mądrze o przyszłości a p l i k a c j a p o m o c n i c z a Moduł rynku pracy Materiał szkoleniowy Materiały współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Materiały współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Materiał szkoleniowy powstał w ramach projektu isword Innowacyjny System Wspierania Oceny Regulacji i Decyzji Inwestycyjnych ul. Rejtana 15 lok. 28 02-516 Warszawa tel. +48 22 629-33-82 faks +48 22 395-50-21 ibs@ibs.org.pl www.ibs.org.pl
1 2 3 4 5 S pis treści Wstęp Uruchamianie narzędzia 2.1 Obsługiwane wersje arkusza kalkulacyjnego 2.2 Uaktywnienie makr 2.3 Uwagi na temat czasu działania programu Zasada działania narzędzia 3.1 Ewolucja stóp bezrobocia 3.2 Ewolucja aktywności zawodowej bez podnoszenia wieku emerytalnego 3.3 Ewolucja aktywności zawodowej przy podnoszeniu wieku emerytalnego Instrukcja korzystania z aplikacji pomocniczej narzędzia Studium przypadku wpływ podniesienia wieku emerytalnego na zatrudnienie 5.1 Symulacja w przypadku braku podnoszenia wieku emerytalnego 5.2 Symulacja w przypadku interwencji 4 6 6 6 9 10 11 12 13 14 18 18 19
1 Wstęp Niniejsze opracowanie stanowi podręcznik użytkownika aplikacji pomocniczej isword Moduł Rynku Pracy. Służy ona do generowania scenariuszy zatrudnienia użytkownika na potrzeby narzędzia isword Emerytury jednego z modułów projektu Innowacyjny System Wspierania Ocen Regulacji i Decyzji Inwestycyjnych, realizowanego przez Instytut Badań Strukturalnych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet V: Dobre Rządzenie, Działanie 5.6: Projekty Innowacyjne, finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego na podstawie umowy o dofinansowanie z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów. Aplikacja pomocnicza isword Moduł Rynku Pracy jest odpowiedzią na potrzeby użytkowników narzędzia isword Emerytury. Pozwala ona w krótkim czasie otrzymać nowe scenariusze zatrudnienia wg wieku, płci i wykształcenia, które można wkleić do modelu emerytalnego. Aplikacja pomocnicza wykorzystuje metodologię modelu SYMDEM II, stworzonego i rozwijanego w Instytucie Badań Strukturalnych. Jej zarys opisano w publikacji Zatrudnienie w Polsce 2008. Praca w cyklu życia1. 1 Zatrudnienie w Polsce 2008. Praca w cyklu życia, pod red. Macieja Bukowskiego. Instytut Badań Strukturalnych dla Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2010.
Użytkownik może elastycznie zmieniać docelowe stopy bezrobocia oraz sprawdzić skutki implementacji następujących reform strukturalnych: Aktywizacja zawodowa kobiet i mężczyzn w wieku 15-24 lata, Aktywizacja zawodowa kobiet i mężczyzn w prime-age (25-55/25-60), Podwyższanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn wg ustawionego harmonogramu. Niniejszy podręcznik składa się z czterech rozdziałów, opisujących kolejno uruchamianie aplikacji, schemat jej działania, instrukcję obsługi krok po kroku oraz studium przypadku.
2 U ruchamianie narzędzia 2.1 Obsługiwane wersje arkusza kalkulacyjnego Narzędzie isword Emerytury jest plikiem arkusza kalkulacyjnego MS Excel z obsługą makr. Działa pod kontrolą arkusza kalkulacyjnego Excel 2007 i 2010. Wcześniejsze wersje pakietu MS Office nie są przystosowane do uruchomienia narzędzia isword Emerytury. Przed uruchomieniem programu, należy upewnić się, że wersja pakietu Office zainstalowana na komputerze, z którego chcemy skorzystać do przeprowadzenia analizy, jest wersją 2007 lub nowszą. 2.2 Uaktywnienie makr Domyślne ustawienia arkusza kalkulacyjnego powodują blokowanie makropoleceń. Ich obsługa jest niezbędna do korzystania z narzędzie isword Emerytury, zatem, przed przystąpieniem do analizy, należy włączyć obsługę makr w arkuszu Excel. Poniższe rysunki pokazują uaktywnianie makr w narzędziu isword Infrastruktura, jednak opisany sposób działania dotyczy także narzędzia isword Emerytury. Ostrzeżenie o zabezpieczeniach pojawia się nad paskiem formuły Jeżeli po uruchomieniu arkusza kalkulacyjnego nad paskiem formuły widzimy następujące ostrzeżenie Część zawartości aktywnej została wyłączona (patrz Rysunek 1), należy postępować według poniższych wskazówek. W przeciwnym razie można przejść do punktu 2.3 niniejszej instrukcji. Rysunek 1. Ostrzeżenie o zabezpieczeniach Źródło: Opracowanie własne IBS Aby odblokować zablokowane makropolecenia należy kliknąć przycisk Opcje. Wyświetli się okno widoczne na Rysunku 2.
