Eugeniusz Wachowiak PROGRAM nauczania muzyki w gimnazjum III etap kształcenia DO NOWEJ PODSTAWY PROGRAMOWEJ Agencja Wydawnicza GAWA sp. j. Piła
Spis treści Program nauczania do realizacji przez podręcznik: Słuchanie muzyki. Gimnazjum E. Wachowiaka (nr dopuszczenia MEN:1/2009/2015) wraz z obudową dydaktyczną: - fonoteka CD do podręcznika (56 utworów), - płyta CD: Pieśni patriotyczne oraz pieśni różnych epok (17) (nuty w podręczniku), - materiał repertuarowy do nauki śpiewu, gry na instrumentach, tańca oraz tworzenia muzyki: - 3 śpiewniki z płytami CD: Z piosenką przez życie (15) Twój czas (14) Zaproś wędrowca (14) - płyta testująca CD: Rozpoznawanie wybitnych dzieł muzycznych. DO NOWEJ PODSTAWY PROGRAMOWEJ 2015 1. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania... 4 2. Treści nauczania... 5 3. Procedury osiągania celów kształcenia i wychowania... 9 4. Opis założonych osiągnięć uczniów... 10 5. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia... 14 6. Założenia dydaktyczno-wychowawcze... 16 Skład: Adeon wydawnictwo Tebra s.c., www.tebra.com.pl Agencja Wydawnicza GAWA sp. j. W. Gajewski, E. Wachowiak 64-920 Piła, ul. Ludowa 58 A/8 tel. (067) 212 33 24; 213 68 34, fax (067) 351 88 22 www.gawa.pila.pl, e-mail: gawa@gawa.pila.pl 2 3
Szczegółowe cele kształcenia i wychowania Cele kształcenia 1. Pobudzanie wszechstronnego rozwoju uczniów w zakresie: - rozbudzania twórczej postawy wobec siebie i świata; - rozwijanie ogólnej wrażliwości ucznia; - rozwijanie umiejętności refleksyjnego słuchania i patrzenia; - rozwijanie muzykalności; - rozwijanie wrażliwości muzycznej. 2. Wyposażenie uczniów w podstawowe umiejętności muzyczne. 3. Wdrożenie uczniów do aktywnego uczestnictwa w kulturze. 4. Wpływ poprzez sztukę na obyczaje i kulturę uczniów. Treści nauczania Gatunki i formy muzyczne - Chorał gregoriański Anonim Annua Recolamus - Chór Wincenty z Kielczy Gaude Mater Polonia - Fuga obserwacja wejść tematu J. S. Bach Fuga c-moll z II t. Das wohltemperierte Klavier - Koncert barokowy A. Vivaldi Cztery pory roku. Koncert E-dur nr 1, Wiosna - Oratorium J. F. Haendel Alleluja z oratorium Mesjasz - Allegro sonatowe obserwacja wejść tematów, ekspresji, przetworzenia, repryzy i kody, M. Clementi Sonatina C-dur op. 36 nr 1 cz. I Allegro, L. van Beethoven Uwertura Egmont - Koncert klasyczny W. A. Mozart Koncert fortepianowy d-moll KV 466 cz. II Romanza, E. Grieg Koncert fortepianowy a-moll cz. I - Symfonia W. A. Mozart Symfonia g-moll KV 550 cz. I - Pieśń romantyczna F. Schubert Król olch - Miniatura instrumentalna R. Schumann Wesoły wieśniak - Poemat symfoniczny P. Dukas Uczeń czarnoksiężnika - Scherzo romantyczne F. Chopin Scherzo h-moll - Opera Uwertura do opery Cyrulik sewilski, G. Verdi chór niewolników z opery Nabucco, W. A. Mozart aria Figara z opery Wesele Figara - Balet P. Czajkowski Temat Odetty z muzyki do baletu Jezioro łabędzie - Suita orkiestralna W. Lutosławski Mała suita - Jazz tradycyjny W. C. Handy Saint Louis Blues, S. Joplin Ragtime Maple Leaf rag - Swing i jazz nowoczesny G. Miller Moonlight serenade, 4 5
