MATERIA Y I STUDIA. Zeszyt nr 194. Model gospodarki polskiej ECMOD

MATERIA Y I STUDIA Zeszy nr 194 Model gospodarki polskiej ECMOD Taiana Fic, Marcin Kolasa, Adam Ko, Karol Murawski, Micha Rubaszek, Magdalena Tarnicka Warszawa, czerwiec 2005 r.

Auorzy sà pracownikami Deparamenu Analiz Makroekonomicznych i Srukuralnych Narodowego Banku Polskiego. Projekem kierowa a Taiana Fic. Adres do korespondencji: aiana.fic@mail.nbp.pl Projek graficzny: Oliwka s.c. Sk ad i druk: Drukarnia NBP Wyda : Narodowy Bank Polski Deparamen Komunikacji Spo ecznej 00-919 Warszawa, ul. Âwi okrzyska 11/21 el. (22) 653 23 35, fax (22) 653 13 21 Copyrigh Narodowy Bank Polski, 2005 Maeria y i Sudia rozprowadzane sà bezp anie. Dos pne sà równie na sronie inerneowej NBP: hp://www.nbp.pl 2 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Spis Podzi kowania reêci Podzi kowania Za sugesie i uwagi, zarówno do akualnej, jak i poprzednich wersji modelu auorzy dzi kujà: Piorowi Boguszewskiemu, Wojciechowi Charemzie, Adamowi Czy ewskiemu, Ryszardowi Kokoszczyƒskiemu, Krzyszofowi Marczewskiemu, Wioldowi Or- owskiemu, Krzyszofowi Rybiƒskiemu, Krysynie Srzale, Piorowi Szpunarowi, Aleksandrowi Welfe, Leszkowi Zienkowskiemu, naczelnikom wydzia ów zaanga owanych w prace nad modelem Jakubowi Borowskiemu, Ma gorzacie Golik, Gra ynie Mierzejewskiej, Ewie Rzeszuek, Zbigniewowi ó kiewskiemu, oraz Romanowi Sawiƒskiemu. Szczególne podzi kowania auorzy sk adajà Micha owi Gradzewiczowi, kóry wspó worzy poprzednià wersj modelu. Model nie mia by obecnego ksza u, gdyby nie wk ad Micha a. Za pomoc w przygoowaniu opracowania auorzy dzi kujà Tomaszowi Kuciƒskiemu. OdpowiedzialnoÊç za ewenualne b dy ponoszà auorzy. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 182 194 3

Spis reêci Spis reêci STRESZCZENIE NIETECHNICZNE.................................. 6 1 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MODELU ECMOD..................... 8 1.1 METODOLOGIA KONSTRUKCJI ECMODU, METODOLOGIA PROGNOZ I SYMULACJI 12 1.2 ECMOD ASPEKTY TEORETYCZNE................................... 13 2 MODU Y MODELU ECMOD................................... 18 2.1 SFERA REALNA................................................. 20 2.1.1 Srona poda owa............................................ 20 2.1.2 Srona popyowa............................................ 22 2.1.2.1 Spo ycie indywidualne(gospodarsw domowych)...................... 22 2.1.2.2 Dochód do dyspozycji......................................... 23 2.1.2.3 Nak ady na Êrodki rwa e....................................... 25 2.2 CENY I KOSZTY................................................ 27 2.2.1 Wskaênik CPI............................................... 27 2.2.2 Deflaor PKB............................................... 28 2.2.3 P ace..................................................... 29 2.2.4 Kurs waluowy.............................................. 30 2.2.5 Sopy procenowe........................................... 33 2.3 SEKTOR ZEWN TRZNY........................................... 35 2.3.1 Bilans p aniczy............................................. 35 2.3.2 Handel zagraniczny.......................................... 36 2.3.2.1 Ekspor owarów i us ug....................................... 37 2.3.2.2 Impor owarów i us ug........................................ 37 2.3.2.3 Deflaor eksporu............................................ 38 2.3.2.4 Deflaor imporu............................................. 39 2.4 SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH.................................. 40 2.4.1 Dochody SFP............................................... 40 2.4.1.1 Wp ywy z podaków poêrednich.................................. 41 2.4.1.2 Wp ywy z PIT............................................... 42 2.4.1.3 Wp ywy z CIT............................................... 43 2.4.1.4 Wp ywy ze sk adek na ubezpieczenia spo eczne i zdrowone.............. 43 2.4.1.5 Wp ywy z ce............................................... 44 2.4.1.6 Wp ywy z podaku od nieruchomoêci.............................. 44 2.4.1.7 Wp ywy z zysku NBP oraz pozosa e dochody......................... 45 2.4.2 Wydaki SFP................................................ 45 2.4.2.1 Wydaki bie àce............................................. 46 2.4.2.2 Wydaki na ransfery dla ludnoêci................................. 46 2.4.2.3 Koszy obs ugi d ugu.......................................... 48 4 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Spis reêci 2.4.2.4 Wydaki inwesycyjne, doacje dla przedsi biorsw oraz pozosa e wydaki.... 49 2.4.3 Deficy i d ug publiczny SFP..................................... 49 3 ANALIZY SYMULACYJNE..................................... 51 3.1 REGU A POLITYKI PIENI NEJ...................................... 52 3.2 REGU A POLITYKI FISKALNEJ....................................... 52 3.3 W ASNOÂCI PROGNOSTYCZNE MODELU - SYMULACJE WEWNÑTRZ I POZA PRÓBÑ.......................................................53 3.4 IMPULS STOPY PROCENTOWEJ..................................... 57 3.5 IMPULS KURSOWY.............................................. 59 3.6 IMPULS FISKALNY.............................................. 60 4 ZAKO CZENIE............................................ 62 5 BIBLIOGRAFIA (WYBÓR)..................................... 63 6 ANEKS STATYSTYCZNY...................................... 67 Aneks 2. Meoda ieracyjna model eksperci.............................. 73 Aneks 3. Równowaga d ugookresowa................................... 75 Aneks 4. Analiza koinegracji......................................... 77 Aneks 5. Oznaczenia zmiennych....................................... 79 MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 5