Rysunek 2. Opcje zabezpieczeń makra i formanty ActiveX Źródło: Opracowanie własne IBS Należy wybrać opcję Włącz tę zawartość i kliknąć OK. Dopiero po uaktywnieniu makropoleceń będzie możliwe korzystanie z narzędzia. Jeżeli udało się odblokować makropolecenia, przejdź do punktu 2.3. Jeżeli ostrzeżenie o blokowaniu makr nie pojawiło się, przeczytaj poniższe rozwiązanie. Ostrzeżenie o zabezpieczeniach nie pojawiło się Jeżeli nad paskiem formuły nie pojawia się ostrzeżenie o zabezpieczeniach, a po kliknięciu w przycisk Rozpocznij Analizę pojawia się komunikat o braku możliwości uruchomienia makra, należy wykonać poniższe czynności: 1. Klikamy w okrągły Przycisk pakietu Office w lewym górnym rogu ekranu (1), a następnie, po rozwinięciu menu, (2) w przycisk Opcje programu Excel 1) Kliknij Przycisk pakietu Office 2) Kliknij przycisk Opcje programu Excel
2. W zakładce Popularne zaznaczamy opcję Pokaż kartę Deweloper na Wstążce i klikamy OK. 3. Z górnego menu (Wstążka pakietu Office) wybieramy (1) zakładkę Deweloper, a następnie (2) Bezpieczeństwo makr 1) Zakładka Deweloper 2) Bezpieczeństwo makr 4. W otwartym oknie wybieramy czy chcemy aby makra były włączone. Przy korzystaniu z narzędzi isword zaleca się wybranie opcji Włącz wszystkie makra i kliknięcie OK. Po zatwierdzeniu zmian trzeba zamknąć program Excel i uruchomić go ponownie. Nie będzie konieczne ponowne zezwalanie programowi Excel na korzystanie z makr. Zalecana opcja UWAGA! Można też wybrać opcję Wyłącz wszystkie makra i wyświetl powiadomienie, ale w takim przypadku przy każdym uruchomieniu narzędzia konieczne będzie wykonanie czynności opisanych w poprzednim punkcie podręcznika (Ostrzeżenie o zabezpieczeniach pojawia się nad paskiem formuły).
2.3 Uwagi na temat czasu działania programu Plik zawierający narzędzie isword Emerytury składa się ok. 80 arkuszy i wykresów. Część z nich to złożone obliczeniowo programy, których czas działania może być dla użytkownika zauważalnie długi. Większość operacji powinna zostać wykonana w ciągu jednej minuty, ale może się zdarzyć, że na starszych i wolniejszych komputerach niektóre operacje zajmą więcej czasu. Do kontroli czasu działania programu służą wyświetlane w trakcie prac komunikaty oraz pasek postępu. W czasie działania programu nie należy przerywać pracy arkusza kalkulacyjnego, ani wyłączać komputera, gdyż może to spowodować wygenerowanie błędów, utratę niezapisanych informacji, a nawet uszkodzenie pliku zawierającego program. Po zakończeniu pracy z narzędziem, zalecana jest następująca procedura: 1. Kliknąć czerwony krzyżyk znajdujący się w prawym górnym rogu ekranu lub kliknąć przycisk Wstążki (lewy górny róg ekranu), a następnie przycisk Zamknij. 2. Wyświetlony zostanie komunikat o usunięciu niektórych fragmentów skoroszytu w celu zmniejszenia objętości pliku. Należy kliknąć przycisk OK. 3. Po zakończeniu usuwania fragmentów skoroszytu pojawi się pytanie, czy zapisać zmiany w pliku. Należy kliknąć przycisk Nie.
