PLATFORMA EDUKACYJNA ZAMKU KRÓLEWSKIEGO W WARSZAWIE Jagoda Pietryszyn Od października 2010 r. na stronie www.zamek-krolewski.pl działa Platforma Edukacyjna Zamku Królewskiego w Warszawie interaktywne narzędzie komunikacji między nauczycielami i pracownikami Działu Oświatowego Zamku. Celem jej uruchomienia było uzyskanie możliwości szerszego kontaktu z adresatami oferty edukacyjnej Zamku oraz odbiorcami zainteresowanymi nową metodą pozyskiwania wiedzy, stworzenie szerokiego forum, na którym byłaby możliwa wymiana informacji i opinii, ocena zamkowych zajęć muzealnych oraz rozpoznawanie potrzeb odbiorców. Ze względu na funkcje dawne i obecne Zamek Królewski w Warszawie odgrywa ważną rolę w edukacji młodego pokolenia. W przeszłości był rezydencją polskich królów oraz siedzibą sejmu, a więc ośrodkiem władzy, a także centrum życia kulturalnego, stanowi zatem przekaz treści zapisanych w swojej przestrzeni i jest gotów do wykorzystania ich w procesie edukacyjnym polskiej szkoły. Idea zamkowych lekcji muzealnych polega więc na poszukiwaniu form i metod dla przekazu dziedzictwa historycznego i kulturalnego Rzeczypospolitej wielu narodów, kultur i religii w bezpośrednim kontakcie ze źródłem historycznym i dziełem sztuki. Okazało się, że kontakt ten jest ważnym osobistym doświadczeniem ucznia w obcowaniu z przeszłością, a nauczycielowi daje możliwość odwołania się do rzeczy i zjawisk, które wydarzyły się naprawdę. Naszym zamierzeniem jest przekonanie uczestników zajęć muzealnych, że to, co jest przedmiotem analizy i refleksji i zostało zinterpretowane w literaturze przedmiotu, rzeczywiście miało miejsce. Zamkowe zajęcia realizowane są w formie lekcji oraz warsztatów muzealnych i odbywają się metodą poglądową oraz poprzez prowadzenie dialogu z uczniami. Mamy wówczas do czynienia z edukacją kreatywną. Warunkiem umożliwienia uczniowi, jako zaangażowanemu intelektualnie i świadomemu treści odbiorcy, pełnego skorzystania z lekcji muzealnej jest przygotowanie go do tematu przed wizytą w muzeum oraz kontynuacja tej pracy podczas lekcji w szkole. Tak też pojmujemy sens uczestniczenia Działu Oświatowego Zamku Królewskiego w szkolnym procesie edukacyjnym i efektywnej współpracy z nauczycielami. Apele o tego rodzaju współpra- cę pozostawały naszym niespełnionym marzeniem. Niemały wpływ miały również ograniczone możliwości w zapewnieniu nauczycielom dostępu do materiałów edukacyjnych. Dzięki wykorzystaniu najnowszych technologii i narzędzi multimedialnych, e-learningowi, a także upowszechnieniu internetu powstała nowa jakość w procesie dostępu do wiedzy. Zastosowanie tych narzędzi w edukacji m.in. dzięki komputeryzacji polskich szkół i powszechnemu dostępowi do internetu, a także umiejętnościom dzieci i młodzieży w posługiwaniu się nowymi narzędziami stworzyło nową kategorię zajęć zwaną blended learning, polegającą na łączeniu tradycyjnych metod z e-learningowymi. Zespół Działu Oświatowego pracował nad sposobami uzyskiwania ocen, opinii i oczekiwań dotyczących oferty edukacyjnej i kształtowania jej we współpracy z nauczycielami od chwili rozpoczęcia działalności na rzecz szkół. Dotychczasowa praktyka ograniczała się jedynie do nielicznych sądów na temat zajęć muzealnych, przekazywanych przez nauczycieli lub opiekunów najczęściej telefonicznie, po długim czasie od wizyty w Zamku. Formułowane opinie były skrajne: od entuzjastycznych po niepochlebne, zazwyczaj mało konkretne, nie odnosiły się do treści i przebiegu lekcji, a zawierały przede wszystkim ocenę osób prowadzących zajęcia. Brakowało forum, na którym byłaby możliwa wymiana informacji i opinii, miejsca, dzięki któremu kontakty z odbiorcą stałyby się czymś oczywistym i codziennym. Dzięki współpracy z firmą BizTech Konsulting SA, która zajmuje się m.in. tworzeniem