Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej

Transkrypt

1 Maciej Olejnik Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej Wprowadzenie: Przedmiotem mojej pracy jest problem przenikania świata teatru do katolickiej liturgii łacińskiej. W tytule uwzględniłem nazwę rozdziału zastosowaną przez wybitnego teologa i liturgistę Romano Guardiniego w jego fundamentalnej pracy O duchu liturgii. Uważam, że użyte przez niego określenie liturgii jako świętej gry za trafnie obrazujące nadawanie tzw. Mszy trydenckiej stylu stricte teatralnego. Chociaż sam autor ostrzegał wyraźnie przed niebezpieczeństwem patrzenia na liturgię pod kątem piękna oraz artyzmu i tym samym zatracaniem jej sakralnego wyrazu. Guardini pisał także, że na liturgię nie należy patrzeć pod kątem celowości. Dla zrozumienia świata obok pojęcia celu trzeba także pamiętać o pojęciu sensu. Jego zdaniem nie wszystko, co istnieje, jest celowe, ale wszystko ma swój sens. Podaje tutaj przykład dzieła sztuki. Nie ma ono swojego celu, ale ma swój sens. Sens jest zaś treścią bytu. Liturgia katolicka według Guardiniego jest celem sama w sobie, a przez to jest pełna głębokiego sensu. Istnieje bowiem nie ze względu na człowieka, a ze względu na Boga 1. W mojej pracy nie będę zajmować się kwestią wielkich misteriów religijnych, które obrazowo przedstawiały (i do dzisiaj przedstawiają, mam tu na myśli chociażby coroczne i cieszące się ogromną popularnością Misterium Męki Pańskiej na poznańskiej Cytadeli) opowieści z czasów Chrystusa i w ten sposób przybliżały je często niewykształconym wiernym. Był to jeden z podstawowych rodzajów średniowiecznego dramatu religijnego, jednak nie odbywał się on w ramach liturgii kościelnej. Zamierzam natomiast przedstawić i pokazać w jakim celu Msza trydencka była teatralizowana, jak się to przejawiało i dlaczego liturgii nadawano styl teatralny. 1 Guardini R., O duchu liturgii, Kraków 1996, s

2 2

3 3

4 Święta Gra. Elementy teatralizacji w Mszy trydenckiej: Mówiąc o teatralizacji obrzędów Mszy trydenckiej trzeba pamiętać w jakich okolicznościach się ona rodziła, wzrasta i rozwijała. Jest ona mocno związana z czasem i miejscem swego powstania i rzecz jasna nie mogła powstać w izolacji od współczesnego świata. Była więc pod wpływem określonych warunków społecznych, politycznych i religijnych 2. Obecnie coraz częściej mówi się o wpływie antycznego teatru greckiego na wczesną liturgię. Chrześcijaństwo zaś od swych początków rozwijało się w środowiskach znajdujących się pod wpływem hellenizmu. Teatr grecki wywodził swój rodowód z religijnego i misteryjnego rytuału (np. ku czci Dionizosa): słowa, śpiewa i tańca. O wczesnochrześcijańskim misterium kultu i jego związkach z dramatem antycznym pisał chociażby Odo Casel 3. Związki teatru z chrześcijańskim kultem były wielokrotnie przywoływane. Hans Urs von Balthasar twierdził, że język teatru wydaje się najlepszy dla ujęcia i wyrażenia działania Boga, jak też najodpowiedniejszy, by wyrazić dramat stworzonego współaktora 4. Jego zdaniem wykorzystanie mechanizmów pochodzących ze świata teatru pozwala na stworzenie dynamicznej wizji objawienia. Bóg-Ojciec staje się w ten sposób Autorem, od którego dramat bierze początek. Nie on jednak recytuje dramat, lecz Aktor czyli Jezus Chrystus, wcielony Syn Boży. Odgrywana rola nie jest przypadkowa ani zmienna, lecz stanowi Jego własną, osobową i niepowtarzalną misję. W teatrze świata ukazuje się też nieodzowne działanie Ducha Świętego, któremu Ojciec powierza swój autorski tekst, aby przełożył go w życie, podczas gdy Syn powierza się Jego przewodnictwu 5. Czy można więc uznać, że łacińska liturgia ma charakter dramatu? Zdaniem wielu tak. Ten dramat-misterium uobecnia i przedstawia historię zbawienia oraz dzieło zbawcze Chrystusa. Liturgia jest zatem misterium, które rozgrywa się na szczególnej scenie. Scenie kościoła, świątyni. Idąc tym tokiem myślenia można dojść do wniosku, że w liturgii łacińskiej, a szczególnie jej nadzwyczajnej formie (czyli tzw. Msza trydencka) doszukać się można cech antycznego dramatu greckiego. Pod tym względem różnic między Mszą św., a dramatem jest niewiele. Byłby to dramat dialogowy, w którym udział biorą: kapłan celebrujący liturgię, jego asysta i ministranci odpowiadająca na wezwania i modlitwy 2 Janicki J.J., U początków liturgii Kościoła, Kraków 2002, s Janicki J.J., Wpływ antycznego teatru greckiego na liturgię, [w:] Liturgia w świecie widowisk, Opole 2005, s Pyc M., Dramatyczna wizja chrystologii Hansa Ursa von Balthasara, [w:] Liturgia w świecie widowisk, Opole 2005, s Ibidem, s

5 Kolejne strony nie są dostępne. 5