Wprowadzenie Chorobom serca można zapobiec Wystarczy rozejrzeć się wśród najbliższej rodziny, by znaleźć kogoś, kto choruje na serce lub należy do grupy podwyższonego ryzyka. Być może tą osobą jesteś nawet ty. Bez wątpienia choroby układu sercowo-naczyniowego zabijają najwięcej osób i odpowiedzialne są za więcej zgonów niż siedem kolejnych najczęstszych przyczyn śmierci razem wziętych. Każdego roku na choroby układu krążenia umiera ponad milion Amerykanów, a to oznacza 2600 osób dziennie lub jedną osobę co 33 sekundy. Zanim doczytasz tę stronę do końca kolejny Amerykanin umrze w wyniku choroby serca. Około 59 milionów Amerykanów cierpi na jakąś chorobę układu krążenia, jak choroba wieńcowa i nadciśnienie, która w końcu może doprowadzić do ich śmierci. Szacowane koszty związane z chorobami serca w 1999 roku to 286,5 miliarda dolarów. Co prawda geny mają znaczenie, jeśli chodzi o predyspozycje do chorób serca, ale biologia to bynajmniej nie fatum. Przytłaczająca liczba dowodów wskazuje na to, że to od ciebie zależy, czy zachorujesz na serce oraz czy choroba będzie postępować. Nowe, sensacyjne badania codziennie potwierdzają, że chorób serca możesz uniknąć lub pokonać je, stosując dietę i suplementy, i że nigdy nie jest za późno, aby coś zmienić. W ciągu kilku ostatnich lat nowe badania naukowe prowadzone na szeroką skalę dostarczyły niepodważalnych dowodów. Nawet Zdrowe serce 06.indd 11 2010-09-03 10:44:36
12 WPROWADZENIE najtwardsi sceptycy przyznali, że to, co jemy, oraz suplementy, które zażywamy, nie tylko eliminują czynniki ryzyka chorób serca, takie jak nadciśnienie, i cofają ich skutki, ale także zapobiegają chorobom serca oraz leczą je. Weźmy na przykład witaminę E. Niektóre frapujące badania, w których przeanalizowano efekty zażywania suplementów oraz nawyki dietetyczne tysięcy osób, konsekwentnie dowodzą, że u tych, którzy przyjmowali wysokie dawki witaminy E, prawdopodobieństwo zachorowania na choroby serca było niższe. Stąd też zachęcający wniosek: witamina E chroni przed chorobami serca. I wówczas pojawił się argument przeważający szalę, czyli brytyjskie badanie, w którym mężczyznom po zawale podawano witaminę E. W porównaniu z osobami, którym podawano placebo, u osób zażywających witaminę E ryzyko kolejnego zawału było niższe aż o 77 procent! Przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych badanie sponsorowane przez National Institutes of Health, tak zwane badanie DASH (skrót oznaczający leczenie nadciśnienia za pomocą diety), dowiodło, że dieta bogata w owoce morza, warzywa i błonnik, a uboga w sód, obniża ciśnienie równie skutecznie jak leki. Te oraz inne przekonujące badania opisane są w niniejszej książce. W książce tej wymieniony jest każdy produkt żywnościowy, którego działanie lecznicze oraz zapobiegające chorobom serca zostało naukowo potwierdzone. Rewolucja w badaniach naukowych Jesteśmy świadkami niezwykłej rewolucji w medycynie, przedkładającej profilaktykę nad leczenie oraz traktującej metody naturalne jako dopełnienie medycyny konwencjonalnej lub jako jej zamiennik. Mnożą się dowody wskazujące, w jaki sposób środki naturalne mogą zwalczać choroby serca. Prestiżowe czasopisma amerykańskie pełne są raportów dokumentujących wspaniałe, jeszcze 10 lat temu nieprzypuszczalne właściwości produktów żywnościowych i naturalnych suplementów, pozwalające zwalczyć nadciśnienie, wysoki poziom cholesterolu i zawały. Świadectwa płyną z takich wiodących instytucji jak, między innymi: Harvard, University of California, Tufts, John Hopkins, Stanford i Yale. Niektóre z obecnie badanych substancji już od wieków podejrzewane były o to, że chronią przed chorobami serca, podczas gdy Zdrowe serce 06.indd 12 2010-09-03 10:44:36