Sreszczenie nieechniczne Sreszczenie nieechniczne Opracowanie zawiera opis wielorównaniowego modelu makroekonomicznego gospodarki polskiej ECMOD skonsruowanego na porzeby prowadzenia poliyki pieni nej w Polsce. Poliyka bezpo redniego celu inflacyjnego zakłada, e w procesie podejmowania decyzji ison rol odgrywa ocena perspekyw inflacji, a w ym projekcja inflacji. Znaczenie prognoz we spółczesnej poliyce monearnej znajduje odzwierciedlenie w słowach prezesa Rezerwy Federalnej, Alana Greenspana: Implici in any moneary policy acion or inacion is an expecaion of how he fuure will unfold, ha is, a forecas [Greenspan, 2002]. Modele makroekonomiczne sysemayzuj my lenie o zło onej rzeczywiso ci gospodarczej i pozwalaj na idenyfikacj czynników isonych dla wyja nienia mechanizmów funkcjonowania gospodarki w przyszło ci. Model ECMOD skonsruowany zosał w celu sporz dzania prognoz wszyskich kluczowych kaegorii makroekonomicznych przede wszyskim inflacji, a ak e PKB i jego składowych i wielu innych zmiennych wa nych z punku widzenia prowadzenia poliyki monearnej. Drugim celem, na porzeby kórego zbudowano ECMOD, jes przeprowadzanie symulacji, umo liwiaj cych kwanyfikacj skuk w poliyki gospodarczej oraz egzogenicznych szoków na główne wielko ci makroekonomiczne. Filozofia konsrukcji modelu ECMOD opiera si na d eniu do odzwierciedlania procesów makroekonomicznych zaobserwowanych w Polsce w okresie próby, a jednocze nie odwołuje si w opisie funkcjonowania gospodarki do dorobku współczesnej makroekonomii. W efekcie model ł czy w sobie zarówno informacje z danych empirycznych jak i zale no ci o charakerze eoreycznym i nale y do klasy modeli hybrydowych. Podobnie jak wi kszo modeli wykorzysywanych w bankach cenralnych w procesie prowadzenia poliyki pieni nej, podsawy eoreyczne modelu obejmuj zarówno elemeny klasyczne, jak i keynesowskie. W krókim okresie cie ka rozwoju gospodarki deerminowana jes głównie przez elemeny popyowe, w długim okresie rol odgrywaj czynniki uo samiane ze sron poda ow gospodarki. Model opisuje gospodark w posaci zbli onej do sposobu ujmowania makroprocesów w rachunkach narodowych. W modelu mo na wyró ni sze ypów 6 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Sreszczenie nieechniczne podmioów: gospodarswa domowe, przedsi biorswa, po redników finansowy ch, władze monearne, władze fiskalne oraz zagranic. Poni szy schema ilusruje srukur modelu ECMOD w sposób modułowy. Schem. 1 Moduły modelu ECMOD SFERA REALNA Produk poencjalny PKB (konsumpcja, akumulacja, saldo handlu zagranicznego) Luka popyowa Pracuj cy Luka na bezrobociu (odchylenie sopy bezrobocia od NAWRU) CENY I KOSZTY Inflacja bazowa Deflaor PKB Płace Kurs waluowy ECMOD SEKTOR ZEWN TRZNY Ekspor Impor Deflaor eksporu Deflaor imporu SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH Dochody Wydaki Deficy Dług REGUŁY Reguła poliyki pieni nej Reguła poliyki fiskalnej ródło: opracowanie własne. ECMOD jes modelem kwaralnym i liczy ponad 100 równa. Paramery równa behawioralnych s w wi kszo ci przypadków esymowane, dokonuje si ak e ich kalibracji. Model obejmuje prób 1995q1-2004q4. Z uwagi na z definicji upraszczaj ce odwzorowanie rzeczywiso ci w modelach, w procesie przygoowania projekcji wa n rol odgrywaj oceny eksperów. Dlaego e jednym z kryeriów moywuj cych budow modelu było sworzenie ram gwaranuj cych spójno prognoz uzyskiwanych zarówno wewn rz, jak i poza modelem. W efekcie uzyskuje si w pełni zinegrowan prognoz b d c efekem współpracy modelu i eksperów. W opracowaniu zaprezenowano meodologi konsruowania makromodelu, sporz dzania prognoz i symulacji, dokonano przegl du jego kluczowych równa oraz przedsawiono wyniki symulacji reakcji gospodarki na rzy sandardowe impulsy: impuls sopy procenowej, impuls kursu waluowego oraz impuls fiskalny. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 7

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD 1 1 Ogólna charakerysyka modelu ECMOD Klasa, posa i sopie szczegółowo ci modeli konsruowanych na porzeby poliyki pieni nej warunkowane s ich celami aplikacyjnymi. Wielorównaniowy model makroekonomiczny gospodarki polskiej ECMOD skonsruowany zosał w celu sporz dzania prognoz oraz przeprowadzania analiz symulacyjnych. Prognozowanie sanowi warunkow wzgl dem danego punku w czasie ocen przyszłego przebiegu zdarze w gospodarce. Z uwagi na rozło ony w czasie mechanizm ransmisji przebieg przyszłego rozwoju gospodarczego jes deerminowany oraz deerminuje bie ce decyzje poliyki makroekonomicznej. Przeprowadzenie symulacji umo liwia kwanyfikacj skuk w ró nych poliyk gospodarczych oraz egzogenicznych szoków na wielko ci makroekonomiczne. Kszał modelu moywowały rzy kryeria. Po pierwsze, model powinien dosarcza kompleksowego obrazu mechanizmów funkcjonowania gospodarki, zn. przedmioem zaineresowania nie powinna by jedna wybrana zmienna, wycinek gospodarki, czy e równowaga cz skowa, lecz pewien zesaw zmiennych w mo liwie pełny sposób opisuj cych rzeczywiso gospodarcz. Po drugie, model winien umo liwia sformułowanie spójnego opisu procesów w gospodarce, przy czym opis en powinien by spójny zarówno wewn rznie, jak i zewn rznie. Spójno wewn rzna oznacza, e zale no ci w modelu wzajemnie si dopełniaj, naomias spójno zewn rzna gwaranuje, i obraz gospodarki wynikaj cy z modelu odzwierciedla rzeczywisy przebieg makroprocesów w gospodarce polskiej. Po rzecie, z uwagi na z definicji upraszczaj ce odwzorowanie rzeczywiso ci model powinien umo liwia uwzgl dnianie informacji spoza modelu (korek eksperckich) w sposób gwaranuj cy spójno przyszłych przebiegów wszyskich zmiennych. ECMOD jes modelem kwaralnym o srukurze obejmuj cej wszyskie główne makrokaegorie gospodarki inflacj, PKB i jego składowe, płace, pracuj cych, kurs waluowy, kaegorie fiskalne, ec. Inegralnym elemenem modelu jes akywna, czyli reaguj ca na zmiany w gospodarce, poliyka pieni na 1. 1 Reguła Taylora jes nominalnym mechanizmem sabilizuj cym zachowanie modelu w długim okresie. W krókim i rednim okresie cie ka sóp procenowych mo e by wyznaczana na podsawie reguły Taylora (doyczy o m.in. symulacji, w kórych analizowane s scenariusze o ni szym prawdopodobie swie realizacji lub nawe scenariusze konrfakycze) lub oczekiwa rynkowych (doyczy o m.in. prognoz opisuj cych najbardziej prawdopodobny przebieg zdarze, por. 3.1). 