PLANOWANIE WYNIKOWE PRACY DYDAKTYCZNEJ Opracowała: Lidia Brandmiller-Witowska
Podstawa prawna do sporządzania planów wynikowych Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. (Dz. U. z 2001 r. Nr 29, poz. 323) obliguje nauczycieli do sformułowania (zatem zaplanowania) wymagań edukacyjnych i podania ich do wiadomości uczniom oraz ich rodzicom. Plan wynikowy jest podrzędny w stosunku do innych dokumentów, takich jak podstawa programowa, program nauczania, wewnątrzszkolny oraz przedmiotowy system oceniania i musi być zgodny z ich założeniami.
Planowanie wynikowe Planowanie wynikowe jest kluczowe dla współczesnej dydaktyki, gdyż przeciwdziała nadmiernej fantazji, hasłom bez pokrycia, pozorowaniu wysokiego poziomu pracy, a także -gdy jest poprawne i systematycznie stosowane - różnym postaciom materializmu dydaktycznego." B.Niemierko
Aspekty planowania w pracy dydaktycznej wg B. Niemierki Planowanie kierunkowe planowanie roczne lub semestralne Planowanie wynikowe planowanie działu/większej jednostki tematycznej Planowanie metodyczne planowanie konkretnej jednostki lekcyjnej
Planowanie wynikowe to średniookresowy sposób planowania pracy dydaktycznej, skoncentrowany na wymaganiach programowych.
Wymagania programowe są to oczekiwane osiągnięcia uczniów realizacji określonego programu nauczania
Definicja planu wynikowego Bolesław Niemierko, "Między oceną a dydaktyką szkolną 1991 uporządkowany wykaz oczekiwanych wyników uczenia się ucznia zawiera ich opis i podporządkowany tym efektom zakres materiału nauczania, który jest podrzędny względem przedmiotowego systemu oceniania (przyjętego przez nauczyciela lub grupę nauczycieli uczących danego przedmiotu w danej szkole)
Plan wynikowy wśród innych dokumentów 1. Podstawa programowa 2. Program nauczania 3. Wewnątrzszkolny system oceniania 4. Przedmiotowy system oceniania 5. Plan wynikowy
Plan wynikowy jest indywidualnym dokumentem nauczycielskim; punktem wyjścia do jego opracowania powinny być wymagania edukacyjne (programowe) sprecyzowane na początku etapu kształcenia; musi powstać w szkole i powinien uwzględniać miejscowe uwarunkowania: indywidualne możliwości uczniów, nauczycieli, specyfikę zespołu klasowego, ilości godzin zajęć dydaktycznych, określających zakres realizowanego materiału i innych czynników, warunkujących realizację programu nauczania, a także zasobów materialnych i organizacyjnych; polega na zaplanowaniu czynności ucznia, które powinien on opanować w trakcie lekcji; sformułowane w postaci wymagań podstawowych i ponadpodstawowych pomagają ocenić przyrost wiedzy i umiejętności nabytych w procesie kształcenia; zastępuje dotychczas stosowany rozkład materiału nauczania; jest wymagany przez nadzór pedagogiczny;
Ważne informacje dla wszystkich nauczycieli nie istnieje jeden uniwersalny plan wynikowy dla wszystkich nauczycieli; wymagania tworzy każdy nauczyciel dla konkretnego zespołu klasowego, z którym pracuje; nauczyciel ma obowiązek zrealizować w całości podstawę programową; podręczniki i programy nauczania dopuszczone do użytku przez MEN muszą zawierać treści i osiągnięcia zapisane w podstawie programowej; plan wynikowy to dokument żywy, który powinien być uzupełniany i korygowany.
Porównanie Plan wynikowy planowanie z punktu widzenia ucznia (przewidywanie osiągnięć ucznia na poszczególnych etapach nauki wynik efektu kształcenia), zapis w planie wynikowym (cele formułowane czynnościowo/ operacyjnie), mierzalne efekty pracy nauczyciela, dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości zespołu klasowego Rozkład materiału planowanie pracy z punktu widzenia nauczyciela (pełna realizacja materiału nauczania), zapis w rozkładzie materiału (cele formułowane ogólnie), brak nadzoru nad efektywnością pracy nauczyciela, uniwersalny, pasujący do wszystkich zespołów klasowych na danym etapie kształcenia
Jak konstruujemy plan wynikowy
Czynnościowy model treści nauczania Cele nauczania Opis umiejętności ucznia w kategoriach operacyjnych (Taksonomia celów ABC) Wymagania programowe Formułowane na podstawie programu nauczania Uwzględniają zróżnicowanie poziomów Podstawowego i Ponadpodstawowego
Planowanie konkretnej jednostki lekcyjnej Określenie celów kształcenia, Dokonanie ich operacjonalizacji.
