Program działalności Środowiskowego Domu Samopomocy w RoŜdŜałach dla osób przewlekle psychicznie chorych ZAŁOśENIA PROGRAMU Postępowanie wspierająco-aktywizacyjne kierowane do osób przewlekle psychicznie chorych to system skoordynowanych oddziaływań społecznych, psychologicznych, edukacyjnych i medycznych wymagający współpracy róŝnych specjalistów, którego celem jest: uzyskanie (w przypadku wady wrodzonej) lub odzyskanie utraconej (w następstwie urazu lub choroby) optymalnej sprawności do samodzielnego, aktywnego Ŝycia w społeczeństwie. Choroba psychiczna jest czynnikiem powodującym utratę sprawności psychicznej, bowiem wyraźnie zaburza postrzeganie świata oraz kontakt z rzeczywistością. Skutkiem takiej dezadaptacji będzie: niemoŝność pełnienia dotychczasowych ról społecznych; niezdolność do radzenia sobie z Ŝyciem codziennym, pracą zawodową, zaniedbywanie obowiązków; nieumiejętność prawidłowego komunikowania się, nawiązywania kontaktów; brak aktywności- coraz większa bezczynność; utrata uprzednich zainteresowań, obojętność; zaniedbywanie swojego wyglądu zewnętrznego i brak dbania o higienę osobistą; poczucie "bycia naznaczonym" poprzez swoją chorobę i coraz większe izolowanie się od społeczeństwa - tendencja do ukrywania choroby psychicznej; pragnienie zaprzeczenia, Ŝe jest się chorym psychicznie; powszechna niechęć do kontaktu z lekarzem psychiatrą; lęk przed lekami psychotropowymi, ich rzekomo fatalnymi skutkami; obawy przed leczeniem w szpitalu psychiatrycznym; bezradność w szukaniu pomocy. Celowe są więc wszechstronne oddziaływania wspierającoaktywizujące, obejmujące zarówno samego chorego, jak i jego rodzinę oraz środowisko, aby przygotować ich do przyjęcia osoby niepełnosprawnej. Wobec chorych psychicznie niezbędne jest stosowanie tzw. ZASAD REHABILITACJI PSYCHIATRYCZNEJ. NaleŜą do nich: 1
Zasada partnerstwa, która polega na poszanowaniu praw i indywidualności chorego. Postępowanie terapeutyczne jest prawem, a nie obowiązkiem chorego psychicznie, zatem nie moŝe być prowadzone wbrew jego woli i bez zgody. Warunkiem rozpoczęcia postępowania wspierającoaktywizującego jest uzyskanie jego zaufania, akceptacji programu i współpracy. Zasada partnerstwa dotyczy równieŝ sposobu odnoszenia się do chorego. Bardzo często w opiece nad chorym psychicznie przejawiamy współczucie i Ŝyczliwość, sumiennie i z oddaniem wykonujemy swe obowiązki, a czasami przyjmujemy wobec niego postawę nadopiekuńczą. Znacznie trudniej jest nam zachować szacunek, dąŝyć do podtrzymania u niego poczucia godności, autonomii i pozytywnej samooceny. Stosując tę zasadę naleŝy pamiętać, aby oddziaływania terapeutyczne miały charakter współpracy, a nie systemu nakazów. Zasada wielostronności oddziaływań oznacza jednoczesne oddziaływania wspierająco - aktywizujące w róŝnych sferach Ŝycia codziennego: rodzinnej, zawodowej, towarzyskiej i społecznej. Wymaga to ścisłej współpracy wielospecjalistycznego zespołu, dobrej znajomości problemów chorego i jego środowiska. Zasada stopniowania trudności w zakresie wszystkich form oddziaływania. Zasada ta wynika ze zmniejszonych zdolności adaptacyjnych większości chorych psychicznie. Realizacja tej zasady wymaga uŝycia róŝnych form pomocy dostosowanych do zmieniających się moŝliwości chorego. Począwszy od całkowitego zastępowania go w