G. Miller Błękitna rapsodia - Muzyka rockowa M. Freedman Rock around the clock, Cz. Niemen Dziwny jest ten świat Aparat wykonawczy muzyki wokalnej, instrumentalnej i wokalno instrumentalnej - Rodzaje głosów wokalnych St. Moniuszko Stary kapral (bas), J. F. Haendel Alleluja z oratorium Mesjasz (sopran, alt, tenor, bas) - Solista instrumentalny H. Wieniawski Legenda (skrzypce), R. Schumann Wesoły wieśniak (fortepian) - Chór Wacław z Szamotuł Już się zmierzcha (chór mieszany a capella) - Zespół kameralny J. S. Bach Aria na strunie G z III suity orkiestrowej D-dur BWV 1068, L. Boccherini Menuet z kwintetu smyczkowego A-dur op. 13 nr 5 - Orkiestra kameralna A. Vivaldi Cztery pory roku. Koncert E-dur nr 1, Wiosna - Orkiestra symfoniczna W. A. Mozart Symfonia g-moll KV 550 cz. I, I. Strawiński Balet Święto wiosny - Instrumenty orkiestrowe W. Lutosławski Mała suita (dęte instrumenty drewniane), P. Dukas Uczeń czarnoksiężnika (dęte instrumenty blaszane) Chronologia epok muzycznych, ich reprezentatywnych kompozytorów i utworów muzycznych - Średniowiecze Anonim Annua Recolamus, Anonim Bogurodzica - Renesans Wacław z Szamotuł Już się zmierzcha - Barok A. Vivaldi Cztery pory roku. Koncert E-dur nr 1, Wiosna, G. G. Gorczycki Laetatus Sum - Klasycyzm L. van Beethoven V Symfonia c-moll op. 67 cz. I Allegro, W. A. Mozart Koncert fortepianowy d-moll KV 466 cz. II Romanza - Romantyzm F. Schubert Król olch, St. Moniuszko Stary kapral - Impresjonizm C. Debussy Zatopiona katedra - Współczesne techniki kompozytorskie A. Schőnberg Ocalały z Warszawy, K. Penderecki Tren pamięci ofiar Hiroszimy, H. M. Górecki III Symfonia cz. II - Jazz tradycyjny William Christopher Handy Saint Louis Blues, Scott Joplin Ragtime Maple Leaf rag - Swing i jazz nowoczesny George Gershwin Błękitna rapsodia, Glenn Miller Moonlight serenade - Muzyka rockowa Max Freedman Rock around the clock, Ryszard Poznakowski Nie przynoś mi kwiatów dziewczyno, Andrzej Zieliński Prześliczna wiolonczelistka, Czesław Niemen Dziwny jest ten świat Współbrzmienie dźwięków i faktura muzyczna - tradycyjne i komputerowe formy zapisu muzycznego analiza zapisu nutowego fragmentów utworów, pieśni i piosenek śpiewanych na lekcjach, korzystanie z muzycznych programów komputerowych - konsonanse i dysonanse W. A. Mozart Symfonia g-moll KV 550 cz. I, W. Kilar Krzesany - faktura jednogłosowa Anonim Annua Recolamus, Anonim Bogurodzica - faktura polifoniczna Wacław z Szamotuł Już się zmierzcha, J. S. Bach Fuga c-moll z II t. Das vohltemperierte Klavier, J. S. Bach III koncert brandemburski G-dur - faktura homofoniczna M. Gomółka Psalm 47: Kleszczmy rękoma, L. Boccherini Menuet z kwintetu smyczkowego A-dur op. 15 nr 5 Rytmy polskich tańców narodowych, tańców etnicznych, innych narodów w muzyce artystycznej oraz tańców towarzyskich 6 7
- Polskie tańce narodowe i etniczne H. Wieniawski Polonez koncertowy D-dur op. 4, W. Lutosławski Mała suita (tańce rzeszowskie), W. Kilar Krzesany (tańce góralskie), F. Chopin II koncert fortepianowy e-moll op. II cz. I - tańce innych narodów A. Chaczaturian Taniec z szablami z baletu Gajane, A. Borodin Tańce połowieckie z opery Kniaź Igor, J. Brahms Taniec węgierski nr 5, M. Musorgski Hopak z opery Jarmark soroczyński, A. Dworzak Taniec słowiański C-dur op. 46 - tańce towarzyskie M. Fredman Rock around the clock, J. Brahms Walc As d-dur Inspiracje i funkcje muzyki artystycznej i użytkowej - nastroje w muzyce A. Chaczaturian Taniec z szablami z baletu Gajane, W. Lutosławski Mała suita - odbiorcy muzyki i instytucje kultury muzycznej J.S. Bach Aria na strunie G z III suity orkiestrowej D-dur BWV 1068, L. Boccherini Menuet z kwintetu smyczkowego A-dur op. 13 nr 5, J. Brahms Taniec węgierski nr 5 - muzyka religijna J. F. Haendel Alleluja z oratorium Mesjasz