3 Z asada działania narzędzia Model składa się z trzech głównych części: dotyczącej trajektorii współczynników aktywności zawodowej bez podnoszenia wieku emerytalnego, skutków podnoszenia wieku emerytalnego oraz trajektorii stóp bezrobocia. Niniejsza część opisuje budowę narzędzia oraz schemat obliczania współczynników zatrudnienia. Niniejszy Rysunek 3 pokazuje ogólną budowę narzędzia. Rysunek 3. Schemat budowy modelu Bezrobocie: stopa bezrobocia BAEL w latach 2000-2010 docelowa stopa bezrobocia rok osiągnięcia docelowej stopy bezrobocia Aktywność zawodowa bez podnoszenia wieku emerytalnego: bazowa ewolucja współczynników aktywności ewolucja współczynników aktywności po reformach strukturalnych rynku pracy Aktywność zawodowa w przypadku podnoszenia wieku emerytalnego: elastyczności współczynników aktywności zawodowej na podnoszenie wieku tempo podnoszenia wieku docelowy wiek emerytalny Źródło: Opracowanie własne IBS
3.1 Ewolucja stóp bezrobocia Na podstawie stóp bezrobocia wg wieku i płci w 2010 r. oraz podanych przez użytkownika parametrów: docelowych stóp bezrobocia i roku, w którym ma być osiągnięta zbieżność, za pomocą interpolacji Hermite a (wielomian trzeciego stopnia) obliczana jest trajektoria stóp bezrobocia wg wieku i płci w latach 2011-2050. Następnie podstawie stóp bezrobocia wg wieku, płci i wykształcenia w latach 2000-2010 dokonywane jest rozbicie stóp bezrobocia wg wykształcenia. Zakłada się przy tym, że stosunek pomiędzy stopą bezrobocia danej grupy wiekowo-płciowej oraz stopami bezrobocia tej grupy wiekowo-płciowej w rozbiciu na wykształcenie, będzie zmieniać się proporcjonalnie dla wszystkich klas wykształcenia. Oznacza to, że w sytuacji braku zmian struktury wykształcenia, stosunek pomiędzy stopą bezrobocia np. w grupie kobiet w wieku 30-34 oraz stopą bezrobocia kobiet w wieku 30-34 z wykształceniem wyższym, z wykształceniem policealnym lub średnim zawodowym aż do wykształcenia podstawowego, gimnazjalnego i bez wykształcenia, będzie stały. Moduł wykorzystuje identyczną prognozę struktury wykształcenia, co model isword Emerytury, co zapewnia spójność.
3.2 Ewolucja aktywności zawodowej bez podnoszenia wieku emerytalnego W zależności od wybranych przez użytkownika działań aktywizacji, jakie mają być podjęte, aplikacja używa innych docelowych współczynników aktywności zawodowej, które zostały obliczone za pomocą modelu SYMDEM II i zaprezentowane w publikacji Zatrudnienie w Polsce 2008. W razie niewybrania żadnej z reform, współczynniki aktywność będą ewoluować zgodnie ze scenariuszem S2 (instytucjonalne status quo), osiągając docelowe wartości w 2020 r. dla mężczyzn i 2030 r. dla kobiet. Aktywizacja w wieku 15-24 lata oznacza osiągnięcie wyższych współczynników aktywności zawodowej (dla obu płci w 2030 r.), natomiast Aktywizacja w prime-age zwiększenie współczynników aktywności zawodowej osób w wieku 25-55/60 lat docelowo w 2030/2020 r. (kobiety/mężczyźni). Aktywizacja w prime-age oznacza zatem scenariusz S5 (kobiety) i S6 (mężczyźni), natomiast Aktywizacja w wieku 15-24 lata to scenariusz S8. Warto podkreślić, że reforma Aktywizacja w prime-age wpływa bezpośrednio jedynie na współczynniki aktywności kobiet w wieku 25-44 lat oraz mężczyzn w wieku 25-54 lat, natomiast wyższe współczynniki aktywności starszych grup wiekowych są efektem pośrednim reformy, tj. przy identycznych prawdopodobieństwach dezaktywizacji spadek aktywności następuje z wyższych poziomów, niż bez aktywizacji w prime-age. Rozbicie opisanych wcześniej współczynników zatrudnienia wg klas wykształcenia jest dokonywane analogicznie, jak w przypadku stóp bezrobocia.
3.3 Ewolucja aktywności zawodowej przy podnoszeniu wieku emerytalnego Na podstawie ustalonego scenariusza aktywności zatrudnienia bez podnoszenia wieku emerytalnego. tj. w zależności od tego, czy wybrana została opcja Aktywizacja w prime-age, obliczane są prawdopodobieństwa dezaktywizacji zawodowej kobiet (powyżej 55 roku życia) i mężczyzn (powyżej 60. życia). Następnie, na podstawie ustalonych na podstawie literatury oraz kalibracji (por. Zatrudnienie w Polsce 2008) elastyczności prawdopodobieństwa dezaktywizacji ze względu na wysokość ustawowego wieku emerytalnego, oraz wybranego przez użytkownika tempa podnoszenia wieku emerytalnego, prawdopodobieństwa te są odpowiednio modyfikowane, osobno dla każdej płci i klasy wykształcenia oraz zbiorczo dla płci. Ostatnim etapem jest normalizacja wyników.