decyzjach, działaniach i aktywności Ŝyciowej, które bywa czasem potrzebne w ostrej fazie choroby, aŝ do całkowitej lub prawie całkowitej samodzielności. Zasada powtarzalności oddziaływań odnosi się szczególnie do osób, u których proces chorobowy przebiega z okresowymi zaostrzeniami i po kaŝdym trzeba powtórzyć nabyte juŝ poprzednio umiejętności. U większości przewlekle psychicznie chorych, proces terapeutyczny a raczej jego efekty mogą być tylko częściowe i nie moŝna osiągnąć, ani pełnego, ani trwałego powrotu do zdrowia. Stosowanie tej zasady w planowaniu oddziaływania terapeutycznego oszczędza zarówno choremu, jak i jego rodzinie wielu rozczarowań. Zasada zgodności psychospołecznych i biologicznych metod oddziaływania polega na kompleksowym stosowaniu leczenia farmakologicznego i oddziaływań terapeutycznych. NaleŜy to czynić w taki sposób, aby działanie uboczne jednej ze stosowanych metod nie stanowiło przeszkody lub niebezpieczeństwa nadmiernego obciąŝenia przy innych metodach. I tak na przykład stopień obciąŝenia fizycznego w róŝnych formach rehabilitacji (terapia ruchem, pracą itp.) powinien uwzględniać wielkość dawek leków psychotropowych i stan somatyczny chorego. I odwrotnie, jeśli działanie uboczne leku np. senność i osłabienie, skłonność do zapaści, drŝenie, wzmoŝone napięcie mięśniowe, uniemoŝliwia choremu aktywny udział w zajęciach terapeutycznych, naleŝy rozwaŝyć moŝliwość zastosowania środków korygujących te objawy, zmniejszenia dawek lub zmiany leku. 2
Zasada optymalnej stymulacji zakłada, Ŝe niewskazana jest zbyt nadmierna lub zbyt uboga stymulacja chorego. Niedobór bodźców, monotonia zdarzeń wywołują: bierność, utratę zainteresowań, spłycenie i zwęŝenie związków emocjonalnych, brak planów na przyszłość, brak dbałości o wygląd zewnętrzny, apatię, upośledzenie napędu. W wielu przypadkach są to objawy odwracalne. Natomiast nadmierna stymulacja, czyli stawianie choremu zadań zbyt trudnych lub zbyt szybkie przechodzenie w procesie readaptacji społecznej do dalszych faz aktywności i usamodzielniania, moŝe powodować w wielu przypadkach nawrót objawów psychotycznych lub teŝ wywołać zespół objawów określanych mianem depresji rehabilitacyjnej. Stan ten cechuje: apatia, obniŝenie nastroju, postawa rezygnacyjna, często odmowa udziału w formach celowej aktywności. Ze zjawiskiem tym mamy do czynienia, kiedy chory nagle, po dłuŝszym przebywaniu w szpitalu wraca do środowiska stawiającego mu zbyt wysokie wymagania. Przyczyną patologicznych reakcji na nadmierną lub zbyt ubogą stymulację jest obniŝony u większości chorych psychicznie próg moŝliwości adaptacyjnych. CEL OGÓLNY: Optymalizowanie sprawności i stymulacja rozwoju osoby chorej psychicznie - usamodzielnienie uczestników w zakresie podstawowych umiejętności Ŝyciowych oraz zapobieganie ich marginalizacji społecznej. CELE SZCZEGÓŁOWE: WaŜne jest, aby oddziaływanie wspierająco-aktywizujące rozpoczęło się jak najwcześniej, najlepiej równocześnie z leczeniem farmakologicznym, poprzez: niwelowanie przyczyn unikania kontaktu ze słuŝbą zdrowia, w celu podjęcia lub kontynuowania leczenia, pomoc chorym uczestnikom w dostępie do niezbędnych świadczeń zdrowotnych, w tym uzgadnianie i pilnowanie terminów wizyt u lekarza, pomoc w zakupie leków, pomoc w dotarciu do jednostek ochrony zdrowia, niedopuszczenie do izolacji społecznej osoby chorej, zapewnienie optymalnego rozwoju i poziomu funkcjonowania emocjonalno-społecznego, kształtowanie motywacji do akceptowanych przez otoczenie zachowań, wyrabianie nawyków celowej aktywności, poprawę umiejętności porozumiewania się z otoczeniem, wzbogacanie zasobów słowno pojęciowych, rozpoznawanie sytuacji i zmian zachodzących w otoczeniu zgodnie z własnymi moŝliwościami postrzegania rzeczywistości, 3