W. A. Mozart Lacrimossa z Requiem KV 626 - muzyka wyrazem uczuć P. Czajkowski Koncert fortepianowy b-moll op. 23 cz. I - natura i muzyka I. Strawiński Balet Święto wiosny - muzyka jako wyraz protestu M. Górecki III Symfonia cz. II - muzyka rozrywkowa, filmowa i komputerowa przykłady różnych gatunków muzyki rozrywkowej, jazzowej, filmowej i komputerowej - źródła informacji słowniki, encyklopedie muzyczne internet programy komputerowe służące do nagrywania i odtwarzania muzyki Tworzenie wypowiedzi - Śpiew lub gra - w grupie ze słuchu lub z nut pieśni patriotycznych, historycznych, ludowych, popularnych tematów i melodii z literatury muzycznej, piosenek młodzieżowych i turystycznych, akompaniamentów do piosenek, kanonów i prostych melodii dwugłosowych; - Taniec - wykonanie podstawowych kroków i figur tanecznych, tańców: poloneza, tanga, walca, rock and rolla; - Tworzenie instrumentalnych i wokalnych wypowiedzi dźwiękowych o różnych funkcjach (np. akompaniament do piosenek, ilustracje muzyczne do treści literackich i plastycznych, własne melodie), improwizacje (np. melodie do podanego tekstu - solowo lub w zespole); - Wypowiedzi o muzyce - opisywanie typowych cech epok w dziejach muzyki i cechy słuchanych utworów, charakteryzowanie estetyki utworu i jego wykonania. Formy aktywności muzycznej będą dostosowane do możliwości i zainteresowań uczniów i realizowane głównie w zespole. Procedury osiągania celów kształcenia i wychowania Realizując program, można wykorzystywać różne sposoby kierowania procesem nauczania - uczenia się, uwzględniając możliwości modyfikacji w zależności od sytuacji dydaktycznej i indywidualizacji pracy z uczniem zdolnym oraz uczniem mającym trudności w nauce. Mogą to być następujące metody: - planowanie, organizowanie i ocenianie własnej nauki; - integracja materiału z muzyki z innymi przedmiotami; - samodzielne lub grupowe przygotowywanie przez uczniów niektórych tematów lekcyjnych; - stosowanie zdobytej wiedzy w praktyce; - rozwiązywanie problemów w sposób twórczy; - poznawanie utworów muzycznych podczas koncertów i nagrań; - efektywna współpraca ucznia w zespołach np. udział w zespołach muzycznych; - poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystywanie informacji z różnych źródeł dotyczących kompozytorów, utworów muzycznych, nagrań, impresji artystycznych, konkursów i przeglądów muzycznych; - przygotowanie do publicznych wystąpień poprzez prezentowanie osiągnięć artystycznych uczniów na terenie szkoły lub środowiska; - zbieranie i dokumentowanie zdobytej wiedzy, osiągnięć artystycznych w postaci kronik, artykułów w prasie, gazetek, nagrań muzycznych. 8 9
Opis założonych osiągnięć uczniów. W wyniku nauczania muzyki na lekcjach uczeń powinien umieć: śpiewać lub grać (przede wszystkim) w grupie ze słuchu lub przy pomocy nut poprawnie intonacyjnie, z właściwym podparciem oddechowym, właściwą postawą śpiewaczą i zalecaną w zapisie nutowym interpretacją: - pieśni patriotyczne, - pieśni historyczne, - pieśni ludowe (w tym swojego regionu), - piosenki młodzieżowe i turystyczne, - wybrane tematy z literatury muzycznej, - wybrane kanony dwu- i trzygłosowe, - akompaniamenty do piosenek, wykonać podstawowe kroki i figury taneczne wybranych tańców: poloneza, walca, tanga i rock and rolla; wykonać akompaniament do piosenek; opisać zapis nutowy wybranych śpiewanych piosenek; wyjaśnić znaczenie symboli muzycznych zapisu nutowego i skrótów