PRACA DYPLOMOWA. Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej Gospodarka Przestrzenna

Transkrypt

1 Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej Gospodarka Przestrzenna PRACA DYPLOMOWA Procesy suburbanizacji w strefie podmiejskiej Wrocławia Suburbanization processes in Wroclaw s suburban zone Autor: Michał Łukasz Jagodziński Opiekun: dr inŝ. Magdalena Mlek - Galewska Wrocław, czerwiec 2011 Słowa kluczowe: Suburbanizacja Strefa podmiejska Model pośrednich moŝliwości Streszczenie: W pracy podjęto próbę określenia, czy w strefie podmiejskiej Wrocławia zachodzą procesy suburbanizacji oraz jakie moŝe być ich nasilenie. W tym celu przeanalizowano historię rozwoju przestrzennego Wrocławia oraz wskaźniki statystyczne opisujące miasto i jego strefę podmiejską. Ponadto przeanalizowano, wykorzystując symulacje komputerowe, oparte na modelu pośrednich moŝliwości, warunki rozwoju przestrzennego jednej z gmin strefy podmiejskiej - Długołęki, wskazując potencjalne kierunki procesów suburbanizacji.

2 Abstract: This research attempts to determine whether there is a processes of suburbanization in the suburban areas Of Wroclaw and its intensity. For this purpose the history of an expanse process of Wroclaw and the statistical indicators describing the city with its suburban areas were examined. Moreover, with the use of computer simulations based on the intervening opportunities allocation model, conditions of the expanse process of one of the suburban state Długołęka were analyzed to indicate the potential directions of the suburbanization. 3

3 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 7 2. SUBURBANIZACJA I STREFA PODMIEJSKA SUBURBANIZACJA STREFA PODMIEJSKA A AGLOMARACJA I OBSZAR METROPOLITALNY EWOLUCJA STREFY PODMIEJSKIEJ WROCŁAW I JEGO STREFA PODMIEJSKA ANALIZA STATYSTYCZNA ZJAWISKA SUBURBANIZACJI W STREFIE PODMIEJSKIEJ WROCŁAWIA W LATACH DELIMITACJA STREFY PODMIEJSKIEJ WROCŁAWIA WSKAŹNIKI DEMOGRAFICZNE I ZASOBY MIESZKANIOWE Liczba ludności Przyrost naturalny Saldo migracji Zasoby mieszkaniowe WSKAŹNIKI WYPOSAśENIA W USŁUGI Podmioty gospodarcze sekcji usługowych Podmioty gospodarcze sekcji G handel Podmioty gospodarcze sekcji N zdrowie oraz praktyki lekarskiej i apteki Podmioty gospodarcze sekcji IJK - transport, finanse i obsługa firm PODSUMOWANIE ANALIZ STATYSTYCZNYCH WYBÓR OBSZARU DO ANALIZY SYMULACYJNEJ ANALIZA SYMULACYJNA ATRAKCYJNOŚCI PRZESTRZENI W KONTEKŚCIE ZJAWISKA SUBURBANIZACJI W GMINIE DŁUGOŁĘKA PODSTAWY TEORETYCZNE MODELOWAŃ CEL I PROGRAM MODELOWAŃ ALOKACYJNYCH DANE DO MODELOWAŃ ALOKACYJNYCH Rejony obliczeniowe Sieć powiązań Wartości mas źródłowych i celowych oraz sposób uwzględnienia otoczenia Lista stref odległości Parametr selektywności 70 5

4 4.3.6 Zasięg krytyczny oraz nasilenie WYNIKI SYMULACJI Wariant 1 podstawowy sieć istniejąca Wariant 1 podstawowy sieć projektowana Wariant 2 podstawowy sieć istniejąca Wariant 2 podstawowy sieć projektowana Wariant 3 mieszany sieć istniejąca Wariant 3 mieszany sieć projektowana WNIOSKI Z SYMULACJI Wpływ sieci Wpływ sposobu rozmieszczenia mas Wpływ otoczenia Zestawienie koncentracji Wyniki modelowań a stan obecny rozmieszczenia usług PODSUMOWANIE 93 BIBLIOGRAFIA 97 6

