i Cykle koniunkturalne 1
Ruch okręŝny w gospodarce Wzrost gospodarczy Zakup dóbr RYNEK SprzedaŜ dóbr Wydatki na zakup dóbr Dochody ze sprzedaŝy GOSPODARSTWA DOMOWE PRZEDSIĘBIORSTWA SprzedaŜ czynników wytwórczych Dochody ze sprzedaŝy czynników RYNEK Wydatki na zakup czynników Zakup czynników wytwórczych 2
Pomiar sprawności gospodarki Istnieją trzy sposoby mierzenia działalności gospodarki narodowej: Za pomocą strumieni wydatków dokonywanych przez wszystkie podmioty gospodarcze, Dochodów, które uzyskują właściciele czynników produkcji, Sumowania wartości produktów (dóbr i usług). Wszystkie metody dają ten sam wynik. 3
Miary sprawności gospodarki Wzrost gospodarczy Miary ogólnej produkcji PKB, PKN, PNB, PNN Miary poziomu dochodów i konsumpcji społecznej DN, DO, DOdD Miary trudności znalezienia zatrudnienia Stopa bezrobocia Miara trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen Stopa inflacji 4
Produkt krajowy brutto - PKB Wg metody produktów Suma wartości sprzedaŝy dóbr finalnych wytworzonych w określonym kraju w ciągu roku. Wg metody dochodów Suma dochodów z pracy i kapitału powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku. Wg metody wydatków Suma wydatków ponoszonych na zakup prywatnych dóbr konsumpcyjnych, na zakup prywatnych dóbr inwestycyjnych, wydatków rządowych na zakup dóbr i usług oraz eksportu netto. 5
PKB mierzy produkcję zlokalizowaną na terytorium danego kraju niezaleŝnie od tego kto jest właścicielem czynników produkcji PKB mierzony jest w cenach rynkowych PKB obejmuje jedynie dobra i usługi finalne Do PKB nie wlicza się: nielegalnej działalności gospodarczej produkcji nierynkowej dóbr uŝywanych transakcji finansowych niemających związku z produkcją bieŝącą PKB nie uwzględnia negatywnego wpływu działalności produkcyjnej na środowisko i jakość Ŝycia społeczeństwa PKB nie bierze pod uwagę czasu wolnego 6
Inne miary produkcji ogólnej Produkt Krajowy Netto - PKN Wzrost gospodarczy Produkt krajowy netto to produkt krajowy brutto minus amortyzacja trwałych środków produkcji. Produkt Narodowy Brutto - PNB Suma wartości dodanej wytworzonej przez obywateli danego kraju, w tym mieszkających równieŝ zagranicą. Produkt Narodowy Netto - PNN Produkt narodowy netto to produkt narodowy brutto minus amortyzacja trwałych środków produkcji. 7
Miary poziomu dochodów i konsumpcji społecznej Dochód Narodowy - DN Dochód narodowy stanowi sumę wszystkich wartości produkcji dodanej wszystkich podmiotów gospodarczych w cenach czynników produkcji. Jest sumą płac i rent oraz niepodzielnych zysków przedsiębiorstw. Dochód Osobisty - DO Dochód osobisty jest uzyskiwany przez obywateli przed opłaceniem podatku dochodowego. Dochód Osobisty do Dyspozycji - DOdD Dochód osobisty do dyspozycji jest dochodem netto, czyli jest to dochód osobisty minus podatek dochodowy i inne obciąŝenia niepodatkowe. 8
Wzrost a rozwój gospodarczy Wzrost gospodarczy Wzrost gospodarczy to proces powiększania się moŝliwości produkcyjnych danej gospodarki. Recesja jest to spadek produktu krajowego w wielkościach bezwzględnych. Rozwój gospodarczy jest to proces zmian w gospodarce wywołany rozwojem sił wytwórczych pociągający za sobą zmiany w stosunku produkcji i sposobie produkcji. 9
