnim doêwiadczeniu i know-how w dziedzinie automatyzacji. Jest to sterownik wieloosiowy MAC-8 z mo liwoêcià dowolnego sterowania od dwóch do trzydziestu dwóch osi, przeznaczony w szczególnoêci do realizacji z o onych i kompleksowych zadaƒ automatyzacyjnych. Jest on wyposa ony w wbudowane algorytmy regulacji nadà nej, regulacji stanu, hamowania zale nego od przemieszczenia, regulacji ruchu wspó bie nego do 32 osi oraz regulacji ciênienia i si y. Ponadto ma funkcj SPS umo liwiajàcà samodzielne sterowanie maszyn lub cz Êci maszyn. Komunikuje si przez interfejsy Profibus DP, CANopen, Ethernet TCP/IP i UDP. Przeznaczony jest w szczególnoêci do zastosowania w prasach, w technice transportu bliskiego, urzàdzeniach hutniczych i walcowniczych, stanowiskach badawczych oraz maszynach specjalnych. Sterowniki z rodziny Motion Control sà wynikiem d ugoletniej pracy i doêwiadczenia firmy Bosch Rexroth w dziedzinie automatyzacji. Oferujemy Paƒstwu mo liwoêç wsparcia in ynieryjnego oraz programistycznego, serwis o Êwiatowym zasi gu oraz specjalistyczne szkolenia. Szczegó owe informacje zawarte sà w kartach katalogowych: MAC8-RE 30156, HNC100-RE 30139, RD30131, HACD-RE 30143, RE 30144, RE 30146, RE 30147, IAC-RE 29191, RE 29014, RE 29050, SYDFE-RE 30024. Bosch Rexroth Sp. z o.o. nale y do koncernu Bosch Rexroth AG, Êwiatowego lidera w zakresie nap dów i sterowaƒ. Na rynku polskim Rexroth obecny jest od lat szeêçdziesiàtych. Bosch Rexroth jako The Drive & Control Company opracowuje, produkuje i sprzedaje swoje komponenty w ponad 80 krajach. Przedsi biorstwo nale àce do Grupy Bosch, zatrudniajàce blisko 33 000 pracowników, osiàgn o w roku 2007 przychody w wysokoêci oko o 5,4 mln EUR. Program produkcyjny Bosch Rexroth obejmuje wszystkie bran e, oferujàc ponad 500 000 klientów kompleksowe rozwiàzania w zakresie: hydrauliki przemys owej, nap dów i sterowaƒ, techniki przemieszczeƒ liniowych i monta u, pneumatyki, serwisu i hydrauliki mobilnej. Wi cej informacji na stronie: www.boschrexroth.pl Kontakt: Mgr in. Andrzej Skrocki Tel.: 022/738 18 54 E-mail: andrzej.skrocki@boschrexroth.pl Bosch Rexroth Sp. z o.o. Centrala: ul. Jutrzenki 102/104, 02-230 Warszawa Tel.: (22) 738 18 00, Fax: (22) 758 87 35 info@boschrexroth.pl www.boschrexroth.pl Biura Regionalne: Gdaƒsk: ul. Galaktyczna 32, 80-299 Gdaƒsk tel.: (58) 520 89 90, fax: (58) 552 54 75 gdansk@boschrexroth.pl Katowice: ul. Wiejska 46, 41-253 Czeladê tel.: (32) 363 51 00, fax: (32) 363 51 01 katowice@boschrexroth.pl Poznaƒ: ul. Krucza 6, 62-080 Tarnowo Podgórne tel.: (61) 816 77 60, fax: (61) 816 77 64 poznan@boschrexroth.pl Warszawa: ul. Jutrzenki 102/104, 02-230 Warszawa tel.: (22) 738 19 00, fax: (22) 738 19 05 warszawa@boschrexroth.pl Rzeszów: ul. Hoffmanowej 19, 35-016 Rzeszów tel.: (17) 865 86 07, fax: (17) 865 87 70 rzeszow@boschrexroth.pl Szczecin: ul. Cukrowa 12, 71-004 Szczecin tel.: (91) 483 67 82, fax: (91) 435 89 77 szczecin@boschrexroth.pl Wroc aw: ul. J. Wymys owskiego 3, 55-080 Nowa WieÊ Wroc awska 10 ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008
Zaproszenie na konferencj Ekologiczne innowacje w obszarze gospodarki odpadami szansa dla rozwoju regionalnego 17 listopada 2008 roku odb dzie si w Warszawie konferencja Ekologiczne innowacje w obszarze gospodarki odpadami szansa dla rozwoju regionalnego dla przedstawicieli firm, instytucji oraz organizacji publicznych zaanga owanych w sektor gospodarki odpadami. Konferencj organizuje Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego oraz norweska jednostka badawcza SINTEF. Partnerzy projektu, zarówno Instytut, jak i SINTEF, aktywnie uczestniczà w rozwijaniu i promowaniu nowych technologii i podnoszeniu poziomu wiedzy z zakresu gospodarki odpadami. Konferencja