notacji muzycznej; rozpoznać nazwy literowe i solmizacyjne nut na pięciolinii w obrębie oktawy razkreślnej i dwukreślnej; tańczyć podstawowe kroki wybranych tańców ludowych swojego regionu oraz popularnych; scharakteryzować polskie tańce narodowe; ułożyć rytm do wierszy; ułożyć wskazaną formę muzyczną z podanych schematów rytmicznych; ułożyć muzyczną odpowiedź na muzyczne pytanie; ułożyć i wykonać ilustrację muzyczną; wskazać powtórzenia, podobieństwa i różnice w słuchanych utworach; omówić genezę chorału gregoriańskiego; rozpoznać muzykę chorałową; wymienić najstarsze zabytki polskiej kultury muzycznej; omówić znaczenie dla rozwoju muzyki przyjęcia przez Polskę chrztu w 966 roku; omówić rolę najstarszych pieśni w historii Polski; omówić wybrane pieśni ze zbioru Mikołaja Gomółki; omówić podstawową zasadę prowadzenia głosów w fudze; rozpoznać wejścia tematu w słuchanej fudze J. S. Bacha Fuga c-moll z II t. Das wohltemperierte Klavier; wymienić formy muzyki baroku (4); wymienić części słuchanego koncertu barokowego; zaśpiewać główny temat koncertu A. Vivaldiego Wiosna z cyklu Cztery pory roku; rozróżnić muzykę homofoniczną i polifoniczną; na podstawie słuchanych utworów wyjaśnić cechy muzyki polifonicznej i homofonicznej; wymienić kompozytorów okresu baroku; wymienić części sonaty klasycznej; zauważyć wejścia tematu w słuchanym utworze formy sonatowej M. Clementiego Sonatina C-dur op. 26 nr 1 cz,. I Allegro; omówić przebieg akcji muzycznej słuchanego utworu muzyki klasycznej Ludwika van Beethovena Uwertura Egmont; zdefiniować formy muzyki klasycznej: sonata, symfonia, koncert, kwintet smyczkowy, kwartet dęty; podać nazwiska i imiona trzech klasyków wiedeńskich ; zaśpiewać lub zagrać początkowy fragment V symfonii L. van Beethovena; omówić rozmieszczenie na scenie instrumentów orkiestry symfonicznej; zdefiniować pojęcia: opera, aria, uwertura, libretto, duet, tercet, kwartet, akt; rozpoznać głosy słuchanych arii operowych; zanucić lub zagrać początek melodii kuranta z arii Stefana z III aktu opery S. Moniuszki Straszny dwór; omówić treść ballady J. W. Goethego Król olch; omówić charakter melodii śpiewanych przez trzy główne postaci ballady Król olch F. Schuberta; omówić treść ballady P. de Berangera Stary kapral; omówić charakter zwrotek i refrenu w balladzie S. Moniuszki Stary kapral; omówić treść słuchanego poematu symfonicznego P. Dukasa Uczeń czarnoksiężnika; wykazać związki nastroju w muzyce z treścią programową słuchanego poematu symfonicznego; wymienić imiona i nazwiska kompozytorów epoki romantyzmu; rozpoznać i omówić rytmy tańców ludowych w słuchanych utworach rosyjskiej i czeskiej muzyki romantycznej; rozpoznać i omówić rytmy tańców narodowych i etnicznych w słuchanych utworach F. Chopina, S. Moniuszki, W. Kilara i W. Lutosławskiego; omówić najważniejsze fakty z życia F. Chopina, S. Moniuszki i H. Wieniawskiego; wymienić kilka kompozycji F. Chopina (5), S. Moniuszki (5) i H. Wieniawskiego (5); opisać cechy impresjonizmu w muzyce; wymienić imiona i nazwiska kompozytorów polskich XX wieku (6); opisać charakter słuchanych utworów K. Szymanowskiego Stabat Mater cz. I, W. Lutosławskiego Gry weneckie, K. Pendereckiego Tren pamięci ofiar Hiroszimy; 10 11
