Wydział Architektury Kierunek: Gospodarka Przestrzenna Studia 2 go stopnia, magisterskie PRACA DYPLOMOWA Wpływ parametrów technicznych trasy krajowej nr 11 na potencjał regionalnych struktur osadniczych Potential of regional settlement structures in the context of technical parameters road N 11 simulation research. Miłosz Urbański Promotor: dr inż. Magdalena Mlek Wrocław, luty 2010 Słowa kluczowe: model pośrednich możliwości, ośrodki osadnicze, trasa krajowa nr 11. Streszczenie Przeprowadzone badania pozwoliły na ocenę atrakcyjności struktur osadniczych w regionie północno-zachodniej Polski w kontekście parametrów technicznych drogi krajowej nr 11. Zastosowano model pośrednich możliwości w wersji przesunięcia celów oraz przesunięcia ogólnego. W pracy zbadano wpływ trzech typów sieci, uwzględniających różne parametry trasy nr 11, na potencjał regionalnych struktur osadniczych. Wyniki badań skonfrontowano z ujednoliconą hierarchią ośrodków osadniczych regionu. Abstract: Carried research have allowed estimate of attractiveness of settlement structures in north west polish region in the context of technical parameters road N 11. The intervening opportunity model was used. Researched potential of regional settlement structures in the context of technical parameters road N 11. The results were compared with a standardized hierarchy of settlement structures, presented in the development plans. 1
SPIS TREŚCI Wstęp...5 1. Cel opracowania...5 2. Zakres opracowania...6 Część I Trasa nr 11...7 1. Wstęp...7 2. Historia Połączenia GOP z polskim wybrzeżem...7 3. Charakterystyka przebiegu trasy krajowej nr 11...13 4. Opracowania programowe dotyczące trasy krajowej nr 11...15 4.1 Polityka Transportowa Państwa na lata 2006 2025...15 4.2 Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2005 (KPZK). 15 4.3 Ekspercki projekt koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2033...16 (EP KPZK)....16 4.4 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego...19 4.5 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego...19 4.6 Plan Zagospodarowania Województwa Wielkopolskiego....20 4.7 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego....20 5. Delimitacja obszaru opracowania...21 6. Struktura obszaru opracowania...24 Część II Charakterystyka obszaru opracowania...26 1. Bliższe otoczenie trasy układ gminny...26 1.1 Podział administracyjny...26 1.2 Liczba ludności...27 1.3 Gęstość zaludnienia...28 2. Dalsze otoczenie trasy układ powiatowy...29 2.1 Podział administracyjny...29 Województwa obszaru analiz...30 Województwa obszaru analiz...30 2.2 Liczba ludności...32 2.3.Gęstość zaludnienia...34 3. Rozpoznanie hierarchii układu osadniczego...36 3.1 Obszary metropolitarne...36 2
3.2 Hierarchia ośrodków osadniczych według Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju...39 3.3 Hierarchia ośrodków osadniczych według planów zagospodarowania przestrzennego 41 województw...41 4. System transportowy obszaru opracowania...45 4.1 Sieć drogowa w kontekście powiązań europejskich...45 4.2 Sieć drogowa obszaru opracowania...46 Część III Badania potencjału lokalizacyjnego struktur osadniczych...49 1. Analiza dostępności komunikacyjnej...49 1.1 Modele sieci drogowej...49 1.1.1Sieć istniejąca...50 1.1.2 Sieć z wariantem drogi ekspresowej...51 1.1.3 Sieć z wariantem autostrady...52 1.2 Narzędzia wykorzystane do określenia dostępności komunikacyjnej...53 1.3 Niezbędne dane...53 1.4 Mechanizm oceny dostępności komunikacyjnej w programie ArcGIS....56 1.5 Wyniki analizy...58 1.6 Wnioski...59 2 Modelowania alokacyjne modelem pośrednich możliwości...60 2.1 Podstawy teoretyczne modelowań...60 2.1.1 Przesunięcie celów...61 2.1.2 Przesunięcie ogólne...62 2.1.3 Parametr selektywności...62 2.1.4 Modele przesunięć z procedurą pułapu dolnego i górnego celów w rejonach...63 2.2 Narzędzie modelowań...63 2.3 Dane do modelowań...64 2.3.1 Wyznaczenie obszaru modelowań...64 2.3.2 Modele sieci transportowej...65 2.3.3 Ustalenie wartości selektywności...65 2.3.4 Dobór mas obliczeniowych...66 2.3.5 Warianty modelowań...67 2.4 Opis wyników modelowań...71 2.4.1 Wariant V (Ot: RZ RZ, Kor. RZ R)...71 3