aplikacji internetowych do zarządzania projektami edukacyjnymi, otrzymaliśmy narzędzie, za pomocą którego możliwe jest zbieranie opinii o realizacji oferty edu- 1. Konferencja dla nauczycieli Szkoła w muzeum doświadczenie i perspektywy zamkowych lekcji muzealnych. Jak przestrzeń muzealna służy nauczycielowi w realizacji treści nauczania zgodnych z nową podstawą programową MEN, 27 września 2010 1. Teachers conference: School in a museum the experiences and perspectives of Castle museum lessons. How museum space serves the teacher in the realisation of teaching contents in accordance with the new Ministry of National Education programme, 27 September 2010 (Fot. 1. Z. Blewoński) 157
edukacja w muzeach kacyjnej Zamku. A zainteresowane strony nauczyciele i pracownicy Działu Oświatowego mogą się ze sobą komunikować. Inauguracja Platformy odbyła się 27 września 2010 r. podczas konferencji dla nauczycieli pt. Szkoła w muzeum doświadczenie i perspektywy zamkowych lekcji muzealnych. Jak przestrzeń muzealna służy nauczycielowi w realizacji treści nauczania zgodnych z nową podstawą programową MEN, zorganizowanej przez Dział Oświatowy we współpracy z Warszawskim Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń oraz Mazowieckim Samorządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli, z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Biura Edukacji m.st. Warszawy oraz Kuratorium Oświaty w Warszawie. W spotkaniu wzięło udział ponad 80 nauczycieli różnych typów szkół. Projekt wzbudził ogromne zainteresowanie w środowisku. Nauczyciele wysoko ocenili pomysł uruchomienia Platformy i zapowiedzieli, że będą aktywnie z niej korzystać. Co zawiera Platforma Edukacyjna? 1. Otwiera ją pokaz, prezentujący dawne i obecne funkcje Zamku Królewskiego w Warszawie; pokaz prowadzi do rozbudowanych animacji historii Zamku. Dalej znajduje się wyjaśnienie, w jakim celu została uruchomiona Platforma Edukacyjna i dlaczego warto skorzystać z oferty edukacyjnej Zamku. Na koniec zainteresowany nauczyciel zyskuje zapewnienie, że nasza propozycja jest realizacją podstawy programowej dla różnych poziomów nauczania w zakresie: języka polskiego, historii, edukacji społecznej, plastyki i muzyki, zatwierdzonej przez MEN. 2. Dostęp do ankiet, dzięki którym pracownicy Działu Oświatowego zyskują wiedzę, jak postrzegana jest działalność edukacyjna Zamku, począwszy od pozyskiwania informacji na temat oferty, jej dostępności, powodów korzystania z zamkowych zajęć muzealnych, oceny osób prowadzących, oceny konkretnych zajęć oraz oczekiwań nauczycieli. 3. Możliwość oceny konkretnej lekcji muzealnej, która już się odbyła. Jak działa Platforma Edukacyjna? Nauczyciele lub inni odbiorcy, którzy są zainteresowani konkretnymi tematami zamkowych zajęć muzealnych oraz dołączonymi do nich materiałami edukacyjnymi (w tym zadaniami dla uczniów do wykorzystania podczas lekcji w szkole), muszą się zalogować. Służy do tego identyfikator, który otrzymują po wypełnieniu formularza zgłoszeniowego. Następnie system przesyła informację do administratora Platformy i odsyła użytkownikowi identyfikator z instrukcją obsługi. Od tej pory po zalogowaniu użytkownik będzie mógł korzystać z informacji na temat oferty, formułować opinie, a także oceniać konkretne zajęcia, w których wziął udział. Na Platformie umieściliśmy wszystkie tematy lekcji muzealnych, pozostające w ofercie edukacyjnej Zamku. Stopniowo je rozpisujemy według kompetencji ucznia oraz uzupełniamy materiałami edukacyjnymi, grami, zadaniami i ćwiczeniami. Zadania są zróżnicowane w zależności od tematu. Każda lekcja kończy się podsumowaniem w postaci elektronicznej krzyżówki, np. lekcja muzealna pt. Sejm Rzeczypospolitej Obojga Narodów zawiera informacje dla nauczyciela w odniesieniu do podstawy programowej. Są to przykłady sformułowanych celów, zastosowanych metod i środków użytych do prowadzenia zajęć, a także określenie efektów, jakie chcemy osiągnąć w pracy z uczniem. 