opisać elementy muzyki kształtujące nastrój w utworze A. Chaczaturiana Taniec z szablami; zdefiniować pojęcia: konsonans i dysonans; omówić rodzaje muzyki etnicznej; rozpoznać muzykę etniczną swojego oraz innych regionów; omówić rolę muzyki religijnej w procesie kształtowania się kultury europejskiej; omówić cechy muzyki H. Góreckiego na podstawie słuchanej III Symfonii pieśni żałobnych; dokonać analizy porównawczej elementów muzyki w utworach: Święto wiosny I. Strawińskiego oraz Wiosna A. Vivaldiego; omówić pojęcie: improwizacja jazzowa; wymienić instrumenty grające w pierwszych zespołach jazzowych; zdefiniować pojęcie: standard jazzowy, swingowanie, swing; wymienić podstawowe style muzyki jazzowej; wymienić instrumenty big - bandu; omówić podstawowe style muzyki rozrywkowej; potrafić określić funkcje muzyki użytkowej i artystycznej; wymienić nazwy poznanych form muzycznych; wyjaśnić sposób powstawania dźwięków w instrumentach smyczkowych i dętych; rozpoznać rodzaj zespołu wykonującego słuchany utwór i wymienić głosy lub instrumenty; znać instytucje kultury muzycznej; wykorzystać źródła informacji o muzyce; korzystać z muzycznych programów komputerowych; na podstawie słuchanych fragmentów rozpoznać następujące utwory: - anonim Bogurodzica, - Wincenty z Kielczy Gaude Mater Polonia, - A. Vivaldi Cztery pory roku koncert Wiosna cz. I, - J. S. Bach Alleluja z oratorium Mesjasz, - W. A. Mozart Lacrimossa z Requiem, - W. A. Mozart Symfonia g - moll KV 550 cz. I, - L. van Beethoven Sonata fortepianowa cis-moll Księżycowa, - L. van Beethoven Uwertura Egmont, - L. van Beethoven V Symfonia c-moll op. 67 cz. I Allegro, - E. Grieg koncert fortepianowy a-moll cz. I, - G. Verdi Marsz triumfalny z opery Aida, - P. Czajkowski Temat Odetty z baletu Jezioro łabędzie, - S. Moniuszko Stary kapral, - S. Moniuszko aria Stefana z opery Straszny dwór, - S. Moniuszko aria Jontka z opery Halka, - F. Schubert Król olch, - F. Chopin II koncert fortepianowy e -moll op. 11 cz. I, - F. Chopin Scherzo h-moll, - G. Rossini Uwertura do opery Cyrulik sewilski, - P. Czajkowski Koncert fortepianowy b-moll cz. I, - H. Wieniawski Polonez D-dur; na podstawie słuchanych utworów rozróżnić cechy epok muzycznych: średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu, romantyzmu, impresjonizmu, muzyki współczesnej; ocenić znaczenie kultury ludowej dla narodu; wyjaśnić na czym polega mecenat państwowy w sztuce; dobrać właściwe epoki do podanych cech charakterystycznych; dokonać interpretacji utworów muzycznych; opisać typowe cechy epok w dziejach muzyki; scharakteryzować estetykę utworu i jego wykonanie. 12 13
Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia 1. Propozycje oceny uczniów w zakresie realizacji celów wychowawczych powinny dotyczyć: - czynnego uczestniczenia w zajęciach; - wykazywania pozytywnej motywacji do przedmiotu; - umiejętności samodzielnego wykonywania zadań; - mobilizowanie kolegów do aktywności; - integrowania, systematyzowania i konstruowania zadań. Ocenie z muzyki mogą podlegać postawy, umiejętności i wiedza. 2. W zakresie postaw możemy oceniać: a) słuchanie muzyki; b) tworzenie muzyki. 3. W zakresie umiejętności oceniamy: a) umiejętność śpiewu; b) umiejętność gry na instrumentach; c) umiejętność odczytywania zapisu nutowego. 