METODA DOBREGO STARTU (MDS) MARTY BOGDANOWICZ Metoda Dobrego Startu (MDS) została opracowana przez Martę Bogdanowicz w czasie bezpośredniej pracy z dziećmi w przedszkolach, szkole, poradni zdrowia psychicznego, ośrodkach dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną i autyzmem. Autorka rozpoczęła pracę nad MDS w latach 1967/8. Inspiracją stała się ustna informacja prof. Hanny Jaklewicz o zajęciach z dziećmi, jakie widziała w jednym z ośrodków neuropsychiatrii dziecięcej w Paryżu, prowadzonych według francuskiej metody Bon Départ autorstwa T. Bugnet Van der Voort. Metoda została ukształtowana w ciągu 10 lat prowadzenia całorocznych zajęć z dziećmi w oparciu o wspomnianą inspirację oraz założenia teoretyczne i praktykę pedagogiki przedszkolnej, specjalnej i nauczania początkowego, w oparciu na koncepcjach autorów takich jak: J. A Komeński, O. Decroly, M. Montessori, J. Ayres, E.Jaques -Dalcroze. Całość doświadczeń stworzyła podstawy do opublikowania w 1985 roku pierwszego podręcznika. Pierwszy program zajęć dla dzieci w wieku przedszkolnym i niepełnosprawnych intelektualnie autorka opublikowała wraz z Danutą Szlagowską (autorką piosenek) w roku 1996. Metoda Dobrego Startu nieustannie się rozwija dzięki pracy z dziećmi o określonych potrzebach rozwojowych i specjalnych potrzebach edukacyjnych. Przy współpracy Małgorzaty Barańskiej i Ewy Jakackiej, także Małgorzaty Szewczyk, powstały nowe programy, które uwzględniają te zróżnicowane potrzeby, powstają także pomysły kolejnych. Założenia Metody Dobrego Startu Głównym założeniem MDS jest wspomaganie rozwoju psychomotorycznego dziecka poprzez odpowiednio zorganizowaną zabawę i aktywne wielozmysłowe uczenie symboli graficznych: łatwych wzorów, wzorów literopodobnych, liter i znaków matematycznych. Realizacja tego założenia odbywa się poprzez rozwijanie funkcji, które biorą udział w uczeniu się czytania i pisania (poznawczych: wzrokowo-przestrzennych, słuchowo-językowych i ruchowych) oraz ich współdziałania (integracji percepcyjno-motorycznej). Inne cele to kształtowanie lateralizacji, świadomości schematu ciała (jego części oraz lewej i prawej strony) i przestrzeni. MDS reprezentuje zatem polisensoryczne, aktywne podejście do pracy z dziećmi. Występują w niej trzy elementy: element motoryczny to ćwiczenia ruchowe, ruchowo-słuchowe, a także ruchowosłuchowo-wzrokowe czyli ruchy zharmonizowane z rytmem piosenki, wykonywane podczas reprodukowania znaków graficznych; element słuchowy to piosenki, wierszyki, zdania, wyrazy; element wzrokowy to znaki graficzne (łatwe wzory, wzory literopodobne, litery i znaki matematyczne). Zastosowanie Metody Dobrego Startu MDS przeznaczona jest dla dzieci od 2 do 10 lat. Ma zastosowanie w profilaktyce niepowodzeń szkolnych, diagnozowaniu ich przyczyn, korekcji zaburzeń i w edukacji. Metoda służy przygotowaniu dzieci w wieku przedszkolnym do nauki czytania i pisania. Służy także
uczeniu liter i cyfr w pierwszej klasie. Dotyczy to zarówno dzieci o prawidłowym rozwoju, jak i dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Metoda dobrego startu aktywizuje rozwój psychomotoryczny, a zarazem jest metodą rehabilitacji psychomotorycznej. Ma zatem wielostronne zastosowanie w pracy z dziećmi. Zastosowanie metody dobrego startu w profilaktyce i rehabilitacji: a) w ramach przygotowania dzieci do podjęcia nauki szkolnej; ćwiczenia te można wówczas prowadzić w najstarszej grupie przedszkola oraz w ognisku przedszkolnym z dziećmi, które mają rozpocząć naukę szkolną, b) w