1. Co jest celem zajęć muzealnych na temat lekcji o sejmie? zdobycie przez ucznia umiejętności prowadzenia udziału w dyskusji (prezentowania swoich racji i argumentowania), wyrobienie postawy odpowiedzialności za dobro wspólne, zdobycie przez ucznia wiedzy na temat demokracji szlacheckiej, itp. 2. Jakie stosujemy metody pracy podczas lekcji muzealnej? metodę pytań i odpowiedzi (heureza), dyskusję, krótką formę inscenizacyjną (inscenizowane obrady sejmu), itp. 3. Jakie stosujemy środki? wybrane zamkowe przestrzenie i obiekty, tekst źródłowy, rekwizyty. 4. Jakich spodziewamy się efektów? Po lekcji na temat parlamentaryzmu w dawnej Rzeczypospolitej uczeń zdobywa wiedzę na temat zasad demokracji szlacheckiej, zna nowe słowa i rozumie ich znaczenie, nabywa różnych przydatnych umiejętności, np. potrafi dyskutować, prowadzić spór i dążyć do kompromisu. Spodziewamy się również, że uczeń potrafi zachować się w przestrzeni publicznej, przenosić zdobyte doświadczenia na działanie w społeczności szkolnej poprzez udział w pracy np. w samorządzie szkolnym itp. Zarówno dla ucznia, jak i nauczyciela przygotowaliśmy materiały edukacyjne w formie interaktywnych zadań. Obecnie na Platformie dostępne są: Portret Króla Jegomości, Sejm Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Konstytucja 3 Maja, Opowieści królewskiego majstra, Zamek międzywojenny i II Rzeczpospolita, Koronacja. W przygotowaniu Rycerze i ich świat oraz kolejne. 158
edukacja w muzeach Równie ważnym zadaniem Platformy Edukacyjnej Zamku Królewskiego jest feedback, czyli zbieranie informacji zwrotnej od użytkowników, dotyczącej działalności edukacyjnej Zamku. Służą do tego ankiety, które zawierają pytania zgromadzone w czterech blokach tematycznych: Jakie są źródła pozyskiwania informacji o ofercie edukacyjnej Zamku Królewskiego w Warszawie? Zanim wybierze się Pani/Pan na lekcję muzealną do Zamku Królewskiego... Jak ocenia Pani/Pan lekcje muzealne w Zamku Królewskim w Warszawie? Jakie są Pani/ Pana spostrzeżenia i uwagi? Odpowiedzi na poszczególne pytania są niezwykle cenne, ponieważ informują pracowników Działu Oświatowego, jak postrzegana jest działalność edukacyjna Zamku i jakie są oczekiwania adresatów. Rozbudowany moduł raportowy pozwala analizować dane w różnych ujęciach. Raporty dostarczają nam wiedzy, jak oceniany jest przez nauczycieli poziom zajęć, przygotowanie prowadzącego, jego umiejętności interpersonalne, zastosowane metody, wykorzystanie ekspozycji muzealnej do realizacji tematu lekcji itp. Dzięki analizie ankiet otrzymujemy informację, czy w opinii odbiorców Zamek jest dostatecznie przygotowany do prowadzenia działalności edukacyjnej. Internetowa Platforma Edukacyjna Zamku Królewskiego daje więc nam możliwość szerokiego kontaktu ze środowiskiem nauczycieli i budowania oferty w dialogu ze szkołą. Pozwala weryfikować nasze propozycje i dostosowywać je do zmieniającej się podstawy programowej i wyzwań edukacyjnych. Nauczyciele coraz odważniej korzystają z Internetowej Platformy Edukacyjnej Zamku Królewskiego. Dotychczas zarejestrowało się 257 użytkowników z 155 szkół i instytucji. Rośnie też liczba wejść (w sumie 2948, z czego w 2011 1463, do maja 2012 1093). Z analizy danych wynika, że użytkownicy są przede wszystkim zainteresowani korzystaniem z multimedialnych materiałów edukacyjnych przygotowywanych przez pracowników Działu Oświatowego Zamku. Czy na stronach internetowych przodujących placówek muzealnych w Polsce zostały udostępnione narzędzia podobne do działania Platformy Edukacyjnej Zamku Królewskiego w Warszawie, które umożliwiają