Historia sztuki PREHISTORIA, STAROŻYTNOŚĆ, ŚREDNIOWIECZE
malarstwo prehistoryczne Malarstwo to zostało odkryte właściwie dopiero w XIX w. (np. Altamira), a najbardziej istotne odkrycia pochodzą z XX w. np. jaskinia Lascaux (odkryte w 1940). Najczęstszym tematem malowideł prehistorycznych są zwierzęta i postaci ludzkie, składające się m.in. ze scen polowań. Malowidła te urzekają swoją siłą i naturalizmem ale jedynie w przypadku zwierząt: postaci ludzkie są zazwyczaj bardzo uproszczone i zgeometryzowane. Podłożem dla malarstwa była skała jaskiń, na której prostymi farbami z pigmentów i gliny zarysowywano kontury obiektów, a czasem wypełniano je ziemistymi barwami. Farby nanoszono rękoma, za pomocą mchu, a czasami pryskano barwnikiem z wydrążonych kości. Do prymitywnych technik malarskich wrócono w XX wieku; niektórzy eksprasjonisci malowali rękami, a Jackson Pollock stosował podobną do wspomnianej wyżej technikę pryskania farbą.
Jaskinia Lascaux (Francja) Czas powstania malowideł określany jest na wczesny okres (17 000 15 000 lat p.n.e.). Zespół malowideł zdobiący ściany jaskini pochodzi z różnych epok i przedstawia przede wszystkim zwierzęta.
Jaskinia Altamira (Hiszpania) Jest to jedno z największych osiągnięć sztuki paleolitu górnego (ok. 40 tys. ok. 14 tys. lat p.n.e.) Badacze chętnie przypisują rysunkom charakter magiczny, ale wydaje się, że lepiej jest traktować je jako wyraz dążenia do poznawania świata: umiejętność odzwierciedlenia rzeczywistości, początek sztuki, nauki, a nawet pisma. Jaskinię odkryto w 1879 roku.
Starożytność Antyk (400 p.n.e. 400 n.e.) przyniósł udoskonalenie technik malarskich. Pojawiły się też małe szczoteczki z włosia służące do nanoszenia farby, czyli pędzle. Jednak niewiele z ówczesnych dzieł pozostało do naszych czasów. Powstawały liczne obrazy dekoracyjne, przedstawiające bóstwa i herosów (także na różnych naczyniach i przedmiotach użytkowych). Istnieją przesłanki świadczące o tym, że niektórzy myśliciele greccy rozważali malarską perspektywę. - Malarstwo starożytnego Egiptu - Malarstwo Pompejańskie - Sztuka Grecji - Sztuka Rzymu
Malarstwo starożytnego Egiptu Malarstwo to nie jest artystyczną wizją otaczającego świata. To rodzaj specyficznego "pisma", które symbolem postaci, zdarzenia i koloru ma wyczarować świat, w którym zmarły ma zaistnieć w otoczeniu bogów. Stosowano perspektywę pasową.
Architektura Egiptu Od czwartego tysiąclecia p.n.e. do I stulecia p.n.e. Najwspanialsze dzieła, świadczące równocześnie o potędze kraju, powstają w okresie Starego Państwa(2683 2181 p.n.e.). To przede wszystkim ogromne piramidy, z których najważniejszymi są piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa w Gizie. Powstają również okazałe świątynie. Do budowy używało się wtedy kamienia. W okresie Średniego Państwa (2133 1786 p.n.e.) nadal występuje ten sam typ architektury, ale budulcem w przypadku piramid jest już raczej cegła. Popularne są jednocześnie grobowce kute w skale, z których najsłynniejsze znajdują się w Beni Hassan. W czasach Nowego Państwa (1567 1085 p.n.e.) duży nacisk kładzie się na architekturę świątynną. ą z najbardziej znanych i najwybitniejszych świątyń Nowego Państwa, w zabudowie której wprowadzono liczne innowacje, jest świątynia Amona w Karnaku( na zdj. mastaba, piramida schodkowa, Piramida Cheopsa i Sfinks, świątynia Amona w Karnaku)
Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury Mykeńskiej, spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w.p.n.e. czyli do czasu podboju Grecji przez Rzymian. Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (m.in. właśnie dzięki kopiom) wywarła ogromny wpływ na sztukę rzymską, jednak wraz ze zmianami politycznymi skończyła się jej samodzielność.