4. W zakresie wiedzy oceniamy: a) wiedzę z dziedziny kultury muzycznej; b) znajomość zasad muzyki. Ad. 2a: Ocena z dziedziny percepcji utworów muzycznych może dotyczyć następujących kryteriów: - rozpoznawanie dzieła muzycznego; - rozpoznawanie charakterystycznych cech dzieła muzycznego (struktury czy konstrukcji); - znajomości literatury muzycznej w powiązaniu z wiedzą dotyczącą epoki, stylu, kompozytora; - szczególnym zainteresowaniem się określonym dziełem wyrażające się w chęci jego powtórnego wysłuchania. - czystość intonacji; - poprawność rytmiczną; - muzykalne wykonanie piosenki (dynamika, tempo, artykulacja); - przekazywanie treści emocjonalnych. Ad. 3b: Umiejętność gry na instrumentach można oceniać według następujących kryteriów: - sprawność techniczną; - muzykalność wykonania partii instrumentalnej; - prawidłowe wykonanie dźwięków w skali, czy trudniejszych całych utworów (w przypadku gry na flecie prostym). Ad. 3c: Umiejętność odczytywania zapisu nutowego można oceniać następująco: - czytanie rytmu (np. samodzielne odczytanie tematu rytmicznego, partii instrumentalnej, rytmu piosenki); - czytanie na instrumencie melodii opartych na dźwiękach o zróżnicowanej wysokości; - czytanie zapisu nutowego głosem (należy stosować ostrożnie ze względu na trudność. Bez specjalnego odpytywania). Ad. 4a: Ocena z dziedziny kultury muzycznej może dotyczyć: - pogłębianie znajomości dzieł muzycznych, stylów, wykonawców; - samodzielnego przygotowania materiałów bibliograficznych do lekcji; - dokonywania wyborów nagrań; - opracowania wystąpienia na temat aktualnie przerabiany na lekcji. Ad. 4b: Ocenianie wiadomości z zasad muzyki powinno się dokonywać wyłącznie w związku z działalnością muzyczną bez której ta działalność nie mogłaby zaistnieć. Ad. 2b: Ocena z dziedziny tworzenia muzyki może dotyczyć: - aktywności; - pomysłowości. Ad. 3a: Umiejętność śpiewu można oceniać według następujących kryteriów: 14 15
Założenia dydaktyczno-wychowawcze Program zakłada, że głównym celem nauczania muzyki w gimnazjum jest przygotowanie ucznia do świadomego korzystania z dorobku światowej i rodzimej kultury muzycznej: uczęszczanie na koncerty, słuchanie muzyki w mediach i z nośników oraz aktywne uczestniczenie w życiu muzycznym. Cele edukacyjne i materiał nauczania skonstruowany został w oparciu o wybór ważnych i znanych utworów literatury muzycznej. Słuchane i omawiane na lekcjach utwory muzyczne spełniają dwie funkcje: zapoznają uczniów z utworem jako dziełem sztuki, oraz stanowią materiał dydaktyczny. Poprzez wnikanie w strukturę i warstwy dzieł muzycznych uczniowie rozwijają umiejętności refleksyjnego słuchania. Każdy słuchany i omawiany utwór muzyczny zawiera założenia dydaktyczne pozwalające na usystematyzowany i świadomy odbiór muzyki, jej opisywanie, ocenianie, wartościowanie, porządkowanie chronologiczne epok muzycznych i reprezentatywnych dla nich dzieł muzycznych i kompozytorów. Program zakłada zbiorową naukę pieśni patriotycznych, historycznych, ludowych (zwłaszcza własnego regionu), młodzieżowych i turystycznych ze słuchu lub przy pomocy nut, naukę gry i akompaniamentu na instrumentach, naukę podstawowych kroków i figur tanecznych poloneza, walca, tanga i rock and rolla oraz tworzenie własnych wypowiedzi muzycznych. Zgodnie z zapisem w Nowej Podstawie Programowej formy aktywności muzycznej powinny być dostosowane do możliwości oraz zainteresowań uczniów i realizowania przede wszystkim w zespole. Wychowawczym aspektem nauki słuchania muzyki jest rozbudzanie twórczej postawy uczniów, wpływanie na ich obyczaje i kulturę, dostrzeganie pierwiastków narodowych i patriotycznych w muzyce polskiej. Program obejmuje cały zakres podstawy programowej kształcenia ogólnego w zakresie nauczania przedmiotu MUZYKA w gimnazjum. 16