2.4.2 Wariant I (R-R)...73 2.4.4 Wariant III (Ot: RZ RZ, Kor. R-R)...79 2.4.5 Wariant IV (Ot: RZ RZ, Kor. R-RZ)...80 2.5 Porównanie wyników przeprowadzonych symulacji...86 2.5.1 Modelowania przesunięcia ogólnego, bez ograniczeń wielkości mas w otoczeniu regionalnym: Wariant I (R R) i wariantu II (R RZ)...86 2.5.2 Modelowania przesunięcia ogólnego z ograniczeniem wielkości mas w otoczeniu regionalnym: wariant III (Ot RZ, Kor R R) z wariantem IV (Ot RZ, Kor R RZ)...89 2.5.3 Modelowania przesunięcia ogólnego: wariant I (R R) bez ograniczeń z wariantem III (Ot RZ, Kor R R) z ograniczeniem wielkości mas w otoczeniu regionalnym...91 2.5.4 Modelowania przesunięcia ogólnego: wariant II (R RZ) bez ograniczeń z wariantem IV (Ot RZ, Kor R RZ) z ograniczeniem wielkości mas w otoczeniu regionalnym...92 2.5.5 Podsumowanie...93 2.6 Zestawienie wyników symulacji...95 2.6.1 Sieć istniejąca...97 2.6.2 Sieć projektowana, wariant drogi ekspresowej, S 11...99 2.6.3 Sieć projektowana, wariant autostrady, A 11...100 2.6.4 Podsumowanie...102 Część IV Wpływ parametrów technicznych DK 11 na potencjał regionalnych struktur osadniczych wnioski...104 1. Porównanie wyników analizy dostępności komunikacyjnej z ujednoliconą hierarchią ośrodków osadniczych...104 2. Porównanie wyników symulacji modelem pośrednich możliwości z ujednoliconą hierarchią ośrodków osadniczych...105 2.1 Wariant I, sieć istniejąca DK 11...105 2.2 Wariant II, sieć projektowana S 11...106 2.3 Wariant III, sieć projektowana A 11...107 2.4 Uwagi dodatkowe...109 3. Podsumowanie...110 4
Wstęp 1. Cel opracowania Sprawnie działający system transportowy państwa, głównie sieć dróg ekspresowych i autostrad, jest podstawą jego prawidłowego funkcjonowania i wielokierunkowego rozwoju. Zapewniając szybkie połączenia drogowe między różnymi częściami kraju, wzmacnia się jego spójność zarówno społeczną, jak i gospodarczą. Jednym z ważnych elementów systemu transportowego państwa jest także projektowana droga ekspresowa nr 11, docelowo łącząca Górnośląski Okręg Przemysłowy z polskim wybrzeżem. Celem pracy jest zbadanie wpływu parametrów technicznych trasy nr 11 na potencjał regionalnych struktur osadniczych. Analizowano wpływ przyjmowanych parametrów trasy krajowej nr 11, jako drogi w jej aktualnej funkcjonalności, albo też trasy przyjmującej klasę ekspresowej lub autostradowej, na atrakcyjność ośrodków osadniczych regionu. Oceny atrakcyjności zestawiano z hierarchią ośrodków osadniczych dyktowaną zapisami planów zagospodarowania przestrzennego pięciu branych pod uwagę województw. Obszar analiz ograniczono do północnej części trasy, wiążącej Poznań z wybrzeżem. Powodem wyboru takiego odcinka trasy są charakterystyczne cechy obszaru przez który przebiega. Należą do nich: małą gęstością zaludnienia, niskim poziomem umiastowienia oraz związana z tym waga oceny perspektyw rozwojowych ośrodków. Charakteryzując wyniki przeprowadzonych analiz, jednocześnie wskazując obszary i ośrodki o największych możliwościach rozwojowych, możliwe będzie ich skonfrontowanie z projektem drogi ekspresowej poprowadzonej śladem istniejącej drogi krajowej nr 11, zawartym w Polityce Transportowej Państwa na lata 2006 2025, prowadzące do dyskusji nad propozycjami PTP 2006 2025. 5
2. Zakres opracowania Opracowanie obejmuję obszar pięciu południowo zachodnich województw Polski: województwo zachodniopomorskie, pomorskie, lubuskie, wielkopolskie oraz kujawsko pomorskie. Poddany analizie obszar pięciu województw traktowany jest jako tło dla korytarza północnego odcinka drogi krajowej nr 11 (DK 11), który stanowi główny obszar badań. Niezbędne jest szersze spojrzenie, które warunkuje położenie trasy pomiędzy wielkimi ośrodkami oraz niezbyt gęsta w porównaniu z innymi częściami kraju sieć osadnicza. Takie spojrzenie pozwoli na ocenę także dalekosiężnego wpływu zmiany parametrów technicznych trasy nr 11, uwiarygodniając analizy wykorzystane do zbadania zmian potencjału regionalnych struktur osadniczych związanych ze zmianą parametrów trasy. Dodatkowym czynnikiem takiego spojrzenia jest model alokacyjny pośrednich możliwości, na potrzeby którego uwzględniono największe miejscowości znajdujące się w północnej części obszaru, przez który przebiega trasa, a które mogą oddziaływać w znaczący sposób na atrakcyjność ośrodków obszaru opracowania. Opracowanie obejmuje szereg analiz z zakresu: - charakterystyki trasy, - charakterystyki obszaru opracowania oraz - badania potencjału lokalizacyjnego struktur osadniczych. 6
