WYKŁAD 6: PAMIĘĆ Psychologia poznawcza dr Mateusz Hohol
MAGAZYNOWY MODEL ATKINSONA I SHIFFRINA (1968) (ultrakrótkotrwała) od kilkudziesięciu do kilkuset milisekund jeśli informacje nie są powtarzane, znikają po 15-30 sekundach informacje mogą być przechowywane bardzo długo
PAMIĘĆ SENSORYCZNA efekt świecącego punktu (pochodni) podtrzymywany jest w układzie wzrokowym pamięć ikoniczna (przetrwanie efektów wzrokowych)
Sperling, 1960
PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA A PAMIĘĆ OPERACYJNA Pojemność pamięci krótkotrwałej szacowana była początkowo na ok. 7 elementów (Miller, 1956), później na ok. 4 elementy (Cowan, 2001). Konstrukt pamięci krótkotrwałej, rozumianej jako magazyn spedycyjny, wyparty został przez teorię pamięci operacyjnej (zwanej również roboczą lub WM), zaproponowaną przez Baddeleya (1974, 1998, 2007). Pamięć operacyjna: system zdolny do zapamiętania informacji przez krótki czas i manipulowania nimi; odgrywa istotną rolę w organizacji złożonych funkcji poznawczych (Jaśkowski, 2006).
komputerowa dygresja...
STRUKTURA PAMIĘCI OPERACYJNEJ (WM) MODEL BADDELEY A Centralny mechanizm wykonawczy - kontroluje procesami poznawczymi i steruje zasobami uwagi. Podręczna pamięć werbalna - składa się z magazynu fonologicznego, przechowującego na krótko informacje akustyczne, i pętli fonologicznej, która odświeża informacje poprzez bezgłośne powtarzanie. Notes wzrokowo-przestrzenny - przechowuje na krótko informacje wzrokowe i dane o relacjach przestrzennych. Bufor epizodyczny - trafiają do niego na krótko zintegrowane informacje w wydarzeniach
JAK BADAĆ SPRAWNOŚĆ ODŚWIEŻANIA INFORMACJI W PAMIĘCI ROBOCZEJ? ZDANIE N-WSTECZ W zadaniu n-wstecz (n-back) osobom badanym kolejno wyświetla się: ciąg bodźców (np. liter albo figur) i wymaga sprawdzania, czy aktualny bodziec jest identyczny z bodźcem prezentowanym n bodźców wstecz. Zadanie wymaga szczególnego nadzoru nad oceną znaczenia pamiętanych bodźców w odniesieniu do ich aktualnej pozycji względem bieżącego wzorca (czyli wartości n), gdyż ten sam bodziec na pozycji n 1 jest dystraktorem (może wywołać niewłaściwą reakcję, jeśli jest identyczny z bodźcem aktualnym), na pozycji n staje się wzorcem do wykrycia, a następnie, na pozycji n + 1 staje się nie- przydatnym szumem, który należy usunąć z pamięci. Sprawność pamięci roboczej okazuje się relatywnie bardzo niska, jako że osoby badane rzadko są w stanie wykonywać poprawnie zadanie, gdy n jest większe niż cztery (choć występują w tym zakresie znaczne róż- nice interindywidualne;), a wysoki poziom dystrakcji znacznie obniża poziom wykonania zadania (opis z: Chuderski, 2010, 31-2)
JAK BADAĆ SPRAWNOŚĆ ODŚWIEŻANIA INFORMACJI W PAMIĘCI ROBOCZEJ? ZDANIE N-WSTECZ proszę samodzielnie wykonać zadanie dostępne na: http://www.millisecond.com/download/library/v5/nback/singletask/singletasknback_letters.web
ODRĘBNOŚĆ PAMIĘCI OPERACYJNEJ I DŁUGOTRWAŁEJ Obustronne lezje hipokampa skutkują niemożnością zapamiętywania faktów w pamięci długotrwałej, ale nie upośledzają pamięci roboczej. Amnezja następcza: osoby z lezjami hipokampa potrafią myślec logicznie przetwarzając materiał słowny lub wizualny, ale nie pamietają co działo sie z nimi kilka minut wcześniej.
struktura pamięci długotrwałej model Squire'a i Zoli-Morgana (1991), za: Jaśkowski, 2006
CASE STUDY: PACJENT H.M. Aby złagodzić napady padaczki, usunięto część płata skroniowego, obejmującą 2/3 hipokampa, skutkiem obocznym była amnezja następcza.
PAMIĘĆ UTAJONA: PAMIĘĆ PROCEDURALNA Pamięć utajona (niedeklaratywana): zdolność do nieświadomego zapamiętywania przeszłych zdarzeń, objawia się tym, że doświadczenia z przeszłości mają wpływ na aktualne zachowanie (Jaśkowski, 2006). Chociaż pacjenci z lezjami hipokampa mają kłopot z zapamiętywaniem informacji, potrafią nauczyć się czynności, takich jak np. jazda na rowerze. Hipokamp odgrywa rolę w nabywaniu wspomnień, ale nie w przyswajaniu umiejętności. Jednym z typów pamięci utajonej jest pamięć proceduralna, dotycząca działań i umiejętności (uczenie się jest powolne, ale niemal dożywotnie ).
Badania pamięci proceduralnej: test z lustra
Częste obcowanie z określonymi typami twarzy sprawia, że uczymy się je rozróżniać.