Jakie funkcje pełnią właściwie postawione cele ukierunkowują i motywują poczynania ucznia i nauczyciela, umożliwiają właściwy dobór treści, metod i środków dydaktycznych, umożliwiają przeprowadzenie dokładnej i obiektywnej kontroli i oceny wiedzy ucznia.
Podział celów ze względu na zakres treści ogólne zawarte w podstawie programowej, szczegółowe (operacyjne) opisują pożądane rezultaty / umiejętności ucznia nabyte na danej lekcji
Cele operacyjne opis zachowania, jakiego oczekujemy od ucznia po zakończeniu nauki, opis warunków, w jakich uczeń ma demonstrować te zachowania, standardy określające najniższy możliwy (dopuszczalny) poziom realizacji zachowania końcowego.
Hierarchiczna klasyfikacja celów operacyjnych (taksonomia celów) polega na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie kategorie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego oznacza, że cel niższy został osiągnięty.
Taksonomia celów ABC wg B. Niemierki POZIOM KATEGORIA A znajomość materiału WIADOMOŚCI B rozumienie materiału C posługiwanie się wiadomościami w sytuacjach typowych UMIEJĘTNOŚCI D posługiwanie się wiadomościami w sytuacjach problemowych
Kategoria A Zapamiętanie wiadomości oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych. Uczeń nie powinien mylić tych wiadomości ze sobą i zniekształcać. Uczeń uzyskuje gotową wiedzę, wymagającą co najwyżej pewnego przegrupowania dla powiązania z wiedzą poprzednio zdobytą.
Kategoria B Rozumienie wiadomości oznacza, że uczeń potrafi je przedstawić w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić. Kategoria ta obejmuje elementarny poziom zrozumienia wiadomości, pozwalający na operowanie wiadomością w zakresie uznanym za niezbędny na danym szczeblu nauczania przedmiotu. Głównymi rodzajami operacji są: tłumaczenie swoimi słowami, interpretacja i ekstrapolacja, polegająca na przedłużeniu opisu zjawiska na inne sytuacje, równoległe lub przyległe.
Kategoria C Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów. Sytuacja, w której czynność jest wykonywana, nie powinna odbiegać od sytuacji, w jakiej czynność była ćwiczona.
Kategoria D Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywania analizy, syntezy i ceny nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania. Są tu wykorzystane wiadomości z różnych dziedzin, a rozwiązanie jest zawsze w pewnym stopniu twórcze.
Ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje: Formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych oraz informowanie o nich uczniów i rodziców /opiekunów prawnych/. Bieżące ocenianie i śródroczne klasyfikowanie według skali i w formach przyjętych w szkołach.