8 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD ECMOD jes modelem redniej wielko ci składa si na niego ok. 100 r wna, w ym ok. 15 behawioralnych 2. Dzi ki emu model jes wysarczaj co szczegółowy, by mo na było prognozowa i analizowa zachowanie isonych kaegorii makroekonomicznych, naomias z drugiej srony model pozosaje przejrzysy, co zapewnia proso jego obsługi i uławia komunikacj wyników 3. Posa i cechy charakerysyczne modelu warunkowane s porzebami analiyczno-badawczymi z punku widzenia prowadzenia poliyki pieni nej w ramach sraegii bezpo redniego celu inflacyjnego. Kwaralne projekcje makroekonomiczne 4 s warianowymi prognozami gospodarki warunkowanymi ró nymi cie kami sóp procenowych przy zało eniu oczekiwanych realizacji zmiennych egzogenicznych. Zasadniczo sporz dzane s co najmniej dwa wariany projekcji przy sopach procenowych oczekiwanych przez rynek oraz przy sałych sopach procenowych. Warian sóp procenowych oczekiwanych przez rynek uo samiany jes z najbardziej prawdopodobnym scenariuszem przebiegu rozwoju gospodarczego, naomias scenariusz sałych sóp procenowych ma charaker informacyjny co sałoby si w gospodarce, gdyby sopy procenowe pozosały niezmienione. Analizy symulacyjne naomias przygoowywane s w celach idenyfikacji znaczenia poszczególnych kanałów ransmisji w gospodarce oraz reakcji gospodarki na wybrane impulsy (szczegółowo analizowane s np. kanał kursu waluowego, kanał sopy procenowej, reakcja gospodarki na ró ne poliyki fiskalne), model sanowi ak e narz dzie umo liwiaj ce przeprowadzanie bardziej zło onych analiz (doycz cych np. ekwiwalencji poliyki pieni nej i fiskalnej, scenariuszy zagro e przekroczenia progów osro no ciowych długu w relacji do PKB i innych). 1 Filozofia konsrukcji modelu ECMOD opiera si na d eniu do odzwierciedlania procesów makroekonomicznych w Polsce obserwowanych w okresie próby ak, by mo liwie dobrze łumaczy ich wzajemne relacje i przewidywa przyszły przebieg, a jednocze nie odwoływa si w opisie funkcjonowania gospodarki do dorobku współczesnej makroekonomii. Dopasowanie do danych jes esem empirycznym przyjmowanej eorii ekonomicznej w przypadku Polski i w konsekwencji mo e sanowi o jako ci własno ci prognosycznych modelu, naomias zakorzenienie modelu w eorii ekonomii słu y obja nieniu mechanizmów funkcjonowania gospodarki, zgodnie z kórymi inerpreowane s wyniki prognoz i symulacji. W efekcie, zgodnie z 2 Według sandardowych kaegorii w lieraurze ECMOD m głby zosa zakwalifikowany do klasy du ych modeli makroekonomerycznych, jednak e w por wnaniu do modeli u ywanych w innych insyucjach (np. FRB US 300 r wna ) mo na przyj, e jes o model redniej wielko ci. 3 Isono przejrzyso ci modeli wykorzysywanych dla porzeb poliyki pieni nej wymienia ak e C. Walsh w Transparency in Moneary Policy, Federal Reserve Bank of San Francisco Economic Leer 2001-66 (2001). 4 Prognozy sporz dzane s w ieracji z eksperami. Meodologi sporz dzania prognoz bardziej szczegółowo przedsawiono w cz ci 1.1. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 9

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD 1 klasyfikacj Pagana (2001) 5, ECMOD nale y do klasy modeli hybrydowych ł cz cych w sobie eori z informacj zawar w próbie. Zasadniczo Pagan wyodr bnia kilka klas modeli ró ni cych si sopniem spójno ci eoreycznej i empirycznej - w skrajnych przypadkach posa modelu w pełni zaczerpni a zosaje z isniej cej eorii ekonomicznej lub, w przeciwnym przypadku, ma charaker modelu saysycznego. Po rodku koninuum modeli rozpi ego mi dzy modelami czyso eoreycznymi i modelami czyso empirycznymi znajduj si modele hybrydowe. Wi kszo modeli wykorzysywanych w bankach cenralnych w procesie prowadzenia poliyki pieni nej ma charaker modeli hybrydowych 6, w kórych długookresowe zale no ci (seady sae) bazuj na eorii ekonomii, naomias dososowania krókookresowe s warunkowane specyficznymi cechami poszczególnych gospodarek. Konsrukcja modelu ECMOD jes zbli ona do modeli sosowanych w bankach Europejskiego Sysemu Banków Cenralnych 7. W abeli 1 zesawiono podsawowe charakerysyki modeli sosowanych do prognozowania inflacji w bankach ESBC. Tab. 1 Analiza porównawcza podsawowe charakerysyki modelu ECMOD na le modeli ESBC ECMOD Modele ESBC (dominuj ce podej cie) Srukura modelu Model popyowopoda owy srona poda owa króki okres - elemeny popyowe długi okres - elemeny poda owe króki okres - elemeny popyowe, długi okres - elemeny poda owe - funkcja produkcji Cobb-Douglas Cobb-Douglas, CES - liczba dóbr 1 1 - czynniki produkcji kapiał, praca kapiał, praca srona popyowa w uj ciu wg rachunków narodowych, zn. modelowane s konsumpcja, akumulacja, saldo handlu w uj ciu wg rachunków narodowych inflacja zagranicznego modeluje si kilka wska ników cen: CPI, deflaor PKB, deflaory eksporu i imporu. Inflacja modelowana jes na podsawie eorii koszowej (markup) zwykle modeluje si deflaor PKB, deflaory komponenow PKB. Dominuj c eori jes eoria koszowa. Poliyka pieni na kanały ransmisji sopy procenowej ak ak - kosz kredyu ak ak - kosz kapiału ak ak 5 Por. A. Pagan: Repor on modelling and forecasing a he Bank of England. BoE, mimeo, 2003. Por. ak e dyskusja w R. Kokoszczy ski, B. Kłos: Modelowanie i prognozowanie w nowej kadencji RPP problemy i propozycje ich rozsrzygni cia. NBP, noaka, 2003. Pagan rozró nia dwa rodzaje modeli hybrydowych modele hybrydowe I i II rodzaju. 6 Modele hybrydowe I lub II rodzaju sosuj np. EBC, FRB US, Bank of England, Bundesbank. 7 Szerzej n. modeli wykorzysywanych przez Europejski Sysem Banków Cenralnych do prognozowania inflacji por. B. Kłos, R. Kokoszczy ski, T. Łyziak, J. Przysupa, E. Wróbel: Modele srukuralne w prognozowaniu inflacji w Narodowym Banku Polskim. Maeriały i Sudia NBP, Zeszy nr 180. 10 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD kursowy ak ak maj kowy ak ak cash-flow nie ak Poliyka fiskalna kaegorie liczba kaegorii wydaków liczba kaegorii dochodów Reguły poliyki makroekonomicznej 9 uwzgl dnia si m.in. ransfery dla ludno ci, wydaki bie ce, inwesycyjne (por. cz. 2.4) Dane ze sprawozda z wykonania usawy bud eowej 14 wyró nia si m.in. podaki po rednie, bezpo rednie (por. cz. 2.4) Dane ze sprawozda z wykonania usawy bud eowej 3-22 sopie szczegółowo ci warunkowany dos pnymi danymi 4 26 sopie szczegółowo ci warunkowany dos pnymi danymi 1 Poliyka pieni na sopa procenowa Poliyka fiskalna endogeniczna - w celach analizy symulacyjnej wł czana jes reguła Taylora egzogeniczna - w wariancie wyj ciowym prognozy sopy procenowe s zgodne z oczekiwaniami rynkowymi reguła opara na deficycie reguła działa poprzez efekywn sawk podaku PIT oraz składki społeczne w wi kszo ci przypadków egzogeniczna (w srefie euro poliyka pieni na ma charkeer egzogeniczny wzgl dem banków narodowych) w celach analizy własno ci modeli wł czana jes reguła Taylora sprz ona z agregaami srefy euro reguła opara na deficycie reguła działa poprzez podaki bezpo rednie Z uwagi na zmiany zachodz ce w gospodarce oraz rozwój eorii ekonomii i meod makromodelowania prace nad modelem powinny mie charaker ci gły. Tzn. zmianom, kóre zachodz w gospodarce oraz ewolucji meod makromodelowania owarzyszy powinna ci gła akualizacja modelu i dlaego adna jego wersja nie powinna by rakowana jako osaeczna. Opracowanie składa si z czerech cz ci. W cz ci I przedsawiono meodologi konsrukcji, sposób sporz dzania prognoz i symulacji, oraz podsawy eoreyczne modelu ECMOD. Przedmioem cz ci II jes przegl d równa modelu - poszczególne równania zaprezenowane zosały w uj ciu modułowym: kolejno omówiono sfer realn, ceny i koszy, sekor zewn rzny oraz sekor finansów publicznych. Cz III po wi cono analizom symulacyjnym przedsawiono wyniki symulacji reakcji gospodarki na rzy sandardowe impulsy: impuls sopy procenowej, impuls kursu waluowego oraz impuls fiskalny. Cz IV zawiera podsumowanie. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 11