Źródła wzrostu gospodarczego Ilościowe Siła robocza Zasoby naturalne Kapitał i narzędzia pracy Jakościowe (postęp techniczny i organizacyjny) Wydajność pracy Produktywność majątku Efektywność wykorzystania zasobów naturalnych Pozostałe źródła Specyficzne cechy narodowe, mentalność społeczna Sytuacja geograficzna, klimat, ukształtowanie terenu Uwarunkowania zewnętrzne (kontakty handlowe) 10
Czynniki przyspieszające wzrost Popyt Krajowy Popyt Zagraniczny Inwestycje (Akumulacja kapitału) Konsumpcja Oszczędności Handel zagraniczny 11
Czynniki opóźniające wzrost Bariery Wzrost gospodarczy Bariera siły roboczej, bariera surowcowa, bariera handlu zagranicznego, bariera konsumpcji, itp. Struktura rzeczowa dochodu Zbyt mały udział dóbr inwestycyjnych obniŝa wzrost w kolejnych okresach. Wymogi ekologiczne Luka technologiczna Przestarzałe technologie hamują tempo wzrostu i uniemoŝliwiają pełne wykorzystanie potencjału produkcyjnego. 12
Zmiany udziału państw w światowej gospodarce Kraj 1820 2006 USA 1,8% 28,1% Prusy/ Niemcy 1,7% 5,9% Hiszpania 1,9% 2,6% Japonia 3,1% 10,1% Rosja 4,9% 2,0% Wlk. Brytania 5,2% 4,9% Francja 5,4% 4,8% Indie 16% 1,9% Chiny 28,7% 5,5% 13
Wahania przebiegu rozwoju gospodarczego Wzrost gospodarczy Wahania przypadkowe spowodowane czynnikami losowymi. Wahania sezonowe wynikają ze zróŝnicowania przebiegu aktywności gospodarczej w ciągu roku kalendarzowego. Trendy długofalowe, ciągłe zmiany zachodzące w gospodarce w określonym kierunku. Cykle koniunkturalne 14
Cykl koniunkturalny Powracające wahania poziomu ogólnej działalności gospodarczej, występujące na tle długookresowego trendu wzrostu gospodarczego. 15
Narzędzia przewidywania stanu gospodarki Ceny akcji i wielkość bezrobocia Wzrost gospodarczy Wykazują tendencję do wzrostu/spadku na kilka miesięcy przed zmianą tendencji kształtowania się ogólnych wskaźników poziomu aktywności gospodarczej (PKB, PNB); Wskaźniki dochodów osobistych, produkcji przemysłowej, obrotów handlowych Zmieniają się mniej więcej jednocześnie z ogólnym stanem gospodarki; Podstawowa stopa oprocentowania, przeciętny czas pozostawania bez pracy, koszt siły roboczej Wykazują tendencję do wzrostu/spadku kilka miesięcy po zmianie tendencji kształtowania się ogólnych wskaźników poziomu aktywności gospodarczej. 16
Fazy cyklu Dochód narodowy Szczyt Trend Recesja OŜywienie Depresja Czas 17
Fazy cyklu I FAZA Recesja Przejaw spadku ogólnej działalności gospodarczej szczególnie produkcji krajowej i zatrudnienia (ostry spadek produkcji, zatrudnienia oraz spadek cen). II FAZA Depresja NajniŜszy punkt cyklu, w którym utrzymuje się niski poziom cen i ogólnej aktywności gospodarczej a poziom bezrobocia osiąga maksimum. III FAZA OŜywienie Wzrost ogólnej aktywności gospodarczej, następuje spadek bezrobocia przy jednoczesnym wzroście cen. IV FAZA Szczyt Produkcja i ceny stabilizują się na odpowiednio wysokim poziomie, zatrudnienie osiąga maksimum. 18
Rodzaje cykli Cykle Kitchina Trwające ok. 3,5 roku tzw. cykle krótkie. Cykle Juglara Trwające 8-10 lat tzw. cykle średnie (cykle klasyczne). Cykle Kondratiewa Trwające 50-60 lat tzw. cykle długie. 19