uzyska a wsparcie udzielone przez Norwegi przez dofinansowanie ze Êrodków Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Podczas konferencji przeprowadzone zostanà 3 sesje: Pierwsza sesja EKO-finansowanie skierowana b dzie do wszystkich uczestników konferencji, a jej tematem b dzie problematyka finansowania dzia aƒ zwiàzanych z wdra aniem nowych technologii z dziedziny gospodarki odpadami. Prezentacje b dà wyg oszone przez specjalistów reprezentujàcych instytucje finansujàce, w tym Program Operacyjny Infrastruktura i Ârodowisko najwi kszy program operacyjny zaplanowany do realizacji w historii ca ej Unii Europejskiej. W latach 2007 2013 Polska otrzyma ponad 27 miliardów euro z bud etu Unii Europejskiej, z czego ponad 5 miliardów euro jest przeznaczone na inwestycje zwiàzane z ochronà Êrodowiska. Druga i trzecia sesja przeprowadzone zostanà równolegle. Druga sesja Systemy Operacyjne dotyczyç b dzie systemów organizacyjnych oraz legislacji, co szczególnie powinno zainteresowaç przedsi biorców i wspólnoty lokalne majàce do czynienia z ró nymi rodzajami odpadów, natomiast sesja trzecia Innowacyjne Technologie poêwi cona b dzie prezentacji najnowszych technologii w obszarze gospodarki odpadami. Prelekcje wyg oszone zostanà przez wysokiej klasy specjalistów z Polski oraz Norwegii, w tym przez pracowników Instytutu, SINTEF-u, Ministerstwa Ochrony Ârodowiska, Narodowego Funduszu Ochrony Ârodowiska i Gospodarki Wodnej oraz instytucji finansujàcych zaanga owanych w finansowanie dzia alnoêci innowacyjnej. Termin i miejsce konferencji: 17 listopada 2008 r., godz. 9.15 Instytut Biocybernetyki i In ynierii Biomedycznej PAN ul. Ksi cia Trojdena 4; 02-109 Warszawa Wi cej informacji: Robert Podgórzak Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego ul. Racjonalizacji 6/8, 02-673 Warszawa tel.: + 48 22 847-53-68, fax: + 48 22 853 21 80 r.podgorzak@imbigs.org.pl www.eco-innovation-conference.org ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008 11
12 ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008
ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008 13
WARUNKI PRENUMERATY Przeglàdu Mechanicznego na 2009 r. Prenumerat czasopisma mo na zamawiaç za poêrednictwem nast pujàcych instytucji: Zak ad Kolporta u Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o. ul. Ku WiÊle 7 00-707 Warszawa tel. (0-22) 840 30 86, tel./fax (0-22) 840 35 89 Konto: BPH S.A. Oddzia w Warszawie pl. gen. Hallera 6 53 1060 0076 0000 4282 1000 0012 RUCH S.A. Oddzia Warszawa oraz oddzia y w ca ym kraju Infolinia: 0-804 200 600 www.ruch.com.pl KOLPORTER S.A. ul. Strycharska 6 24-659 Kielce Infolinia: 0-800 400 500 GARMOND PRESS S.A. ul. Nakielska 3 01-106 Warszawa tel. (0-22) 836 70 59, 836 70 08 www.garmond.com.pl Redakcja PRZEGLÑD MECHANICZNY ul. Racjonalizacji 6/8, 02-673 Warszawa tel. (0-22) 853 81 13 (0-22) 843 02 01 w. 255 www.przegladmechaniczny.pl Cena 1 egz. w 2009 r. 20 z Cena prenumeraty na 2009 r. kwartalnie 60 z pó rocznie 120 z rocznie 240 z Redakcja przyjmuje zamówienia na prenumerat przez ca y rok. Warunkiem przyj cia i realizacji zamówienia jest otrzymanie z banku potwierdzenia wp aty. Prenumerata ze zleceniem wysy ki za granic dla osób prawnych i fizycznych jest dwukrotnie wy sza. Wp at na prenumerat mo na dokonaç na ogólnie dost pnych blankietach w urz dach pocztowych (przekazy pieni ne) lub w bankach (polecenie przelewu), przekazujàc Êrodki pod adresem: Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego Przeglàd Mechaniczny ul. Racjonalizacji 6/8, 02-673 Warszawa konto: BPH S.A. O/Warszawa 56 1060 0076 0000 3200 0045 9768 Na blankiecie wp aty nale y podaç liczb egzemplarzy, okres prenumeraty oraz adres wysy kowy. 14 ROK WYD. LXVII ZESZYT 10/2008