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD 1.1 METODOLOGIA KONSTRUKCJI ECMODU, METODOLOGIA PROGNOZ I SYMULACJI 1 Model ECMOD esymowany jes na danych kwaralnych odsezonowanych meod TRAMO/SEATS. Próba obejmuje okres od I kwarału 1995 do IV kwarału 2004 8. W modelu zasosowano powszechne w prakyce modelowania makroekonomerycznego podej cie analizy koinegracji. Umo liwia ono rozró nienie pomi dzy długo- i krókookresowym zachowaniem badanych makrokaegorii. Relacje koinegruj ce odpowiadaj zale no ciom długookresowym, naomias dynamik krókookresow sandardowo opisuj bie ce oraz opó nione waro ci przyrosów zmiennych wchodz cych w skład relacji koinegruj cej, a ak e inne zmienne egzogeniczne. Króki opis analizy koinegracji zamieszczono w aneksie 4. Poszczególne równania esymowane s odr bnie, co bezpo rednio warunkowane jes du ym sopniem szczegółowo ci modelu oraz ograniczon długo ci polskich szeregów czasowych. Relacje długookresowe szacowane były z wykorzysaniem meod MNK, zmodyfikowanej MNK oraz Johansena. Paramery równa s w wiekszo ci przypadków esymowane, nie wyklucza si jednak ich kalibracji. Przy esymacji i kalibracji równa kierowano si rzema kryeriami: ich własno ciami symulacyjnymi, własno ciami prognosycznymi oraz jako ci dopasowania równa do danych hisorycznych. Na podsawie modelu sporz dzane s redniookresowe prognozy makroekonomiczne (na osiem-jedena cie kwarałów wprzód, w zale no ci od kwarału sporz dzania prognozy) Przy sporz dzaniu prognoz z modelu, ison rol odgrywaj oceny eksper w. Eksperci wyznaczaj cie ki zmiennych egzogenicznych wraz z owarzysz c im niepewno ci oraz formułuj oceny co do kszałowania si wybranych zmiennych endogenicznych (głównie podsawowych kaegorii rachunków narodowych) w okresie prognozy. Model jes rozwi zywany i nas pnie dokonywane jes uzgodnienie informacji z modelu z ocenami eksperckimi meod ieracyjn model-eksperci. Oznacza o, e prognoza z modelu poddawana jes ocenie eksperckiej, nas pnie koreky eksperów wprowadzane s do modelu i procedur powarza si do momenu uzyskania zbie no ci. Bardziej rozbudowany opis meody ieracyjnej model-eksperci mo na znale w aneksie 2. Prognoza inflacji CPI powsaje poprzez zło enie inflacji bazowej prognozowanej z modelu oraz eksperckich prognoz cen ywno ci i paliw, przy czym w celu wyeliminowania wpływu wsrz sów zwi zanych z cenami ywno ci, w horyzoncie 8 Od momenu rozpocz cia prac nad modelem (czyli od luego 2003 r.) dokonano ju dwukronej reesymacji /respecyfikacji modelu. 12 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD projekcji waga ego komponenu maleje do zera (szerzej zosało o omówione w cz ci 2.2.1 po wi conej inflacji). Dla porzeb poliyki pieni nej wi kszo symulacji przeprowadzana jes w okresie prognozy i ma charaker symulacji poza prób (ou-of-sample), raczej ni wewn rz próby (in-sample). Punk wyj cia dla symulacji sanowi prognoza, czyli najbardziej prawdopodobny przebieg wybranych kaegorii makroekonomicznych w przyszło ci, uzyskana w sposób opisany powy ej 9. Nas pnie definiowana jes cie ka zmiennej lub zmiennych, warunkowo wzgl dem kórych przeprowadza si symulacj. Reakcja zmiennych makroekonomicznych b d cych przedmioem zaineresowania zosaje wyznaczona poprzez rozwi zanie modelu, przy czym na ym eapie nie nas puje ju powórna ingerencja eksperów w kszałowanie si zmiennych endogenicznych. W szczególno ci, po wyznaczeniu prognozy przy najbardziej prawdopodobnej cie ce krókoerminowych sóp procenowych, oceny eksperckie nie maj ju wpływu na projekcj, czyli rozwi zanie modelu przy zało eniu sałych sóp procenowych. Tak wi c ró nica pomi dzy prognoz a projekcj sanowi odzwierciedlenie mno ników modelu. 1 Isonym ograniczeniem przy przeprowadzaniu symulacji s poencjalne zale no ci pomi dzy zmiennymi egzogenicznymi modelu. W szczególno ci, przy silnym zaburzeniu niekórych zmiennych egzogenicznych nieuprawnione jes zało enie o niezmienionym przebiegu pozosałych zmiennych egzogenicznych (np. silnej korekcie oczekiwanego empa wzrosu gospodarczego u głównych parnerów handlowych Polski powinna owarzyszy zmiana cen zewn rznych). Mo liwo przeprowadzenia ego ypu symulacji uwarunkowana jes zdolno ci eksperów do ł cznego i spójnego zaburzania kilku zmiennych egzogenicznych. 1.2 ECMOD ASPEKTY TEORETYCZNE ECMOD ma charaker modelu popyowo-poda owego. W krókim okresie cie ka rozwoju gospodarki deerminowana jes głównie przez elemeny popyowe, z uwzgl dnieniem inercji i szywno ci. Wraz z wydłu aniem si horyzonu analizy, wi ksz rol odgrywaj czynniki uo samiane ze sron poda ow gospodarki. Model opisuje gospodark w posaci zbli onej do sposobu ujmowania makroprocesów w rachunkach narodowych. Jednocze nie od srony insyucjonalnej w modelu mo na wyró ni sze ypów podmioów: gospodarswa domowe, 9 Oceny eksperów doycz najbardziej prawdopodobnego scenariusza rozwoju wydarze w przyszło ci, a nie np. scenariusza warunkowanego zało eniem sałych sóp procenowych (projekcja). MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 13