Instrumenty oddziaływania na gospodarkę 20
Instrumenty oddziaływania państwa Polityka wydatków budŝetowych Polityka fiskalna (dochodowo-podatkowa) Polityka monetarna Polityka antycykliczna Polityka społeczna Polityka strukturalna Polityka kształtowania konkurencji 21
BudŜet państwa Wzrost gospodarczy BudŜet państwa to plan dochodów i wydatków państwa. Dochody budŝetu dzielimy na: Bezzwrotne: podatki, akcyzy, cła, dochody z prywatyzacji, udział w zyskach przedsiębiorstw państwowych, czynsze, dochody zagraniczne Zwrotne kredyty, poŝyczki, obligacje, weksle 22
Dochody budŝetu Polski w 2008 DOCHODY (mln PLN) I. Dochody podatkowe 1.Podatki pośrednie VAT Akcyza Podatek od gier 2. CIT 3. PIT II. Dochody niepodatkowe 1. Dywidenda 2. Dochody jednostek budŝetowych 3. Wpłaty jednostek samorządowych 4. Wpływy z cła 5. Inne (prywatyzacja pp, dochody zagr.) III. Wpłaty do budŝetu z UE 281 892 228194 164890 111700 52200 990 27150 36154 18416 3510 9841 2164 1993 907 35282 Udział % 81,0% 58,5% 39,6% 18,5% 0,4% 9,6% 12,8% 6,5% 1,2% 3,5% 0,8% 0,7% 0,3% 12,5% Źródło: NBP 23
Dochody budŝetu Polski w 2008 Wpłaty UE; 12,5% Dochody niepodatkowe; 6,5% VAT; 40% PIT; 13% CIT; 9,6% Akcyza; 18,5% 24
Wydatki budŝetu Polski w 2008 Inne; 34% Obrona i bezpiecz.; 10% Administracja; 4% Wymiar spraw.; 3% Rolnictwo; 5% Nauka i oświata; 6% Obsługa długu; 9% Ochrona zdrowia; 2% Ubezpieczenia i pomoc; 27% 25
BudŜety Polski 2002-2009 Wzrost gospodarczy Dochody Wydatki 350 300 250 200 150 144 183 152 189 156 198 208 180 228 198 259 229 309 282 322 304 100 50 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 26
Dług publiczny Polski 2006 2007 2008 2009 Dług w mld PLN 480 556,5 599,3 645,0 Dług w % PKB 49% 50,0% 50,9% 51,0% Dane: Ministerstwo Finansów 27
Polityka fiskalna Polityka fiskalna jest to ogół decyzji państwa odnośnie wydatków i podatków. Podstawowe cele, oprócz zapewnienia przychodów budŝetu, to: wzrost gospodarczy, walka z inflacją, walka z bezrobociem. Polityka fiskalna Restrykcyjna Ekspansywna 28
Polityka monetarna Polityka monetarna reguluje obieg i cenę pieniądza. Podstawowe cele polityki monetarnej to: Zapewnienie stabilności poziomu cen Stabilizacja kursu pieniądza Instrumenty polityki monetarnej Bezpośrednie Pośrednie Rezerwy obowiązkowe Operacje refinansowe Pułapy kredytowe Operacje otwartego rynku Stopa procentowa 29
Polityka antycykliczna Wzrost gospodarczy Narzędzia polityki państwa Polityka fiskalna - wysokość podatków - ulgi podatkowe Polityka monetarna - wysokość stopy % - wysokość rezerw obowiązkowych - operacje otwartego rynku (obligacje) Recesja ObniŜanie Zwiększanie Tani pieniądz ObniŜanie ObniŜanie Skup papierów wartościowych Ekspansja PodwyŜszanie Ograniczanie Drogi pieniądz PodwyŜszanie PodwyŜszanie SprzedaŜ papierów wartościowych Wydatki budŝetowe Zwiększanie Ograniczanie 30
Polityka społeczna Polityka społeczna to długoterminowa strategia państwa, której celem jest, kształtowanie warunków Ŝycia i pracy ludzi oraz relacji społecznych. Elementem polityki społecznej są: Zaspokojenie potrzeb bytowych Kształtowanie właściwych zachowań Utrzymywanie ładu społecznego (rozwiązywanie problemów społecznych) 31