Rzeźba Grecka Rzeźba Archaiczna Pierwsze posągi powstały w okresie archaicznym, w czasach ożywionego handlu z Egiptem. Początkowo Grecy kopiowali jedynie rzeźby przywiezione z Egiptu. Stąd też wyraźne podobieństwa do sztuki egipskiej: wyprostowane ciała, ręce ułożone wzdłuż tułowia, dłonie przyciśnięte do ud, a pięści zaciśnięte. Rzeźby archaiczne stanowią pierwsze studium anatomii. Do najwspanialszych zabytków epoki archaicznej należy m.in. statua Woźnica z Delf. Rzeźby klasyczne były już idealnie proporcjonalne, zachwycały szczegółami i bijącym z nich dynamizmem. Często były wyidealizowane. Najsłynniejszym rzeźbiarzem klasycznym był Fidiasz, twórca posągu Zeusa ( 13 m. wysokości ) Rzeźba Hellenistyczna ukierunkowała się na przedstawianie postaci i scen z życia codziennego ale również sceny i postacie hellenistyczne. Do najsłynniejszych przykładów rzeźby hellenistycznej należy: Nike z Samotraki, Wenus z Milo, Grupa Laokoona
Architektura Grecji Architektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że były one rozległe i okazałe, to jednak celli, czyli pomieszczenia kultowe były bardzo wąskie. Uzasadniono to tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa, a nie jak w chrześcijaństwie miejsca, w którym gromadzili się wierni, aby uczestniczyć w nabożeństwie. Były one miejscami kultu, gdzie składano ofiary (dobra materialne, jedzienie, zwierzęta, a czasami ofiarą stawał się człowiek). Składano je na ołtarzu przed świątynią. Gdy dary były kosztowniejsze to zawieszano je na ścianach celli lub składano do skarbca. Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne kształty i proporcje są miłe bogom. Istnieją trzy główne antyczne porządki architektoniczne, które różnią się ornamentyką i proporcjami kolumn, a której konstrukcje opierają się na głowicach. Akropol Partenon Atena Teatr Dionizosa
Porządki architektoniczne Trzy podstawowe porządki wykształciły się w starożytnej Grecji: dorycki i joński - około 600r. p.n.e. oraz koryncki około 200 lat później. Najłatwiej je rozpoznać po kształtach głowic kolumn (kapitel).
Sztuka starożytnego Rzymu ( VI w p.n.e. do IV w n.e.) W miarę upływu czasu państwo rzymskie stopniowo się powiększało. Sami Rzymianie zetknęli się z kulturami rozmaitych ludów. Wiele z nich reprezentowało kultury starsze i bardziej atrakcyjne od rzymskiej. Rzymianie nie wykształcili nowej, odrębnej kultury, a jedynie przejęli wzorce innych kultur. Dziedziną sztuki, w której Rzymianie osiągnęli wybitne zdolności, była architektura. Architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej oraz architektury etruskiej. Majestatyczne budowle, takie jak np. Koloseum, Panteon, termy, świątynie, akwedukty czy drogi rzymskie po dziś dzień stoją na swoich miejscach i są dowodem siły myśli inżynieryjnej Rzymian.
Rzeźba Rzymska Rodzajem rzeźby typowej dla starożytnego Rzymu były popiersia, czyli kamienne portrety. Wykonywano je z białego marmuru, który następnie polerowano. Używano do tego celu dłuta, pilników i młotów, w późniejszym okresie zaś świdra. Popiersie rzymskie charakteryzuje dbałość o przedstawienie najdrobniejszych detali czaszki i twarzy. Portrety są niemal żywe i odzwierciedlają osobowość modela. Stąd mówi się o ich szczególnym psychologizmie. Jednocześnie cechuje je realistyczna technika prezentacji. Popiersia nie mają być idealizacją, ale wierną kopią rzeczywistości. Wykonywano je najczęściej na zamówienie konkretnych osób. Najsłynniejsze rzymskie rzeźbione portrety to popiersia Cezara ( na zdj.), Cycerona, Seneki czy Wespazjana.