Model idealny zróżnicowanych wymagań programowych B.Niemierki POZIOMY WYMAGAŃ KONIECZNE PODSTAWOWE ROZSZERZAJĄCE DOPEŁNIAJĄCE WYKRACZAJĄCE* WYRÓŻNIAJĄCE* - - - - - Ocena niedostateczna + - - - - Ocena dopuszczająca + + - - - Ocena dostateczna + + + - - Ocena dobra + + + + - Ocena bardzo dobra + + + + + Ocena celująca
WZÓR Dział programowy Program nauczania PLAN WYNIKOWY Temat lekcji WYMAGANIA PROGRAMOWE UWAGI PODSTAWOWE PONADPODSTAWOWE O OSIĄGNIĘCIACH UCZNIÓW OCENY 1,2,3 OCENY 4,5
Zawartość planu wynikowego w odniesieniu do języków obcych tytuł rozdziału/tematy lekcji z danego działu, słownictwo, gramatykę, osiągnięcia ucznia na dwóch poziomach: podstawowym i ponadpodstawowym, ścieżki międzyprzedmiotowe, zgodność z wymogami reformy
Etapy sporządzania planu wynikowego analiza podstawy programowej i standardów wymagań egzaminacyjnych; analizy programu nauczania; wstępna ocena osiągnięć uczniów (diagnoza wstępna); określenie czynników sprzyjających i utrudniających uczenie się nauczanie; określenie czynności uczniów, które powinni osiągnąć i sprawdzenie, które kategorie (A, B, C, D) reprezentują; Ocenienie poszczególne czynności według kryteriów wymagań (łatwość/trudność, niezbędność w dalszym uczeniu przedmiotu, użyteczność praktyczną - życiową);
Etapy sporządzania planu wynikowego określenie czynności podstawowych (P) i ponadpodstawowych (PP) - (hierarchizacja); sprawdzenie czynności podstawowych i ponadpodstawowych (zupełność, objętość, struktura...) ocena realizmu; konsultacja wymagania z innymi nauczycielami (w zespole międzyprzedmiotowym); zapoznanie uczniów z wymaganiami; nauczanie według wymagań/ sprawdzanie i ocenianie według wymagań;. na bieżąco i pod koniec realizacji działu programowego dokonanie korekty (urealnienia) wymagań.
BŁĘDY W PLANOWANIU WYNIKOWYM Brak dostosowania do potrzeb możliwości uczniów i warunków kształcenia w szkole, Fragmentaryczność i zatomizowanie osiągnięć - zbytnia szczegółowość (plan wynikowy powinien zawierać końcowe umiejętności), Encyklopedyzm w poziomie podstawowym (nauka na pamięć, regułki), Przeładowanie poziomu podstawowego, Odtwórczy charakter poziomu najwyższego (szczegóły na poziomie PP), Brak korelacji międzyprzedmiotowej,
BŁĘDY W PLANOWANIU WYNIKOWYM Brak weryfikacji empirycznej wymagań (teoretyczność planu) Brak bieżącego stosowania wymagań w nauczaniu i ocenianiu, Formalizacja planów wynikowych i ich nadmierne rozbudowanie (za dużo rubryczek), Brak sprawdzania stopnia opanowania wymagań przez uczniów (sprawdź, ilu uczniów opanowało podstawy) Brak różnic między poziomami P i PP, * Wymagania powinni formułować autorzy programów, * Obowiązkiem nauczycieli jest dostosowanie wymagań do potrzeb uczniów danej szkoły (cykle godzinowe, liczba uczniów w klasie).
PROCEDURY TWORZENIA/ PISANIA WYMAGAŃ Znajomość programu Stosowanie kryteriów: łatwy- trudny Nazywanie czynności (nazwij, wymień...)
Dziękuję za uwagę!
BIBLIOGRAFIA Rozporządzenie MEN z dnia 21.03.2001 w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania, promowania uczniów i słuchaczy... Arends Richard I., Uczymy się nauczać". Tłum. K. Kruszewski, WSiP, Warszawa 1995 Byczkowska E., Kalkstein P. Planowanie wynikowe pracy dydaktycznej, Cohen L., Manion L., Morrison K., Wprowadzenie do nauczania, Zysk i S-ka, Poznań 1999 Decker F. Walker, Jonas F. Soltis, Program i cele kształcenia". Tłum. K. Kruszewski, WSiP, Warszawa 2000 Jaworska E., Makulska-Dąbkowska B., Werner A. Planowanie wynikowe http://andrzej.werner.edu.oeiizk.waw.pl/materialy2006/planowanie.pdf Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 2000 Niemierko B., Ocenianie bez tajemnic, WSiP, Warszawa 2002 Niemierko B., Między oceną szkolną a dydaktyką. Bliżej dydaktyki, Warszawa 2001 Niemierko B., Pomiar wyników kształcenia, Warszawa 1999 Ochenduszko Julian, Planowanie pracy dydaktycznej nauczyciela. WOM, Poradnik. Biblioteczka Reformy Oświatowej, Bydgoszcz 1997 Walker D.F., Soltis J.F., Program i cele kształcenia, WSiP, Warszawa 2000 Winklewski J., Metodyka geografii, WSiP, Warszawa 1977