rozwijanie umiejętności nawiązywania i podtrzymywania prawidłowych relacji interpersonalnych, rozwijanie zainteresowań własnych, poznawanie ofert róŝnych typów instytucji kulturalnych, kształtowanie i rozwijanie umiejętności Ŝycia i współdziałania w grupie, akceptowanie w miarę moŝliwości własnej niepełnosprawności. ZADANIA PROGRAMU: ćwiczenia usprawniające umiejętność porozumiewania się z otoczeniem, ćwiczenia bogacące zasób słowno pojęciowy, rozwijanie umiejętności posługiwania się mową w celu wyraŝania własnych potrzeb, zajęcia stymulujące i uaktywniające sferę intelektualną, ze szczególnym uwzględnieniem rozumienia sytuacji i zmian zachodzących w otoczeniu oraz odróŝniania rzeczywistości realnej od objawów choroby, rozwijanie sfery emocjonalno motywacyjnej, nauka umiejętności okazywania emocji adekwatnych do konkretnych sytuacji, kształtowanie i rozwijanie umiejętności dokonywania słusznych wyborów, zajęcia kształtujące i rozwijające umiejętność organizowania czasu wolnego oraz rozwijające zainteresowania uczestników, w tym poznawcze i kulturalne, zajęcia rozwijające umiejętność nawiązywania i podtrzymywania prawidłowych relacji interpersonalnych, inspirowanie do zawierania przyjaźni i tworzenia więzi, rozwijanie zasobów własnych umoŝliwiających optymalne pełnienie ról społecznych, zapoznawanie uczestników z ofertą róŝnych typów instytucji kulturalnych, zajęcia kształtujące i rozwijające umiejętność współpracy i współdziałania w grupie, zajęcia zmierzające do rehabilitacji zawodowej oraz stymulujące motywację do doskonalenia umiejętności zawodowych, zajęcia poszerzające zasoby uczestników niezbędne do radzenia sobie w róŝnorodnych sytuacjach Ŝycia codziennego, 4
rozwijanie i utrwalanie umiejętności przestrzegania zasad współŝycia społecznego, zajęcia zmierzające do rozwijania potrzeby dbałości o zdrowie własne, w tym zdrowie psychiczne, organizowanie róŝnorodnych imprez i uroczystości umoŝliwiających integrację społeczną i zapewniające uczestnikom moŝliwość brania udziału w Ŝyciu społecznym, podnoszenie poczucia własnej wartości i pewności siebie, wyrabianie umiejętności dokonywania realnej samooceny własnej osoby i oceny swoich moŝliwości, dostarczanie informacji i wiedzy na temat bezpiecznego współŝycia płciowego i zagroŝeń jakie płyną z tego typu zachowań, wsparcie i motywowanie uczestników do stałych kontaktów z poradniami specjalistycznymi, zajęcia sportowe, ogólnorozwojowe, zajęcia umoŝliwiające rozwój samoświadomości i akceptacji własnej niepełnosprawności; EWALUACJA PROGRAMU Oceną skuteczności zrealizowanego programu będzie postęp w rozwoju tych funkcji uczestnika, które podlegały oddziaływaniom terapeutycznym. W wyniku procesu terapeutycznego winna wytworzyć się u chorego czynna postawa wobec zaburzeń w stanie jego zdrowia i powrócić powinien pozytywny stosunek do Ŝycia, rodziny i społeczeństwa. 5