Średniowiecze Średniowiecze(400-1350) to czas gwałtownego rozwoju technik malarskich, głównie na desce: tempery, później oleju, a także fresku. Powszechna była tematyka religijna, na wschodzie Europy powstawały doskonałe ikony. Charakterystyczne dla średniowiecza jest hierarchiczne i idealistyczne przedstawianie postaci. Osoby ważniejsze są więc większe. Nie przywiązywano wielkiej wagi do realizmu anatomicznego, stąd liczne przekłamania w proporcjach ciała, "płaskość" postaci i obrazu. Malarstwo uzupełniano chętnie złotem, wykładając złotymi płatkami powierzchnię malowanej deski. Średniowiecze to okres rozwoju malarstwa przede wszystkim na desce. Chrześcijanie w przeciwieństwie do Greków czy Rzymian wstydzili się nagości, uważali ją za coś niestosownego. Powodowało to, że przez prawie tysiąc lat Syn Boży, jego uczniowie, Maryja byli starannie odziewani w ubrania. Pod koniec średniowiecza lub na początku renesansu pojawił się pejzaż.
Architektura średniowieczna Architektura średniowiecza w znacznej mierze wyrasta z osiągnięć cesarstwa rzymskiego. Rozwinęły się dwa style: romański i gotycki. Z chwilą przyjęcia chrztu wodzowie zaczęli wznosić kościoły Styl romański. Nazwa pochodzi z łacińskiej Rzymu - Roma i oznacza jej podporządkowanie rzymskiej władzy kościelnej. charakteryzował się występowaniem koła lub krzyża w podstawie budynku, grubymi murami i małymi, wąskimi oknami, dwójkowym układem kolumn (analogia do dwóch części Biblii) oraz kwadratowym ciosem kamienia (symboliczne nawiązanie do czterech cnót). Budowle romański pełniły funkcję obronną. Styl gotycki był niejako rozwinięciem stylu romańskiego. Powstała katedra gotycka, będąca odzwierciedleniem ideii makrokosmosu. Ołtarz zorientowany był na wschód - w kierunku Jerozolimy. Lewa i prawa strona symbolizować miały dobro i zło, zbawienie i potępienie. Światło przenikało do wnętrza przez wysokie wąskie okna - miało to być obrazem łaski Boga, jego miłości.
Malarstwo romańskie Dojrzałe Średniowiecze (XI-XII w.) Malarstwo, podobnie jak i rzeźba epoki romańskiej, dosłownie "wtapia się" w ściany kościołów i trwa w zgodzie z zabytkiem, w którym się znajduje. Malarstwo romańskie pełniło służebną rolę wobec kościoła. Tematycznie koncentrowało się na przedstawieniu treści chrześcijańskich, a więc służyć miało nauczaniu niepiśmiennych ludzi prawd wiary. Cechy malarstwa romańskiego - duża popularność malarstwa miniaturowego - ręcznie pisane i ilustrowane księgi, plakietki, puzderka, - określony sposób malowania: obrysowywanie postaci, dopiero później ich kolorowanie, najczęściej na złotym i srebrnym tle, - charakterystyczny wygląd postaci (głowy przechylone o surowym wyrazie twarzy, palce rąk wykrzywione, nogi rozstawione - to znamiona ruchu), - właściwe dla tamtym czasów stroje: suknie, płaszcze, krótkie tuniki, dla świętych - długie szaty,
fresk witraż iluminacja
Rzeźba romańska Rzeźba romańska była przede wszystkim rzeźbą architektoniczną, wypełniała portale i tympanony, pokrywała głowice kolumn, trzony filarów. Prezentowała w prostej, formie logiczne przesłanie dostępne dla ogółu wiernych. Tematów dostarczał Stary i Nowy Testament oraz żywoty świętych. W ornamencie dominowała plecionka, częste były również motywy zwierzęce i roślinne symbolizujące m.in. walkę dobra ze złem.