4 I nstrukcja korzystania z aplikacji pomocniczej narzędzia Rozdział opisuje krok po kroku korzystanie z narzędzia. Poruszanie się po modelu odbywa się wyłącznie poprzez klikanie przycisków. Narzędzie isword Moduł Rynku Pracy jest skomplikowaną obliczeniowo aplikacją, dlatego modyfikacja pliku w ręczny sposób może skutkować uszkodzeniem formuł, makr lub wartości, czego skutkiem może być znacząca lub całkowita utrata funkcjonalności narzędzia. W wersji prototypowej, którą opisuje poniższy podręcznik, nie ma możliwości samodzielnej aktualizacji danych lub założeń przez użytkownika. Po wykonaniu czynności opisanych w Rozdziale 2, użytkownik widzi poniższy ekran powitalny (Rys. 5). W celu rozpoczęcia analizy należy wybrać przycisk Dalej (Rys. 4). Rysunek 4. Arkusz powitalny po uruchomieniu modelu Źródło: opracowanie własne IBS
Następnie wyświetlony zostaje arkusz sterujący (Rys. 5.). Rysunek 5. Arkusz sterujący Źródło: opracowanie własne IBS
Wybór każdej z opcji dot. reform rynku pracy odbywa się przez wybór z listy rozwijanej (np. opcji tak lub nie albo roku) lub wpisanie odpowiednich wartości. Wiek emerytalny musi być podany w pełnych latach, podobnie jak wszystkie lata. Docelowe stopy bezrobocia należy wpisać ręcznie, w takim samym formacie jak zaprezentowane w celach informacyjnych stopy bezrobocia dla lat 2008-2010 (tj. np. 10%, ale nie: 10 ). Przywrócenie ustawień domyślnych odbywa się przez wciśnięcie przycisku Przywróć domyślne. W razie wprowadzenia wartości niedozwolonych, wyświetlone zostaną alerty. Klikając przycisk Przelicz uruchamiamy obliczenia. Nie należy przerywać pracy arkusza. Czas obliczeń to maksimum 5 minut. Po wykonaniu obliczeń pokazany zostanie ekran z wynikami.
Rysunek 6. Arkusz wynikowy Źródło: opracowanie własne IBS Za pomocą klawisza Powrót do sterowania można wrócić do arkusza sterującego. Wyświetlone wskaźniki zatrudnienia można skopiować i wkleić (korzystając z polecenia Wklej wartości) do modelu isword Emerytury w arkuszu sterowania scenariuszem zatrudnienia użytkownika.
5 Studium przypadku wpływ podniesienia wieku emerytalnego na zatrudnienie Niniejsze studium przypadku pokazuje, jaki wpływ na zatrudnienie miałoby podwyższenie wieku emerytalnego w kształcie zaproponowanym w expose Prezesa Rady Ministrów z 18.11.2011 r. Po uruchomieniu aplikacji, należy włączyć makra (patrz: Rozdział 2.2). Jako pierwsza zostanie wykonana symulacja wg scenariusza bazowego. 5.1 Symulacja w przypadku braku podnoszenia wieku emerytalnego W arkuszu sterującym należy wybrać opcje tak, jak na rysunku 7, tj. ustawić nie przy podwyższaniu wieku emerytalnego oraz przy aktywizacji w prime age. Załóżmy jednak, że na skutek m.in. Procesu Bolońskiego rosnąć będzie aktywność osób młodych. Zastosujmy też domyślne stopy bezrobocia. Następnie klikamy Przelicz i czekamy na wykonanie kodu. Rysunek 7. Ustawienia dla scenariusza bazowego Źródło: opracowanie własne IBS Wyświetlony zostanie ekran wynikami. Dla wygody możemy skopiować wyniki i zapisać je do osobnego pliku albo bezpośrednio do narzędzia isword Emerytury (koniecznie korzystając z opcji Wklej wartości). Następnie klikamy Powrót do sterowania.
5.2 Symulacja w przypadku interwencji Harmonogram podnoszenia wieku emerytalnego w kształcie zapowiedzianym w expose z 18.11.2011 r. został zaimplementowany domyślnie. Należy zatem jedynie ustawić nie przy aktywizacji w prime-age. Stosujemy także same stopy bezrobocia, co w scenariuszu bez podnoszenia wieku emerytalnego. Ustawienia prezentuje Rys. 8. Następnie klikamy Przelicz i czekamy na wykonanie kodu. Rysunek 8. Ustawienia dla scenariusza z podwyższaniem wieku emerytalnego Źródło: opracowanie własne IBS Dla wygody możemy skopiować wyniki i zapisać je do osobnego pliku albo bezpośrednio do narzędzia isword Emerytury (koniecznie korzystając z opcji Wklej wartości).