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD przedsi biorswa, po redników finansowych, władze monearne, władze fiskalne oraz zagranic. 1 Gospodarswa domowe uzyskuj dochody w posaci wynagrodzenia za prac wiadczon na rzecz przedsi biorsw, wiadcze socjalnych od rz du oraz ransferów z zagranicy. Od uzyskanych dochodów gospodarswa domowe odprowadzaj podaek PIT oraz składki na ubezpieczenia zdrowone i emeryalne i z pozosałego dochodu (dochód do dyspozycji) nabywaj dobra produkowane zarówno w kraju, jak i imporowane z zagranicy. W decyzjach o wysoko ci konsumpcji gospodarswa domowe uwzgl dniaj mo liwo subsyucji mi dzyokresowej. Przedsi biorswa s producenami dóbr sprzedawanych na rynek krajowy oraz za granic. W procesie produkcyjnym wykorzysuj dwa czynniki produkcji - kapiał oraz prac, przy czym przy usalaniu poziomu produkcji (oraz nakładów inwesycyjnych) przedsi biorswa kieruj si zasad maksymalizacji zysku, zgodnie z kór kra cowy produk kapiału przyrównywany jes do realnego koszu jego u ykowania. Od dochodów uzyskanych ze sprzeda y dóbr przedsi biorswa odprowadzaj do bud eu podaek CIT. Władze fiskalne uzyskuj przychody z podaków, a nas pnie dokonuj ich redysrybucji na emeryury i reny, wiadczenia socjalne dla osób bezrobonych, subsydia dla przedsi biorsw oraz inne. Uzyskane dochody rz d wydakuje równie na zakup dóbr konsumpcyjnych i inwesycje. W celu sfinansowania ewenualnych deficyów pa swo zaci ga dług, od kórego płaci odseki. Władze monearne seruj poziomem nominalnych sóp procenowych w celu zapewnienia realizacji celu inflacyjnego. Po rednicy finansowi dokonuj ransakcji zakupu i sprzeda y walu na podsawie oceny arakcyjno ci gospodarki polskiej wzgl dem jej głównych parnerów handlowych oraz oczekiwa doycz cych jej przyszłego rozwoju (w szczególno ci mo liwo ci wykorzysania funduszy unijnych). Po rednicy finansowi s równie elemenem kanału ransmisji poliyki sóp banku cenralnego na oprocenowanie udzielanych kredyów. Zagranica dosarcza dóbr nabywanych przez podmioy krajowe oraz jes jednocze nie poencjalnym nabywc dóbr produkowanych w kraju. W modelu nie wyprowadza si wpros warunków opymalizuj cych decyzje podmioów przy zadanych ograniczeniach. Relacje pomi dzy wy ej wymienionymi podmioami okre laj kszał procesów makroekonomicznych w gospodarce. Zarówno srona poda owa, jak i popyowa s modelowane w posaci explicie. 14 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD W długim okresie produk poencjalny deerminowany jes przez funkcj produkcji, czyli powsaje poprzez poł czenie nakładu pracy i kapiału przy egzogenicznie zadanym poziomie echnologii (ł cznej wydajno ci czynników wywórczych). Z posaci funkcji produkcji ł czy si bezpo rednio popy na poszczególne czynniki produkcji. Popy na prac modelowany jes poprzez odwrócenie funkcji produkcji, przy czym dodakowo wpływaj na niego czynniki demograficzne oraz koszy pracy. Po dany zasób kapiału okre lony jes przez warunek maksymalizacji zysków, spójny z przyj funkcj produkcji. Fakyczny zasób kapiału sopniowo zbiega do poziomu po danego poprzez nakłady na rodki rwałe, przy czym zarówno dososowanie, jak i proces przemiany nakładów w maj ek produkcyjny s rozło one w czasie. Pozwala o uwzgl dni z jednej srony koszy dososowania kapiału, z drugiej naomias opó nienia pomi dzy poniesionym nakładem a uworzeniem efekywnego zasobu kapiału (ime o build). 1 Ze wzgl du na szywno ci nominalne, czyli opó nienia w procesach dososowawczych, o poziomie PKB w krókim okresie decyduje zagregowany popy: spo ycie (indywidualne i zbiorowe), akumulacja (nakłady na rodki rwałe oraz przyros zapasów) oraz saldo handlu zagranicznego (ekspor pomniejszony o impor). Spo ycie indywidualne deerminowane jes przez dochód do dyspozycji gospodarsw domowych oraz zasób maj ku. Dochody do dyspozycji składaj si głównie z funduszu płac, dochodów z działalno ci na własny rachunek, dochodów z własno ci oraz przepływów neo z sekora finansów publicznych oraz zagranicy. Na maj ek składaj si rzy główne zmienne zasobowe modelu: kapiał, dług publiczny oraz akywa zagraniczne neo. W krókim okresie gospodarswa domowe dokonuj subsyucji mi dzyokresowej, uzale niaj c bie cy poziom konsumpcji od wysoko ci sopy procenowej. O nakładach na rodki rwałe decyduje po dany poziom kapiału, wyznaczany przez akualny popy oraz kosz u ykowania kapiału. Ponado uwzgl dniono efek akceleraora finansowego, czyli zale no zdolno ci akumulacyjnej przedsi biorsw od ich syuacji finansowej, oraz czynniki koszowe (ceny ropy). Przyros zapasów uzale niony jes naomias od poziomu akywno ci gospodarczej. Ekspor w długim okresie wyznaczony jes poprzez poziom produku poencjalnego oraz relacj cen eksporu do cen produkcji krajowej. W krókim okresie ison deerminan eksporu jes popy zewn rzny. Funkcja imporu ma posa analogiczn do funkcji eksporu: w długim okresie impor zale y od produku poencjalnego oraz relacji cen imporu do cen produkcji krajowej, w krókim okresie naomias decyduje o nim bie cy poziom akywno ci gospodarczej. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 15

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD 1 Poencjalny nakład pracy deerminowany jes przez czynniki demograficzne i srukuralne, czyli liczb osób akywnych zawodowo, skorygowanych o sop bezrobocia NAWRU (Non-Acceleraing Wage Rae of Unemploymen), uo samianego z bezrobociem srukuralnym. W krókim okresie mo e zaisnie luka pomi dzy fakyczn sop bezrobocia a sop NAWRU oraz koresponduj ca z ni luka popyowa, zdefiniowana jako ró nica pomi dzy fakycznym produkem a produkem poencjalnym (spójnym z funkcj produkcji i poencjalnym nakładem pracy). Obie luki wpływaj na kszałowanie si płac i cen. W długim okresie płace nominalne dososowuj si do wydajno ci pracy i zmian cen, z uwzgl dnieniem ogranicze w posaci maeriałowych koszów produkcji. Oprócz szywno ci realnych i nominalnych, jednym z czynników decyduj cych o ym, e poziom płac odbiega od poziomu wynikaj cego z wydajno ci pracy jes luka na bezrobociu. W syuacji, gdy fakyczne bezrobocie jes wy sze do sopy bezrobocia NAWRU, siła przeargowa pracowników jes relaywnie słaba, co zmniejsza presj na wzros wynagrodze. Analogiczna syuacja ma miejsce w syuacji, gdy bezrobocie jes ni sze od sopy NAWRU wówczas presja na wzros płac jes wy sza ni wynikałoby o ze zmian wydajno ci pracy. Poziom cen w długim okresie deerminowany jes przez koszy produkcji, reprezenowane przez jednoskowe koszy pracy oraz ceny imporu. W krókim okresie na inflacj wpływa bie cy poziom akywno ci gospodarczej mierzony luk popyow oraz wsrz sy poda owe reprezenowane przez egzogenicznie zadane zmiany cen ywno ci i paliw. Długookresowa cie ka kursu waluowego spójna jes z eori paryeu siły nabywczej. Odchylenia kursu od długookresowej cie ki zale od dysparyeu realnych sóp procenowych w Polsce i za granic oraz poziomu akywów zagranicznych neo, a ak e od premii za ryzyko. Sekor finansów publicznych poprzez poliyk wydaków (spo ycie zbiorowe, ransfery, subwencje) oraz dochodów (sawki podakowe) wpływa zarówno na sfer realn, jak i nominaln. Uproszczony schema zale no ci w modelu ECMOD przedsawiono na Rys. 1 10. 10 W celu zachowania przejrzyso ci schemau srzałkami zaznaczono ylko najwa niejsze sprz enia. Szczegółowy opis zale no ci w modelu zawieraj równania w cz ci 2 opracowania. 16 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Ogólna charakerysyka modelu ECMOD Rys. 1 Uproszczony schema zale no ci mi dzy zmiennymi w modelu ECMOD Ooczenie zewn rzne Popy zewn rzny Ceny zagraniczne Kurs PLN/EUR 1 PKB Spo ycie indywidualne Spo ycie zbiorowe Akumulacja Ekspor Impor Produk poencjalny Luka popyowa Sopy procenowe Reguła Taylora (symulacje) Rynek pracy Płace Pracuj cy Luka na bezrobociu Sekor fin. publ. Dochody Wydaki Deficy Dług Reguła fiskalna (symulacje) Ceny CPI Deflaor eksporu Deflaor imporu Deflaor PKB ródło: opracowanie własne. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 17

