Jan Miel y ski Wyb r zawodu i planowanie kariery zawodowej przez m³odzie na wsp ³czesnym rynku pracy Problemy Profesjologii nr 1, 121-131 2009
UNIW ERSYTET ZIELONOGسRSKI POLSKIE TOW ARZYSTW O PROFESJOLOGICZNE Problem y Profesjologii 1/2009 Jan IWiel y ski1 WYBسR ZAWODU I PLANOWANIE KARIERY ZAWODOWEJ PRZEZ M ODZIE NA WSPس CZESNYM RYNKU PRACY Streszczenie Autor w artykule porusza zagadnienia teoretyczne i praktyczne orientacji zawodowej, wyboru zawodu i planowania kariery zawodowej przez m³odzie. Na przyk³adzie szk ³ w Nowej Soli, szk ³ Ponadgimnazjalnych w Nowej Soli, Sulechowie i Czerwie sku, ukazuje realizacjê projektu w zakresie orientacji i poradnictwa zawodowego w ramach Szkolnego Oœrodka Kariery. Autor szeroko analizuje wyniki przeprowadzonych przez siebie bada w szko³ach ponadgimnazjalnych na temat wyboru zawodu, kariery zawodowej i przygotowania do pracy. Przedstawia krytyczne uwagi dotycz¹ce braku doradc w zawodowych w wielu szko³ach, brak literatury zawodoznawczej w szkolnych bibliotekach i brak œcis³ej wsp ³pracy z pracodawcami. Na zako czenie autor postuluje zwiêkszenie pomocy dla szkolnych doradc w zawodowych, kt rzy maj¹ do spe³nienia wa n¹ rolê w procesie wyboru szko³y i zawodu przez m³odzie szkoln¹. Su m m ary The author deals with theoretical and practical issues o f profession orientation, its choice and professional career planning by the youth. On the example o f secondary schools in Nowa S l, Zielona G ra, Sulech w and Czerwie sk, shows project implementation in terms o f orientation and vocational consultancy by School Career Centre. The author broadly analyzes the outcomes o f own research carried out in secondary schools concerning job choice, vocational career and preparation to future job. He presents critical arguments concerning lack o f vocational consultants in many schools, lack of literature concerning profession choice in many school libraries and lack o f close co-operation with employers. In conclusion the author stipulates to increase support for school vocational consultants, who are of meaningful importance in the process of school and profession choice by the school youth. Wstêp G w a³tow ny rozw j technologii oraz globalizacja zjaw isk gospodarczych, spow odow a³y zm ianê charakteru i organizacji pracy, a co za tym idzie zm ianê w ym aga w zakresie w iedzy i kw alifikacji pracow nik w. Jeszcze nie tak daw no uzyskane kw alifikacje gw arantow a³y pracow nikow i stabilnoœو zatrudnienia. 1Jan Miel y ski. dr. Uniwersytet Zielonog rski, u ycka Wy sza Szko³a humanistyczna w arach.
122 Jan Miel y ski XXI w iek staw ia przed cz³ow iekiem now e w yzw ania. W raz z rozw ojem gospodarki rynkowej i je j globalizacji oraz rozw oju now oczesnych technologii, dokonuj¹ siê zm iany w zaw odach. Jedne z nich zan ik aj¹ a p o jaw iaj¹ siê now e. W szystkie w y ej w ym ienione zjaw iska, pow oduj¹ potrzebê odpow iedniego przygotow a nia m ³odzie y do w yboru zaw odu i budow ania kariery zaw odow ej, opartej na w ysokiej m o bilnoœci zaw odow ej. 1. Orientacja zawodowa, wyb r zawodu i planowanie kariery zawodowej R eform a edukacji czêœciow o uw zglêdni³a spo³eczne priorytety i w ym agania rynku pracy przez zm ianê podejœcia do orientacji zaw odow ej. R eform a zobow i¹za³a szko³y do œw iadczenia pom ocy psychologiczno-pedagogicznej, polegaj¹cej na w spieraniu uczni w w w yborze kierunku kszta³cenia i planow ania drogi zaw odow ej. Szko³a sta³a siê w iêc podstaw ow ym ogniw em poradnictw a zaw odow ego. O rientacja zaw odow a m usi byو w pisana w program w y chow aw czy szko³y i realizow ana system atycznie podczas nauki w szkole. K a dy rodzaj kszta³cenia, w czeœniej czy p ںniej prow adzi m ³odego cz³ow ieka na rynek pracy. D latego m i sj¹ szko³y je st przygotow anie m ³odego cz³ow ieka do aktyw nego poruszania siê na tym rynku, do odpow iedniego podejm ow ania decyzji edukacyjnych i zaw odow ych. Szko³a w przesz³oœci traktow a³a orientacjê szkoln¹ i zaw odow ¹ w spos b okazjonalny. U czniow ie p o nosz¹ skutki braku tych oddzia³yw a, konsekw encj¹ kt rych je s t nietrafny w y b r szko³y lub zaw odu. Jak w ynika z przeprow adzonych przez autora w yw iad w, nietrafnoœو sw oich decyzji uczniow ie upatruj¹ w braku rzetelnych inform acji o w ybranym zaw odzie, nieznajom oœci rynku pracy, presji rodzic w. K onsekw encje nietrafnych decyzji edukacyjnych i zaw odow ych, niezadow olenia z w ybranej szko³y, m og¹ m ieو w przysz³oœci w p³yw na stosunek do w ykonyw ania zaw odu i na jak o œو przysz³ej pracy. B rak inform acji o rynku pracy, pow oduje, ze m ³odzie czêsto