WPROWADZENIE 13 inne zaledwie od kilku lat. Część z nich, jak witaminę C oraz E, już znamy. A niektóre, na przykład koenzym Q10, jeszcze nie są tak popularne, lecz w laboratoriach naukowców pracujących nad sposobami zapobiegania zawałom i leczenia ich stają się supergwiazdami. Czytając książkę, zauważysz, iż te środki naturalne najczęściej chronią serce dzięki temu, że zwalczają wolne rodniki niszczycielskie cząsteczki, które powstają w ciele, a także dostają się do niego wraz z zanieczyszczeniami ze środowiska. Wolne rodniki atakują cholesterol krążący we krwi i wpływają na niego w taki sposób, że zatyka on tętnice prowadzące do serca oraz mózgu. Antyoksydanty w pożywieniu i suplementach neutralizują wolne rodniki, unieszkodliwiając je. Większość chorób serca można powiązać z ogólnym niedoborem antyoksydantów, a także z faktem, że w naszym środowisku zarówno zewnętrznym, jak i wewnętrznym jest bardzo dużo wolnych rodników. Zatem wiele substancji antyoksydacyjnych, takich jak witamina E, witamina C i koenzym Q10 może w pojedynkę lub wspólnie zapobiegać chorobom serca. Wyjątkowe produkty żywnościowe, które chronią serce Niedobór antyoksydantów można zlikwidować za pomocą diety. Pożywienie to niezwykle złożona mieszanka chemiczna, która dociera do twoich komórek, zmienia ich skład i reguluje ich działanie. Choć być może nie myślisz o nim w ten sposób, pożywienie to zestaw bardzo skutecznych środków farmakologicznych, które kontrolują działanie komórek twojego ciała. To, co dajesz swoim komórkom, może z nich uczynić fortecę pełną armii antyoksydantów, która powstrzyma zniszczenia, jakie z czasem wyrządzają ataki wolnych rodników wywołujące choroby serca. Ale możesz też spożywać jedzenie całkowicie pozbawione antyoksydantów, pozwalając tym samym na masową zagładę i okaleczenie swoich komórek zmniejszając swoje szanse na powstrzymanie chorób serca i przedłużenie życia. Działanie ochronne mają przede wszystkim pokarmy roślinne: owoce, warzywa, rośliny strączkowe, zboża i oleje. Oprócz tego, że mają one działanie antyoksydacyjne, produkty te przeciwdziałają chorobom serca na inne sposoby: przyczyniają się do obniżenia ci- Zdrowe serce 06.indd 13 2010-09-03 10:44:36
14 WPROWADZENIE śnienia krwi, obniżają poziom cholesterolu oraz innej szkodliwej dla serca substancji homocysteiny. Suplementy, które chronią serce Podczas gdy dieta bogata w owoce, warzywa i pełne ziarna oraz ryby jest intensywnie badana pod kątem jej korzystnego działania na serce, podobnym badaniom poddawane są poszczególne witaminy, minerały i inne dobroczynne składniki zawarte w wymienionych wyżej pokarmach. Zmiana w podejściu medycyny do suplementów witaminowych przypomina trzęsienie ziemi. Naukowcy nie traktują już witamin i minerałów jak zwykłych składników odżywczych, dzięki którym mamy mocne kości i leczymy niedobory, takie jak szkorbut. Przed witaminami otwiera się nowa granica, twierdzi badający witaminy dr Ishwarlal Jialal, profesor interny i odżywania klinicznego na University of Texas Southwestern Medical Center w Dallas. W nowej rzeczywistości pewne kluczowe witaminy, w dawkach przekraczających ilości zawarte w pożywieniu, stanowią obietnicę ochrony przed chorobami serca, daleko wykraczającą poza wszystkie nasze wcześniejsze oczekiwania. Jak przekonasz się, czytając niniejszą książkę, dowodów na to jest coraz więcej. Argumenty przemawiające