Modu y modelu ECMOD 2 2 MODUŁY MODELU ECMOD Modu y modelu ECMOD 2 W ramce poni ej przedsawione s główne równania i o samo ci w rozbiciu na bloki wys puj ce w modelu. Małymi lierami oznaczono logarymy zmienych. Opisy zmiennych znajduj si w aneksie nr 5. I. Srona poda owa (1) Funkcja produkcji: GDP (2) Zasób kapiału: KEP (3) Pracuj cy: (4) Produk poencjalny: emp (5) Luka popyowa GAP II. Srona popyowa = EMP 0, 68 K + 0,09 FINV 0,32 3 TFP = (1 DEPR ) KEP = 0,16 ( gdp 2,8 + 0,70 lf 6, 4 1 0,1( ln( WAGE 1 + 0,38FINV + 0,08 FINV 0,68emp + 0,30 emp 1 1 1 4 / PGDP GDP _ POT = ( LF (1 NAWRU )) GDP = GDP _ POT 1 + 0,22 FINV + 0,06 FINV 0,32 k + 0,23( gdp 1,8 1 0,68 1 ) fp K 0,32 fp 1 TFP 5 1 1 fp + 0,12 FINV + 0,05FINV ) / 0,68) / 0,68 / 0,68) 6 + DUMMIES 2 (6) PKB GDP = CONP + CONGOV + INV + (GDP_EXP-GDP_IMP) (7) Spo ycie indywidualne: (8) Dochód do dyspozycji: (9) Nakłady na rodki rwałe: conp = 0.01 0.12( conp YD _ N 3.1 + 0,27( conp 1.6 1 1 0,94yd + conp + conp 0,0006i _ w3mr _ cpi + DUMMIES 0,78 2.2 = WAGEFUND _ N + TR _ WPR _ CON GLT _ EMP _ N GDP finv = 0,27(0,32 1,9 K 1 2 1 + YD _ NO (1 0,94) wealh 3 GLT _ HC _ N RUCC + 0,17 FINACC + DUMMIES 1,8 1 + conp + YD _ POZOSTALE 1 4 + YD _ WL ) + 0,46 finv 5,5 2 0.25) ) / 4 + 0,09 yd 1.4 + GTR _ N GPIT _ N GLT _ SB _ N 1 + 0,27 finv 3,6 2 III. Ceny i koszy (10) Inflacja bazowa: necpi = 1,33 dl 0,15( necpi (2,78) (2,16) ( 1,7) + 0,33 necpi 1 (2,34) 1 (0,61+ 0,83ulc (1,25) 1 + 0,17 p _ imp + 0,22 ulc + 0,1 GAP + 0,02 p _ imp (0,65) * * 1 + 0,7dl (11) Inflacja CPI: cpi= waga_ ne* necpi+ waga_ food* foodcpi+ waga_ fuel* fuelcpi waga_ne + waga_fuel + waga_food = 1 1 )) 18 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Modu y modelu ECMOD (12) Deflaor PKB: (13) Płace: (14) Realny efekywny kurs złoego: pgdp = 0,18( pgdp 3,5 + 0,16 pgdp 2,2 wage = 0,43 wage 4,2 0,18( wage 3,9 1 2 1 1 0,23( UNEMP 3,4 0,8 ulc 1 + DUMMIES + 0,57 cpi gdp 1 1 1 + emp NAWRU i3mr _ ex s _ risk _ pr) 0,20p _ imp 1,25pgdp 1 + 0,57( gdp emp ) 1 1 1 ) + DUMMIES s _ reer = 0,75 ( gdp _ po gdp _ ex _ po) 1 + 1,31( i _ w3mr _ pgdp i3mr _ ex s _ risk _ pr)) + 4,0) + 0,32 pgdp 4,1 + 0,25p _ imp 0,26( s _ reer 10,55 (0,09) NFA + 0,75( gdp _ po gdp _ ex _ po) + 0,25( ) + 4* GDP _ N (15) Oprocenowanie I _ RENTP = 0,27 0,44 ( I _ RENTP 1 2,16 ( 2, 76 ) ( 4, 56 ) kredyów dla przedsi biorsw: + 0,64 I _ W 3 M + I _ RENTP 1 (11, 02 ) 1 0,28 ( i _ w3mr _ pgdp (0,39) 1 1 5,02) + DUMMIES I _ W 3 M 1 ) 2 IV. Sekor zewn rzny (16) Bilans płaniczy: CAB = CAB _ NT + CAB _ INC + CAB _ TRANS (17) Ekspor: (18) Impor: (19) Deflaor eksporu: gdp _ exp gdp _ imp = 0,02 0,35 ( gdp ( 2,96 ) _ exp 0,74 ( p _ exp pgdp )) (1,96 ) ( 3,92 ) + 1,44 0,01 rend gdp _ po 1 + 1,01 gdp _ ex + DUMMIES ( 0,81 ) + 0,70 ( p _ imp _ noil + gar _ r pgdp )) (1,3) p _ exp (10,1) = 0,01 0,12 ( gdp _ imp + 1,44 0,01 rend gdp _ po (0,91) (1,75 ) 1 (10,1) + 1,59 gdp ( 2,26 ) + 0,75( gdp _ po gdp _ po _ ex ))) + 0,45 ( s _ reer ) + DUMMIES = pgdp 0,61(( p _ exp pgdp ) + 6,12 0,58( s _ reer + (4,92 ) 1 (4,72 ) (6,31) + DUMMIES (20) Deflaor imporu skorygowany o zmiany cen ropy nafowej wg RN: p _ imp_ noil = pgdp 0,21(( p _ imp_ noil pgdp) + 6,88 0,61( s _ reer+ (2,54) + 0,75( gdp_ po gdp_ ex_ po))) + 0,63 ( s _ reer) 1 (4,32) (4,32) + DUMMIES (21) Deflaor imporu: p _ imp = 0,92 p _ imp _ noil + 0,08( oil + s _ usd _ p ln) V. Sekor finansów publicznych (SFP) (22) Dochody sekora GINC_N = GIDT_N + GPIT_N + GCIT_N + GLT_N + GTAR_N + GCT_N + finansów +CGNBP_N + GINC_UE_N + GRT_N publicznych (SFP): (23) Wydaki SFP.: GEXP_N = GCE_N + GTR_N + GINV_N + GTR_CORP_N + GDS_N + GEXP_UE_N + GRE_N (24) Saldo SFP: GDEF_N = GINC_N - GEXP_N MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 19

Modu y modelu ECMOD (25) Dług publiczny: GDEBT_N = GDEBT_N(-1) * [(GDEBT_EUR * S_EUR_PLN + + (1-GDEBT_EUR) * S_USD_PLN) / (GDEBT_EUR * * S_EUR_PLN(-1) + (1-GDEBT_EUR) * S_USD_PLN(-1)) * * (1 - GDEBT_PL) + GDEBT_PL] - GDEF_N - GPRIV_N + + koreka na saldo prefinansowania projeków ue + + koreka na rodki na konach rz dowych + + koreka na długi szpiali 2 VI. Reguły poliyki pieni nej i fiskalnej (26) Poliyka pieni na (Reguła Taylora): (27) Poliyka fiskalna: i _ w3m e = (1 α) *[ φ + inf + βgap + γ (inf inf_ cel)] + α * i _ w3m 1 = θ ( d 1 d ) 2.1 SFERA REALNA 2.1.1 Srona poda owa Rdzeniem poda owej srony modelu jes dwuczynnikowa funkcja produkcji Cobba-Douglasa. Paramery zosały skalibrowane w oparciu o udział wynagrodzenia obu czynników produkcji w waro ci dodanej pomniejszonej o saldo podaków i doacji od producenów 11, zgodnie z zało eniem o doskonałej konkurencji w długim okresie na rynku produków. W oparciu o oszacowane elasyczno ci produku wzgl dem nakładu czynników produkcji obliczono zw. reszy Solowa, kóre wygładzone filrem HP sanowi aproksymacj rendu ł cznej wydajno ci czynników wywórczych. Osaecznie funkcja produkcji przyjmuje posa : GDP 0,68 0,32 = EMP K TFP R. 1 GDP PKB, EMP pracuj cy wg BAEL (równanie R. 4), K redni zasób kapiału w okresie (równanie R. 3), TFP ł czna wydajno czynników wywórczych. 11 Problemem w obliczeniu wynagrodzenia czynników produkcji na podsawie danych z rachunków narodowych jes zwi zana z sekorem gospodarsw domowych kaegoria dochodu mieszanego, ł cz ca w sobie zarówno wynagrodzenie czynnika pracy, jak i kapiału (por. A. Czy ewski (2002)). Przy rozszacowaniu dochodu mieszanego pomi dzy oba czynniki produkcji przyj o, e udział ich wynagrodzenia w sekorze gospodarsw domowych jes aki sam jak w całej gospodarce. 