w ybiera kierunki nierynkow e i z g ry skazana je st na bezrobocie. Tê lukê m o e skutecznie w ype³niو pow o³yw anie Szkolnych O œrodk w K ariery Z aw odow ej, kt re zapew ni¹ m ³odzie y szerszy dostêp do inform acji na tem at rynku pracy, dostêp do inform acji zaw odow ej, doradztw a zaw odow ego, inform acjê o m o liw oœciach nauki i zatrudnienia w krajach Unii E uropejskiej. Istota przygotow ania uczni w do pracy zaw odow ej w i¹ e siê z kszta³ceniem przedzaw o- dow ym i zaw odow ym. W yboru zaw odu, a szerzej przysz³ej drogi edukacyjnej, dokonuj¹ uczniow ie ostatnich klas szko³y podstaw ow ej i gim nazjum. D latego w prow adzona reform a szkolnictw a i przebudow a szkolnictw a zaw odow ego w sytuacji gospodarki w olnorynkow ej i now ych w ym aga pracodaw c w, postaw i³a za cel zbli enie kszta³cenia og lnego i zaw odow ego. Z reform ow any system kszta³cenia zaw odow ego m a spe³niو trzy podstaw ow e funkcje: - zapew nienie elastycznoœci kszta³cenia przez kr tsze okresy nauczania na bazie dobrego w ykszta³cenia og lnego i szerokoprofilow ego przygotow ania og lnozaw odow ego, - pow i¹zanie z rynkiem pracy,
Wyb r zawodu i planowanie kariery zawodowej. 123 - zapew nienie w ysokiej jak o œci kszta³cenia i por w nyw alnoœci uzyskiw anych kw alifika cji2- Przygotow anie absolw enta szko³y do funkcjonow ania w w arunkach zm iennego rynku pracy zatem w ym aga: - dobrego przygotow ania w zakresie kszta³cenia og lnego, - trafnego w yboru zaw odu, - dobrego jakoœciow o kszta³cenia, - organizacji pozw alaj¹cej na realizacjê aspiracji edukacyjnych w ka dym m om encie ycia cz³ow ieka3. Praca zaw odow a dla ka dego m ³odego cz³ow ieka je st perspektyw ¹ zaspokojenia jeg o w szelkich potrzeb. D latego pom oc w w yborze szko³y i zaplanow aniu œcie ki kariery zaw o dow ej m a dla niego bardzo w a ne znaczenie. K a da jed n o stk a m a praw o do pe³nego rozeznania co do sw oich zdolnoœci, m o liw oœci, w iadom oœci i zainteresow a z jednej strony, a z drugiej, inform acji o rynku pracy i tendencji rozw oju spo³eczno-gospodarczego kraju. M ³ody cz³ow iek poprzez system edukacji pow inien osi¹gn¹و takie stadium poinform ow ania, kt re da mu podstaw y do sam orealizacji. U dzielanie rad i pom ocy w tym zakresie je st obow i¹zkiem nie tylko rodzic w, ale szko³y, specjalistycznych poradni psychologiczno-pedagogicznych i instytucji rynku pracy. Praca dydaktyczno-w ychow aw cza szk ³ pow inna stw arzaو uczniow i ja k najszybszy i najlepszy kontakt z realiam i przysz³ego zaw odu. B ow iem b³êdny w yb r zaw odu, pow oduje straty psychologiczne, niezadow olenie i brak satysfakcji zaw odow ej. Ponadto w pracy szko³y pow inno siê uœw iadam iaو uczniom, e potrzeba preorientacji zaw odow ej je st w sp ³czeœnie zjaw iskiem norm alnym i trzeba byو przygotow anym na zm ianê zaw odu, na ustaw iczne podnoszenie w iedzy i zdobyw anie now ych, przydatnych na rynku pracy kw alifikacji zaw odow ych. Przygotow anie do w yboru zaw odu to proces, kt ry pow inien tow arzyszyو ci¹g³em u rozw ojow i zaw odow em u cz³ow ieka. Z aplanow anie kariery zaw odow ej i przygotow anie do przysz³ej pracy, to jed n o z w a niejszych zada dorastania. M ³odzi ludzie czêsto w tym zakresie odczuw aj¹ osam otnienie. P rze yw aj¹ brak w iary w siebie, deficyt inform acji zaw odow ej, brak m otyw acji do nauki, k³opoty z podejm ow aniem decyzji, lêk przed przysz³oœci¹ i czêsto przekonanie o nieuchronnym bezrobociu. Potrzebne je s t im profesjonalne w sparcie w zakresie przygotow ania do trafnego w yboru drogi zaw odow ej. W yb r zaw odu je st przecie je d n ¹ z w a niejszych decyzji w yciu cz³ow ieka. O d trafnego w yboru zaw odu zale y pow odzenie w yciu spo³ecznym i zaw odow ym. N iezadow olenie z w yboru zaw odu je st pow odem w ielu frustracji. M o e byو przenoszone na teren rodziny, m o e prow adziو do w ielu konflikt w, w p³yw aو na pojaw ienie siê destruktyw nych zachow a czy patologii. D ojrza³oœو do w yboru zaw odu je st kw alifikacj¹ zdobyt¹ dla dokonania pierw szej decyzji zaw odow ej i d³ugofalow e go planow ania drogi zaw odow ej. W yb r ten pow inien byو dokonany po przeanalizow aniu w ³asnych m o liw oœci, um iejêtnoœci, predyspozycji, aspiracji, zainteresow a a tak e po zapoznaniu siê z przysz³ym zaw odem. R am ow e statuty szk ³ ponadpodstaw ow ych, nak³adaj¹ na 2 O edukacji dla rynku pracy. Ministerstwo Edukacji Narodowej, W arszawa 2001, s. 7, zob.: H. Bednarczyk, Kszta³cenie dla wsp lnej przysz³oœci, [w:] Kszta³cenie ustawiczne dla wielokulturowoœci, T.Lewowicki, F. Szlosek (red ), Warszawa - Radom 2009. 3 Tam e, s. 8.