okresie poprzedzającym naukę czytania i pisania wobec uczniów klasy pierwszej; ćwiczenia te można stosować podczas lekcji, a także w formie zajęć śródlekcyjnych, c) w celu usprawnienia motoryki uczniów młodszych klas szkolnych; elementy tej metody można wplatać np. w ćwiczenia gimnastyczne, c) dzieci o dysharmonijnym rozwoju psychomotorycznym w celu usprawnienia funkcji percepcyjno-motorycznych; ćwiczenia te znajdują zastosowanie w rehabilitacji dzieci z dysleksją, dysgrafią i dysortografią oraz z zaburzeniami lateralizacji w zespołach korekcyjno-kompensacyjnych na terenie szkół. Wobec dzieci z trudnościami w pisaniu i czytaniu metoda dobrego startu powinna być stosowana jako jedna z wielu metod. W tym wypadku bowiem obok rehabilitacji psychomotorycznej niezbędna jest jednoczesna rehabilitacja psychodydaktyczna, czyli ukierunkowana na sam proces czytania i pisania. Metoda dobrego startu może być z powodzeniem stosowana w szkole specjalnej w stosunku do dzieci, u których zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych występują na tle zaburzeń pozostałych funkcji i dominują w obrazie klinicznym. Oczywiście w tym wypadku metoda ta będzie pełniła rolę wspomagającą wobec innych metod terapeutycznych. W odniesieniu do dzieci bez zaburzeń można poddać metodę dobrego startu pewnym modyfikacjom na rzecz kształcenia twórczej, aktywnej postawy, np. w czasie ćwiczeń mogą one improwizować melodię do wskazanego wzoru lub odwrotnie tworzyć własny wzór, ilustrując nim określoną piosenkę. Opracowanie znaku graficznego (kwadrat). Przebieg ćwiczeń W metodzie dobrego startu można wyodrębnić trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń: - ćwiczenia ruchowe - ćwiczenia ruchowo-słuchowe - ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe. Ćwiczenia ruchowe usprawniają analizator kinestetyczno-ruchowy. Ćwiczenia ruchowosłuchowe angażują dwa analizatory: kinestetyczno-ruchowy i słuchowy. Ćwiczenia ruchowo-
słuchowo-wzrokowe kształcą zaś trzy analizatory: kinetyczno-ruchowy, słuchowy i wzrokowy. W tych trzech rodzajach ćwiczeń, kolejno wprowadzanych w czasie zajęć, zarasta liczba uczestniczących analizatorów i na coraz wyższym poziomie aktywizowania jest koordynacja funkcji percepcyjnych i motorycznych, czyli integracja percepcyjno-motoryczna. Wymienione ćwiczenia występują kolejno w każdym seansie i składają się przede wszystkim na jego zasadniczy etap: zajęcia właściwe. Częściowo także występują one w pozostałych etapach. Zajęcia prowadzone metodą dobrego startu z punktu widzenia organizacji zajęć przebiegają zawsze według stałego schematu, w którym można wyróżnić trzy etapy. W każdym seansie występują: zajęcia wprowadzające, zajęcia właściwe i zakończenie zajęć. I. Zajęcia wprowadzające: 1. Ćwiczenia orientacyjno-porządkowe a) marsz przy muzyce b) ćwiczenia orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała c) różne sposoby powitania 2. Słuchanie przez dzieci piosenki odtwarzanej lub śpiewanej a) rozmowa nt. treści piosenki b) wyjaśnianie niezrozumiałych słów c) oglądanie różnych rodzajów chusteczek d) wyodrębnianie zdań z tekstu przez udzielanie odpowiedzi na konkretne pytanie: Co mam? Mam chusteczkę haftowaną. e) wyodrębnianie z wyrazów sylab, głosek: mam chu-ste-czkę haf-to-wa-ną. II. Zajęcia właściwe: 1. Ćwiczenia ruchowe zabawa do piosenki pt. Mam chusteczkę... a) chodzenie po kole, okręcanie się wokół własnej osi ciała, b) ćwiczenia ramion w wymachach chusteczką, c) ćwiczenia dłoni w wymachach chusteczką, d) przenoszenie chusteczki z prawej do lewej dłoni, e) podarowanie chusteczki innej osobie przez podanie do na przeciwnej dłoni, prawa lewa, lewa prawa. 