20 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Modu y modelu ECMOD Czynniki produkcji nakład kapiału i pracy wyznaczane s w nas puj cy sposób. Zasób kapiału w roku bazowym odpowiada waro ci rodków rwałych wg rachunków narodowych GUS. Akumulacja kapiału liczona jes naomias meod perpeual invenories, z uwzgl dnieniem rozkładu opó nie opisuj cych zwi zek pomi dzy rodkami rwałymi oddanymi do u yku a poniesionymi na nie nakładami (por. M. Gradzewicz, M. Kolasa, 2004) 12 : KEP = (1 depr) KEP + 0,08FINV 4 1 + 0,06FINV + 0,38FINV 5 + 0,05FINV + 0,22FINV 6 1 + 0,12FINV 2 + 0,09FINV R. 2 2 KEP waro kapiału na koniec okresu, równa skumulowanej waro ci inwesycji, FINV nakłady inwesycyjne (równanie R. 11), K = ( KEP + KEP ) 1 / 2 R. 3 K redni zasób kapiału w okresie Nakład pracy w długim okresie wyznaczany jes przez odwrócenie funkcji produkcji. Na popy na prac w krókim okresie wpływa ponado dynamika PKB oraz realnych koszów pracy ponoszonych przez pracodawc, przy czym obie kaegorie skorygowano o długookresowe empo wzrosu wydajno ci pracy 13. Ponado dynamika krókookresowa uzupełniona zosała o cz auoregresyjn, z zachowaniem dynamicznej homogeniczno ci. emp = 0,16 ( gdp 2,8 + 0,70 lf 6, 4 0,1( ln( WAGE 1 0,68 emp + 0,30 emp 1 1 1 / PGDP 0,32 k + 0,23 ( gdp 1 1,8 1 ) fp fp 1 1 ) fp / 0,68 ) / 0,68 / 0,68 ) + DUMMIES R. 4 EMP pracuj cy wg BAEL, GDP PKB (równanie R. 1), TFP ł czna wydajno czynników wywórczych, LF liczba osób akywnych zawodowo w ys. wg BAEL, WAGE płace bruo (równanie R. 16), 12 Wykorzysano publikowane przez GUS roczne dane o rodkach rwałych uzyskanych z działalno ci inwesycyjnej i ich srukurze rodzajowej. Kwaralizacji dokonano na podsawie danych o nakładach bruo na rodki rwałe z rachunków narodowych. W przypadku ró nic mi dzy sum kwaralnych nakładów z rachunków narodowych a danymi rocznymi publikowanymi przez GUS (co wynika z uwzgl dnienia w danych kwaralnych z rachunków narodowych nakładów na remony, na waro ci niemaerialne i prawne oraz nakłady ponoszone w szarej srefie) dokonano ich proporcjonalnej koreky. 13 Paramer przy wzro cie płac realnych zosał zadany na poziomie -0,1. MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 21

Modu y modelu ECMOD PGDP deflaor PKB (równanie R. 15). Skorygowane R 2 : 61,0% Auokorelacja składnika losowego 2 (1)=1,97 (p=0,16) Auokorelacja składnika losowego: 2 (4)=4,05 (p=0,40) Normalno rozkładu składnika losowego: JB=0,93 (p=0,63) Próba: 1996Q1 2004Q4 2 Oszacowana funkcja produkcji (równanie R. 1) wykorzysana jes ponado do wyznaczenia produku poencjalnego, w kórym poencjalny nakład pracy okre la liczba akywnych zawodowo skorygowana o sop bezrobocia NAWRU (sop bezrobocia, kóra nie prowadzi do przyspieszenia wzrosu płac). Zarówno liczba akywnych zawodowo, jak i sopa NAWRU 14 s usalone egzogenicznie. 0,68 0,32 GDP _ POT = ( LF (1 NAWRU )) K TFP R. 5 Luka popyowa jes zdefiniowana jako wzgl dna ró nica pomi dzy rzeczywisym PKB a PKB poencjalnym: GDP GAP = 1 R. 6 GDP _ POT 2.1.2 Srona popyowa Srona popyowa gospodarki (rynek dóbr) modelowana jes explicie. Oznacza o, e szacowane s równania dla poszczególnych komponenów PKB. PKB powsaje w wyniku dodania wszyskich składowych. 2.1.2.1 Spo ycie indywidualne (gospodarsw domowych) Gospodarswa domowe dosarczaj czynnika pracy przedsi biorcom, a w zamian orzymuj wynagrodzenie. Dodakowo uzyskuj ransfery zarówno od rz du ( wiadczenia socjalne), jak i z zagranicy (obecnie s o głównie wiadczenia uzyskiwane w ramach funduszu Wspólnej Poliyki Rolnej). W celu wygładzania konsumpcji, gospodarswa domowe, b d ce wła ciecialami wszyskich akywów, zn.: rz dowych papierów waro ciowych (kórych skal odzwierciedla wielko długu 14 Na okresie próby sopa bezrobocia NAWRU szacowana jes zmodyfikowan meod Elmeskova (1993), zgodnie z kór zmiana empa wzrosu płac jes proporcjonalna do ró nicy mi dzy fakyczn 2 sop bezrobocia a NAWRU, zn.: logw = α ( U NAWRU ), α >0, gdzie W- poziom płac, U- sopa bezrobocia lub rozkład jej opó nie. Przyjmuj c zało enie o sało ci NAWRU pomi dzy dwoma kolejnymi kwarałami szacuje si paramer α dla kolejnych okresów i na ej podsawie oblicza si szereg NAWRU, przy czym w modelu u ya jes jego wygładzona wersja. 22 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Modu y modelu ECMOD publicznego), akywów zagranicznych neo oraz waro ci kapiału, seruj wielko ci swoich oszcz dno ci/skal zadłu enia. W efekcie długookresowa waro spo ycia deerminowana jes wielko ci dochodu do dyspozycji (por. równanie R. 8) oraz waro ci maj ku. Waro maj ku jes sum długu publicznego, akywów zagranicznych neo oraz wielko ci kapiału. W krókim okresie na dynamik spo ycia wpływa równie sopa procenowa (zgodnie z hipoez mi dzyokresowej subsyucji konsumpcji wy sze sopy procenowe zach caj do odkładania konsumpcji bie cej na przyszło ). W efekcie funkcja spo ycia indywidualnego przyjmuje nas puj c posa : 2 conp = 0.01 0.12( conp + conp 3 3.1 2.2 4 1 0,94yd 1.4 1 (1 0,94) wealh 0,78 2 0.25) + 0,27( conp + conp )/ 4+ 0,09 yd 0,0006i _ w3mr_ cpi 9* i00q3 8* i02q2 1.6 1 + conp 2 + R. 7 CONP spo ycie indywidualne, YD dochód do dyspozycji (równanie R. 8), WEALTH maj ek, I_W3MR_CPI realna sopa procenowa (sopa WIBOR 3M deflowana wska nikiem inflacji CPI). Skorygowane R 2 : 42% Auokorelacja składnika losowego: 2 (4)=2,21 (p=0,09) Normalno rozkładu składnika losowego: JB=1,65 (p=0,44) Próba: 1996Q2 2004Q4 2.1.2.2 Dochód do dyspozycji Dochód do dyspozycji bruo wyliczany jes jako suma przychodów z pracy najemnej (fundusz płac), nadwy ki operacyjnej sekora gospodarsw domowych, dochodów z własno ci, wiadcze socjalnych z sekora publicznego, pozosałych dochodów do dypozycji, oraz od 2004 r. ransferów z Unii Europejskiej przyznanych w ramach Wspólnej Poliyki Rolnej. Przychody e s pomniejszane o podaek dochodowy od osób fizycznych PIT oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowone: YD _ N = WAGEFUND YD _ POZOSTALE GLT _ SB _ N _ N + YD _ NO + YD _ WL + GTR _ N + TR _ WPR _ CON + GPIT _ N GLT _ EMP _ N GLT _ HC _ N + R. 8 MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 23