SPIS ŹRÓDEŁ [1] Sieć drogowa w niepodległej Polsce. W: Znaki drogowe. Historia i współczesność. http://www.znaki-drogowe.pl/index.php?option=com_content&view=section&layout= blog&id=9&itemid=97, z dnia 15.01.2010 [2] Sieć projektowanych w Polsce dróg samochodowych [1939] Drogowiec nr 9 z 5 marca 1939 r. W: Nowe drogi. Wydawnictwo Maciej Oksień. wg http://www.nowedrogi.pl/index.php?option=content&task=view&id=48&itemid=1 17, z dnia 09.01.2010 [3] Mapa polskich dróg samochodowych [1945] Przegląd komunikacyjny, nr 3-4 z 1945 r. W: Nowe drogi. Wydawnictwo Maciej Oksień. wg http://www.nowedrogi.pl/index.php?option=content&task=view&id=107&itemid= 117, z dnia 09.01.2010 [4] Sieć dróg szybkiego ruchu [1963]. Wydawnictwo Maciej Oksień. http://www.nowedrogi.pl/index.php?option=content&task=view&id=50&itemid=117, z dnia 9.01.2010. [5] Perspektywiczna i kierunkowa koncepcja autostrad i magistrali w Polsce [1971] "Drogownictwo" nr 8 z 1971 r. Wydawnictwo Maciej Oksień. wg wttp://www.nowedrogi.pl/index.php?option=content&task=view&id=349&itemid =117, z dnia 09.01.2010 [6] Sieć autostrad i dróg ekspresowych - układ kierunkowy [1985] Postanowienie nr 55/85 Prezydium Rządu z dnia 14 czerwca 1985 r. z dnia 14 czerwca 1985 r. Wydawnictwo Maciej Oksień. wg http://www.nowedrogi.pl/index.php?option=content&task=view&id=53&itemid =117, z dnia 15.01.2010 [7] Plan sieci autostrad i dróg ekspresowych [1993]. Wydawnictwo Maciej Oksień. http://www.nowedrogi.pl/index.php?option=content&task=view&id=54&itemid=117 z dnia 09.01.2010 [8] Znowelizowany program budowy autostrad i dróg ekspresowych [2001] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 września 2001 roku w sprawie ustalenia sieci autostrad, dróg ekspresowych oraz dróg o znaczeniu obronnym (Dz.U. 2001 nr 120 poz. 1283). Wydawnictwo Maciej Oksień http://www.nowedrogi.pl/index.php?option=content&task=view&id=56&itemid=117 z dnia 24.01.2010 112
[9] Plan sieci autostrad i dróg ekspresowych [1993] Wydawnictwo Maciej Oksień http://www.nowedrogi.pl/index.php?option=content&task=view&id=54&itemid=117 z dnia 15.01.2010 [10] Sieć autostrad i dróg ekspresowych - układ kierunkowy (perspektywiczny) [2004] Wydawnictwo Maciej Oksień http://www.nowedrogi.pl/index.php?option=content&task=view&id=87&itemid z dnia 15.01.2010 [11] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 lutego 2007r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych (DzU. Nr 35, poz. 220) [12] Wykaz dróg krajowych zgodny z zarządzeniem Nr 73 Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z dnia 02/12/2008r [13] Polityka Transportowa Państwa na lata 2006 2025 [14] Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2005 [15] Ekspercki projekt koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2033 [16] Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice, 21 czerwca 2004 [17] Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego, Opole 2002 [18] Plan Zagospodarowania Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2000 [19] Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin, czerwiec 2002 [20] Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania kraju, 2005 [21] Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717) [22] Atlas Unii Metropolii Polskich; http://www.selfgov.gov.pl/atlas/index.html, z dnia 15.01.2010 [23] Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Kujawsko Pomorskiego, czerwiec 2003 [24] Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego, Zielona Góra, październik 2002 [25] Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego, Gdańsk 2002 [26] Korytarze transportowe, http://siskom.waw.pl/nauka-srodowisko.htm, z dnia 15.01.2010 113
[27] Mapa samochodowa z podziałem administracyjnym skala 1:925 000, Wydawnictwo Rzeczpospolita, 2006 [28] Stan dróg i autostrad; http://www.gddkia.gov.pl/article/sprawdz_na_mapie_przygotowanie_drog_i_autostrad /index.php, z dnia 15.01.2010 [29] Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym. (Dz. U. z dnia 19 sierpnia 1997 r.) [30] Rozporządzenie ministra transportu i gospodarki morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie [31] ZIPSER, T. SŁAWSKI, J. Modele procesów urbanizacji: teoria i jej wykorzystanie w praktyce planowania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1998 [32] Ludność ogółem według faktycznego miejsca zamieszkania, stan na 31 XII 2008. Dane według NTS 5, DUS http://www.stat.gov.pl/bdr_n/app/wybrane_cechy.wymiary, stan na 2008 rok. 114