124 Jan Miel y ski dyrektor w i rady pedagogiczne obow i¹zek organizacji w ew n¹trzszkolnego system u doradztw a oraz zajêو zw i¹zanych z w yborem kierunku kszta³cenia, a tak e organizacjê w sp ³dzia³ania z poradniam i psychologiczno-pedagogicznym i, w tym poradniam i specjalistycznym i oraz innym i instytucjam i œw iadcz¹cym i us³ugi poradnictw a i specjalistyczn¹ pom oc z tego zakresu uczniom i rodzicom 4. Jak w ynika z bada w w ojew dztw ie lubuskim, instytucja szkolnego doradcy zaw odow e go nie funkcjonuje jeszcze pow szechnie, m im o, e rozporz¹dzenie M inisterstw a Edukacji N arodow ej i Sportu z dnia 21 m aja 2001 r.5, w prow adzaj¹ce funkcjonow anie w ew n¹trzszkolnego system u doradztw a zaw odow ego, realizow anego w e w sp ³pracy z poradniam i psychologiczno-pedagogicznym i, upow a ni³o dyrektor w szk ³ do realizacji tej koncepcji. Jest to w yraz troski pa stw a o zbli enie s³u b doradczych nie tylko do bezrobotnego, ale znacznie w czeœniej, bo na etapie edukacji podstaw ow ej, gim nazjalnej i ponadgim nazjalnej. Pom oc ta je s t szczeg lnie w a na w tedy, gdy podejm ow ane kolejne decyzje edukacyjne i zaw odow e m og¹ rzutow aو na przebieg ca³ej drogi zaw odow ej jednostki. C zynniki trafnego w yboru zaw odu m o em y podzieliو na trzy grupy: 1. Poznaw anie siebie- zainteresow ania, uzdolnienia i um iejêtnoœci, charakter, usposobienie, osi¹gniêcia szkolne, stan zdrow ia. 2. Poznaw anie zaw od w - w ym agania psychofizyczne zaw odu, zadania i czynnoœci, narzêdzia pracy, œrodow isko pracy i m o liw oœci zatrudnienia. 3. Poznaw anie œcie ek edukacji- system szkolny, typy szk ³ i profile, zasady rekrutacji do szk ³. Bardzo ciekaw y projekt w zakresie orientacji i poradnictw a zaw odow ego zrealizow ano w Z espole Szk ³ Ponadgim nazjalnych nr 1 E lektryk w N ow ej Soli w ram ach dzia³alnoœci Szkolnego O œrodka K ariery6. D oradca zaw odow y spotka³ siê na obozie integracyjnym z uczniam i klas pierw szych Z espo³u Szk ³ Ponadgim nazjalnych. U czniow ie m ieli za zadanie nauczyو siê: - w yszukiw ania inform acji dotycz¹cych kszta³cenia na poziom ie w y szym oraz na poziom ie policealnym, ze szczeg lnym uw zglêdnieniem w ym og w rekrutacyjnych, - w ykonyw aniu test w z zakresu zaw odoznaw stw a przy w ykorzystaniu program w kom puterow ych, - pom oc w pisaniu dokum ent w aplikacyjnych, g³ w nie dla s³uchaczy szko³y policealnej oraz ostatniej klasy technikum, -w y sz u k a n iu inform acji o zaw odach i w ym aganiach staw ianych pracow nikom, - pom ocy w przygotow aniu do rozm ow y kw alifikacyjnej. N atom iast praca grupow a polega³a na w ybranej przez uczni w problem atyce: - okreœlanie cel w yciow ych, ocena dotychczasow ych sukces w, planow anie cel w yciow ych, okreœlanie naszych atut w w zw i¹zku z nim i oraz barier, - przeprow adzenie test w zaw odoznaw czych, - rozm ow a kw alifikacyjna jak o elem ent postêpow ania rekrutacyjnego, 4 Dz.U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624 oraz z 2002 r. Nr 10, poz. 96. ' Dz.U. z 2001 r. Nr 10, poz. 96. 6 Na podstawie opracowania: O. Janiec Przygotowanie m³odzie y do wyboru zawodu i pracy na przyk³adzie macierzystej szko³y UZ 2006.