5 PROCESY SUBURBANIZACJI W STREFIE PODMIEJSKIEJ WROCŁAWIA 1. WSTĘP Miasta od wieków były celem migrującej ludności, która poszukiwała w nich lepszej przyszłości. Wraz z upływem czasu obszary tkanek miejskich stawały się coraz większe. Centra stopniowo się przeludniały, w wyniku czego pogarszały się w nich warunki mieszkaniowe. W konsekwencji następował rozwój miast, w ich granice włączano nowe obszary i tworzono kolejne dzielnice. I tak, systematycznie zwiększała się liczba mieszkańców. Jednak w pewnym momencie, szczególnie we współczesnym świecie, ludziom przestała odpowiadać komitywa z sąsiadami, hałasy dobiegające z ruchliwych arterii czy brak własnej przestrzeni. Zapragnęli polepszyć swoje standardy zamieszkiwania, a rozwiązaniem stał się dom z ogrodem pod miastem. Wzmogła się wędrówka ludności z miast do obszarów przyległych. W rezultacie wsie stref podmiejskich wkroczyły w etap swoistego renesansu budowlanego, a ich rolnicze funkcje ustąpiły miejsca mieszkaniowym. Jednak czy taka kolej rzeczy dotyczy kaŝdego duŝego miasta oraz czy w ślad za przemieszczającą się ludnością wzrasta poziom wyposaŝenia w usługi? Ta myśl stała się inspiracją do sporządzenia niniejszej pracy, celem której była analiza procesów suburbanizacji w strefie podmiejskiej Wrocławia. Podjęto próbę odpowiedzi na pytanie czy w strefie podmiejskiej Wrocławia, podobnie jak w przypadku innych duŝych miast Polski, trwają procesy suburbanizacji i jakie jest ich nasilenie. Następnie, na przykładzie jednej z gmin strefy podmiejskiej, starano się wykazać perspektywiczne tendencje rozwoju procesów suburbanizacyjnych przeprowadzając analizę symulacyjną atrakcyjności jej przestrzeni. Praca składa się z trzech zasadniczych części, z których ostatecznie wyciągnięto wspólną konkluzję. W pierwszej przeprowadzono przegląd literatury i pojęć związanych z suburbanizacją. Pokrótce omówiono równieŝ historię rozwoju Wrocławia oraz jego strefy podmiejskiej. W drugiej podjęto próbę analizy statystycznej procesów suburbanizacji w strefie podmiejskiej w latach W tym celu na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego przygotowano dwie grupy wskaźników. Pierwsza w nich odnosiła się do liczby ludności, przyrostu naturalnego i salda migracji, a dodatkowo równieŝ do zasobów mieszkaniowych. Druga grupa wskaźników dotyczyła wyposaŝenia gmin w usługi w podziale na sekcje PKD według Polskiej Klasyfikacji Działalności. Jej zadaniem była ocena poziomu obsługi w gminach oraz czy w ślad za rosnącą liczbą mieszkańców oraz podmiotów 7

6 PRACA MAGISTERSKA JAGODZIŃSKI MICHAŁ gospodarczych wzrasta liczba usług. Uzyskane wyniki analiz przedstawiono w formie kartogramów wykonanych przy uŝyciu narzędzi GIS. W części trzeciej przeprowadzono analizę symulacyjną atrakcyjności przestrzeni gminy Długołęka w kontekście zjawiska suburbanizacji. Przy uŝyciu narzędzi symulacyjnych, a dokładnie modelu pośrednich moŝliwości, starano się poznać właściwości układu osadniczego gminy i jego atrakcyjne miejsca do tworzenia się ośrodków usługowych. Celem modelowań było równieŝ uzyskanie informacji o tendencji dalszego rozwoju i przyszłym obrazie rozkładu ośrodków usługowych w gminie. Symulacje wykonano przy uŝyciu programu ArcView 3.2 wyposaŝonego w aplikację przygotowaną przez dr. J. Sławskiego z Katedry Planowania Przestrzennego Politechniki Wrocławskiej. W rozdziale podsumowania przedstawiono wnioski z obserwacji rozwoju przestrzennego Wrocławia i jego strefy podmiejskiej oraz analiz statystycznych i modelowań alokacyjnych, na podstawie których starano się odpowiedzieć na postawione w pracy pytania. 8