za tym, aby brać witaminy i minerały oraz inne suplementy zapobiegające chorobom serca i leczące je, stają się tak przekonujące, że nieprzyjmowanie ich jest zaproszeniem do lekkomyślnego starzenia się i przedwczesnych chorób serca. A oto przykłady: Ofiary chorób serca mają we krwi i w tkankach zaniżony poziom antyoksydantów pochodzących z pożywienia, w tym witaminy E, witaminy C, beta-karotenu i selenu. Niedobór niektórych witamin z grupy B może uszkadzać tętnice i wywoływać zawał; uzupełnienie niedoboru często zapobiega tym chorobom lub leczy je. Nie możesz opierać się na zalecanych powszechnie przeciętnych dawkach witamin i minerałów (zalecana dzienna dawka), jeśli całkowicie chcesz się pozbyć szkód spowodowa- Zdrowe serce 06.indd 14 2010-09-03 10:44:36
WPROWADZENIE 15 nych chorobami serca, choć niekiedy nawet te niewielkie dawki mogą zapobiec szkodom lub doprowadzić do ich cofnięcia się. Weź sobie tę książkę do serca W niniejszej książce znajdziesz wyniki najnowszych, najbardziej kompleksowych badań nad tym, w jaki sposób dieta i suplementy mogą zapobiegać chorobom serca, leczyć je, a nawet całkowicie likwidować ich skutki. Książka ta jest połączeniem informacji o chorobach serca i diecie podanych w moich trzech wcześniej wydanych książkach: Żywność twój cudowny lek, Stop starzeniu! oraz Cudowne kuracje. Wyniki badań naukowych zostały zaktualizowane na podstawie setek publikacji w najważniejszych czasopismach medycznych i wywiadów z wieloma naukowcami. Dodałam także informacje przedstawiające najnowsze dostępne wskazówki dotyczące niezwykłego leczniczego wypływu na serce pokarmów, witamin, minerałów i środków naturalnych. Oto kilka słów na temat tego, co zostało opisane w książce: pokarmy, które pomagają zwalczać oraz leczą takie schorzenia, jak choroby serca, wysoki poziom cholesterolu/trójglicerydów, wysokie ciśnienie krwi, zwężenie tętnic czy zakrzepy; witaminy i minerały, które zwalczają choroby serca oraz ich zalecane dawki; zioła i środki naturalne, których działanie niekiedy równie skuteczne jak leków pozwala zachować zdrowe serce oraz prowadzić aktywny styl życia. W Stanach Zjednoczonych choroby serca zbierają największe żniwo, a wskutek nich umiera więcej osób niż z jakiegokolwiek innego powodu. Pamiętaj, nie jesteś jednak bezsilny wobec nich. Uzbrojony w informacje zawarte w niniejszej książce możesz przejąć kontrolę i zapobiec im, wyleczyć je lub złagodzić ich objawy. Możesz powstrzymać choroby serca. Najlepiej zacząć już teraz. Zdrowe serce 06.indd 15 2010-09-03 10:44:36
16 ZDROWE SERCE Smutne fakty Niestety, typowa amerykańska dieta i coraz bardziej siedzący tryb życia sprawiły, że choroby serca stały się epidemią. Choroby sercowo-naczyniowe to najważniejsza przyczyna zgonów w Ameryce. Około 59 milionów Amerykanów cierpi na jedną lub więcej chorób układu krążenia. W 1996 (z tego roku pochodzą pierwsze dane) na choroby serca i naczyń krwionośnych zmarło 959 227 osób, co stanowi 41% wszystkich zgonów, lub też jeden na 2,4 zgonu. Codziennie ponad 2600 Amerykanów umiera na choroby sercowo-naczyniowe, co oznacza przeciętnie jeden zgon co 33 sekundy. Na choroby układu krążenia umiera corocznie więcej osób niż na siedem kolejnych głównych przyczyn śmierci razem wziętych. W przybliżeniu około jednej szóstej z osób, które zmarły na te choroby, było w wieku poniżej 65 lat. Na choroby serca umiera więcej kobiet niż mężczyzn; w 1996 roku choroby sercowo-naczyniowe były przyczyną śmierci 52,7% kobiet i 47,3% mężczyzn. U około 52% dorosłych Amerykanów całkowity poziom cholesterolu we krwi wynosi 200 mg/dl lub więcej. (Powyżej 200 mg/dl ryzyko chorób serca wzrasta). 