Wyb r zawodu i planowanie kariery zawodowej.. 125 - nabycie um iejêtnoœci w ype³niania CV zgodnie z w ym ogam i obow i¹zuj¹cym i w krajach UE w jêzyku angielskim, - podstaw ow e w iadom oœci z praw a pracy i ich w ykorzystanie w drodze kariery zaw odowej, - struktura organizacyjna i zadania urzêd w pracy, ze szczeg lnym uw zglêdnieniem poradnictw a i doradztw a zaw odow ego, dotacje na w ³asn¹ dzia³alnoœو gospodarcz¹ i subsydiow anie m iejsc pracy, - j a k skutecznie szukaو pracy, - w yb r œcie ki rozw oju zaw odow ego - kariera zaw odow a itp. W trakcie roku szkolnego kontynuow ano zajêcia w SzO K, a uczniow ie œm ielej korzystali z us³ug doradcy zaw odow ego, psychologa, biblioteki. W sum ie w okresie 3 m iesiêcy z porad skorzysta³o 125 uczni w, w tym 33 uczni w klas m aturalnych. T esty zaw odoznaw cze w ype³ni³o 21 uczni w. W roku szkolnym w zajêciach grupow ych w ziê³o udzia³ 12 klas pierw szych, 14 klas trzecich. N a zako czenie realizacji projektu przeprow adzono zebrania inform acyjne z rodzicam i uczni w 8 klas m aturalnych, prezentuj¹c w yniki w sp ³pracy z uczniam i w zakresie planow ania kariery zaw odow ej. N iestety nadal panuje niedostosow anie kw alifikacji, na jak ie oczekuj¹ pracodaw cy. Przeprow adzone badania przez zesp ³ S.M. K w iatkow skiego7 i zesp ³ M. K w iatkow skiego8, dow odz¹ tego dobitnie. S.M. K w iatkow ski na podstaw ie w ynik w przeprow adzonych bada na rynku pracy, dochodzi do w niosku, e: W œr d os b rozpoczynaj¹cych pracê w M SP (sta pracy poni ej roku) jedynie, co trzeci pracow nik podejm uje j¹ zgodnie z w yuczonym zaw odem. Œw iadczy to niedostosow aniu szkolnictw a do potrzeb pracodaw c w a tak e sporej elastycznoœci absolw ent w w poszukiw aniu pracy 9. Z bada przeprow adzonych w œr d m ieszka c w tzw. Lubuskiego Tr jm iasta, w ynika, e ponad po³ow a badanych m ieszka c w nie w ykonuje w yuczonego zaw odu (51,7% ). U czniow ie i studenci deklaruj¹, e podejm uj¹c pracê zaw odow ¹ m og¹ w ykonyw aو zar w no zaw d w yuczony, ja k i inny (52,4% ) 10. Œw iadczy to o du ej gotow oœci i elastycznoœci zainteresow anych w ykonyw aniem zaw odu, ale z drugiej strony (48,3% ) uczni w i student w nie je st przygotow ana do takiej sytuacji na rynku pracy. Jak podaje autor zm iany w program ach nauczania pochodzi³y na w skutek sygna³ w rynkow ych (53,7% ) oraz w skutek zainteresow a zaw odow ych zg³aszanych przez uczni w ( 5 1,2 % )". Jak z przytoczonych przyk³ad w w idaو kw estia planow ania kariery zaw odow ej i w yboru w ³aœciw ego zaw odu tzn. takiego na jak i czeka gospodarka i rynek pracy m a bardzo w a ne znaczenie dla m ³odego cz³ow ieka, bo tylko takie podejœcie do budow ania kariery zaw odow ej m o e przynieœو sukces w przysz³oœci na rynku pracy. D rugim je st nabycie um iejêtnoœci ob serw ow ania rynku pracy, zm ian jak ie na nim zachodz¹, zm ian w gospodarce, poznaw anie 7 Zob. szerz. S.M. Kwiatkowski (red), Edukacja zawodowa wobec rynku pracy i integracji europejskiej, IBE, ITE, IPiSS, z. 6, W arszawa 200, s. 187-189. 1Zob. szerz. M. Kwiatkowski, Niedopasowanie. Kwalifikacje a rynek pracy w Lubuskim Tr jmieœcie, UZ, Zielona G ra, s. 91-106 oraz 205-218. S.M. Kwiatkowski (red), Edukacja..., s, 123. Tam e, s. 208. " Tam e, s. 209.