7 PROCESY SUBURBANIZACJI W STREFIE PODMIEJSKIEJ WROCŁAWIA BIBLIOGRAFIA Beaujeu-Gernier J., Chabot G., 1971, Zarys geografii miast, Warszawa. Benevolo Leonardo, 1995, Miasto w dziejach Europy, KRAG, Warszawa. Burgel G., 1985., Strefa podmiejska Aten. [w :] Pojęcia i metody badań strefy podmiejskiej. Acta Universitatis Lodziensis, Folia geographica nr 5. Chmielewski J.M., 2001, Teoria urbanistyki w projektowaniu i planowaniu miast. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa. Ciok S., 1979, Rozwój przestrzenny aglomeracji wrocławskiej w latach [w :] Geografia społeczna i ekonomiczna. T III, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 438, Prace Instytutu Geograficznego, seria B, Wrocław. Ciok S., 1992, Urbanizacja wsi w strefie podmiejskiej Wrocławia. [w :] Misiak W. (red): Miasta polskie w procesie przemian. Studia nad Wrocławiem i Oleśnicą, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 1380, Socjologia III, Wrocław. Dominiak J., 2006, Struktura i organizacja przestrzenna otoczenia biznesu w aglomeracji poznańskiej, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. Dziewoński K., 1987: Strefa podmiejska - próba ujęcia teoretycznego, Przegląd Geograficzny t. LIX, z Gorzelak G., Smętkowski M, 2005, Metropolia i jej region w gospodarce informacyjnej, Wydawnictwa Naukowe Scholar, Warszawa. Ilnicki D., 1996, Proces suburbanizacji w aglomeracji wrocławskiej na przykładzie budownictwa mieszkaniowego. [w :] E. Jaskubowicz i J. Łobody. (red.): Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych., Studia geograficzne LXV, nr 1814, Wrocław. Jakóbczyk-Gryszkiewicz J., 1998, PrzeobraŜenia stref podmiejskich duŝych miast. Studium porównawcze strefy podmiejskiej Warszawy, Łodzi i Krakowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. Jankowski T., 1968, Wyznaczenie strefy Ŝywicielskiej miasta na przykładzie Wrocławia, Materiały i Studia PWN, Warszawa. Jędraszko A., 2005, Zagospodarowanie przestrzenne w Polsce drogi i bezdroŝa regulacji ustawowych, Unia Metropolii Polskich, Warszawa. Karłowicz R., 1978, Rozwój wielkich aglomeracji w Polsce. PWN, Warszawa Łódź. 97

8 PRACA MAGISTERSKA JAGODZIŃSKI MICHAŁ Lisowski A., Grochowski M., 2008, Procesy suburbanizacji. Uwarunkowania, formy i konsekwencje. [w :] Ekspertyzy do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju , KPZK - Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, T. 1, Liszewski S, 1987, Strefa podmiejska jako przedmiot badań geograficznych. Próba syntezy. Przegląd Geograficzny, t. LIX, z.1-2. Markowski T., Marszał T., 2006, Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja. Problemy i pojęcia podstawowe. KPZK PAN, Warszawa. Pankau F., 2005, Suburbanizacja a kształtowanie ładu przestrzennego i jakości środowiska miejskiego na przykładzie obszaru metropolitalnego Trójmiasta.[w :] Lorens P. (red.): Problem suburbanizacji, Biblioteka Urbanisty 7, Urbanista, Warszawa. Suliborski A., 1985, Delimitacja strefy podmiejskiej Łodzi. Analiza pojęć i załoŝeń metodologicznych. [w :] Pojęcia i metody badań strefy podmiejskiej. Acta Universitatis Lodziensis, Folia geographica nr 5. Thorns D.C., 1972, Suburbia, MacGibbon & Kee, London. Warczewska B., 2002, Społeczne motywy aktywizacji mieszkaniowej w strefie podmiejskiej Wrocławia. Rozprawa doktorska pod kierunkiem prof. dr hab. Bagińskiego E., Katedra Planowania Przestrzennego, Politechnika Wrocławska, Wrocław. Więcław-Michniewska, J. 2006, Krakowskie suburbia i ich społeczność, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków. Zathey M., 2005, Proces suburbanizacji w regionie miejskim Wrocławia - wrocławska strefa suburbialna. [w:] Lorens P. (red.): Problem suburbanizacji, Biblioteka Urbanisty 7, Urbanista, Warszawa. Zipser W., 2002, Rozwój sieci sklepów wielkopowierzchniowych w duŝych miastach Polski (cząstkowe wyniki badań empirycznych na przykładzie Wrocławia).[w :] Bagiński E. (red.): Wrocław oraz miasta i niektóre obszary województwa dolnośląskiego w wynikach badan socjourbanistycznych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław. Zipser T., Sławski J., 1988, Modele procesów urbanizacji. Studia KPZK PAN, t. XCVII, Warszawa. 98