Modu y modelu ECMOD 2 YD_N nominalny dochód do dyspozycji bruo, YD_NO nominalna nadwy ka operacyjna sekora gospodarsw domowych (równanie R. 9), YD_WL nominalny dochód z własno ci w sekorze gospodarsw domowych (równanie R. 10), WAGEFUND_N kwaralny fundusz płac, GTR_N ransfery dla ludno ci ( wiadczenia socjalne, przychody bezrobonych, emeryów i rencisów) (równanie R. 53), TR_WPR_CON przychody uzyskane w ramach Wspólnej Poliyki Rolnej przeznaczone na konsumpcj, YD_POZOSTALE pozosałe dochody do dyspozycji, GPIT_N podaek dochodowy od osób fizycznych (równanie R. 41), GLT_EMP_N składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracowników (równanie R. 44), GLT_HC_N składki na ubezpieczenia zdrowone (równanie R. 47), GLT_SB_N składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez wła cicieli firm i osoby wolnych zawodów (równanie R. 46). Nadwy ka operacyjna bruo gospodarsw domowych sanowi ponad 1/3 dochodów do dyspozycji bruo. Jes o waro dodana bruo wyworzona przez jednoski krajowe sekora gospodarsw domowych (głównie pracodawców 15 i pracuj cych na własny rachunek poza rolnicwem) pomniejszona o koszy zwi zane z zarudnieniem i podaki zwi zane z produkcj, a powi kszona o orzymane doacje dla producenów. Nadwy k operacyjn bruo gospodarsw domowych uzale niono od zagregowanego popyu w gospodarce (w długim okresie elasyczno z jednoskow resrykcj ): yd _ no = 0,10( yd _ no 1 gdp _ n 1 + 1,36) + 0,31 yd _ no 1 + 0,60 gdp _ n ( 1,51) (2,69) (5,67) R. 9 YD_NO nadwy ka operacyjna sekora gospodarsw domowych, GDP_N nominalny produk krajowy bruo. Skorygowane R 2 : 55,1% Auokorelacja składnika losowego: 2(2)=4,15 (p=0,13) 15 W sekorze gospodarsw domowych uj o osoby fizyczne prowadz ce działalno gospodarcz z liczb pracuj cych do 9 osób. 24 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Modu y modelu ECMOD Normalno rozkładu składnika losowego: 2 (2)=12,5 (p=0,00) Próba: 1995Q1 2004Q4 Realny dochód z własno ci gospodarsw domowych (deflowany CPI) jes funkcj iloczynu realnej sopy procenowej i maj ku. Cz dochodów z własno ci jes bezpo rednio zale na od poziomu sopy procenowej, doyczy o własno ci ulokowanej w niekórych insrumenach finansowych akich jak depozyy bankowe, po yczki, obligacje: 7 YD _ WL = 46,1 + 5,88 *10 I _ W 3M * WEALTH R. 10 ( 1,51) (2,69) 2 YD_WL dochód z własno ci w sekorze gospodarsw domowych, I_W3M rednia kwaralna waro sopy WIBOR3M (równanie R. 66), WEALTH maj ek. Skorygowane R 2 : 28,5% Auokorelacja składnika losowego: 2(2)=8,84 (p=0,01) Normalno rozkładu składnika losowego: 2 (2)=0,8 (p=0,66) Próba: 1995Q1 2004Q4 2.1.2.3 Nakłady na rodki rwałe W przypadku równania inwesycji (nakładów na rodki rwałe) zrezygnowano z esymacji relacji koinegruj cej, zas puj c j eoreyczn zale no ci opisuj c kszałowanie si zasobu rodków rwałych (kapiału) w sanie usalonym (seady-sae) modelu neoklasycznego 16. Relacja długookresowa zwi zana jes z zasad maksymalizacji zysku przez podmioy gospodarcze, zgodnie z kór kra cowy produk kapiału równy jes realnemu koszowi jego u ykowania (real user cos of capial, rucc). Przyjmuj c, e funkcja produkcji ma posa funkcji Cobba-Douglasa (równanie R. 1), po dany (opymalny) poziom kapiału wyra a si wzorem: Y K = α RUCC - oznacza elasyczno produku wzgl dem nakładu kapiału, K kapiał, GDP PKB, 16 Jes niezwykle rudno oszacowa równanie inwesycji. W równaniu inwesycji relacje długookresowe przyj o na podsawie eorii ekonomii spójnej z uj ciem srony poda owej w modelu (warunek opymalizacji zysków przedsi biorsw w warunkach funkcji produkcji ypu Cobba-Douglasa). MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 25

Modu y modelu ECMOD RUCC realny kosz u ykowania kapiału. Odchylenia fakycznego zasobu kapiału od jego opymalnego poziomu wywołuj dososowanie po sronie nakładów na rodki rwałe. 2 Krókookresowa dynamika nakładów na rodki rwałe opisana jes przez model koreky bł dem. Ze wzgl du na inercj procesów inwesycyjnych, równanie uzupełniono cz ci auoregresyjn. Ponado w równaniu krókookresowym uwzgl dniono zw. efek akceleraora finansowego, zgodnie z kórym w warunkach asymerii informacji poprawa syuacji finansowej przedsi biorsw zwi ksza ich zdolno akumulacyjn 17. finv GDP = 0,27(0,32 1,9 K + DUMMIES 1 1 RUCC 1 ) + 0,46 finv 5,5 1 + 0,27 finv 3,6 2 + 0,17 FINACC 1,8 R. 11 FINV nakłady inwesycyjne, K kapiał (równanie R. 3), GDP PKB (równanie R. 1), RUCC realny kosz kapiału (oprocenowanie kredyów dla przedsi biorsw deflowane deflaorem PKB, skorygowane o deprecjacj kapiału i podaek dochodowy od przedsi biorsw), FINACC udział dochodów do dyspozycji przedsi biorsw 18 w narodowym dochodzie do dyspozycji. Skorygowane R 2 : 88,5% Auokorelacja składnika losowego: F(1)=0,44 (p=0,51) Auokorelacja składnika losowego: F(4)=0,49 (p=0,74) Normalno rozkładu składnika losowego: JB=1,34 (p=0,51) Próba: 1996Q1 2004Q4 17 Dla celów symulacji szoków koszowych (cos-push shock) do równania doł czany jes (ze znakiem ujemnym) logarym sosunku cen ropy i cen dóbr krajowych dla odzwierciedlenia zmian relaywnych poziomów cen. Dzi ki emu w wyniku szoku koszowego rosn ceny, lecz jednocze nie (a w odró nieniu od szoku popyowego) spada produk. 18 Przez przedsi biorswa rozumie si dwa sekory insyucjonalne wyró niane w rachunkach narodowych: sekor przedsi biorsw oraz sekor insyucji finansowych. 26 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Modu y modelu ECMOD 2.2 CENY I KOSZTY 2.2.1 Wska nik CPI W ECMOD inflacja jes reprezenowana przez indeks inflacji bazowej. Równanie inflacji opare jes na koncepcji koszowej, w kórej ceny zale od koszów czynników produkcji j. od jednoskowych koszów pracy oraz od cen imporu. Na wysoko cen wpływaj ak e elemeny o charakerze popyowym, kóre s kwanyfikowane przy pomocy luki popyowej. Gdy popy jes wy szy od poda y sprzedawcy maj warunki by da wy szych mar, co powoduje wzros cen. W przeciwnym przypadku bariera niskiego popyu powoduje konieczno zmniejszania mar. Dodakowo na inflacj wpływaj oczekiwania inflacyjne. Badania nad mechanizmem formacji oczekwia inflacyjnych gospodarsw domowych w Polsce wskazuj na ich adapacyjny charaker (parz Łyziak (2003)), dlaego w modelu s one reprezenowane przez opó nion inflacj. 2 Równanie inflacji bazowej jes nas puj ce: necpi = 1.33 dl 0.15( necpi + 0.33 necpi (2.16) (2.78) 1 ( 1.7) + 0.22 ulc (2.34) 1 (1.25) (0.61+ 0.83ulc (0.65) 1 + 0.1 GAP + 0.02 p _ imp + 0.17p _ imp * * 1 + 0.7dl 1 )) R. 12 NETCPI indeks poziomu cen inflacji bazowej neo po wył czeniu cen ywno ci oraz cen paliw, ULC jednoskowe koszy pracy, ulc = emp + wage gdp P_IMP * ceny imporu skorygowane o cła oraz podaek imporowy (wys pował w połowie la dziewi dziesi ych), GAP luka popyowa (równanie R. 6), dl zmienna szuczna, kwanyfikuj ca szybszy wzros inflacji bazowej neo ni jej deerminan koszowych w próbie. Skorygowane R 2 : 85,0% Auokorelacja składnika losowego: 2 (4)=0,96 (p=0,62) Normalno rozkładu składnika losowego: 2 (4)=3,62 (p=0,16) Próba: 1995Q1 2004Q4 Homogeniczno wpływu jednoskowych koszów pracy oraz cen imporu na inflacj neo zosała osi gni a poprzez narzucenie odpowiednich resrykcji. Zmienna dl zosała wprowadzona do równania w wyniku wys powania w próbie szeregu czynników przemawiaj cych za wy szym poziomem inflacji neo ni empem MATERIA Y I STUDIA ZESZYT 194 27