wirtualny kontakt z odbiorcą w celu gromadzenia i przetwarzania informacji na temat oferty edukacyjnej, bądź innych propozycji? Przeglądowi poddano strony internetowe muzeów o różnym charakterze i profilu, zarówno muzea-rezydencje, jak i muzea sztuki, przede wszystkim narodowe, muzea historyczne miejskie i regionalne oraz inne. Były to następujące placówki: Muzea sztuki: muzea narodowe w: Poznaniu i oddziały, Gdańsku i oddziały, we Wrocławiu i oddziały, w Warszawie. Muzea sztuki nowoczesnej: Muzeum Sztuki w Łodzi i Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie. Muzea-rezydencje: Muzeum-Zamek w Łańcucie, Muzeum Pałac w Wilanowie, Zamek Królewski na Wawelu, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie. 159
edukacja w muzeach Muzea historyczne (miejskie/regionalne): Miejskie we Wrocławiu, Historyczne m.st. Warszawy, Tatrzańskie w Zakopanem, Historyczne Miasta Krakowa, Historii Miasta Poznania. Inne: Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, muzea: Żup Krakowskich w Wieliczce, Powstania Warszawskiego, Wojska Polskiego i Techniki w Warszawie, Zabawek i Zabawy w Kielcach. Wszystkie wymienione muzea mają dostępną na stronie głównej podstronę Edukacja. Stąd otwiera się link do oferty edukacyjnej, która zawiera tematy często ilustrowane fotografiami z zajęć, mniej lub bardziej rozbudowany i atrakcyjny w formie ich opis, informacje o zasadach prowadzenia lekcji muzealnych, liczebność grupy, ceny itp. Często oferta prezentowana w internecie obejmuje również oddzielny, poza szkołami, program adresowany do innych odbiorców do rodzin, seniorów, osób niepełnosprawnych. Są to np. spotkania przy muzyce, wykłady, prelekcje, przedstawienia teatralne itp. Nieliczne muzea oferują na swojej stronie materiały do pobrania dla nauczycieli i dla uczniów oraz innych uczestników zajęć. Wśród nich znajduje się Muzeum Powstania Warszawskiego, które poza informacją dotyczącą działalności edukacyjnej udostępnia na swojej stronie internetowej m.in.: zeszyty nauczyciela, materiały multimedialne, karty pracy, scenariusze lekcji z materiałami pomocniczymi. Muzeum utworzyło również Archiwum Historii Mówionej, w ramach którego zainteresowani tematem mogą pobrać tzw. Teki Edukacyjne zapisy dyskusji, prelekcji i wspomnień powstańców. Muzeum Pałac w Wilanowie swoją działalność edukacyjną określa mianem Przestrzeni edukacyjnej, o czym informuje na stronie internetowej. Przestrzeń ta obejmuje standardową ofertę edukacyjną dla przedszkoli, wszystkich typów szkół, rodzin, także osób niepełno- 2. 3. 4. 5. 6. Zrzuty z ekranu strony startowej i innych stron Platformy Edukacyjnej Zamku Królewskiego w Warszawie 2. 3. 4. 5. 6. Screenshots of the landing page and other pages of the Education Platform at the Royal Castle in Warsaw 160
edukacja w muzeach sprawnych. Muzeum prezentuje swoją ofertę w ramach tzw. Pasażu wiedzy, oferując do pobrania materiały edukacyjne w postaci teczek edukacyjnych z kartami zadań, scenariuszy lekcji, pomocy niezbędnych do wykonania przez uczniów samodzielnych prac. Proponuje również dostęp do wiedzy dzięki lekcjom e-learningowym i za pomocą multimediów. Poza prezentacją swojej oferty na stronie internetowej np. Muzeum Archeologiczne w Biskupinie proponuje publiczności możliwość kontaktu za pomocą internetowego forum. Otrzymuje wówczas informację zwrotną dotyczącą swojej oferty pogrupowaną według wątków i tematów. Zastosowany na Platformie Edukacyjnej Zamku Królewskiego w Warszawie feedback ma cechy forum, wprowadza je jednak na wyższy poziom, ponieważ umożliwia analizę uzyskanych danych odpowiedzi na zadane konkretne pytania, na podstawie przyjętych kryteriów. Dzięki tej analizie można się np. dowiedzieć, jaka podczas lekcji muzealnych preferowana jest przez uczniów forma aktywności (wybór co najmniej 1 odpowiedzi). Czy jest to praca z kostiumem, dyskusja, praca z rekwizytem, udział w inscenizacji, taniec, śpiew, działanie plastyczne, może inna niewskazana forma? Czy uczestnictwo w lekcjach muzealnych ma wpływ na zmianę nastawienia uczniów do wizyty w muzeum, chęć korzystania przez nich z innej oferty kulturalnej, wzrost wrażliwości estetycznej, zmianę zachowania, itp.? Czy zdaniem nauczycieli lekcje muzealne pomagają przygotować uczniów do testów kompetencyjnych kończących kolejne etapy edukacji w szkołach? Realnym efektem feedbacku jest więc zaistnienie swego rodzaju sprzężenia zwrotnego pomiędzy autorem projektu a jego adresatem, aby poprzez wzajemne oddziaływanie powstała konkretna korzyść dla adresata oferty edukacyjnej Zamku. Naszym celem jest spowodowanie reakcji odbiorcy, która przełoży się na powstanie wartościowych i ukierunkowanych projektów edukacyjnych. Z przeglądu stron internetowych 22 polskich muzeów wynika, że oprócz Muzeum Wojska Polskiego wszystkie mają mniej lub bardziej rozbudowaną podstronę dotyczącą edukacji. Poza ofertą dla różnych grup odbiorców, nieliczne muzea udostępniają również materiały e-learningowe, jednak jeśli nie są one osadzone na platformie, nie można otrzymać informacji kto, kiedy i w jakim zakresie z nich korzysta. Wynika z tego, że jedynie Zamek Królewski w Warszawie ma działający w ramach strony internetowej system do prowadzenia projektów edukacyjnych, zawierający m.in. moduł do ankietowania odbiorców oferty, weryfikacji wiedzy testy i quizy oraz ważny dodatek rozszerzający jego funkcjonalność platformę e-learningową. THE EDUCATION PLATFORM OF THE ROYAL CASTLE IN WARSAW Jagoda Pietryszyn Since October 2010 www.zamek-krolewski.pl features an Education Platform of the Royal Castle in Warsaw an interactive instrument of communication between teachers and members of the staff of the Education Department at the Castle. The purpose of this auteur programme, unique in Polish museums, was to obtain wider contact with addressees of the Castle educational offer, interested in new methods of e-learning. The project encompasses expanded animation about the history of the Royal Castle in Warsaw and its past and present functions, as well as an explanation of the purpose of the Castle s educational offer and its benefits. It also contains additional information of importance for teachers, i.a. that the courses held at the Castle realise a curriculum foundation for assorted levels of teaching the Polish language, history, social education, the arts and music, confirmed by the Ministry of National Education. Apart from access to multi-media material, a particularly prominent element of the Platform is feedback, i.e. the process of obtaining information with the assistance of a module used for polling the teachers. Consequently, the Education Department receives information about the perception of the educational activity conducted at the Castle. The Education Platform is, therefore, a universal instrument rendering possible virtual contact with the recipient in order to gather and process information concerning its educational offer. Jagoda Pietryszyn, absolwentka Historii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim; od 1981 r. pracownik Zamku Królewskiego w Warszawie; kierownik Działu Oświatowego; współautorka: oferty edukacyjnej Zamku dla wszystkich typów szkół, oferty kulturalno-oświatowej dla publiczności, programu udostępniana Zamku osobom niepełnosprawnym, programu szkolenia studentów prowadzących zajęcia muzealne, multimedialnych programów edukacyjnych; konsultant programów dla nauczycieli i muzealników oraz ekspert programu edukacyjnego Centrum Edukacji Obywatelskiej Ślady przeszłości oraz Młodzi obywatele działają. 161