126 Jan Miel y ski oczekiw a pracodaw c w. T rzecim czynnikiem, w a nym dla m ³odego cz³ow ieka, je s t nabycie um iejêtnoœci i zdolnoœci do szybkiego przekw alifikow ania siê. A ja k a je s t rzeczyw istoœو szkolna? Prow adzona przez szko³y orientacja i poradnictw o zaw odow e spe³niaj¹ tylko w podstaw ow ym stopniu sw oje zadania. D laczego? M o em y w yliczyو kilka przyczyn: 1. C zêsto brak zar w no w szkole podstaw ow ej, ja k i gim nazjum, w ykw alifikow anego doradcy zaw odow ego. C zêœو tych zada realizuje pedagog szkolny, jed n ak i bez tego m a on nadm iar obow i¹zk w. W czêœci niekt re zadania ja k np. badania testow e dotycz¹ce zainteresow a ucznia i jeg o osobow oœci, realizu j¹ przychodnie psychologiczno-pedagogiczne. 2. N ie zaw sze nauczyciel-w ychow aw ca je s t odpow iednio przygotow any do prow adzenia pracy poradniczej z zakresu orientacji i poradnictw a zaw odow ego. 3. Z byt m a³o literatury zaw odoznaw czej oraz innych narzêdzi zw i¹zanych z inform acj¹ zaw o d o w ¹jest w bibliotekach szkolnych. 4. Brak je s t w sp ³pracy z pracodaw cam i, kt rzy m ogliby w esprzeو dzia³ania pedagog w w ukierunkow aniu zainteresow a zaw odow ych m ³odzie y. 2. O m w ienie wynik w przeprowadzonych bada w szko³ach ponadgimnazjalnych na temat wyboru zawodu, kariery zawodowej i przygotowania do pracy W niniejszym opracow aniu chcem y zasygnalizow aو niekt re w yniki przeprow adzonego przez nas badania uczni w. Z aprojektow ane przez nas badanie sonda ow e m ia³o spe³niو dw a cele: 1. Poznanie postaw m ³odzie y w obec szans na lokalnym rynku pracy. 2. Poznanie plan w m ³odzie y szk ³ ponadgim nazjalnych w pow iecie zielonog rskim co do kierunk w dalszej edukacji zaw odow ej oraz plan w zaw odow ych zw i¹zanych z przysz³¹ prac¹ zaw odow ¹. Do badania w form ie ankiety w ybraliœm y trzy szko³y: Z esp ³ S zk ³ Ponadgim nazjalnych w Sulechow ie, Z esp ³ S zk ³ Ponadgim nazjalnych w C zerw ie sku i Z esp ³ Szk ³ Z aw odow ych P rzedsiêbiorstw a B udow nictw a O g lnego w Zielonej G rze. Z esp ³ S zk ³ Ponadgim nazjalnych w Sulechow ie je st szko³¹ d u ¹ i liczy: 49 oddzia³ w, do kt rych uczêszcza 1310 uczni w. N ajczêœciej je s t to m ³odzie z terenu S ulechow a i gm in z terenu pow iatu zielonog rskiego. Do Z espo³u Szk ³ P onadgim nazjalnych w C zerw ie sku uczêszcza ponad 130 uczni w i s³uchaczy. U czniow ie i s³uchacze rekrutuj¹ siê g³ w nie z terenu pow iatu zielonog rskiego. Do Z espo³u Szk ³ Z aw odow ych PBO w Zielonej G rze uczêszcza 380 uczni w. Do prezentacji w niniejszym artykule w ybraliœm y odpow iedzi na nastêpuj¹ce pytania: - J a k ie czynniki decydow a³y o w ybraniu szko³y i zaw odu? - J a k uczniow ie o ceniaj¹ przygotow anie do pracy w okresie edukacji w szkole? - Jakie s¹ ich plany rozw oju zaw odow ego? M etodê ja k ¹ zastosow ano w badaniu by³ to sonda diagnostyczny w kt rym w ziê³o udzia³ 227 uczni w. O pisyw ana zbiorow oœو by³a r norodna pod w zglêdem p³ci, w ieku i lat nauki.
Wyb r zawodu i planowanie kariery zawodowej. 127 W badaniu uczestniczyli uczniow ie klasy IV w Z espole Szk ³ Zaw odow ych PB O (34% ); klasy III w Z espole S zk ³ Ponadgim nazjalnych w C zerw ie sku (32% ) i klasy IV w Z espole Szk ³ Ponadgim nazjalnych w Sulechow ie (34% ). W œr d r norodnych czynnik w ja k ie d e cydow a³y o w yborze szko³y i zaw odu jak- pokaza³y badania- decyduj¹cy w p³yw m ia³y trzy czynniki: perspektyw a w przysz³oœci dobrych zarobk w (32% ), du o ofert pracy (22% ) i atrakcyjnoœو zaw odu (12% ). P ozosta³e czynniki m ia³y znaczenie drugorzêdne. W arto zw r ciو uw agê, e bardzo m a³y w p³yw na podjête decyzje m ieli rodzice, rodze stw o i r w ieœnicy (7% ). R w nie bliskoœو szko³y i ³atw oœو dojazdu nie stanow i³a w a nego czynnika (9% ). W olne miejsca w szkole Bliskoœو szko³y i ³atwoœو dojazdu Rodzice, rodze stwo i r wieœnicy Atrakcyjnoœو zawodu Du o ofert pracy Perspektywa dobrych zarobk w Rys. 1. Opracowanie w³asne Z bada w ynika, e (62% ) w ybra³oby ponow nie ten sam zaw d. Œw iadczyو to m o e 0 tym, e decyzje zaw odow e respondenci uznali za trafne i odpow iadaj¹ce ich zainteresow a niom. N ajm niejsz¹ ochotê do zm iany zaw odu m aj¹ uczniow ie zaw od w budow lanych, bo tylko (9% ) z nich chcia³oby uczyو siê innego zaw odu. O becnie kierunki budow lane w kszta³ceniu zaw odow ym ciesz¹ siê d u ¹ popularnoœci¹ w œr d m ³odzie y ze w zglêdu n a du e zapotrzebow anie lokalnych rynk w pracy i m o liw oœو znalezienia pracy w tych zaw odach za granic¹. U czniow ie podkreœlali ponadto m o liw oœو uzyskania satysfakcjonuj¹cych zarobk w oraz dalszej nauki. Jakie plany zaw odow e m aj¹ uczniow ie na przysz³oœو? Jak