PAMIĘĆ UTAJONA: UCZENIE PERCEPCYJNE I PRYMOWANIE Uczenie percepcyjne: specyficzna i długotrwała modyfikacja percepcji oraz zachowania na skutek odbierania i wykorzystywania w działaniu określonych bodźców ( ). Wcześniejsza prezentacja bodźca w sposób istotny wpływa na reakcję układu zmysłowego (Jaśkowski, 2006). Prymowanie (priming; torowanie): zwiększenie efektywności przetwarzania pewnych aspektów bodźca (X) na skutek wcześniejszej ekspozycji na podobny bodziec (Y) prymowanie percepcyjne: aspekty percepcyjne (X); bodziec o podobnych cechach (Y) promowanie koncepcyjne: znaczenie (X); bodziec o podobnym znaczeniu (Y)
PRYMOWANIE PERCEPCYJNE Warrington & Weiskrantz (1974): Osobom z amnezją prezentowano listę słów, po kilku minutach pokazywano im cztery litery i proszono o dokończenie słowa; badane osoby układały najczęściej słowa, które prezentowane były wcześniej na liście, choć nie potrafiły sobie ich przypomnieć. Podobny efekt zaobserwować można również, gdy osobom badanym prezentowany jest inny typ materiału. Pamięć niedeklaratywna jest dosłownie utajona, tzn. działa poza świadomością, wpływając na zachowanie.
PRYMOWANIE KONCEPCYJNE (SEMANTYCZNE) KRZESŁO PIES + + STÓŁ < STÓŁ
NIEJAWNE UCZENIE SIĘ GRAMATYK Nie zawsze najpierw uczymy się reguł, a następnie stosując je świadomie (pod kontrolą uwagi) stopniowo automatyzujemy stosowanie tych reguł. Paradygmat z pomiarem czasu rekacji seryjnej: zadania z reakcją z wyborem, w których osoba badana musi reagować jak najszybciej tylko może bodziec pojawia się w jednej z kilku pozycji (np. na poziem linii), trzeba na niego zareagować przyciskiem odpowiadającym tej pozycji kolejność pojawiania się bodźców wyznaczana jest przez nieznany osobie badanej zbiór reguł ( gramatyka ) w wyniku treningu czas rekacji osób badanych skracają się; nabywają w sposób niejawny wiedzę na temat gramatyki.
PAMIĘĆ DEKLARATYWNA (JAWNA) Pamięć deklaratywna: zdolność do świadomego zapamiętywania przeszłych faktów i zdarzeń (Jaśkowski, 2006). Podział pamięci deklaratywnej wg Tulvinga (1972): pamięć semantyczna: fakty i znaczenia ( wiedza oparta na koncepcjach ) pamięć epizodyczna: zdarzenia (przeszłe okoliczności).
CASE STUDIES Pacjent Jon z okołoporodowymi uszkodzeniami hipokampa przejawiał deficyty pamięci przeszłych zdarzeń, ale potrafił przyswajać wiedzę na temat faktów. Pacjentka (opis: DeRenzi et al., 1987) nie pamiętała nazw przedmiotów, ale potrafiła zrelacjonować wydarzenia z poprzedniego dnia.
Pamięć epizodyczna jest bramą pamięci semantycznej: wiedza na temat okoliczności, w których poznane zostały fakty stopniowo zaciera się. Engram: stabilny ślad pamięciowy. Konsolidacja: proces stopniowej stabilizacji śladu pamięciowego (Jaśkowski, 2006; za Lechner et al, 1999). Przyśrodkowa część płata skroniowego (obejmująca hipokamp) pełni rolę książki adresowej, która odsyła do różnych sieci neuronów: konsolidacja synaptyczna: od kilku minut do kilku godzin; integruje różnorodne informacje zmysłowe (cechy bodźca), kodując lokalny ślad pamięciowy w postaci sieci neuronowych w korze konsolidacja systemowa: wielkoskalowe zmiany struktury sieci neuronowych w okresie od dni do lat. Reaktywacja: podczas snu / relaksu hipokamp odtwarza aktywacje mózgowe obecne podczas odbioru bodźca, tworząc rozproszony w sieci mózgowej stabilny engram (uniezależniony od hipokampa).
PAMIĘĆ PRZESTRZENNA: ROLA HIPOKAMPA Richard Frackowiak
EFEKT KAMINA (WARTO O NIM PAMIĘTAĆ:))
WPŁYW SNU NA WYKONANIE ZADAŃ PAMIĘCIOWYCH za Jaśkowski, 2006 (dane poglądowe)
Zasada specyficzności kodowania (Tulving & Thompson, 1973): zdolność do odtwarzania czegoś z pamięci, zależy od tego czy aspekty przetwarzane podczas kodowania informacji były podobne do tych, których wymagano w fazie testowania ( ); zapamiętujemy zdarzenia wraz z całym kontekstem (Jaśkowski, 2006). Rekapitulacja - proces odwrotny do zapamiętywania ( odpamiętywanie ): efekt zależności od nastroju efekt zależności od kontekstu
EFEKT ZALEŻNOŚCI OD KONTEKSTU: GODDON & BADDELEY (1975) osoby, które zapamiętywały listę słów pod wodą, odtwarzały ją skuteczniej pod wodą niż na lądzie osoby uczące się słów na l ą d z i e o d t w a r z a ł y j e skuteczniej na lądzie niż pod wodą
FAŁSZYWE WSPOMNIENIA Tendencyjność przekonań: ogólna wiedza i wspomnienia nakładają się na siebie jesteśmy błędnie przekonani o spójności i stałości własnych przekonań mimo upływu czasu.
ABY WIEDZIEĆ WIĘCEJ Ale tym razem nieobowiązkowo rozdziały: 4, 5, 6