Malarstwo gotyckie Schyłkowe Średniowiecze - tzw. jesień Średniowiecza (XIV-XV w.) Malarstwo gotyckie pojawiło się we Włoszech pod koniec XIII w., skąd rozprzestrzeniło się na tereny całej Europy i trwało ponad 200 lat, niekiedy zazębiając się z następującym po nim nurtem rnesansu. Na malarstwo gotyckie ogromny wpływ miała architektura. Dzięki strzelistym strukturom i zastosowaniu sklepienia krzyżowo żebrowego, zwłaszcza w budowlach sakralnych, również w malarstwie zaczęto stosować zabiegi mające wywołać wrażenie głębokiej perspektywy i przestrzeni obrazu. rozpowszechnienie, po raz pierwszy w dziejach sztuki, obrazu niezależnego, przeznaczonego do zawieszania na ścianach kościoła, upodobanie do obrazów tablicowych, malowanych na desce farbami temperowymi, wykorzystanie scen z Nowego Testamentu, z życia Marii, Jezusa oraz świętych i męczenników, pojawianie się obrazów o tematyce świeckiej, ukazywanie postaci taką, jaka jest naprawdę - realistyczne ukazywanie człowieka z uwzględnieniem jego wyglądu, uczuć, otoczenia, rysów twarzy, proporcji ciała, stroju, ukazywanie postaci w naturalnym otoczeniu krajobrazie, wnętrzu, stosowanie światłocienia i perspektywy na miarę ówczesnych umiejętności, duże znaczenie malarstwa witrażowego.
Słynni malarze gotyku Giotto di Bondone (Włochy), Jan van Eyck Hans Memling Ostatnia wieczerza Portret rodziny Arnolfini Sąd Ostatczny Śmierć Marii
Rzeźba gotycka Nazywanie stylu gotyckim zaczęło się w epoce odrodzenia i znaczyło to wówczas tyle, co barbarzyński. Goci germańscy barbarzyńcy od V wieku zalewali cesarstwo rzymskie, dlatego tę barbarzyńską sztukę nazwano gotykiem Styl rzeźby gotyckiej ewoluował. Początkowo postacie były sztywne i wydłużone, częściowo jeszcze pod wpływem tradycji romańskiej, w końcu XII i początku XIII w. zyskały na przestrzenności i realizmie. Wpływy rzeźby antycznej Grecji i Rzymu były widoczne w traktowaniu szat, ekspresji twarzy i pozie. Większość dzieł z tego okresu jest anonimowa, niemniej jednak znane są nazwiska części artystów, takich jak Wit Stwosz.
Wit Stwosz właściwie Veit Stoss (ok. 1447-1533), niemiecki rzeźbiarz, malarz i grafik - wybitny przedstawiciel późnego gotyku. Pochodził z Horb (południowa Szwabia). Ołtarz Wita Stwosza jest najcenniejszym, gotyckim zabytkiem Kościoła Mariackiego w Krakowie. To wspaniałe dzieło jest tryptykiem. powstawał w latach 1477-1489, a wykonano go na zamówienie rady miejskiej Krakowa. Ołtarz kosztował 2808 florenów czyli tyle ile wynosił wówczas całoroczny budżet Krakowa. W kolorystyce ołtarza przeważają barwy: niebieskie, złote i czerwone. Figury zostały wykonane niezwykle precyzyjnie. Za wzór służyli ówcześni mieszkańcy Krakowa. Jest to więc doskonałe źródło wiedzy dla historyków, gdyż oglądając uważnie przedstawione postacie można wiele dowiedzieć się o czasach średniowiecza, czyli o epoce w której powstawał ołtarz. ( np. choroby rąk, moda, wygląd ludzi itp. ) Ołtarz ma 13 metrów wysokości i 11 metrów szerokości. Wykonany został z drzewa dębowego, a figury wyrzeźbiono w pniach lipowych. Figury, które oglądamy w głównej scenie mają po 2m 70 cm wysokości. Główną scenę Ołtarza stanowi scena Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. W centralnej części znajduje się rzeźba Maryi, która opada na ręce apostoła Jakuba Starszego. Należy dodać, że Maryja ma twarz młodej dziewczyny, aby w ten sposób pokazać oglądającym, że śmierć nastąpiła bez cierpień
Ołtarz ma 13 metrów wysokości i 11 metrów szerokości. Wykonany został z drzewa dębowego, a figury wyrzeźbiono w pniach lipowych. Figury, które oglądamy w głównej scenie mają po 2m 70 cm wysokości. Główną scenę Ołtarza stanowi scena Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. W centralnej części znajduje się rzeźba Maryi, która opada na ręce apostoła Jakuba Starszego. Należy dodać, że Maryja ma twarz młodej dziewczyny, aby w ten sposób pokazać oglądającym, że śmierć nastąpiła bez cierpień