uczniow ie w idz¹ sw j rozw j zaw odow y? Z analizy w ynik w bada w ynika, e (72% ) respondent w chce kontynuow aو naukê w szko³ach œrednich i w y szych, zar w no w form ach stacjonarnych ja k i niestacjonarnych. Z badanej grupy (38% ) respondent w chce w przysz³oœci pracow aو i studiow aو zaocznie. Stosunkow o nieliczna grupa (6 % ) nie ma adnych plan w po uko czeniu szko³y. N atom iast 87% chce bezpoœrednio po zako czeniu nauki rozpocz¹و pracê zarobkow ¹ w sw oim zaw odzie. Z tej grupy respondent w 39% chce za³o yو w ³asn ¹ firm ê w ram ach dzia³alnoœci gospodarczej, a w œr d nich najw iêcej je s t uczni w ZSP w C zerw ie sku (21% - gastronom ia 1 ogrodnictw o) oraz ZSP w Sulechow ie (15% - elektrycy, gastronom ia), najm niej w ZSZ PBO (3% ). G ospodarka rynkow a, zm iany technologiczne, postêp naukow o-techniczny, zm ieniaj¹ce siê œrodow isko pracy, otoczenie zew nêtrzne zak³adu pracy, w szystko to w ym aga ci¹g³ego
128 Jan Miel y ski kszta³cenia siê i doskonalenia zaw odow ego, w zbogacania w iedzy szkolnej i praktyki zaw o dow ej nabyw anej w trakcie nauki szkolnej. M ³odzie szkolna pozytyw nie ocenia zajêcia praktyczne. W ZSP w Sulechow ie (92% ), w ZSP w C zerw ie sku (87% ), w Z SZ PBO w Z ielonej G rze (96% ). W œr d respondent w panow a³a opinia, e nale a³oby zw iêkszyو iloœو godzin przeznaczonych na praktyki zaw odow e w w arsztatach szkolnych, zajêcia w laboratoriach i pracow niach technicznych, na zajêcia w arsztatow e i praktyki w firm ach (89% ). U czniow ie tw ierdz¹, e na praktykach szybko siê ucz¹ zaw odu i s¹ to zajêcia znacznie ciekaw sze ni w iedza teoretyczna (ucze ZSZ PBO, ale podobne opinie w yra ali uczniow ie pozosta³ych szk ³). R espondenci pozytyw nie oceniaj¹ przygotow anie praktyk zaw odow ych. T akiego zdania je s t (75% ) w ZSP w Sulechow ie, (47% ) w ZSP w C zerw ie sku i (72% ) w Z SZ PBO w Z ielonej G rze. R espondenci podkreœlaj¹, e na praktykach zaw odow ych zdobyw aj¹ doœw iadczenie, kt re najbardziej p rzyd a im siê w przysz³ej pracy, w zbogacaj¹ sw oj¹ wiedzê, du o siê ucz¹ i postuluj¹: zw iêkszenie godzin na zajêcia praktyczne. W idz¹ w tym m o liw oœو: doskonalenia sw oich um iejêtnoœci zaw odow ych". Jak pokaza³y badania, uczniow ie nie m aj¹ dostatecznej w iedzy o sytuacji na lokalnym rynku pracy. N ie m a takiego rozeznania (77% ) respondent w ZSP w C zerw ie sku. N ajlepsze rozeznanie m aj¹, z uczniow ie Z SZ PB O w Zielonej G rze. Z najom oœو sytuacji na lokalnym rynku pracy i zapotrzebow ania na pracow nik w o okreœlonych kw alifikacjach, deklarow a³o (57% ) respondent w z ZSP w Sulechow ie. Z naszych bada w ynika, e przygotow anie uczni w do przysz³ej pracy zaw odow ej przez szko³y oceniane je s t przez w iêkszoœو m ³odzie y pozytyw nie. N atom iast krytycznie oceniaj¹ szkoln¹ bazê w arsztatow ¹. Ich zdaniem, je st ona najczêœciej przestarza³a. Inaczej to w ygl¹da w N iem czech. N a przyk³ad w C entrum K szta³cenia Praktycznego we Frankfurcie nad O d r¹ s¹ now oczesne hale do tzw. treningu zaw odow ego, dla poszczeg lnych zaw od w budow lanych. W sk³ad w chodz¹: 10 now oczesnych oœrodk w kszta³cenia, 1700 w arsztat w, 800 m iejsc przystosow anych do pracy teoretycznej, ponad 150 sal kom puterow ych do وw icze, praktyczne kszta³cenie zaw odow e w ponad 22 zaw odach, szeroka oferta kszta³cenia zaw odow ego, us³ugi kszta³cenia o zasiêgu regionalnym, ponadregionalnym i m iêdzynarodow ym. C K Z m a w ofercie szerok¹ paletê kurs w kszta³c¹cych i dokszta³caj¹cych dla firm i os b indyw idualnych. W œcis³ej w sp ³pracy z izbam i i zw i¹zkam i pracodaw c w na pierw szym planie znajduj¹ siê tem aty aktualne dla przem ys³u i rzem ios³a budow lanego, na kt re je st ci¹g³e zapotrzebow anie. C K Z dysponuje certyfikatam i i akredytacjam i w ym aganymi przez pa stw o. W szystkie oddzia³y s¹ zintegrow ane w kom pleksow y system edukacyjny, inform acyjny i naukow y. System ten je s t w dra any i ci¹gle rozbudow yw any w e w szystkich dziedzinach kszta³cenia i dokszta³cania. T rening zaw odow y w Z ak³adach prom ow ania Z aw o dow ego je st jednym z najw a niejszych zada organu prow adz¹cego, jakim je st N iem iecka Izba B udow nictw a. Finansow anie C entr w w pisane je st w bud et kasy Izby12. Tym czasem w Polsce Izby B udow nictw a nie dofinansow uj¹ C entr w K szta³cenia Praktycznego ani szk ³ zaw odow ych. D zia³ania w- zakresie kszta³cenia na poziom ie ponadgim nazjalnym nale ¹ do zada w ³asnych jednostek sam orz¹d w pow iat w lub m iast na praw ach pow iat w. O rgany te zatw ierdzaj¹ arkusze organizacyjne szk ³, a tym sam ym, w yra aj¹ zgo 12 Aktualnoœci WIB, nr 22 z grudnia 2008.