2. Ćwiczenia ruchowo-słuchowe; dzieci śpiewając piosenkę wykonują na wałeczkach rytmiczne ruchy: a) wystukiwanie rytmu piosenki otwartą dłonią prawą, lewą, b) wystukiwanie rytmu piosenki brzegiem dłoni prawą, lewą, c) wystukiwanie rytmu piosenki pięścią prawą, lewą, d) wystukiwanie rytmu piosenki palcem (dowolnie) i wszystkimi. 3. Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe polega na odtwarzaniu ruchem wzorów graficznych w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki: a) samodzielne odtwarzanie ruchem rytmu piosenki, b) pokaz i omówienie wzoru (bo chusteczka to kwadrat),
c) utrwalanie wzoru kwadratu i jego powiązanie z piosenką wodzenie palcem po wzorze, d) odtwarzanie wzoru różnymi technikami: w powietrzu na powierzchni stołu, podłogi, palcem na tackach z piasku na dużym arkuszu, kredą na tablicy na kartce papieru z bloku rysunkowego kredką, pędzlem w liniaturze zeszytu ołówkiem. 4. Zakończenie zajęć. Mają one charakter ćwiczeń wokalno-rytmicznych i relaksacyjnych Podsumowanie: 1. Fragmentaryczne zaburzenia rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych (wzrokowych, słuchowych, motoryki, lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni), które uczestniczą w procesie czytania i pisania, występują u wielu dzieci. Zaburzenia te stwierdza się wśród dzieci w wieku szkolnym, gdy ujawniają się w postaci niepowodzeń w przyswajaniu umiejętności czytania i pisania. 2. Konieczne jest wyrównywanie fragmentarycznych deficytów rozwojowych przez ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne, do których należy też metoda dobrego startu. 3. Wprowadzenie metody dobrego startu do programu zajęć wyrównawczych pozwoli na skuteczne wyrównanie opóźnienia rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych. 4. Metoda dobrego startu ma przede wszystkim znaczenie dla korygowania zaburzeń percepcji wzrokowej i słuchowej, motoryki oraz integracji percepcyjno-motorycznej orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. 5. Sprzyja przygotowaniu leworęcznych dzieci do pisania poprzez usprawnienie motoryki ręki i wytworzenie nawyku rysowania znaków graficznych od strony lewej ku prawej, kreślenia we właściwym kierunku linii pionowych i poziomych, okręgów. Ma to istotne znaczenie dla przebiegu nauki pisania. 6. Obserwacja sposobu wykonywania ćwiczeń metodą dobrego startu, analiza wytworów powstałych w czasie ćwiczeń umożliwia zidentyfikowanie przypadków, w których prawdopodobnie rozwój funkcji percepcyjno-motorycznych przebiega nieprawidłowo. Pozwala także orientacyjnie określić, które funkcje nie osiągnęły pożądanego poziomu strawności i tym samym ukierunkować program indywidualnego oddziaływania na dziecko. 7. Metoda dobrego startu spełnia rolę profilaktyczną, zapobiegając powstawaniu trudności w nauce, dzięki korygowaniu zaburzeń rozwoju psychomotorycznego. Spełnia też rolę stymulującą, aktywizując rozwój funkcji percepcyjno-motorycznych u dzieci o prawidłowym rozwoju psychomotorycznym.
8. Metoda dobrego startu, oprócz funkcji percepcyjno-motorycznych, kształtuje także rozwój sfery pozaintelektualnej dziecka: pobudza motywację, kształci krytycyzm, rozwija dojrzałość społeczną. Ćwiczenia te, prowadzone umiejętnie przez nauczyciela, mogą mieć duże znaczenie psychoterapeutyczne. Beata J. LITERATURA: Bogdanowicz M., Barańska M., Jakacka E. (2006) Metoda Dobrego Startu. Gdańsk: Wyd. Harmonia.