20% dorosłych Amerykanów ma podwyższony całkowity poziom cholesterolu (240 mg/dl lub wyższy). Po przekroczeniu 50. roku życia kobiety mają wyższy poziom cholesterolu niż mężczyźni. W 1995 roku (z tego roku pochodzą pierwsze dane) udar zabił 157 991 osób i był trzecią z kolei przyczyną śmierci. Udar jest główną przyczyną niepełnosprawności w Stanach Zjednoczonych. W 1995 roku kobiety stanowiły 61% ofiar udaru. (Źródło: dane statystyczne przetworzone na podstawie raportów statystycznych American Heart Association). Zdrowe serce 06.indd 16 2010-09-03 10:44:36
Część 1 Co jeść, aby zwalczyć choroby serca Jeśli obawiasz się chorób serca a któżby się ich nie obawiał w kraju, gdzie rocznie umiera na nie niemal milion osób? to jedną z najważniejszych wskazówek pozwalających przetrwać jest wiedza o tym, co jedzą ludzie, którzy nie chorują na serce lub nie umierają z tego powodu. Oczywiście, geny i płeć są częściowo odpowiedzialne. Ale to samo dotyczy stylu życia palenia papierosów, braku ruchu i stresu. Nawet kiedy naukowcy wyeliminują te czynniki, dieta nadal okazuje się mieć kluczowe znaczenie dla tego, czy twoje tętnice staną się niedrożne, a serce niewydolne. Najważniejsze w zapobieganiu zawałom i udarom jest przede wszystkim powstrzymanie rozwoju chorób tętnic, które nieuchronnie postępują wraz z wiekiem. Ale niezwykłe, nowe dowody pokazują, że nawet jeśli dotychczas jadałeś lekkomyślnie i nawet jeśli już masz problemy z sercem, w tym także miałeś zawał, to zmiana diety może zapobiec przyszłej katastrofie kardiologicznej, a nawet zatrzymać proces degeneracji tętnic i odwrócić już istniejące zmiany, pomagając tym samym w przywracaniu im zdrowia. Nie jest ani za wcześnie, ani za późno. Zdrowe serce 06.indd 17 2010-09-03 10:44:37
18 ZDROWE SERCE W jaki sposób tętnice stają się niedrożne i jak pożywienie może powstrzymać ten proces W chwili narodzin twoje tętnice są czyste, drożne i elastyczne. Ale już od wczesnych lat zaczyna się proces ich zatykania, znany jako arterioskleroza (miażdżyca) lub choroba wieńcowa serca. Pręgi tłuszczu pojawiają się w warstwie komórek, które wyściełają ścianki tętnic oraz pod nią. Stopniowo pręgi te przekształcają się w płytki tłuste, bliznowate tkanki, które wybrzuszają się, zwężając tętnice i częściowo blokując przepływ krwi. Jeśli któraś z tych płytek pęknie, może uaktywnić się mechanizm krzepnięcia. Jeśli zakrzep będzie odpowiednio duży, może zablokować przepływ krwi, a wówczas duże fragmenty mięśnia sercowego nie otrzymają tlenu jest to zjawisko znane jako zawał lub atak serca. Słabszy przepływ krwi może także doprowadzić do zaburzeń rytmu serca, takich jak tachykardia lub migotanie, co niekiedy jest przyczyną nagłej śmierci. Jeśli zaś dojdzie do niedrożności albo pęknięcia naczynia krwionośnego biegnącego do mózgu, będziesz mieć udar. To, co jesz, w największym stopniu determinuje, jak szybko i do jakiego stopnia twoje tętnice się zatkają. Właściwa dieta pomaga zadbać o to, aby tętnice były drożne, wolne od groźnych skrzepów oraz wystarczająco elastyczne i służyły ci jako zdrowe naczynia, którymi płynie krew. Pożywienie pozwala to osiągnąć, ponieważ zwalcza odkładanie się cholesterolu i innych tłuszczów zawartych we krwi, lecz przede wszystkim wpływa ono na czynniki, od których zależy powstawanie zakrzepów. A oto, co, jak twierdzą naukowcy na całym świecie, jedzą ludzie, którzy nie chorują na serce. Zdrowe serce 06.indd 18 2010-09-03 10:44:37