Wyb r zawodu i planowanie kariery zawodowej. 129 dê na uruchom ienie okreœlonej liczby oddzia³ w kszta³c¹cych w danych zaw odach, a tak e przydzielaj¹ na ten cel œrodki finansow e. R ozstrzygaj¹c o zaw odach, w kt rych bêdzie prow adzone kszta³cenie, organy te pow inny uw zglêdniaو oczekiw ania i zapotrzebow anie lokalnego rynku pracy. S zkolnictw o zaw odow e je st jednym z priorytet w Program u O peracyjnego K apita³ Ludzki. W spierana je s t r w nie w sp ³praca szk ³ i plac w ek prow adz¹cych kszta³cenie zaw odow e z pracodaw cam i i instytucjam i rynku pracy, s³u ¹ca podnoszeniu kw alifikacji zaw odow ych uczni w ja k o przysz³ych absolw ent w i w zm acnianiu ich zdolnoœci do zatrudnienia. O grom ne znaczenie m a rozpoznanie regionalnego rynku pracy, dzia³ania pracodaw c w i organizacji pracodaw c w w szystkich bran na rzecz odpow iedniego rozw i¹zyw ania problem w kszta³cenia zaw odow ego przez jednostki sam orz¹dow e upraw nione do organizow ania szkolnictw a zaw odow ego. T akie dzia³ania b êd¹ praw id³ow e, ale m usz¹ byو d³ugofalow e i w w czas w sp lnie z system em kszta³cenia zaw odow ego zapew ni¹ praw id³ow y dop³yw odpow iednio przygotow anych now ych pracow nik w dla w szystkich bran. N atom iast m ³odzie y szkolnej i bezrobotnym zapew ni¹ m o liw oœو budow ania kariery zaw odow ej13. O ile orientacja i poradnictw o zaw odow e w Polsce nabra³o charakteru system ow ego to w edukacji karierow ej dalecy jesteœm y od dokona, jak ie m aj¹ pa stw a o rozw iniêtej gospodarce rynkow ej i w spo³ecze stw ach w iedzy. Szerzej ten problem analizuj¹ autorzy K ariery zaw odow ej, B.P ietrulew icz i I. K orcz14. Ich zdaniem : P anuje g³êboki rozziew pom iêdzy tym, czego uczy siê w szko³ach, a tym, co je st w ym agane od m ³odych adept w ycia po ich uko czeniu. Z byt m a³o te pojaw ia siê ofert w zakresie edukacji karierow ej, skierow anych do os b doros³ych pozostaj¹cych w ram ach edukacji ustaw icznej 15. A utorzy, analizuj¹c problem zauw a yli, e: w dziedzinie orientacji karierow ej brakuje program w ³¹cz¹cych naukê z prac ¹ zaw o d o w ¹ program w dotycz¹cych okresu przejœcia od nauki do pracy, program w opartych na m odelow aniu po ¹danych zachow a prokarierow ych, program w sta y w akacyjnych i dzia³ania na rzecz lokalnego œrodow iska oraz skoordynow anych program w orientacji, edukacji i poradnictw a karierow ego, w spartych pom oc¹ finansow ¹ 16. D ecyzje o w yborze kierunku kszta³cenia i w yborze zaw odu przestaj¹ byو dom en ¹ m ³odoœci. O droczeniu ulega w ejœcie w zaw d, gdy coraz bardziej w yd³u a siê okres kszta³cenia form alnego oraz czas oczekiw ania na pracê. A daptacja zaw odow a przestaje byو faktem je d norazow ym, a w jej m iejsce pojaw ia siê ci¹g³e dopasow yw anie pracow nika do zm ian organizacyjnych i technologicznych oraz koniecznoœو ci¹g³ego poddaw ania siê ocenie pracow niczej i jej konsekw encjom czyli selekcji pracow niczej. T rudno te o stabilizacjê w w ybranym w szkole zaw odzie a tak e m iejscu pracy. W gospodarce rynkow ej pojaw iaj¹ siê w ahania koniunktury, kryzysy (jak to m a m iejsce obecnie w gospodarce globalnej), a w zw i¹zku z tym stan niepew noœci co do zatrudnienia. Proces ten czêsto zaczyna siê ju w szkole, bo w zm ieniaj¹cej siê nieustannie gospodarce i m a³ej elastycznoœci system u kszta³cenia, szczeg lnie w system ie szkolnym nie m a pew noœci czy ucze znajdzie pracê w w yuczonym zaw odzie w m om encie startu zaw odow ego. D latego w system ie poradnictw a zaw odow ego szkolnego i pozaszkolnego w a nym zadaniem je s t docieranie do uczni w i bezrobotnych oraz pracow ni 13 Tam e. 14 Zob. szerz. I. Korcz, B. Pietrulewicz, Kariera zawodowa. Zielona G ra 2003, s. 85 i nastêpne. IJ Tam e, s. 90-91. 16 Tam e s. 101.
130 Jan Miel y ski k w przew idyw anych do zw olnienia i ich szybkie przekw alifikow anie do zaw od w poszukiw anych na rynku pracy przez praco d aw c w.17 Podsum owanie N ie je st rzecz¹ ³atw ¹ ukierunkow aو sw j rozw j zaw odow y, aby byو konkurencyjnym na rynku pracy. W sp ³czeœnie nie w ystarczy zdobycie w szkole lub w innym system ie kszta³cenia, w iedzy i um iejêtnoœci zaw odow ych. T rzeba nauczyو m ³odzie i bezrobotnych planow a nia sw ojej kariery zaw odow ej, bow iem jej realizacja je st obecnie traktow ana tak e ja k o elem ent rozw oju zaw odow ego przez osi¹ganie kolejnych cel w zaw odow ych. Pom c uczniow i m o e w tym szkolny doradca zaw odu, kt ry pow inien zapew niو mu p o znanie r nych grup zaw od w i specjalnoœci, poznanie w ³asnych preferencji zaw odow ych, pom c w rozw ijaniu um iejêtnoœci adaptacyjnych oraz um iejêtnoœci pokonyw ania trudnoœci i w sp ³czesnych w yzw a konkurencji na rynku pracy. Szkolne O œrodki K ariery pom agaj¹ uczniom w w yr w nyw aniu szans edukacyjnych i zapew niaj¹ m o liw oœو korzystania z technologii inform acyjnych w uczeniu siê oraz rozw i¹zyw aniu problem w edukacyjnych i zaw odow ych m ³odzie y bêd¹cej w trakcie nauki w szko³ach, a tak e w przygotow aniu jej do w ejœcia na rynek pracy. N iestety je s t ich w naszych szko³ach zbyt m a³o. A by m ³odzie m ia³a szanse nabyو um iejêtnoœci planow ania w ³asnej kariery zaw odow ej musi siê nauczyو technik poznaw ania sam ego siebie, w ym aga zaw odow ych i znaو sytuacjê na rynku pracy. D latego skuteczn¹ m etod¹ s¹ grupow e zajêcia z m ³odzie ¹ w form ie w arsztat w, podczas kt rych u cz¹ siê poznaw aو sw oj¹ osobow oœو, predyspozycje zaw odow e, poznaj ¹ zaw ody, œcie ki kszta³cenia i projektuj¹ sw oje indyw idualne plany rozw oju zaw odow ego. T rudna sytuacja na rynku pracy i rosn¹ce oczekiw ania pracodaw c w, staw ia przed system em edukacji szkolnej i pozaszkolnej oraz instytucjam i rynku pracy, rodzicam i, uczniam i i bezrobotnym i, now e w ym agania w zakresie um iejêtnego staw iania cel w zaw odow ych i planow ania kariery zaw odow ej. Literatura 1. Aktualnoœci WIB, nr 22 z grudnia 2008. 2. Janiec G., Przygotowanie m³odzie y do wyboru zawodu i pracy na przyk³adzie macierzystej szko³y, UZ 2006. 3. Korcz I., Pietrulewicz B., Kariera zawodowa, Zielona G ra 2003. 4. Kwiatkowski M Niedopasowanie. Kwalifikacje a rynek pracy w Lubuskim Tr jmieœcie, UZ, Zielona G ra. 17 J. Wilsz., Nowe zadania i funkcje poradnictwa zawodowego ze wzglêdu na m echanizm y wsp ³czesnego rynku pracy - propozycja nowego podejœcia, [w:] Kszta³cenie zawodowe: pedagogika i psychologia, nr VI, red. T Lewowicki. J. Wilsz, 1. Ziaziun i N. Nyczka³o, W ydawnictwo Wy szej Szko³y Pedagogicznej w Czêstochowie, Czêstochowa - Kij w 2004, s. 147-157.
Wyb r zawodu i planowanie kariery zawodowej.. 131 5. Kwiatkowski S.M. (red), Edukacja zawodowa wobec rynku pracy i integracji europejskiej, IBE, ITE, IPiSS, z. 6, Warszawa 2000. 6. Ministerstwo Edukacji Narodowej, O edukacji dla rynku pracy, Warszawa 2001. 7. Dz.U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624. 8. Dz.U. z 2001 r. Nr 10, poz. 96. 9. Dz.U. z 2002 r. Nr 10, poz. 96. 10. Wilsz J., Nowe zadania i funkcje poradnictwa zawodowego ze wzgl¹du na mechanizmy wsp ³czesnego rynku pracy - propozycja nowego podejœcia, [w:] Kszta³cenie zawodowe: pedagogika i psychologia, nr VI, red. T. Lewowicki, J. Wilsz, I. Ziaziun i N. Nyczka³o, Wydawnictwo Wy szej Szko³y Pedagogicznej w Czêstochowie, C zêstochow a-k ij w 2004, s. 147-157. 11. Bednarczyk H., Kszta³cenie dla wsp lnej przysz³oœci, [w:] Kszta³cenie ustawiczne dla wielokulturowoœci, (red.) Lewowicki T., Szlosek F., Warszawa - Radom 2009. R ecenzent: B ogus³aw Pietrulewicz